De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

1421 Van Johann Haner
Neurenberg, 17 februari 1524

Zeergeleerde Erasmus, ik word gedwongen, of ik nu wil of niet, per brief het woord tot u te richten, vooral op dit moment, nu ik een uitstekende gelegenheid heb en bovendien onze voortreffelijke vriend Fabri mij dringend hiertoe overgehaald heeft en ik een serieuze betrouwbare postbesteller heb aan wie ik die brief voor u gerust kan meegeven. Dus deze gelegenheid wilde ik me niet zomaar laten ontglippen. Bovendien wilde ik een paar dingen met u bespreken over de ongelukkige situatie van deze tijd. Want u voelt wel, denk ik, waar het drama van de nieuwe factie elke dag een beetje meer

[p. 155]

naar toe gaat en op welk ongelukkig einde het ten slotte zal uitlopen als er niet heel snel paal en perk aan wordt gesteld. Aan die groepering is tot nu toe meer dan genoeg ruimte gegeven zowel door geleerden als door vorsten; zij heeft voor een stampvolle schouwburg kunnen spelen en niet slechts één applaus van de toeschouwers geoogst maar staande ovaties en veel bijval, niet omdat het stuk een zo fraaie verhaallijn heeft maar omdat het misvormde gezicht van de kerkelijke discipline dit met zich meebracht: het stuk is oorspronkelijk opgezet om die discipline aan de kaak te stellen en is later op de planken gebracht. Dit heeft er bovendien voor gezorgd dat ook ik zelf die groepering aanvankelijk met genoegen verwelkomde toen zij tevoorschijn kwam en dat ik later, toen zij tragische wendingen ging vertonen, net deed alsof ik het niet zag en na geen enkel bedrijf geprotesteerd heb tegen haar optreden.

Maar kijk nu eens, beste Erasmus, waar het uiteindelijk door onze eigen vadsigheid of onverschilligheid op uitgelopen is. Want intussen, terwijl wij rustig naar het spel zaten te kijken, heeft het bezit genomen van ogen en hart van iedereen en het publiek van alle rangen gefascineerd, ja terwijl het met de dag teugellozer wordt, neemt de besmetting toe en ziet men alom razernij. Want als iemand dit fanatisme van de laatste tijd nauwkeurig onderzoekt, zal hij snel zien dat er gewerkt wordt uit ongebreidelde haat; niets gebeurt open en eerlijk maar alles wordt gedreven door hartstochten, zodat er zelfs voor de waarheid geen plaats is, laat staan een ereplaats. Verder worden allerlei dingen verkeerd onderwezen, erger nog, veel dingen worden vernieuwd, maar het ergste is de algemene levenswijze die men er overal op na houdt, zo zeer zelfs dat door de goddeloze inspanningen van bepaalde lieden tegenwoordig niets gevaarlijker is dan het herhalen van het woord ‘evangelie’, niets misleidender dan het veelvuldig gebruik van de naam van Christus; want door onze onredelijke partijzucht verwordt de heilzame leer van het evangelie tot snelwerkend gif, wordt de zuivere kennis van Christus tot vervloeking en wordt hij zelf geperverteerd tot een soort afgod en tot Belial zelf. Toch sluiten wij onbekommerd onze ogen voor dit alles en zwijgen, als stomme honden die niet meer kunnen blaffen. Wat een zielige mensen! Hoeveel straf van God staat ons te wachten, in 's hemelsnaam, als wij geen stappen ondernemen tegen deze epidemische pest! Want afgezien van de inwendige ongemakken van deze kwaal vraag ik: wat stoort de broeders die buiten zijn meer dan dat na zoveel eeuwen, nu het algemene en katholieke geloof over alle volkeren verbreid is, deze ruzies voor het eerst niet alleen ontstaan tussen ons maar ook opgekweekt worden, tot grote schande van onze godsdienst en ons geloof?

Daarom, beste Erasmus, als wij niet willen dat God ons ter verantwoor-

[p. 156]

ding roept voor de dood van onze broeders, om wie wij ons niet bekommerd hebben, en dat wij schuldig geacht worden aan het achterstellen van Gods glorie, zal het zeker de moeite waard zijn het kwalijke fanatisme van bepaalde lieden te bestrijden; voor mijn gevoel had u dat als allereerste al lang moeten proberen, of u moet het in elk geval niet verder op de lange baan schuiven. Geloof me gerust, zodra u reveille blaast, zult u zien dat velen nu ook iets durven te ondernemen en u in enig opzicht navolgen en terdege hun inspanningen leveren voor het algemeen belang. Ik vraag u: weet u een betere bijdrage te leveren aan de redding van de christelijke wereld? Want als ik me niet vergis terwijl ik in de toekomst kijk, zult u door deze ene inspanning uw reputatie geweldig opvijzelen. Want van alle dingen die u openlijk en tot in het onmetelijke hebt gedaan, beste Erasmus, komt niets terecht als u niet met uw inzet deze storm weet te bedaren, vooral omdat veel mensen ten onrechte zeggen dat die storm van uw kant is gekomen, terwijl de meesten van ons intussen u verdedigen en uit alle macht zich daartegen verzetten.

Maar of u de kerk te hulp komt of niet nu zij zo zwaar getroffen is, ik ben er zeker van dat deze nieuwe bewegingen, als werk van goddelozen, niet kunnen blijven bestaan ook al mag het dan zo zijn dat de hemel ook voor hen helder straalt en een voorspoedig lot hen toelacht, zoals men meent. Daarom, allervriendelijkste man, denk aan de generaties die na ons komen; want ik twijfel er niet aan dat de eeuw waar wij naar uitzien in aantocht is, een eeuw die veel gunstiger over het christendom zal denken dan de huidige tijd. Maar als u niet geïnteresseerd bent in uw eigen reputatie, zoals het eigenlijk ook hoort, moge dan tenminste het belang van onze Verlosser en van het evangelie u ertoe brengen zijn heilzame leer te vrijwaren tegen onrecht en de volmaakte en onbedorven kennis van Christus aan de wereld te laten zien. Hierbij zal ik me in elk geval zorgvuldig inspannen - als anderen dat al niet eveneens doen - om u de helpende hand te bieden of, als ik niet kan helpen, zal ik niet ophouden het althans te willen. Intussen zal ik niet nalaten om voor zover ik dat vermag hulp te bieden aan de glorie van Christus, aan de gezonde leer van het evangelie en aan het geweten van onze misleide broeders. Datzelfde zult u op uw hoge leeftijd eveneens doen als u naar mij luistert, opdat u onberispelijk de komst van onze heer Jezus Christus kunt afwachten: ik bid dat hij u een gelukzalig eeuwig leven zal schenken. Het ga u goed. Verwaardig u alstublieft mij een brief ten antwoord te sturen.

Uit Neurenberg, 17 februari 1524

Uw Johann Haner

Aan de hooggeachte en vooraanstaande heer Erasmus van Rotterdam, hersteller en beschermheer van de onbedorven theologie. Te Bazel