De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

[p. 98]

1576 Aan Celio Calcagnini
Bazel, 13 mei 1525

Erasmus van Rotterdam aan Celio Calcagnini, gegroet

Jouw geschrift over de vrije wil,^1. mijn Celio, viel bij mij zo in de smaak, dat ik het zou hebben laten uitgeven tot eer van jouw naam, ware het niet dat één passage mij voor het hoofd gestoten heeft. Daarin maak je, op een wijze alsof je het daarmee niet oneens was, melding van de argwaan die sommigen tegen mij koesteren, die herhaaldelijk zeggen dat ik aan dit schouwspel genoegen beleef, aangezien ik tot nu toe ‘zwijgend en met de armen over elkaar zou toezien, hoe dat wilde zwijn de wijngaard van Christus vernielt’.^2. De passage had door wijziging van drie woorden verbeterd kunnen worden, maar ik voelde gewetensbezwaar om mij zelfs dit beetje vrijheid toe te staan in het boek van een ander. Ik zal het alsnog doen, als jij het vraagt.

Overigens lijkt het mijn lot te zijn dat ik, terwijl ik mij inspan om beide partijen van advies te dienen, door beide gestenigd word. Daar bij jou en in Brabant ben ik lutheraan, maar in Duitsland, waar ik woon, ben ik overal zozeer antilutheraan, dat Luthers trouwste aanhangers tegen geen mens meer tekeergaan dan tegen mij. Het feit dat zij geen overwinning behalen op de paus, rekenen zij niemand meer aan dan mij. Je zou onmiddellijk geloven dat dit waar is, als je met eigen oren de beschimpingen zou horen waarmee ik bestookt word, als je kennis had genomen van de schaamteloze karikaturen en de hatelijke of liever dolzinnige pamfletten, die men hier herhaaldelijk naar mijn hoofd slingert. Het is niet pas sinds de publicatie van de verhandeling over de vrije wil^3. dat ik mij deze haat op de hals heb gehaald. Drie jaar geleden heb ik al in zoveel uitgegeven brieven en boeken duidelijk gemaakt dat ik de fabelleer van Luther niet onderschrijf, maar toch zegt men nog steeds dat ik slechts ‘met de armen over elkaar toekijk’. Behalve anderen heeft ook Luther zelf op mijn verhandeling gereageerd, en zonder twijfel op een zeer hatelijke manier - zijn antwoord is namelijk nog niet bezorgd.^4. En intussen gaan theologen en monniken, wier onverzoenlijke haat ik heb opgeroepen vanwege de door mij bevorderde studies in de schone letteren, waarvan die zwijnen een nog diepere afschuw hebben dan van Luther zelf, zo verbeten en onzinnig tegen mij te keer dat ik wel door hun haatgevoelens in het

1. Libellus de libero arbitrio; zie brief 1578.

2. Psalm 80(79):14.

3. In september 1524.

4. Luthers De servo arbitrio zou verschijnen in december 1525.

[p. 99]

kamp van Luther gedreven had kunnen worden, als ik niet over een staalharde geest had beschikt. Ik weet niet of je denkt dat het een bespottelijke zaak is, maar niemand zou geloven hoe wijdverbreid deze kwestie is, en hoe die bijna alle mensen bezighoudt. Door mijn vriendschap met zoveel geleerden had ik de indruk gelukkiger te zijn dan Croesus. Dit geluksgevoel heb ik gelaten afgelegd. Ontdaan van alle bescherming, weerloos en hulpeloos, heb ik mij blootgesteld aan tal van bezetenen, wier tirannie de wereld niet langer kan en zal verdragen. Toch weten die maar al te goed hoeveel schade ik hun had kunnen berokkenen, als ik ook maar een vinger had willen uitsteken om de aanhangers van Luther te hulp te komen. Maar intussen is het zo dat, telkens wanneer theologen eer wordt bewezen, Erasmus nergens verstand van heeft; wanneer hij echter zwartgemaakt moet worden, dan had hij in zijn eentje deze hele brand met zijn pen kunnen blussen. Zelfs Pio van Carpi roept tot deze haat op; een man die, zoals ze schrijven, in Rome bij elke ontmoeting en bij elke maaltijd verkondigt dat Erasmus filosoof noch theoloog is en over geen enkele vorm van gedegen kennis beschikt. Waarom ‘kijkt’ die man ‘met de armen over elkaar naar dit wilde zwijn dat de wijngaard van de Heer vernielt’? Waarom durft niemand in Rome wat ik gedurfd heb midden in Duitsland, tevreden met slechts de beloning van een zuiver geweten? Want de keizer en de paus kunnen mij, die binnenkort deze wereld zal verlaten, niet meer gelukkig maken. Sterker nog, ze kunnen niet eens verhinderen dat ik word afgemaakt in woedende smaadschriften, zelfs indien afkomstig van dikbuiken die zich erop laten voorstaan de paus te hulp te schieten, terwijl niemand diens reputatie meer kwaad doet.

In welke toestand wij hier verkeren, zal degene die je deze brief bezorgt^5. in goed vertrouwen meedelen, door mij aangewezen als hij is om bepaalde dingen aan mijn vrienden te onthullen die zowel te uitvoerig als te onveilig zijn om aan een brief toe te vertrouwen. Je kunt dan ook met een gerust hart een antwoord aan hem meegeven. Ik heb hem een opdracht gegeven met betrekking tot mijn werk. Je moet je niet bezwaard voelen in die kwestie raad te geven, als hij daarom vraagt. Ik wil graag weten hoe het dokter Leoniceno en Panizzato vergaat, die ik beiden te Ferrara heb ontmoet. Ook Ricchieri mag ik graag, ofschoon hij mij op verscheidene plaatsen in zijn verzamelde werken de maat heeft genomen.^6. Maar ik ben niet iemand die niets kan verkroppen. Ik ken je niet persoonlijk, tenzij je, zoals ik vermoed, degene bent die mij eens^7. in het huis van Richard Pace heeft verwelkomd met een zo rijke

5. Karl Harst.

6. In zijn Antiquae lectiones (Venetië, 1516) had Ricchieri kritiek geuit op Erasmus' Adagia.

7. In 1508.

[p. 100]

en goed geformuleerde toespraak dat ik met stomheid geslagen leek. Het ga je goed.

Bazel, 13 mei in het jaar 1525