De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

1466 Aan Willibald Pirckheimer
Bazel, 21 juli 1524

Gegroet. Hooggeboren heer, onlangs heb ik een brief^1. voor jou meegegeven aan degene die mij de gegoten portretten kwam brengen en daarin heb ik je tevens laten weten dat jouw brieven me steeds trouw ter hand gesteld zijn, omdat ik de indruk had dat jij het niet vertrouwde. Clemens vii stuurde mij

1. Brief 1452.

[p. 250]

een eervolle officiële brief,^2. met als gift een eergeschenk van tweehonderd florijnen; die zou ik niet aanvaard hebben als hij niet expliciet geschreven had dat hij ze stuurde vanwege de opdracht van mijn Parafrase^3. aan hem. Ook voor de toekomst doet hij prachtige beloften. Kardinaal Campeggi stuurde eigen koeriers naar me toe: hun heb ik geantwoord welke dingen volgens mij bijdragen aan de publieke eendracht.^4. Overigens, zoals dit toneelstuk nu gespeeld wordt zie ik helemaal geen ontknoping: moge Jezus mij ongelijk geven. De zaak waaiert met de dag breder uit. Geen van beide partijen doet moeite voor verzoening: integendeel, de meeste betrokkenen gooien alleen maar olie op het vuur.^5. In mijn eigen Holland ontvluchten nonnen overal hun klooster om te huwen in de Heer. Aan de Kameel^6. is alle bevoegdheid ontnomen, zowel door de keizer als door de paus. Zijn collega Van der Hulst is ternauwernood aan de doodstraf ontkomen. De universitaire studies lopen heel voorspoedig, terwijl de theologen vergeefs grommen. Mij verklaren ze tot ketter. Maar niemand gelooft hen.

Maarten Luther heeft me een heel vriendelijke brief^7. geschreven, die me bezorgd werd door een zekere Joachim.^8. Ik durfde hem niet even vriendelijk te antwoorden, uit angst voor de valse aanklagers. Maar ik heb een korte antwoordbrief^9. gestuurd. Melanchthon wilde graag met mij praten,^10. hoor ik; maar hij durfde mijn reputatie niet op het spel te zetten. Ik zou aan dat risico vast niet zo zwaar getild hebben. Hij is een goudeerlijke jongeman.

In Straatsburg heerst grote opschudding, ook in de stadsraad. De magistraat hier begint de aanhangers van Luther iets minder te steunen: men vreest het voorbeeld van Straatsburg. Het pamflet van Otto^11. is opnieuw uitgekomen, door de auteur herzien en, als ik me niet vergis, ook uitgebreid. Ik heb het nog niet gezien. Er is ook een brief uitgekomen van Alber,^12. van zijn brieven de allerdomste. Ik twijfel er niet aan dat hij van Von dem Busche is,^13. ook al heeft hij zijn eigen stijl zo goed mogelijk verborgen. Maar ik ken

2. Brief 1443b.

3. Van de Handelingen van de Apostelen; zie brief 1414.

4. Zie brieven 1410, 1415, 1422.

5. Adagia 109.

6. Nicolaas Baechem.

7. Brief 1443.

8. Joachim Camerarius.

9. Brief 1445.

10. Tijdens zijn reis naar de Palts; zie brief 1444, noot 2.

11. Otto Brunfels; zie brief 1405.

12. Erasmus Alber, Iudicium de Spongia Erasmi (Haguenau, 1524).

13. Deze verdenking is ongegrond.

[p. 251]

zijn karakter door en door. Deze persoon is door mij altijd vriendelijk behandeld en nooit gekwetst, zelfs niet met een woord. Dergelijke vliegen zullen de zalf bederven,^14. zowel die van het evangelie als die van de klassieke letteren. Van deze bedriegerijen geniet Eppendorf. Hij kwetst met plezier, en wil dat ik het weet; maar hij doet het zo dat hij het tegenover anderen kan ontkennen. Ik heb geen zin meer om nog te reageren op dergelijke onzin.

