De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9. Brieven 1252-1355

[p. 182]

1331 Aan Johann von Botzheim
Bazel, 25 december 1522

Erasmus van Rotterdam groet Johann von Botzheim

Vandaag kreeg ik via mensen van de universiteit je brief van 14 november.^1. De zorgvuldigheid bij het geven van zo'n klein geschenk^2. aan zo'n grote bisschop^3. was niet nodig, vooral omdat daar niets in stond dat op hem persoonlijk betrekking had. Als de gelegenheid geboden wordt, zal ik met een ander bewijs van mijn sympathie voor Zijne Hoogheid getuigen. Ik zal dit niet huichelachtig, maar oprecht doen en ik verlang niets anders van hem dan een wederzijdse welwillendheid en een gemeenschappelijke ijver voor de zaak van het evangelie die iedereen aangaat. Ik twijfel er niet aan dat die voortreffelijke bisschop haar steunt, voor zover deze tijden het toelaten. Mijn Paraphrasis in Iohannem heb ik aan Ferdinand opgedragen,^4. omdat keizer Karel in een brief aan mij^5. verklaarde dat de Paraphrasis in Matthaeum hem een groot genoegen had gedaan. Ik ben dit trouwens niet alleen uit zijn brief te weten gekomen, maar ook uit veel brieven van anderen, de hoofdkanselier Gattinara,^6. de franciscaan Glapion^7. die zolang hij leefde alles bij de keizer gedaan kon krijgen, de bisschop van Palencia^8. die ook overleden is, Joris van Halewijn,^9. Antoon Sucket,^10. de meest oprechte persoon van deze tijd, en Jean de Carondelet, aartsbisschop van Palermo,^11. om niet andere persoonlijke vrienden te noemen.

Zij die denken dat zij in de zaak van Christus, die zich tot alle volkeren en alle eeuwen uitstrekt, evenveel waard zullen zijn als in een drinkpartij van theologen en een discussie over scholastiek, vergissen zich sterk. De waarheid is een machtige en onoverwinnelijke zaak, maar men moet haar met

1. De brief is niet bewaard gebleven.

2. Wellicht de divinatio, die aan het begin van brief 1335 wordt genoemd.

3. Hugo von Hohenlandenberg.

4. Brief 1333.

5. Brief 1270.

6. In antwoord op de brief die aan het begin van brief 1282 wordt genoemd.

7. Blijkbaar als antwoord op brief 1275.

8. Blijkbaar als antwoord op brief 1273.

9. Brief 1269.

10. De brief is niet bewaard gebleven.

11. Als antwoord op brief 1276.

[p. 183]

evangelische wijsheid behandelen. Ik haat verschil van mening en ben zó aan eendracht gehecht, dat ik vrees dat ik op een beslissend moment sneller een deel van de waarheid zal prijsgeven dan de eendracht verstoren, voor zover ik althans iets kan doen. Die prediker van je,^12. een goed iemand, zou in elk geval de zaak van het evangelie, die wij allen zonder twijfel steunen, meer kunnen bevorderen, als hij aan de naïviteit van een duif de wijsheid van de slang uit het evangelie toevoegt.^13. Laat hij dit proberen en mijn advies verwerpen, tenzij hij ontdekt dat dit juist is. Het is niet aan mij, dat wil zeggen iemand van een lagere klasse, te beoordelen, wat voor rol de belangrijke goden of mindere goden spelen, hoewel ik ook daarover uit allerlei plaatsen brieven ontvang. Ik zal in dit toneelstuk mijn rol beslist oprecht spelen. Maar laat Christus zelf, de koorleider, voor de afloop zorgen.

