De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

1386 Aan Theodoricus Hezius [?]
Bazel, 16 september 1523

In een brief kan ik niet goed genoeg de werkelijke stand van zaken in dit gebied en in deze tijden duidelijk maken; of ik ben blind, of hier groeit iets monsterachtigs tussen vele gebieden en enkele belangrijke steden. Van mijn dienaar^1. die deze brief bezorgt, zult u veel zaken vernemen die ik veiligheidshalve niet op schrift stel. U spoort mij aan tegen Luther te schrijven; maar dit heb ik al gedaan en ik heb meer dan eens de verzekering gegeven dat ik me altijd verre van die groepering heb gehouden en dat ook zal blijven doen. Ik verzeker u dat ik zoveel mogelijk heb geprobeerd om iedereen af te houden van die groep en dat ik dat altijd zal blijven doen, en dit deed en doe ik met grote inzet en niet zonder succes. Precies hierom zijn de volgelingen van Luther zo boos op mij. Want zij hadden zichzelf een overwinningsfeest beloofd als ik gezwegen zou hebben zodat zij mijn naam konden misbruiken bij de gewone man. Ik was nog maar net begonnen aan een boek tegen Luther. Toen zij daar weldra lucht van kregen, werden zij compleet razend, zo erg dat ik Duitsland moest verlaten; ach, had ik Duitsland maar nooit gezien!

Ik weet niet waar ik mijn toevlucht moet zoeken. Frankrijk - de koning zelf nodigt mij immers uit met grote beloften - is uitgesloten vanwege de oorlog.^2. In Engeland leven trekt mij niet, hier leven mag ik niet. Ze verdragen hier niet dat er ook maar één woord gezegd wordt dat tegen Luther ingaat; ik loop het risico martelaar te worden voordat ik de promotie tot het martelaarschap heb verdiend. Zij schrijven alles in het Duits: ik heb te maken met alle mensen. Ik wist heel goed hoe hardnekkig mijn vijanden daar waren; toch heb ik, om buiten de partijen te blijven, het aangedurfd heel Duitsland

1. Wellicht Johannes Hovius.

2. De vanaf 1521 steeds weer oplaaiende oorlogen tussen Frankrijk en de Habsburgse landen.

[p. 79]

uit te dagen, eerder bereid te sterven dan mee te helpen aan onenigheid. Schrijven tegen Luther is voor mij niet het probleem; maar ik ben bang dat mijn geschrift gevaar voor mijn eigen leven betekent en nieuwe schermutselingen veroorzaakt. Want alle haat zal op mij gericht worden; het wordt immers ook nu al vooral mij aangerekend dat de zaken niet helemaal lopen zoals zij willen: wij hadden al gewonnen, zeggen ze, als Erasmus de vorsten niet tegen ons in het harnas gejaagd had. Uit Huttens pamflet^3. kan men een idee krijgen met welke scheldpartijen zij mij te lijf zullen gaan. Von dem Busche is nog giftiger dan Hutten; ook hij is tegen mij aan het schrijven,^4. en intussen noemen de theologen en monniken in Brabant en in Keulen mij openlijk een ketter. Maar ik heb me door al die smadelijke beledigingen niet van het juiste standpunt laten afbrengen.

Voorlopig heb ik me in mijn geschriften zo in toom gehouden dat alle eerlijke mensen er positief over zijn en dat vorsten mij zelfs bedanken omdat zij profijt hebben gehad van mijn boeken. Kort geleden heeft de koning van Engeland me een brief geschreven en ook de kardinaal van York^5. en vele bisschoppen;^6. onlangs nog ontving ik er een van de koning van Frankrijk, die eigenhandig twee regels aan de brief^7. had toegevoegd; eerder al een brief^8. van de keizer, van Ferdinand pas geleden twee brieven,^9. terwijl deze me bovendien een eergeschenk stuurde. In Duitsland zou ik een god zijn als ik het gezag van de paus zou aanvallen, dat men daar in meerderheid openlijk besloten heeft te ondermijnen. Ik respecteer zijn gezag altijd, in woord en geschrift. Daarom, voor al deze inspanningen, voor mijn standvastige doorzettingsvermogen, voor het verwaarlozen van mijn vele vriendschappen met zoveel geleerden in Duitsland, voor de over mijzelf afgeroepen gevaren: moet ik als dank daarvoor krijgen dat ik in Rome blootgesteld word aan mensen als Zúñiga en dergelijke lasteraars?

Wat er ook zal gebeuren, ik verander de oprechtheid van mijn geweten niet en ik zal naar geen enkele factie buigen; ik zal mij niet afscheiden van de Roomse kerk en ik zal van geen enkele mensenvorst hulp afsmeken. Ik zou de reputatie van de paus hebben kunnen beschadigen, maar het zij verre van mij om gebruik te maken van de macht van Satan. Ik wens - moge ik er ook toe in staat zijn - anderen te helpen, en vooral hen wier gezag allen behulpzaam is.

3. De Expostulatio.

4. Zie brief 1383, noot 8.

5. Thomas Wolsey.

6. Deze brieven zijn niet bewaard gebleven.

7. Brief 1375.

8. Brief 1270.

9. Alleen brief 1343 is bewaard gebleven.

[p. 80]

Over mijn financiële situatie ben ik niet vreselijk bezorgd. De Engelsen schenken mij zoveel als ik wil; de koning van Frankrijk biedt mij tweeduizend ponden per jaar in een brief die hij deels eigenhandig geschreven heeft.^10. In de oprechtheid van onze Heilige Vader heb ik het volste vertrouwen; hem kunt u namens mij beloven dat ik - of ik nu naar Rome kom of niet - standvastig van de katholieke partij zal blijven.^11. Eén ding is zeker: mijn gedachten zijn in Rome; nergens anders zal ik liever de last van dit zwakke lichaam afleggen.

Bazel, 16 september 1523

10. In brief 1375 wordt geen bedrag genoemd. Mogelijk werd het mondeling meegedeeld door de brenger van de brief, Claudius Catiuncula.

11. Adrianus vi was op 14 september overleden, maar dit nieuws had Erasmus nog niet bereikt.