De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

[p. 65]

1144 Aan Francesco Chierigati
Leuven, 13 september 1520

Erasmus van Rotterdam groet de heer Francesco Chierigati, Engels^1. doctor in de beide rechten

Indien ik iemand die zo oprecht, zo behulpzaam en toegankelijk is niet in mijn hart sluit, zou ik onbeschaafder zijn dan welke Geet^2. ook. Er zijn hier misschien maar weinig mensen die van de door Luther veroorzaakte opschudding net zoveel verdriet hebben als ik. Had ik die in het begin maar kunnen verhinderen of kon ik die nu maar tot bedaren brengen! Maar heel de kwestie ontstond onder onzalige omstandigheden door de bemoeiingen van bepaalde monniken die hun eigen belang voor ogen hadden, en ontaardde via onzalige verdere ontwikkelingen in razernij. Wie de hoogheid van het ambt van de paus van Rome niet ondersteunt, schiet tekort aan eerbied, zeker, maar wist die paus nu maar hoeveel bepaalde domoren die van zichzelf vinden dat zij die voortreffelijk verdedigen, aan die waardigheid afbreuk doen! Als u iets van mij wilt aannemen, geloof me, niets heeft Luther meer in de volksgunst laten stijgen dan het stompzinnige geschreeuw van deze heren ten overstaan van het volk. Maar ondertussen heeft niemand van hen een boek laten verschijnen om hem te weerleggen, waartoe ik hen altijd heb aangespoord. Want ik zag dat Luther alleen op die manier uitgeschakeld kon worden, indien hij zo'n personage zou zijn als zij afschilderden. Want over degenen die tot nu toe tegen Luther geschreven hebben, zijn ook de meest fervente tegenstanders van Luther niet te spreken. En kijk nu eens naar het onzalige plan van bepaalde niet nader te noemen personen, die aan mij meer het land hebben dan aan Luther in eigen persoon, niet omdat ik hem de hand boven het hoofd houd - want daarvan weten zij wel dat het anders ligt - maar omdat ik een bevorderaar ben van de schone letteren, waartegen zij als vanouds strijd voeren, maar omdat ik de godgeleerden terugriep naar de bronnen, maar omdat ik verkondigde in welke zaken wél de ware godsvrucht is gelegen.

Toen de bul^3. die hun beval om Luther in hun preken te bestrijden, was afgekondigd, namen twee of drie bedeltirannen tijdens een drinkpartij het besluit om tegenover het volk mij in één adem met Luther te noemen.

Er is hier een bepaalde predikheer,^4. een man die niet verdient dat zijn naam aan het papier wordt toevertrouwd, een ongeletterd mens, een dom-

1. Het is niet duidelijk waarop deze aanduiding betrekking heeft.

2. De Geten, hier genoemd als voorbeeld van barbaren (vgl. Ovidius, Epistulae ex Ponto 4, 13, 17-22), woonden ten noorden van de benedenloop van de Donau.

3. Zie brief 1141, noot 7.

4. Waarschijnlijk is Vincentius Theoderici bedoeld.

[p. 66]

kop en onwijzer dan Morychus;^5. gezond verstand heeft hij ook niet, hij kent geen schaamte en heeft een brutale tong als van een vrouw. Hij laat alle andere onderwerpen liggen en rebbelt alleen tegen Erasmus, geen moment schaamt hij zich of raakt hij vermoeid.

Er is nog een andere,^6. in een stralend wit habijt maar met een zwarte ziel, oerdom en onstuimig, zo kribbig dat de hele universiteit last van hem heeft. Toen deze de bul afkondigde heeft hij in zijn toespraak meer over mij dan over Luther gesproken. In zijn openbare colleges noemt hij de naam Luther altijd in één adem met de mijne. Sterker nog, in een bepaald college heeft hij Lefèvre d'Étaples op de vingers getikt, want toen hij had opgemerkt dat Lefèvre d'Étaples en ik het niet eens waren, voegde hij daaraan toe: ‘Ketters zijn het nooit met elkaar eens.’

Twee volgelingen^7. van hem uit de dominicaanse broederschap hebben bij het volk zo lachwekkend op mijn goede naam ingehakt dat de kwestie op relletjes leek uit te lopen, ook al deed ik alsof ik van niets wist en de universitaire autoriteiten, die overigens niet erg veel met mij ophadden, zagen zich gedwongen hun het zwijgen op te leggen. In Antwerpen is hetzelfde gebeurd.

