De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

[p. 310]

1228 Aan William Warham
Brugge, 23 augustus 1521

Erasmus van Rotterdam groet de eerwaarde vader William Warham, aartsbisschop van Canterbury, primaat van geheel Engeland

Zodra ik had vernomen dat de zeer eerwaarde kardinaal in Brugge een ontmoeting zou hebben met de keizer,^1. heb ik me daarheen begeven, om verschillende vrienden weer terug te zien en te omhelzen, die voor mij het dierbaarste en liefste zijn wat ik in mijn leven heb. Ik had werkelijk goede hoop dat ook de eerwaarde heer van Rochester^2. aanwezig zou zijn, maar het bleek ijdele hoop.

Het boek dat de koning van Engeland schreef ter bestrijding van Luthers opvattingen, heb ik wel gezien, maar nog niet ontvangen, ook al heeft de zeer eerwaarde heer van York^3. het me meer dan eens beloofd. Ik vermoed dat dit komt door nalatigheid van de persoon aan wie deze taak is opgedragen. Wie zou de houding van zulk een vorst, die op deze wijze onze studie aanzien geeft en de godsdienst verdedigt, niet geweldig vinden? Ooit gold het als het toppunt van vroomheid wanneer koningen naar de wapens hadden gegrepen om de christelijke vrede te handhaven. Hij strijdt met vernuft en pen, waarbij hij voldoende duidelijk maakt, wat hij tot stand zal brengen als de situatie gebruik van wapens vereist. Ik heb er alle vertrouwen in dat de andere vorsten ernaar zullen streven dit prachtige voorbeeld na te volgen.^4. Ik denk dat uiteindelijk priesters en monniken zich zullen schamen voor hun onkunde op het gebied van de gewijde literatuur, wanneer ze zien dat een zo machtige vorst zover gekomen is met deze studie, dat hij zelfs boeken uitgeeft waarin hij opkomt voor de algemene christelijke godsdienst. Overeenkomstig berichten van vooraanstaande personen, in het bijzonder Mountjoy, staat het voor mij vast dat het boek geheel uit zijn koker komt, zoals dat heet.^5. Zonder twijfel is het zoals men kan verwachten van die begenadigde geest, die enorm veel vermag, waar hij zich ook op richt. Daar zal ik verder over schrijven zodra ik het boek gelezen heb.

Ik voorzie de meest stormachtige tijden, waarin ik zo'n koers moet aanhouden, dat ik de zaak van Christus niet verraad door mensen naar de mond te praten, maar me evenmin doelloos in enig gevaar stort. Luther wierp de wereld als het ware een appel van Eris^6. toe en ik merk dat geen enkele streek op aarde ontkwam aan de onrust. Iedereen geeft toe dat het zedelijk verval

1. Karel v ontving kardinaal Thomas Wolsey op 14 augustus 1521.

2. John Fisher.

3. Thomas Wolsey.

4. Bij de vertaling van deze zin is de lezing van de Epistolae ad diversos gevolgd (zie Allen).

5. Erasmus gebruikt Adagia 519 (‘Nostro Marte’).

6. D.w.z. twistappel. Eris (godin van de twist) veroorzaakte met een gouden appel met het opschrift ‘voor de mooiste’ rivaliteit tussen Hera, Aphrodite en Pallas Athene.

[p. 311]

binnen de kerk een krachtige remedie nodig had; maar ik zie dat het bijna werkelijk zo is dat de verkeerd toegepaste medicijnen de ziekte eerder hebben verergerd dan verdreven. Was het maar waar wat de onoverwinnelijke Deense koning Christiaan^7. vermoedelijk bij wijze van scherts zei, toen ik een soortgelijke opmerking maakte: dat met lichte geneesmiddelen niets wordt bereikt, maar dat het eigen is aan doeltreffende middelen, dat het hele lichaam eerst ontregeld wordt. Ik in elk geval voorzie geen goede afloop, tenzij Christus zelf onze onbezonnenheid een goede wending geeft, zoals Minerva volgens de verhalen voor een goede afloop placht te zorgen als de Atheners verkeerde besluiten hadden genomen.^8. Voor iemand als ik, die altijd van de vrede hield, moet deze onrust in de wereld wel een grote kwelling zijn. Daar komt bij dat de zaak rond Luther, ook al staat ze ver af van de literatuur, onze studie toch in niet geringe mate in opspraak brengt. Het was door een of ander toeval zo, dat er voordat Luther op het toneel verscheen, al geruime tijd een hevige ruzie gaande was met het soort mensen dat zich nu het krachtigst verzet tegen Luther. Het gaat hier om bepaalde monniken en theologen, die al te veel waarde hechten aan die dorre en warrige kennis.^9. Nu vallen ze om het hardst Luther aan, zoals de Grieken ooit bij Hector deden, toen hij geveld terneerlag.^10. Maar we moeten deze Scylla op zo'n manier vermijden, dat we niet meegevoerd worden naar Charybdis.

Sommige mensen dringen erop aan dat ik iets schrijf om Luthers opvattingen te bestrijden. Zodra ik me heb weten los te maken van de dingen waardoor ik nu in beslag word genomen - dat zal binnenkort het geval zijn -, maak ik me gereed om al Luthers boeken te gaan lezen, en van hen die zijn opvattingen hebben bestreden. Het is immers niet iets wat je op goed geluk moet proberen. Hiermee wil ik bereiken dat ik in de ogen van de mensen alles wat in mijn vermogen ligt heb gedaan zowel voor de waardigheid van de paus van Rome als voor de vrede binnen de christelijke godsdienst. Hier wordt hard gewerkt om de oorlog tegen Frankrijk voor te bereiden. De paus, die boos is op zijn voormalige vrienden, heeft zich aan onze zijde geschaard.^11. Intussen zijn de Turken bezig gewapenderhand Hongarije te verwoesten.^12.

7. Christiaan ii van Denemarken was van juni tot september 1521 in de Nederlanden. Erasmus ontmoette hem in Brugge.

8. Zie Adagia 744; vgl. brief 1205.

9. De scholastische theologie.

10. Homerus, Ilias 22, 369-375.

11. Leo x, die aanvankelijk Frans i had gesteund bij zijn pogingen het keizerschap te verwerven, sloot in mei 1521 een verbond met Karel v.

12. Op 29 augustus 1521 zou Belgrado veroverd worden door sultan Süleyman i.

[p. 312]

Ik bid dat de grote en almachtige Christus Uwe Hoogheid voor ons zal behoeden en bewaren. Het overige zult u horen van de eerwaarde vader Thomas Halsey, bisschop van Elphin,^13. van wie ik heb gemerkt dat hij mij altijd oprecht welgezind is. Brugge, 23 augustus 1521

13. Blijkbaar bevond Halsey zich in het gevolg van Thomas Wolsey (zie boven, noot 1).