De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9. Brieven 1252-1355

[p. 228]

1335 Van Johann von Botzheim
Konstanz, 7 januari 1523

Ik groet je. Een dezer dagen stuurde ik je een brief^1. via een familielid van Froben,^2. die jij een groot leeghoofd noemt, ik een zeer breedsprakige nietsnut, en niet zonder reden. Wat je divinatio^3. betreft is er geen reden gevaar te vrezen. Ik zal voorzichtiger zijn dan je van mij kunt verwachten. Daarentegen doe ik een beroep op je eerlijkheid ervoor te zorgen dat er niet iets slechts uit mijn brief voortkomt. Want ik schrijf je vaak te onvoorzichtig en vrijmoedig. In je brief verzeker je dat je naar beste vermogen de paus zult helpen. Je onderneming is niet onverstandig, als de waarheid maar geen geweld wordt aangedaan. Tweedracht haten en eendracht liefhebben is het bewijs van de grootste vroomheid. Als zich eens een beslissend moment voordoet, waarop je liever een deel van de waarheid wil prijsgeven dan de eendracht verstoren, denk er dan aan dat de waarheid niet voor elke botsing hoeft te wijken. Soms moet zij echter op haar eigen plaats behouden worden; dan is het niet nodig haar te verlaten of zo te verzwijgen, dat het tegendeel lijkt vast te staan. Naar mijn mening zou men dit laatste nooit moeten toestaan, welke gelegenheid zich ook maar voordoet. En geen enkele waarheid staat zo dicht bij onenigheid, dat een vroom iemand met een christelijk hart haar tot oorzaak van onrust en onenigheid zal verklaren, als jij haar zeer bescheiden, zoals je met alles pleegt te doen, kenbaar hebt gemaakt. Het is voor jou heel moeilijk iets te schrijven waarmee je niet belasterd wordt, vooral in een kwestie die zo lastig en al te ver doorgeziekt is. Het is niet mogelijk dat jij tegengestelde meningen over een zelfde kwestie, die zo veel onrust en twisten veroorzaken als bij deze affaire, met instemming van beide partijen in alle rust tot verzoening brengt. Ik ben integendeel eerder bang dat, als jij met je streven naar eendracht de zaak van de paus steunt, jij een groter gevaar en meer onrust aanmoedigt. Het is juist dat de waarheid overwint en dat men haar vooral dan dient te beschermen, wanneer het geweten beschadigd raakt. Ik ken jouw karakter in dit opzicht. Jij zou wel willen dat de waarheid bij alles intact bleef, zonder dat iemand door haar schade zou oplopen. Maar dat gebeurt zelden of nooit. Men kan maar beter aanvaarden dat de milde waarheid bij enkele mensen enige kwaadwilligheid teweegbrengt dan dat zij die Christus is, omwille van de mensen wordt verlaten. Wat zou er gebeuren, als de waarheid langs deze weg vernietigd werd, omdat sommigen de gelegenheid aangrijpen tegen haar in opstand te komen? Laten voortaan de hartstochten aan beide kanten verdwijnen, laten de ogen zich richten op Christus, die als een rechtvaardige rechter met een eerlijk vonnis alles zal beoordelen. Ik weet dat jij in dit ambacht bijzonder bedreven bent; onze tijd kent niemand die

1. De brief is niet bewaard gebleven; wellicht is het de brief die in brief 1342, p. 320 genoemd wordt.

2. Wellicht Konrad Resch, Johann Schabler of Benoît Vaugris.

3. Met de divinatio is vermoedelijk Exorcismus sive Spectrum bedoeld, een van Erasmus' Colloquia.

[p. 229]

aan jou gelijk is, omdat jij heel goed weet met welke deskundigheid men over zaken die aan gevaar zijn blootgesteld, moet schrijven.

Fabri treedt krachtig tegen Luther op,^4. maar is om veel redenen verdacht, want hij maakt de indruk dat hij, beïnvloed door prebenden en geschenken die hij verkregen heeft, meer dan goed of althans niet met mate tekeergaat, ook al is hij met zijn woorden heel innemend en gebruikt hij een Italiaanse verfijning. In deze tijd moeten we niet te veel belang hechten aan de pausen en hun heerschappij, tenzij we liever op een dodelijk gevaar wachten. Die pest verspreidt zich vanuit het hoofd. Als daar verzorging plaatsvindt, zullen het lichaam en de ledematen zich gemakkelijk herstellen. Voor de tweede keer heeft Fabri voor het volk gepreekt, omdat onze prediker Johann Wanner afwezig was; want jij wilde zijn naam weten. Hij heeft het volk en zijn toehoorders aangespoord zich niet te laten meeslepen door nieuwe en vreemde leerstellingen, maar liever in de voetsporen van de kerkvaders te blijven en hun mening te volgen, die vanaf de apostelen tot aan onze tijd is overgenomen. Veel overtuigende argumenten bracht hij in tegen de leer van Luther, hoewel hij diens naam of die van een ander niet noemde. Met innemende vriendelijkheid palmde hij degenen die zijn tegenstanders waren geweest, in. Verscheidene argumenten die hij naar voren bracht zou men kunnen weerleggen; toch maken de schoonheid ervan en zijn vriendelijke manier van overreden indruk op simpele zielen. Ik ben het in alles met Fabri eens met uitzondering van het punt, dat hij naar mijn mening aan de alleenheerschappij van de kerk meer macht toekent dan goed is. Mijn gevoelens zijn zo, dat zij soms, tegen mijn verwachting en wens in, warmte en heftigheid teweegbrengen. Ik wens dat jij met een brief mij bij hem aanbeveelt, zoals de ene vriend dat voor een ander bij een derde doet, ook al dient hij zich ogenschijnlijk zeer vriendelijk aan. Want ik weet dat hij het niet kan hebben dat iemand zich verzet tegen wat hij zich heeft voorgenomen. Voor niemand zal ik de aanstichter van onenigheid zijn, voor niemand de aanleiding de vrede te verstoren. Toch zou ik willen dat beide partijen naar elkaar luisterden, want dikwijls heeft ook een groenteteler verstandige dingen gezegd.^5. De prediker Wanner zal proberen vrijwillig weg te gaan, naar wat ik hoor, of men zal een manier zoeken waarop hij op een prettige wijze weggestuurd kan worden, voor zover ik uit vermoedens afleid.

Dat je Hutten niet voor een gesprek hebt ontvangen, heeft de verdenking opgeheven dat je met hem overlegd hebt, maar alleen bij hen die van de kwestie op de hoogte zijn.

4. Fabri schreef Opus adversus nova dogmata Lutheri (Rome, augustus 1522).

5. Adagia 501.

[p. 230]

Overal heeft zich het gerucht verspreid dat veel mensen, die ervan verdacht werden tot de partij van Luther te behoren, in Bazel zijn samengekomen om een of ander te overleggen.^6. De monniken die jouw tegenstanders zijn, verdienen het in hun eigen jaloezie te stikken, nu zij hun plannen tegen jou niet kunnen uitvoeren. Schrijf me zonder vrees wat je maar wilt, in de zekerheid dat ik zal zwijgen als het graf. Want een aangenamere dienst kun je me niet bewijzen. Het ga je goed, mijn leermeester en zorg nauwlettend voor je gezondheid.

Konstanz, 7 januari 1523

De naam van je dokter is Johann Menlishofer.

6. In brief 1342, p. 321-322 schrijft Erasmus dit gerucht toe aan zijn tegenstanders.