De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9: Brieven 1252-1355

1284 Aan Nicolas Bérault
Bazel, 25 mei 1522

Erasmus van Rotterdam groet Nicolas Bérault hartelijk

Toen die Holonius niet meer onder de levenden was, zeer geleerde Bérault, was ik er gerust op, dat niemand anders ooit nog die niemendalletjes zou uitgeven die ik op jonge leeftijd had geschreven om mijn pen te proberen of aan de wensen van mijn vrienden te voldoen.^1. Want ze waren allesbehalve hiervoor bedoeld. En kijk, plotseling verscheen in Engeland een tweede Holonius, die mijn boek Over het schrijven van brieven drukte. Ongeveer dertig jaar geleden^2. was ik hiermee in Parijs begonnen voor een weinig betrouwbare vriend.^3. Ik wilde hem met een gelijkwaardig geschenk een plezier doen, om namelijk te bereiken dat zijn lippen dezelfde sla zouden eten.^4. Aan het lezen en schrijven heb ik niet meer dan twintig dagen besteed. Ik had toen helemaal niet de bedoeling dit werk af te maken, zodat ik het origineel aan hem gaf om het mee te nemen (want hij was met de voorbereiding van een lange reis bezig) zonder zelf een kopie te bewaren. Een tijd later kreeg ik van enkele vrienden,^5. die toevallig die niemendalletjes hadden gekregen en overgeschreven, nadrukkelijk het verzoek de eerste versie van het werk af te maken. Want het was niet alleen onaf, maar ook onvolledig en verminkt. Ik nam het weer ter hand, maar omdat het zelfs bij de bewerking mij niet beviel,

1. Via Holonius kwam het handschrift van de Colloquia in 1518 bij Froben terecht, die het tot ergernis van Erasmus onmiddellijk uitgaf; zie brief 909.

2. In 1495 was Erasmus in Parijs aangekomen.

3. Robert Fisher.

4. Adagia 971.

5. Misschien Adolf van Veere of William Mountjoy of beiden.

[p. 83]

wierp ik het compleet weg. En ik vermoedde absoluut niet dat iemand zo brutaal zou zijn, dat hij mijn voorlopige versie zou uitgeven, terwijl ik nog leefde en ertegen kon protesteren. Maar zoals ik zie, schamen drukkers zich nergens voor. Sinds zij uit ervaring weten dat niets gretiger wordt geroofd dan juist de meest onbenullige niemendalletjes, verwaarlozen zij de oude en deugdelijke auteurs en volgen zij zonder zich te schamen dat vers uit een satire: ‘De geur van winst waar ook maar vandaan is goed.’^6.

Hoewel ik zo was aangeslagen, dat ik nooit eerder op dezelfde manier gevoeld heb in wat voor stemming Horatius verkeerde, toen hij het bekende vers schreef: ‘Zoals de nacht lang is voor wie’ etcetera^7. - want je kent de rest, heb ik toch mijn meer godsdienstige werken opzij gelegd. Want deze passen beter bij mijn leeftijd en leveren voor mijn geest meer genoegen op. Heel wat dagen heb ik verdaan met het herzien van wat al uitgekomen was; ik weet niet hoe groot de schade is voor mijn meer serieuze studies, mijn tegenzin was in elk geval erg groot. Om te zorgen dat mij dit niet vaker overkomt, vraag ik je dringend, mijn beste Bérault, hoe dan ook ervoor te zorgen, dat die jongeman, die zoals blijkt, zeer op mij gesteld is,^8. het boek dat hij, zoals je schrijft, van een listige handelaar voor veel geld heeft gekocht, of vernietigt of tenminste aan jou overhandigt om het naar mij door te sturen. Zodoende heb ik de vrijheid daarover een beslissing te nemen. Wat zou ik de drukkers anders moeten toewensen dan dat hun een betere mentaliteit wordt gegeven? Ik zou overigens de jongeren die zich op hun studies toeleggen, graag aansporen zo weinig mogelijk moeite aan deze onbenulligheden te besteden.

Ik zie - en word erdoor in mijn hart gekweld - dat deze oorlog^9. tussen de Duitsers en de Fransen van dag tot dag steeds heviger wordt. Wat een ramp voor de hele christenheid is het dat de twee machtigste vorsten van de wereld om zulke verderfelijke conflicten met elkaar slaags raken. De ellende zou beter te verdragen zijn, als de zaak beslecht werd door een tweegevecht van de belanghebbenden. Maar wat hebben de bewoners van stad en platteland verdiend? Ze worden van hun bezittingen beroofd, uit hun huizen verdreven, als krijgsgevangen meegevoerd, vermoord en in stukken gereten. Ach, van staal zijn de harten van de vorsten, als zij dit afwegen en verdragen, dwaas, als zij dit niet begrijpen en lui, als zij er geen aandacht aan besteden. Bij deze nieuwe paus^10. was er enige hoop, allereerst omdat hij theoloog is en

6. Juvenalis, Satiren xiv, 204-205.

7. Epistolae i, 1, 20.

8. Een van Béraults leerlingen, die een exemplaar van de niet-geautoriseerde uitgave uit 1521 had gekocht.

9. Zie brief 1283, noot 1.

10. Adrianus vi.

[p. 84]

vervolgens omdat zijn integriteit al vele jaren bewezen is. Maar op een of andere manier is het pauselijk gezag veel beter in staat een oorlog tussen vorsten aan te moedigen dan te beëindigen.

Maar deze beroeringen heffen de verbanden van de muzen niet op en de wetten van de oorlog kunnen ons deze betrekkingen niet ontnemen. De onderdanen van de keizer en de Fransen komen niet tot overeenstemming, maar vrienden die de meest eervolle studies bedrijven, werken goed samen. Het ga je goed, allervriendelijkste man en breng, zodra de gelegenheid zich voordoet, aan Budé, Deloynes, de Brie en andere vrienden mijn hartelijke groeten over.

Bazel, 25 mei 1522