De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9. Brieven 1252-1355

1290 Van Wolfgang Faber Capito
Neurenberg, 5 juni 1522

Ik groet je. Het boek van Zúñiga krijgt bijval van de aanhangers van Luther. De titel luidt: ‘Godslasteringen en goddeloosheden van Erasmus van Rotterdam, door Diego etc.’^1. De achterkant van de titelpagina bevat een opschepperige brief van Zúñiga, waarin hij verzekert te zullen aantonen hoezeer Erasmus vaandeldrager en leider van Luthers aanhangers is. Daarop volgen veel stukken uit je aantekeningen bij het Nieuwe Testament, je commentaar op Hieronymus en je andere werken, die gericht zijn op de smaak van het volk en van allen die een verandering ten goede wensen. Bij ieder onderwerp schrijft hij een bijpassende titel, zoals: ‘Over de canonieke uren’, ‘Over het primaat van de apostel Petrus over de andere apostelen,’ ‘Over zaken die mensen geregeld hebben,’ ‘Over de Parijse artikelen’ en zo voort. Dan voegt hij jouw woorden toe, die zelfs je meer verstandige vijanden niet kunnen krenken, zo aangenaam is je welsprekendheid, zo voortreffelijk is je oordeel en zo voorzichtig ben je in alles.

Ik wens je geluk met zo'n geschikte vijand. Terwijl hij je wil aanvallen, bereikt hij in zijn ijver dat je bij juist de beste mensen erkenning krijgt, dat wil zeggen: hij schildert als het ware een portret van je, voor zover lekenogen het kunnen waarnemen. Dat de aanhangers van Luther niet te veronachtzamen vijanden zijn, had je heel spoedig kunnen merken vanwege de publicatie van de brieven en het boek van de koning van Engeland,^2. dat naar men zegt niet veel afwijkt van jouw taalgebruik en stijl. De onnadenkende Zúñiga heeft hen gunstig gestemd met een uniek boek, zoiets als iemand van je vrienden eens uit jouw geschriften zou moeten samenstellen. Ik ben natuur-

1. Zie brief 1289, noot 3.

2. Het boek is de Assertio septem sacramentorum van Hendrik viii. De brieven zijn mogelijk de twee niet gedateerde voorwoorden in de Assertio aan paus Leo x en aan de lezer.

[p. 95]

lijk blij; voor mij is niets pijnlijker dan te zien dat Erasmus verscheurd wordt door boosaardige geschriften die ook nog zullen overleven. Want ze zijn rijk voorzien van succesvolle vondsten, die de geest van het nageslacht aanvoelen, en van stof die in de smaak valt. Als zij met jou in deze arena slaags raken, zullen ze dat bewijzen, er nog van afgezien dat ze numeriek in de meerderheid zijn. Een eeuw, veel gelukkiger dan deze, staat eraan te komen; een eeuw die een standvastige geest en een talent dat in de geesteswetenschappen onderricht is, gelijk zal achten en voor de cultus van de muzen niet zoveel moeite zal doen als voor de verering van Christus: zo zal alles zich voordoen voorzover ik dat op grond van de huidige situatie vermoed. Wij allen die je gunstig gezind zijn, smeken je om voor vrije tijd en rust te zorgen door te vluchten voor deze tragedie, door niet tegen je overtuiging in toe te geven aan machthebbers en door je niet te keren tegen degenen die na jou tevoorschijn komen en bovendien de oogst vormen van wat jij gezaaid hebt. Voor jou was er misschien geen andere manier om te schrijven. Jouw schrijfwijze zoals je goede inborst en stijl het ingeven, is heel anders. Op deze manier zul je daarom met dezelfde argumenten dezelfde zaak afkeuren, omdat een ander nogal ondoordacht en met meer risico heeft gehandeld zonder aan zijn eigen veiligheid te denken.

Men beweert hier dat er een pamflet van Erasmus tegen Luther bestaat.^3. Ik heb het nog niet gezien en ik geloof niet dat jij iets wat je bij mij zou afkeuren, hebt aangedurfd. Mijn superieur^4. raadt je aan niet tegen Zúñiga te schrijven. Ik geef jou hetzelfde advies. Welke kant je ook maar bent opgegaan, altijd zul je de vijandschap van de andere kant moeten verdragen. Sommigen willen liever dat jij je bij beste partij zou aansluiten in plaats van bij de meest succesvolle. Die laatste is immers besluiteloos en onzeker van zichzelf; de eerstgenoemde steunt op haar eigen wortels, is gegrondvest op Christus als rots en wordt van dag tot dag krachtiger. Toch is het veiliger vrij, zonder letsel en buiten bereik van een aanvalswapen te zijn, als wij eerder met onszelf dan met het algemeen welzijn rekening houden.

Neem dit ter harte. Want het komt van een eenvoudige geest die zeer op je gesteld is; het is hem afgedwongen door de zeer zware kritiek van rechtschapen mensen op jou en door de tijd die juist nu verandert. Wat de godsdienst betreft, zal onze wereld of christelijk zijn of het hele beeld van Christus verdrijven. Een derde mogelijkheid is er niet. Vaarwel in de Heer, mijn beste Erasmus en blijf Christus tegelijk met de algemene vrede liefhebben, zoals je dat nu doet.

Neurenberg, 5 juni 1522. Je toegenegen Fabritius Capito

3. Zie brief 1275, noot 3.

4. Aartsbisschop Albert van Brandenburg.

[p. 96]

Aan de onvergelijkelijke heer Erasmus van Rotterdam die ik als een vader hoogacht