In Brugge was een minderbroeder,^8. suffragaan van de bisschop van Doornik,^9. de wijn liep hem uit de ogen, die het volk uren aan een stuk tegen Luther en Erasmus opjutte en ons dan wilde dieren en dan weer ezels, kraanvogels^10. en stomkoppen noemde, maar weerleggen deed hij totaal niets. Toen hij in een andere preek ronduit had gezegd dat er in mijn boeken bepaalde ketterijen stonden, kwam iemand van de vroedschap,^11. een geletterd man, naar hem toe en vroeg wat er dan aan ketters in mijn boeken stond. U moet nu eens kijken wat deze schertsbisschop antwoordde. ‘Ik heb de boeken van Erasmus,’ zei hij, ‘niet gelezen. De Paraphrasen wilde ik gaan lezen, maar het was te zeer hoog-Latijn. Ik ben dus bang dat hij naar de een of andere ketterij zou kunnen afglijden, vanwege dat hoog-Latijn.’

Zo zijn bijna allen die hier met veel kabaal Luther bestrijden en die, naar hun zelf voorkomt, de stoel van Rome verdedigen. De waardigheid daarvan

5. Adagia 1801; vgl. brief 1087, p. 266. Morychus was een bijnaam van Bacchus op Sicilië.

6. Nicolaas Baechem van Egmond (Egmondanus), die als karmeliet een witte mantel droeg.

7. Zie brief 1147, noot 6.

8. Nicolas Bureau.

9. Louis Guillard, vgl. brief 1212.

10. Kraanvogels staan bekend om hun luide roep.

11. Frans van Cranevelt.

[p. 67]

wordt door iedereen gesteund, maar verstandige mannen zullen nooit deze praatjesmakers tolereren. Als de paus hen zo goed kende als wij hen kennen, zou hij tegen niemand met meer woede optreden dan tegen die heren. Was het maar zo dat mijn invloed op de paus net zo groot was als mijn oprecht enthousiasme voor zijn waardigheid! Ik zou hem raad hebben gegeven die zowel voor hem nuttiger als voor de hele wereld heilzamer had uitgepakt. Met lawaai maken en schrik aanjagen zal misschien het kwaad tijdelijk worden onderdrukt, maar binnen afzienbare tijd komt het dan nog fataler tot uitbarsting. Met deze manier van werken bereik je niet dat minder mensen Luther steunen of dat ze gunstiger over de paus van Rome oordelen, maar dat ze met nog grotere behoedzaamheid hun mening voor zich houden. Ik heb het in ieder geval zien gebeuren dat, door de ergernis die hun gedreig en geschreeuw wekte, wie hem voordien lauw steunden hem ijveriger steunden en dat wie hem voordien maar matig goedgezind waren, hem begonnen te steunen.

Voor mij is er niets gevaarlijks aan de hand. Ik word nooit een leraar van dwalingen en evenmin aanvoerder van een opstand. En niettemin zult u nauwelijks geloven op welke manieren ik ben aangespoord om me, al was het maar een klein beetje, in te laten met de zaak van Luther. Als ik hun daar enige hoop op had willen geven, zou Luther er nu totaal anders hebben voorgestaan. Maar laat die gedachte niet bij Erasmus opkomen. Ik heb tot op heden rust en eendracht gepredikt en tot op heden voor Christus gezwoegd. En het einde van mijn leven naakt; ik laat mijn werk niet in de steek en verspeel mijn krans niet. Deze praatjesmakers, schandvlekken van hun orde, laat ik aan Christus ter beoordeling over ofschoon zij zichzelf meer schade toebrengen dan mij, zozeer raakt het volk overal van hen vervreemd.

Op het moment geef ik het hele werk van Augustinus uit, verbeterd en van noten voorzien.^12. Als dat achter de rug is, zal ik duidelijk maken hoezeer ik een hekel heb aan dwarsliggers en hoezeer ik van harte de stoel van Rome steun, ook al heeft deze de steun van een wormpje als ik niet nodig. Deze zal nog meer steun ontvangen van ieder fatsoenlijk mens, als de paus met oprecht gemoed de glorie van Christus begunstigt. Want de plaatsbekleder van Christus behoort niet met andere opschik te schitteren dan waarmee Christus zelf geschitterd heeft. Uw brief kreeg ik met een verbroken zegel, let dus goed op wat u schrijft. Komende winter zult u mij in Rome zien, aangenomen dat ik het leven nog heb en mijn gezondheid het toelaat. Het ga u goed, voortreffelijke beschermheer. Doe een goed woordje voor me bij de eerwaarde heer van Worcester.^13. Leuven, 13 september 1520

12. Deze editie van Augustinus zou pas in 1528-1529 verschijnen.

13. Silvestro Gigli.