De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

1241 Van Wolfgang Faber Capito
[Halle?], 14 oktober 1521

Fabricius Capito groet de absoluut geleerdste en zeer christelijke Erasmus van Rotterdam heel hartelijk

Ik schreef onlangs vrij breedvoerig en misschien van de hak op de tak,^1. met opzet, want het is opletten geblazen met zoveel hinderlagen om ons heen. Dit is naar jouw voorbeeld, want alles wat je me schrijft is voorzichtig en omhuld geformuleerd. Die tactiek neem ik graag van je over, maar dat talent van je kan ik niet nabootsen. Meestal heb ik de energie ook niet en ben ik

1. Deze brief is niet bewaard gebleven.

[p. 346]

uitgeput door de ongelofelijke hoeveelheid werk, want ik ben een hoveling.^2. De aanhangers van Luther zijn in alle opzichten dolzinniger, brutaler en arroganter; ze zetten hun tanden in iedere willekeurige persoon; met de onbeschoftheid van barbaren schelden ze iedereen in het gezicht uit; ze geven publiekelijk hun minachting te kennen voor ieder intelligent persoon behalve zichzelf. Ik heb al een keer protest bij hen aangetekend en hun gevraagd zich niet zover door hun geestdrift mee te laten voeren, dat ze met beledigingen hun zaak verdedigen, en vooral heb ik hen bezworen zich te onthouden van het jagen op weerlegbare kleinigheden bij auteurs; immers, zoveel hoogmoed stoot mensen met een redelijk oordeel in hoge mate af. Ik hoop dat ze in het vervolg meer respect tonen als ze het over jou hebben. Er is geen college waarin ze niet ten overstaan van hun aanhangers kritiek op je leveren, maar naar buiten toe draaien ze de zaken om en maken ze je tot leider van hun partij. Ik zeg het in alle eerlijkheid: ik word er heel boos om, want ik geef heel veel om de eer van je naam. Zoals ik al zei, zullen ze geleidelijk gematigder met je omgaan, voor zover ik het kan bekijken. Eens zal koning Karel tot heel andere gedachten komen. Ik vind het een goede opmerking van Glapion.^3. Zonder twijfel zal Christus een eind maken aan deze ellende. Want dat men het evangelie verkondigt en leest zal niemand kunnen verbieden; met het verbranden van boeken bereik je niets. Heel wat mensen hebben maar één vurig verlangen: dat de leiders van de kerk hen om de waarheid vervolgen; ze zeggen dat dan hun zaak bekrachtigd is; dat die echter vooralsnog wankel is, zonder een getuigenis van bloed als het ware. Ik heb een grondige hekel aan schotschriften. Ze zullen een keer tegenmaatregelen uitlokken, wat hopelijk niet snel gebeurt, want dan gebeurt het op een verkeerde manier. Wat betreft Karlstadt: ik weet dat de koning van gedachten is veranderd.^4. De priesters bij ons trouwen, met instemming van de vorsten of in elk geval zonder dat ze er iets tegen doen.

Na zijn terugkeer uit Worms nam mijn meester^5. het op zich de Heilige Schrift te lezen. Hij zei laatst dat hij begreep dat het geloof niet in gevaar komt, maar dat er iets aan geld en macht verloren zal gaan. Hij belooft grootmoedig dat hij het algemeen belang zal steunen. En hij is nog jong, en bovendien een vorst. Veel mensen zien dit niet, wat maakt dat ze feller tekeergaan. Er gaat

2. Capito was verbonden aan het hof van Albrecht van Brandenburg; vgl. brief 1158.

3. Het is niet bekend om welke opmerking het gaat.

4. Andreas Karlstadt was in het voorjaar van 1521 op uitnodiging van Christiaan ii naar Denemarken gegaan in verband met de hervormingen die de koning beoogde, maar die vervolgens niet werden uitgevoerd.

5. Zie boven, noot 2.

[p. 347]

geen dag voorbij zonder dat hij zich erop toelegt...^6. jou voor zich te winnen. Want hij begint een vermoeden te krijgen van de kracht van een verborgen waarheid, die jij als eerste hebt opgedolven. Schrijf bij herhaling wat hij moet doen, want het lijkt... dat een boek, alsof het slechts iets anders nastreeft, de betrouwbaarste remedie als het ware tegen de kwaal is. Hij heeft ingezien dat de meeste bepalingen te ver gaan, en hij zou ze kort geleden zo laten veranderen, voor zo ver het van hem afhing,... ook al is hij een vorst en heeft hij te maken met de meest schaamteloze vleierij, en heeft hij bovendien een opleiding zoals bij hen gebruikelijk. Hij vroeg me excuses over te brengen voor de geringe aandacht die hij jou had gegeven, wat hij toeschreef aan schroom en eerbied, niet aan gebrek aan hartelijkheid. Hij is geweldig bang voor schotschriften, waardoor hij zozeer naar de partij van de monniken wordt gedreven; daarom raad ik iedereen nadrukkelijk aan hem te sparen. Als je iets om me geeft: ik smeek je om een aanwijzing wat ik van jou moet proberen, zolang de vorst naar mij luistert; het eerste moment dat hij blijk geeft van een ongunstiger houding tegenover de hogere vormen van studie, ben ik bij hem weg. Ik zal zelf ook mijn uiterste best doen het algemeen belang te dienen. Het ga je goed, en laat Aleandro met rust. Het ziet ernaar uit dat we een boel moeten slikken. Het lot zal een uitweg vinden.^7. Het ga je goed. 14 oktober 1521

6. De markering hier en op twee plaatsen verderop is afkomstig uit de enige bron die van deze brief bekend is, Paulus Merula's Vita Des. Erasmi (Leiden, 1607), p. 144-145. Allen veronderstelt dat het handschrift dat Merula gebruikte, op die plaatsen incompleet of onleesbaar was.

7. Vergilius, Aeneis 3, 395.