De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

1218 Aan Richard Pace
Brussel, 5 juli 1521

Gegroet. Kon een deus ex machina maar een eind maken aan dit toneelstuk dat Luther met slechte voortekenen voor ons in gang heeft gezet! Hijzelf verstrekte zijn vijanden de pijl waarmee hij doorboord kon worden, en hij ging zo met de kwestie om alsof hij geen redding wilde, hoewel hij geregeld, door wat ik schreef en wat vrienden zeiden, was aangespoord om de scherp-

[p. 281]

te van zijn pen te matigen. Hij heeft zoveel bitterheid in zich, dat, al was het allemaal volkomen waar wat hij schreef, een goede afloop niettemin uitgesloten is. Maar ik ben bang dat de jakobijnen en sommige theologen hun overwinning zullen uitbuiten; vooral die uit Leuven, die een soort persoonlijke haat jegens mij koesteren. Ze hebben al het instrument gevonden dat daarvoor bij uitstek geschikt is, Girolamo Aleandro. Hij gedraagt zich van zichzelf al dwaas genoeg, ook al wordt hij door niemand opgehitst; nu wordt hij ook nog opgehitst door lieden die zelfs de kalmste geest tot razernij kunnen drijven. Overal vliegen schotschriften van de giftigste soort in zwermen uit; die schrijft Aleandro allemaal aan mij toe, terwijl ik in veel gevallen het bestaan niet kende voordat ik er van hem over hoorde. Luther heeft zijn boeken ten overstaan van de keizer als de zijne erkend;^1. toch schrijft Aleandro een van die boeken, De captivitate Babylonica, aan mij toe. Wat ben ik toch productief, dat ik zoveel pamfletten kan schrijven! Terwijl ik ondertussen de tekst van het Nieuwe Testament herstel, wat heel moeilijk werk is, de boeken van Augustinus zuiver, naast nog andere taken op het gebied van de studie. Ik mag sterven als in al Luthers boeken één lettergreep staat die van mij is, of als er enig schotschrift op mijn aanraden is verschenen; integendeel, ik probeer ijverig anderen ervan te weerhouden.

Nu proberen ze de mensen wijs te maken dat Luther bepaalde dingen uit mijn boeken heeft gehaald, alsof hij niet meer uit de brieven van Paulus heeft gehaald! Nu pas heb ik door dat de Duitsers het plan hadden mij, of ik wilde of niet, mee te sleuren en in de zaak van Luther te betrekken. Mijn hemel! Wat een onverstandig plan! Is er iets wat meer tot verwijdering had kunnen leiden? Wat had ik voor Luther kunnen doen, als ik het gevaar met hem gedeeld had, behalve dat er twee in plaats van één ten onder zouden gaan? Telkens weer vraag ik me af waardoor hij werd gedreven bij het schrijven, in elk geval heeft hij de beoefenaars van de literatuur enorm veel vijandschap bezorgd. Het was dikwijls uitstekend wat hij betoogde en adviseerde. Had hij toch maar niet het goede verknoeid met onaanvaardbare fouten! Ook als de toon van zijn werken vroom was geweest, was ik toch niet geneigd mijn leven op het spel te zetten om de waarheid. Niet iedereen heeft voldoende kracht voor het martelaarschap. Want ik vrees dat ik, als er onlusten zouden uitbreken, hetzelfde zou doen als Petrus.^2. Als pausen en keizers de juiste beslissingen nemen, ben ik volgzaam - dat is vroom; als ze verkeerde beslissingen nemen, verzet ik mij niet - dat is verstandig. Dat mogen volgens mij ook mensen met een goed karakter, als er geen enkele hoop op resultaat is.

1. Op 17 april 1521 tijdens de Rijksdag van Worms. Voor het hierna genoemde werk zie brief 1217, noot 10.

2. Dit doelt op Petrus' verloochening van Jezus (Mattheus 26:69-75).

[p. 282]

Opnieuw wrijven ze mij het pamflet over Julius aan:^3. werkelijk niets laten ze onbeproefd om niet zozeer mij als wel de hogere vormen van studie schade toe te brengen, waarvan ze de opbloei met lede ogen aanzien.

Maar Christus zal acht op mij slaan, in wiens dienst het altijd zal staan wat ik aan onbeduidende geschriften produceer. Nu Luther tot as is geworden^4. en de predikheren en sommige dubbelhartige theologen beweren dat dit hun verdienste is, is het de taak van verstandige vorsten erop te letten dat ze niet een ruimere bevoegdheid krijgen om streng op te treden tegen onschuldige mensen die zich verdienstelijk maken tegenover de christelijke godsdienst, en dat we ons niet zo door haat jegens Luther laten meeslepen, dat we het profijt dat we kunnen hebben van de goede dingen die hij heeft gezegd, mislopen.

De rest kun je lezen in de brief die More heeft.^5. Beveel mij zo nadrukkelijk mogelijk aan bij de eerwaarde heer kardinaal,^6. mijn onvergelijkelijke beschermheer en meester. Het ga je goed, zeer illustere Pace.

Brussel, 5 juli 1521

Je vriend Erasmus

3. De dialoog Julius exclusus e coelis.

4. De veroordeling door enkele universiteiten, de banvloek en het Edict van Worms leidden ertoe dat Luthers boeken werden verbrand.

5. Dit is een niet bewaard gebleven brief of een niet bewaard gebleven versie van brief 1220.

6. Thomas Wolsey.