Ik ben blij dat je door het geneesmiddel van mijn brief^14. bent opgebeurd, maar ik verbaas mij erover dat jullie in Konstanz vanwege zo'n onbeduidend gerucht^15. zo'n gruwelijke ziekte oplopen. Als ik dezelfde instelling zou hebben - ik ben niet in Konstanz, maar in Holland geboren^16. en mij bereiken iedere dag dergelijke leugens - was ik allang gestorven. Je moet weten dat die twee theologen,^17. die met hun persoonlijke haatgevoelens niet tegen mij, die hen nooit met een enkel woord heb beledigd, maar tegen de humaniora, die ik altijd heb verdedigd, tekeer waren gegaan, nooit zo gematigd zijn geweest als nu. Paus Adrianus was hier hun laatste anker. Nu dit is weggevallen, verliezen zij de moed. Zij wijten dit aan een theoloog^18. die op mij gesteld is, ook al kennen wij elkaar niet, en van wie men zegt dat hij bij de paus alles gedaan krijgt. De paus, die op eerlijke gronden voor de zaak van Christus opkomt, zal ik op alle manieren helpen, hoe klein mijn aandeel ook moge zijn. Ik twijfel er niet aan dat hij, een geleerde op leeftijd en bovendien in zeer veel zaken ervaren, aan mijn verwachting zal beantwoorden. Als hij in iets teleurstelt, zal ik in elk geval niet in opstand komen.

Nu het laatste vraagje van je prediker: moet men het hele evangelie prijsgeven? In de eerste plaats geven zij het vooral prijs die het slecht verdedigen. Hoe langzaam heeft bovendien Christus zijn leer verkondigd! Wat is er dwazer dan die paar mensen die nu als verdedigers van het evangelie gezien wil-

12. Johann Wanner.

13. Mattheus 10:16.

14. De brief is niet bewaard gebleven.

15. Wellicht het gerucht dat Adrianus vi Erasmus tot ketter had verklaard.

16. D.w.z. plomp, ruw; zie Adagia 3535.

17. Waarschijnlijk Zúñiga en Carranza.

18. Ongetwijfeld Theodoricus Hezius.

[p. 184]

len worden. Ik heb een vriend die jij goed kent, gewaarschuwd vanwege zijn aanval op de brief van de bisschop van Konstanz.^19. Nu is verreweg het meest dwaze stuk onzin verschenen.^20. Ik vraag mij verbaasd af wat zij denken of wat zij ermee willen bereiken.

Von Cronberg heeft twee keer met mij gesproken en zijn ingetogen wijsheid beviel mij zeer. Hutten heb ik niet gezien en ik wil hem op dit moment niet zien. Ik wens hem het allerbeste toe, als hij dat tenminste met zichzelf voorheeft. Ik heb wat anders te doen. Ik heb tegelijk aan jou en aan Fabri geschreven. Beatus is nog weg. Eppendorf heeft mij een hoogst enkele keer bezocht; hij blijft trouwens steeds dezelfde. Groet alle vrienden namens mij, vooral de arts^21. (die ik nog niet bedankt heb, hoewel ik hem zoals de Grieken zeggen, beslist μέμνημαι^22.) en verder de dominicaner prediker^23. en Hummelberg. Van de arts en de prediker^24. wil ik de namen weten. Ik smeek jouw Gratiën, dat alles wat je zegt of doet, gunstig voor je uitpakt. Moge jij altijd je vrienden tot vreugde zijn en zij jou. Moge het je altijd gegeven zijn om samen met je Gratiën tussen de Muzen te zingen. Je hebt op de meeste punten een antwoord, maar ik heb mijn brief direct na het diner geschreven, terwijl ik eerder door Bacchus dan door de Muzen geïnspireerd ben. Kerstmis 1522

19. Duidelijk Zwingli met zijn Archeteles; zie brief 1315, noot 1. De Archeteles beantwoordt puntsgewijs een brief van de bisschop van Konstanz aan het kapittel van Zürich.

20. Zie brief 1327, noot 1.

21. Johann Menlishofer.

22. Memnèmai: ik ben hem niet vergeten.

23. Blijkbaar Antonius Pyrata.

24. Von Botzheim dacht dat hiermee de eerder genoemde dominicaner prediker was bedoeld en noemde in zijn antwoord in plaats van hem de naam Wanner; zie brief 1335.