Te Rome zijn clandestien twee pamfletten van Zúñiga gedrukt;^15. in een ervan verdedigt hij de vertaler^16. tegen mijn beschuldiging dat hij grove taalfouten maakt, maar intussen verzwijgt hij de talloze fouten die hij niet kon verdedigen. En deze veertig (schat ik) verdedigt hij zo: in het Grieks staat orthrizein,^17. dus de vertaler heeft terecht manicare gebruikt, want men mag nieuwe woorden vormen. Of hij heeft een stijlfiguur weergegeven of een hebraïsme, dus hij heeft geen barbarisme begaan. In het Grieks staat namelijk epi tris, dus hij heeft dit in de Handelingen terecht vertaald als per ter.^18. In het andere pamflet biedt hij wat ik op grond van zijn Aantekeningen verbeterd heb zonder zijn naam te noemen; alsof reageren op dat boek niet genoeg geweest was tenzij ik het hele werk van mijn Aantekeningen had bezoedeld met zijn naam, die overal ongeluk brengt. In Rome lacht iedereen hem uit. Toch vindt hij zichzelf geweldig. Want hij belooft dat hij niet zal rusten tot Erasmus erkent dat Zúñiga als enige boven allen uitsteekt omdat hij hem de baas is, niet alleen op het terrein van de Heilige Schrift maar ook in de profane letteren. Maar de paus had een drukverbod uitgevaardigd. Dus ze durven ze niet te verkopen.

Clemens vii heeft een of andere minderbroeder die aartsbisschop is,^19. als gezant naar Engeland gestuurd om de vorsten vrede op te dragen, maar hij heeft

14. Vgl. Prediker 10:1.

15. Samen in één band: Assertio ecclesiasticae translationis Novi Testamenti a soloecismis quos illi Erasmus Roterodamus impegerat (‘Verdediging van de kerkelijke vertaling van het Nieuwe Testament tegen de fouten die Erasmus van Rotterdam daaraan heeft opgelegd’) en Loca quae ex Stunicae annotationibus, illius suppresso nomine, in tertia editione Novi Testamenti Erasmus emendavit (‘Passages die Erasmus in zijn derde uitgave van het Nieuwe Testament heeft verbeterd op grond van aantekeningen van Zúñiga, zonder diens naam te vermelden’). Zie ook brief 1410, noot 1.

16. Van de gangbare Vulgaattekst die door Erasmus werd herzien.

17. In Lucas 21:38. De term wordt vertaald met ‘komen’.

18. Zie Handelingen 10:16. De betekenis is ‘driemaal’.

19. Nikolaus von Schönberg, in werkelijkheid geen minderbroeder maar een dominicaan.

[p. 252]

niets bereikt. De grote som gelds die de koning hem aanbood, weigerde hij daarom aan te nemen. Ik denk dat de koning al overgestoken is naar het vasteland.^20. Zo gaan wij op de Turken af! De keizer had bevolen mij mijn jaargeld uit te betalen,^21. maar nu vormen de oorlogslasten weer het excuus.^22. Ze beloven wel me met rente te betalen als ik terugkeer. Graag zal ik verhuizen, al was het alleen maar vanwege de negatieve gevoelens die mijn vriendschap met Froben bij de andere drukkers oproept. Ik heb nog geen besluit genomen, maar dat zal binnenkort gebeuren.

Aangezien er geruchten gaan over mijn boek Over de vrije wil,^23. denk ik dat het beter is het uit te geven: anders gaan ze me nog verdenken van iets ergers. Want ik behandel het onderwerp op een zo gematigde toon dat zelfs Luther er zeker niet boos om wordt.

Ik ben in Besançon geweest;^24. daar werd ik verkouden en toen ben ik met enige moeite teruggevlogen naar mijn nest. Daar zou ik weer op krachten gekomen zijn, maar toen kreeg ik een aanval van niersteen die gevaarlijker was dan ooit tevoren. Soms gebruik ik terpentijn. Aan de baden durf ik me niet toe te vertrouwen omdat ik er niet aan gewend ben. Het ga je goed, onvergelijkelijke man. Bazel, 21 juli 1524.

Je kent het handschrift van je dienaar.

Aan de hooggeboren Willibald Pirckheimer, raadslid van Neurenberg

20. Voor een invasie van Frankrijk. Een dergelijke invasie vond in deze tijd niet plaats.

21. Zie brief 1380.

22. Zie brief 1461.

23. Zie brieven 1419 en 1430.

24. Zie brief 1440.