De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

1528 Aan Johannes Caesarius
Bazel, 16 december 1524

Erasmus van Rotterdam groet Johannes Caesarius

Ik had het idee, maar het was geen ernstige verdenking, dat u een beetje aanstoot genomen had aan de brief^1. waarin ik, ongeremd schertsend, antwoord gaf op uw vraag over de gerechtvaardigde tollenaar^2. - dit om te voorkomen dat u denkt dat me berichten bereikt hebben van grimmiger reacties. Dat u uw vriend eert met het prachtige compliment dat hij tegen zijn eigen natuur ingegaan is, vervult me echt met gepaste dankbaarheid. Mijn vijanden roepen kwetterend hetzelfde als wat u me nu als vriend duidelijk maakt. Maar intussen is er niemand op komen dagen die ook maar één onderwerp kon noemen waarin ik mezelf heb tegengesproken, terwijl er toch heel wat werken van mij in omloop zijn en terwijl deze toch door uiterst bevooroordeelde lasteraars uitgekamd worden. Ik schrijf hetzelfde wat ik vroeger schreef, ik doe hetzelfde voor zover dat kan en ik handel met meer aandacht dan jullie denken.

‘Ik heb het ei gelegd, Luther heeft het uitgebroed.’ Waarlijk een wonderlijke uitspraak van die minderbroeders bij jullie, waarvoor ze wel een grote ketel lekkere pap verdiend hebben.^3. Ik legde een kippenei, maar Luther broedde een kuiken uit dat in de verste verte niet op een kip leek. Ik verbaas me niet dat dergelijke uitspraken afkomstig zijn van die dikbuikjes, maar het verbaast me wel dat u het met hen eens bent. U bent toch zelf degene die het best zou kunnen getuigen dat ik de heftigheid van Luther altijd afgekeurd heb uit vrees dat de zaak zou uitlopen op bloedige ongeregeldheden.

U zou wensen dat ik helemaal gezwegen had. Wat zegt u me nou? Had ik moeten zwijgen over bijgeloof, over sofistiek, over pseudobisschoppen, over slechte monniken, om te voorkomen dat iemand ermee aan de haal gaat en het fout uitlegt? Wie had kunnen vermoeden dat er in Duitsland van die vre-

1. Deze brief is niet bewaard gebleven.

2. Zie Lucas 18:10-14.

3. Er is een afschrift van deze brief bewaard waarin op dit punt twee zinnen zijn ingelast: ‘Ik ben me bewust en zie gebeuren dat de barbaren, die alle geleerdheid onder de duim houden, tegen mij in het bijzonder tekeergaan; dit is uitsluitend te wijten aan degenen die op een dwaze manier fulmineren en nergens waardering voor hebben. Melanchthon slingert al lange tijd heen en weer en ook Luther begint te wankelen nu hij ziet dat de zaken met geweld uit hun koers worden gerukt.’

[p. 383]

selijke monsters scholen die we nu voor de dag zien komen? ‘Hierheen, zo vond men, leiden uw geschriften,’ zegt u. Waarheen? Naar sektevorming? Daar heb ik altijd van gegruwd. Naar opstand? Die heb ik altijd afgewezen. Ik ben gevorderd tot aan de kust. Denkt men soms dat ik mezelf tegenspreek als ik niet bereid ben voorover in de golven te duiken?

Het doet u pijn dat ik een slechte naam heb. Op mijn beurt vind ik het echter pijnlijk dat er onder de christenen zoveel mensen zijn die kwaadspreken over iemand die zich voor hen verdienstelijk maakt. Zwijgen was niet mogelijk. Beide partijen te vriend houden kon ik niet. Zelfs Jupiter is het niet vergund, zoals men zegt, allen tevreden te stellen,^4. of hij het nu laat regenen of ons toelacht vanuit een heldere hemel. Toch vind ik het een geringer kwaad een slechte naam te hebben bij die christenmensen dan samen met een stel gekken te razen en te tieren. Misschien zal de afloop van de gebeurtenissen zorgen dat ik een betere naam krijg. In elk geval waarderen nu juist de verstandigste personen in beide kampen inmiddels mijn gematigdheid en mijn eerlijkheid. Beste Caesarius, het is al heel wat om in zo'n storm niet uit de juiste koers geblazen te worden. Hiermee zou u nog meer instemmen als u het hele verhaal kende dat hier speelt. Ik heb een slechte naam bij bepaalde ordinaire lieden; ook Luther zelf heeft een hekel aan hen, want het zijn lastpakken van volgelingen. Maar ik heb een betere naam bij de paus, de keizer, Ferdinand, de koning van Engeland en andere aanzienlijken, bij wie ik heel valselijk aangeklaagd was als bondgenoot van Luther. Maar ik word nog liever van twee kanten bestookt met scheldwoorden dan in deze samenzwering de grootse prominent te spelen. Bij de sekte ga ik niet, van het evangelie ga ik niet weg.

Mijn werk over de wilsvrijheid heeft bepaalde mensen bij jullie gestoord. Maar Melanchthon schrijft dat het in Wittenberg in alle rust en kalmte ontvangen is en dat zelfs Luther zich niet zo geërgerd heeft.^5. Die godjes bij u daar, wie zal die gunstig stemmen? Ik ben erg blij dat mijn Barmhartigheid u bevallen is;^6. geeft u alstublieft ook uw mening over de vrije wil wanneer u tijd hebt; ik zal die met eerbied begroeten. Over het gedoe van de drukkers^7. heb ik twee brieven^8. van u ontvangen. Wat u in de eerste brief wilde, had ik al uit eigen beweging gedaan; wat u in de andere vraagt zal zeker gebeuren, tenzij er iets onvermijdelijks voorvalt: overigens meng ik me niet zo graag in zaken van zulke pottenbakkers.^9. Meer dan twee jaar woon ik nu al hier, niet

4. Adagia 1655.

5. Zie brief 1500.

6. De immensa Dei misericordia; zie brief 1474.

7. Thomas Wolff en Johann Bebel; zie brief 1522, noot 8.

8. Deze brieven zijn niet bewaard gebleven.

9. Jaloerse rivalen; zie Adagia 125.

[p. 384]

meer bij Froben, behalve dan dat we verbonden zijn door wederzijdse goede wil. Ik leef op mijn eigen kosten. Voor de tien maanden dat ik bij hem verbleef,^10. heb ik honderdvijftig goudgulden betaald.

De brief^11. waarvan u niet wilde dat hij in Frobens handen viel is me door hem bezorgd; degene die hem aan Froben overhandigde, had hem grotere geheimen verteld dan in de brief stonden: dus bleek duidelijk dat iemand de brief geopend had. Maar ik weet zeker dat Froben dit niet gedaan heeft. Hij is goudeerlijk. Het is tegenwoordig dom iets op te schrijven als je niet wilt dat het bekend raakt. De voorhang van de tempel is gescheurd,^12. alles wordt naar buiten gebracht, ook wat u in de geheimste biecht tegen de priester gezegd hebt. Ieder moet op zichzelf passen, de Heer komt. Het ga u goed, beste man.

Bazel, 16 december 1524

10. In 1521-1522.

11. Deze brief is niet bewaard gebleven.

12. Vgl. Mattheus 27:51.