De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

1489 Aan John Fisher
Bazel, 4 september 1524

Erasmus van Rotterdam groet John, bisschop van Rochester

Eerwaarde monseigneur, met droefenis en pijn las ik in jouw brief^1. de woorden: ‘Moge het boek mij nog in leven aantreffen,’ enzovoort. Mijn dienaar^2. vergrootte mijn verdriet nog met het bericht dat jij door ziekte getroffen werd. Jij luistert ook helemaal niet naar dat arme lijf van je! Ik vermoed dat een groot deel van jouw slechte gezondheid voortkomt uit de plaats waar je woont: want nu speel ik even arts, als dat mag. Het klimaat daar is een beetje ongezond door de nabijheid van de zee en door de modder die bij laagtij vaak bloot komt te liggen.^3. Dan heb jij een bibliotheek met glazen wanden aan alle kanten, die door spleten een lichte tocht doorlaten, die ‘gefilterde tocht’ heet in de terminologie van de medici: iets wat zeer gevaarlijk is voor mensen met magere en zwakke lijven. Het is me niet ontgaan dat jij voortdurend in je bibliotheek vertoeft, die voor jou een soort paradijs is. Als ik drie uren op zo'n plaats zou verblijven werd ik ziek. Veel comfortabeler zou een kamer zijn met een houten vloer en met wanden die overal betimmerd zijn met houten panelen. Want bakstenen en kalk wasemen ook nog iets schadelijks uit. Ik weet dat de dood mensen die een vroom leven leiden geen angst aanjaagt, maar het is in het belang van de gehele kerk dat zulk een bisschop zo lang mogelijk blijft leven nu er zoveel gebrek is aan goede mensen.

Hoe het is met mijn gezondheid is niet zo van belang. Maar als je het graag verneemt, nooit ben ik zo ernstig in levensgevaar geweest door mijn niersteen als in mei. Nu ik een andere wijn aangeschaft heb, houdt die kwaal zich al een maand of twee op de achtergrond. Je wenst me geluk met mijn triomfen. Hoezo ik triomfeer weet ik niet; in elk geval blijf ik strijden op drie fronten: met die heidenen in Rome die me zo zielig benijden;^4. met bepaalde theolo-

1. Deze brief is niet bewaard gebleven.

2. Lieven Algoet.

3. De residenties van John Fisher (in Rochester en Londen) lagen niet heel dicht aan zee, maar wel in de nabijheid van riviermondingen.

4. Zie brief 1479.

[p. 303]

gen en monniken die alles in het werk stellen om me klein te krijgen; met dolle aanhangers van Luther die tegen me brullen omdat ik volgens hun zeggen in mijn eentje hen van de overwinning afhoud. Maar dat doe ik omdat ik niet met gevaar voor eigen leven de volledige leer van Luther wil belijden: die bevat veel elementen waar ik het niet mee eens ben, veel waarover ik mijn twijfels heb en veel dingen die ik omwille van mijn geweten niet zou durven accepteren ook al zou dat veilig zijn. Ik zou wensen dat dit oproer dat door Luther ontketend is, een enigszins goede gezondheid van de kerk voortbrengt, dus dat het werkt als een bitter en heftig geneeskruid. Maar wanneer ik dan de kwaadaardige gedragingen zie van bepaalde lieden die altijd de mond vol hebben van het woord ‘evangelie’, dan voorvoelt mijn hart een rampzalige en bloedige afloop.

Die groepering waaiert met de dag breder uit nu ze zich heeft voortgeplant naar Savoye, Lotharingen, Frankrijk en zelfs naar Milaan. Er zijn ook ongeregeldheden hier dicht bij, in Bourgondië, veroorzaakt door een Fransman^5. die ik ‘Phallicus’ noem, die Frankrijk ontvlucht is en hierheen is gekomen, een kwalijke boef met teugelloze tong en op hol geslagen pen. Nu is hij hier weer vertrokken en ik denk niet dat hij nog terugkomt: zo slecht heeft hij zich gedragen. Zo doen die verkondigers van het evangelie dat soms.

Ik had al wel een vinger uitgestoken naar het werk^6. waar je zo dringend om vraagt, en niet alleen jij;^7. maar er kwam een levensgevaarlijke ziekte tussendoor en nog een paar andere gebeurtenissen die me noopten het werk te onderbreken. Deze winter zal ik besteden aan die taak, als God het wil. Hoewel ik besloten had me voortaan te onthouden van conflictueuze leerstellingen en mijn vrije tijd te vullen met het vertalen van Griekse teksten of met wereldlijke onderwerpen (mits niet onvruchtbaar voor iemands geesteshouding), word ik in de theorie van het preken gedwongen dingen aan te wijzen die sommige predikers fout doen en tevens om heel wat theologische leerstellingen aan te roeren: maar onder jouw auspiciën zal ik me daartoe aangorden.

Ik heb het boekje over de vrije wil gepubliceerd, hoewel ik goed wist dat ik me echt niet op eigen terrein bevond. Maar bij de vorsten waren al verwachtingen gewekt en ik zag wel dat ik daar risico liep door toedoen van mijn vijanden; die verwachtingen had ik per brief ook gevoed. Als er geen boek was verschenen, zouden zij gevonden hebben dat ik loze beloften deed en dat ik uit lafheid zweeg omdat de volgelingen van Luther me vol haat uit-

5. Guillaume Farel.

6. Ecclesiastes sive de ratione conconiandi, dat pas zou verschijnen in 1535.

7. Zie brief 1321.

[p. 304]

daagden; en omdat zij iets heel gruwelijks verwachtten zouden zij dan nog heftiger tekeer gegaan zijn dan nu. Sommigen zouden ook rondgebazuind hebben dat ik op afspraak zweeg, omdat ik al begreep dat onbekenden een brief^8. verspreid hadden waarin Luther me vrede aanbood, maar op deze voorwaarde: dat ik niet openlijk zijn leerstellingen zou bestrijden, zelfs al had ik hem soms met naam en toenaam aangevallen. Zo was het een deel van mijn lot dat ik op deze leeftijd van dienaar van de Muzen nog gladiator werd. Moge de heer Jezus je bewaren, beste monseigneur en onvergelijkelijke beschermheer.

Bazel, 4 september 1524

8. Brief 1443.