De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

1574 Van Johann von Botzheim
Konstanz, 5 mei 1525

Hartelijk gegroet. Dat ik in het huwelijk getreden zou zijn is net zo waar als dat de heer Zwick gevangen gezet is.^1. Ik herinner me niets van dien aard en hij is daar ook niet bang voor geweest. Beiden hebben wij geen last van de boeien die wij verondersteld worden te dragen. Wil daarom tegen Froben zeggen dat hij de grappenmaker bedankt die hem met zo'n stellige overtuiging deze verhalen op de mouw heeft gespeld.

Wat ik van Oecolampadius en de zijnen moet vinden, weet ik niet goed. Ik zie zijn geschriften, zijn innerlijk zie ik niet. Hoe zeldzaam zijn zij die hun emoties niet mee laten spelen! Ik zie veel sekten opkomen, zelfs onder degenen die zich alleen op het evangelie beroemen. Laten anderen beoordelen hoe christelijk dit is. Ik voor mij zal aan geen van hen mijn gehoor of mijn aandacht schenken. Ik ben tevreden met de eenvoud van mijn geloof in Christus. Ik zal mij niet angstvallig pijnigen met de vraag wie van hen de scherpzinnigste is. Wat voor uiteenlopende opvattingen worden ten beste gegeven over het deelhebben aan het lichaam en het bloed van de Heer! De een beweert dat het slechts om een herdenking gaat en laat de toediening over aan staatsdienaren. Een ander zal daar tandenknarsend tegenin brengen dat daarin het ware lichaam en het bloed van de Heer schuilgaan, zoals Christus aan het kruis was, en dat de toediening moet plaatsvinden door een priester. Voorts zijn er die beide opvattingen ontkennen en weer iets anders beweren. De een wil het met zijn eigen handen voelen, de ander wil dat het

1. Dat wil zeggen: het is niet waar. Johann Zwick was samen met Botzheim naar Rome ontboden (zie brief 1519), maar trok zich daar niets van aan. Hij helde over naar de Reformatie en was al in het geheim getrouwd.

[p. 96]

hem door een priester wordt aangereikt. De een is tevreden met communie onder één gedaante, de ander levert een strijd voor beide. De een wil het bloed uit een zilveren kelk, de ander uit een beker van pijnboom- of essenhout. De een wil dat het tot nu toe gebruikelijke brood wordt toegediend, de ander bakt een soort nieuwe wafeltjes, om niet achter te blijven in vindingrijkheid. Dergelijke controverses kennen geen einde. En met evenveel ophef wordt onrust gezaaid over de kinderdoop. Naar ik hoor is er ergens rondom Zürich een plaats waar boeren elkaar openlijk herdopen in meren en rivieren.

Bij ons is het een en al wapengekletter en bloedvergieten. De machthebbers gaan gewapend tekeer. Woedende boeren zijn buiten zichzelf en door het dolle heen, ofschoon een groot deel van de boeren bij ons na het aanvaarden van bepaalde voorwaarden aan het kalmeren is.^2. Men zegt dat nu in Württemberg de opgekropte woede van de boeren tot een uitbarsting is gekomen, tot groot onheil van sommige machthebbers aldaar.^3. Een legermacht van de gewapende machthebbers heeft zich daar gehergroepeerd met het voornemen om zulke dolzinnige lieden de schrik op het lijf te jagen. Moge Christus doen wat het beste lijkt.

Van de tegen u geschreven pamfletten^4. heb ik niets gezien. Als u aan mijn wensen gehoor geeft, zult u die pseudo-theologen de behandeling geven die ze verdienen. Maar ik vrees dat uw aangeboren bescheidenheid uw tanden compleet heeft afgebroken. Maak duidelijk hoe weinig overeenkomst bestaat tussen een theoloog en een Cousturier, hoever het kartuizerleven dat zij belijden afstaat van hun bijtende tong en pen, hoever degenen die zich de gehele theologie toe-eigenen, afstaan van de ware theologie. Maar wanneer zal er eens een einde komen aan het getwist?

2. Het zuidwesten van Duitsland was vanaf 1524 in de greep van de Boerenoorlog. Boeren waren in verzet gekomen tegen hun behandeling en beriepen zich op Luthers opvattingen over de vrijheid van christenen (al moest Luther zelf niets van de opstand hebben). Op 17 april 1525 werd een verdrag gesloten tussen de Zwabische Bond (zie brief 1540) en de opstandelingen rondom het Meer van Konstanz, waarna de plaatselijke boerenlegers werden ontbonden.

3. In februari 1525 deed de verdreven hertog Ulrich van Württemberg een poging zijn hertogdom te heroveren, met steun van de opstandige boeren. Zijn leger bestond voor een belangrijk deel uit Zwitserse huurlingen, die naar Zwitserland deserteerden na de slag bij Pavia op 24 februari, waar veel Zwitserse huurlingen omkwamen. De invasie van Ulrich mislukte hierdoor.

4. Met name van Pierre Cousturier; zie brief 1571.

[p. 97]

Ik zal zorgen dat de brief^5. wordt bezorgd die u gestuurd heeft om doorgezonden te worden naar Rome. Ik zal de mijne eraan toevoegen. Niemand heeft mijn komst naar Bazel opgehouden, alleen mijn kerkelijke taken zitten in de weg. Veel kanunniken zijn immers afwezig vanwege de boerenopstanden. Ik ben achtergelaten om voor de kerk de eredienst te onderhouden. Maar ik hoop binnen drie dagen mensen tot mijn beschikking te hebben die mij enigermate ontlasten. Dan zal ik mij uitrusten voor de reis. Wilt u van mij uw huisgenoten en de Frobens groeten. Het ga u goed.

Konstanz, 5 mei 1525

Uw Botzheim

Aan de zeergeleerde heer Desiderius Erasmus van Rotterdam, theoloog en voortreffelijk woordvoerder, zijn zeer dierbare leermeester. Te Bazel

5. Deze brief is niet bewaard gebleven. Wellicht gaat het om een verzoek een testament te mogen maken; zie brief 1588.