De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9. Brieven 1252-1355

1285 Van Johann von Botzheim
Konstanz, [26 mei?] 1522

Gegroet. De lengte van de reis geef jij, Erasmus, meest geliefde en geleerde van alle leraren, als reden op om niet naar Konstanz te komen. Daar ben ik het in zoverre mee eens dat ik inzie dat Sélestat^1. om veel redenen jou zeker terecht van ons heeft afgenomen, maar wel tot ons nadeel. Afgezien van andere nadelen hadden wij niet de eer Erasmus gastvrij te mogen ontvangen. Maar wie zou niet het beste kiezen, als de keuze vrij is? Toch geloof ik dat ik intussen een goede reden heb mijn beklag bij je te doen. Het had weinig gescheeld of ik zou, toen ik het bericht vernomen had, mij ook naar Sélestat begeven hebben: zo weinig gunde ik toentertijd deze eer aan mijn vrienden daar, die mij wel heel na staan, maar ook mateloze verslinders van literatuur zijn. Ik meende immers te horen en met eigen ogen te zien dat mijn glimlachende vrienden een vreugdegebaar maakten en elkaar uitbundig gelukwensten, omdat zij ons de mogelijkheid ontnomen hadden Erasmus te ontvangen. Ik ben aan Wimpfeling, mijn eerbiedwaardige leermeester, de twee Paulussen, Volz en de priester,^2. aan je drievoudige vriend Rhenanus, Sapidus en de anderen van dezelfde soort, uiteraard goede mensen, ik ben, zeg ik, hun veel verschuldigd en zal dat terugbetalen, als mij eens de gelegenheid geboden wordt. Maar toch zo dat ze allemaal zelfs tegen hun zin voelen dat Botzheim hun steeds zeer toegenegen en van harte welgezind is.

Wat die tiran betreft, de grootste vijand voor het christendom, de niersteen die je teistert, kon ik die maar voor mijn eigen risico naar de Caudijnse

1. Erasmus beschrijft zijn reis naar Sélestat in brieven 1302 en 1342.

2. Paul Seidensticker.

[p. 85]

bergpassen drijven.^3. Je zou het doel niet ver lijken te missen, als je die Koorts van Hutten^4. door alleen de naam te veranderen zo verdraait, dat je hem aan een zekere Fugger of enkele onwetende kardinalen of vadsige abten toekent. Ik heb een hekel aan die kwaal die herhaaldelijk bij jou terugkeert en die mijn geest helemaal niet kan verdragen, zodat ik hem vanuit het diepst van mijn hart het allerergste kwaad toewens, omdat hij degene is die het christendom bij Erasmus zoveel schade toebrengt. Maar Christus zal in zijn goedertierenheid bij jou zijn zaak behartigen.

Dat jij niet weg kunt blijven van wat voor de volgende markt wordt gedrukt, heeft overigens mijn volledige instemming. Er is geen sprake van dat ik jou een gelegenheid wil bieden om weg te gaan, omdat ik verwacht, dat dat werk voor mij en voor anderen van nut zal zijn, als ik mijn eigen belang maar niet verwaarloos. Ik had voor jou een onderkomen geregeld, waar je op je eigen manier zonder zorgen kon verblijven; ik zeg niet een prachtig onderkomen, maar je zou er gemakkelijk uit kunnen afleiden, hoezeer ik op je gesteld ben. Met des te meer plezier en des te vaker verblijf ik er, omdat het voor Erasmus is ingericht.

Over het voorwoord van je dat door mij is vertaald,^5. waarschuw je mij wel laat. Ik heb het afgestaan om te laten drukken en vermoedde niet dat iemand zo schaamteloos en weinig christelijk gezind zou zijn, dat hij uit haat tegen Luther, wie hij ook mag zijn, juist de waarheid van Christus en van het evangelie, die toch zonneklaar is, zou bestrijden, omdat Luther zich ook met haar had bezighouden. Maar ik denk dat het geen zin heeft om zover in lafhartigheid te gaan, dat wij, als wij voor christenen onze heilzame plicht moeten doen (jij doet dat altijd), uit vrees voor onze meesters in gebreke blijven - wie zij ook mogen zijn, zelfs Spanjaarden, joden en mensen als Coronel. Want wie is niet meer aan Christus toegewijd dan aan al die meesters van ons, hoe verlicht ze ook zijn? Je ontdekte - en terecht - dat die Spartaanse brief van je^6. de verdenking zou wekken dat je genegenheid voor mij minder

3. De Romeinen leden hier in 321 voor Chr. een zware nederlaag. Ze werden gedwongen onder een juk door te lopen, waardoor ze hun krachten zouden verliezen.

4. Verwijzing naar Huttens dialoog Febris prima (z. pl., 1518). Hierin wordt de koorts verbannen naar de de Fuggers, kardinalen en abten, vertegenwoordigers van rijkdom en macht.

5. Wellicht het voorwoord aan de lezer, dat bij de Paraphrasis in Matthaeum (Bazel, 1522) werd gedrukt; zie brief 1274, noot 6. In de Duitse vertaling Ein schon Epistel das die Euangelisch ler von jedermann sol gelesen vnd verstanden werden ontbreekt de naam van de vertaler.

6. Deze brief is niet bewaard.

[p. 86]

warm was, als je niet had aangegeven dat de last van je werkzaamheden (ze zijn me heel goed bekend) zwaar op je drukte. Want het past niet aan mensen als Botzheim tijd te verdoen, die op een veel betere manier voor het algemeen nut wordt besteed.

Voor jou, Erasmus, de betere helft van mijn ziel, heb ik hier twee mensen, die zich graag op de geesteswetenschappen toeleggen - hun conversatie laat dat zien. Het gaat om Kilian Praus, monnik van het benedictijner klooster Sankt Georgenberg in het dal van de Inn. De ander is Simon Minervius,^7. die naar ik begrijp jij al eerder goed kende. Ik had hen nooit ontmoet, maar toen zij Konstanz bereikt hadden, informeerden zij in hun herberg of hier iemand woonde die met Erasmus bevriend was. Men noemde hun mijn naam. Toen ik dat te weten was gekomen, heb ik hen laten komen. Hun vriendelijkheid had bij mij losgemaakt wat ik zelf verlangde, namelijk hun een brief te geven die zij jou moesten overhandigen. Daarmee hoopten zij bij jou beter aanbevolen te zijn. Want ze zeiden dat ze om jou te zien naar Bazel gingen.

Ten slotte wil ik heel graag van je weten, wat jij binnenkort door de persen van Froben laat publiceren. Waar je ook maar mee bezig bent, je moet zo te werk gaan dat je rekening houdt met je gezondheid. Het ga je goed; schrijf eens een enkel woord aan je vriend Botzheim, die zich bij jou heel graag aanbevolen wil houden.

Uit Konstanz, [26 mei?] 1522

Je toegenegen Johann von Botzheim

7. Simon Schaidenreisser.