De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 9. Brieven 1252-1355

1273 Aan Pedro Ruiz de la Mota
Bazel, 21 april 1522

Erasmus van Rotterdam groet de bisschop van Palencia

Eerwaarde bisschop. Dat u bij de keizer door uw mondelinge getuigenis Erasmus zo prachtig verdedigd en geprezen hebt, was mij hierom aangenamer, omdat ik het niet verwacht en verdiend had. Intussen is de situatie van ons die boeken publiceren, niet beter dan die van toneelspelers in het verleden, die op het toneel voor het volk stukken opvoerden. Zij moesten het verhaal van buiten leren, nadenken over hun optreden en niets nalaten om de toeschouwers tevreden te stellen. Ik bedoel dat alledaagse volk, werkelijk een veelkoppig monster, waar bij weinig mensen dezelfde dingen in de smaak vallen en dezelfde mensen niet steeds dezelfde smaak hebben. Tenslotte laat een groot deel van hen zich eerder door hun voorliefde dan door hun oordeel leiden. Zo'n ongelukkige mimespeler hangt aan hun duim. Hij aanbidt het volkje en wanneer hij alles heeft laten zien, waant hij zich gelukkig, als hij het toneelstuk tot een goed eind heeft gebracht. Als hij uitgefloten wordt, moet hij een boom zoeken om zich op te hangen. Bij boeken gelden zeker niet minder wisselende en minder lastige oordelen, die evenzeer door voorkeuren zijn bedorven. Ons lot is hierom nog onrechtvaardiger, omdat wij de boeken op eigen kosten uitgeven, terwijl toneelspelers hun loon ontvangen. Als hun dansen niet lukt, zijn zij alleen maar een voorwerp van spot; als wij niet in de smaak vallen, zijn we ketters.

[p. 59]

Mijn streven was inderdaad niet zozeer bij allen in de smaak te vallen als hun tot nut te zijn. En dat had succes, als deze tragedie van het nieuwe evangelie er niet tussen gekomen was. Men begon haar met een wonderlijke instemming van bijna de hele wereld op te voeren. Maar door de steeds slechtere opvoeringen is zij op een rumoerige en onstuimige ramp uitgelopen. Het eerste begin keurde ik direct af, vooral omdat ik zag dat het op een opstand zou uitdraaien. Maar ik heb een waarheid die tot opstand leidt, nooit goedgekeurd, laat staan een ketterij. En toch zijn er bij u mensen die ondanks het protest van hun geweten mij voor aanhanger van Luther uitmaken, natuurlijk met het doel om mij, of ik het wil of niet, met hun vijandigheden naar het kamp van Luther te duwen. Noch de dood noch het leven zal mij echter van de gemeenschap van de katholieke kerk scheiden. Hoezeer ik een aanhanger van Luther ben verklaren zijn aanhangers zelf: met openbare lasteringen en bijtende pamfletten vallen ze mij heftig aan. Maar ik zou ook geen bijval willen ontvangen, omdat ik van Luther ben afgevallen. Laat mij nu nog als volgeling van Luther gelden, als ik dat ooit ben geweest. In het begin keurde ik trouwens het opruiende geschreeuw van enkele monniken af. Zij gingen niet alleen met scheldpartijen, zoals vrouwen dat doen, tegen Luther te keer, maar vielen ook de oude talen en alle geesteswetenschappen aan. Maar uitgerekend mij verscheurden zij op de meest schaamteloze manier in hun openbare preken.

De geleerde wijsheid van de nieuwe paus,^1. zijn vooruitziende oprechtheid en tegelijk de bijna goddelijke geest van onze keizer wekken bij mij de hoogste verwachting, dat deze pest zo wordt bestreden, dat hij nooit meer tot leven kan komen. Dat zal gebeuren, als de wortels waaruit dit kwaad zo vaak weer tevoorschijn komt, worden afgehakt. Een daarvan is de haat tegen de Romeinse Curie, waarvan de hebzucht en de dwingelandij langzamerhand onverdraaglijk werden. En verder zijn er al die regelingen van mensen, waardoor de vrijheid van het volk van Christus in de verdrukking leek te komen. Zonder onrust voor de wereld zullen het gezag van de keizer en de oprechtheid van de nieuwe paus dit alles moeiteloos genezen. Ook al ben ik niets, toch zal ik, voor zover ik kan, helpen en mijn plicht niet verwaarlozen. Moge de genadige keizer slechts ervoor zorgen dat mijn salaris gehandhaafd blijft^2. en dat mijn goede naam hersteld wordt en tegen de vijandigheid van bepaalde lieden^3. beschermd blijft. Ik zal ervoor zorgen, dat hij er geen spijt van heeft dat hij mij als raadgever aanstelt. Moge het u in uw oprechtheid goed gaan; hoe gering ik ook ben, ik ben volledig voor u beschikbaar.

Bazel, daags na Pasen 1522

1. Adrianus vi.

2. Het jaargeld dat Erasmus als keizerlijke raadgever ontving.

3. Nicolaas Baechem en Vincentius Theodorici.