De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

1141 Aan Gerard Geldenhouwer
Leuven, 9 september 1520

Erasmus van Rotterdam groet Gerard van Nijmegen, kapelaan van de eerwaarde bisschop van Utrecht

In Brugge^1. stond je me niet erg aan. Ik zie je liever met dat blozende, frisse gezicht van je. Ik vraag je met klem om met je bekende welsprekendheid de zeer eerwaarde heer^2. ervan te overtuigen dat zijn geschenk mij buitengewoon plezier deed, alhoewel ik nog geen tijd had om te bedanken. Ook geef ik er de voorkeur aan dit te doen met een werkje dat duurzaam zal zijn. Ik had gezegd dat ik nogal terugschrik voor prebenden, want ik wil niet met kapittels van doen hebben. Intussen heb ik waarschijnlijk ook voor dit probleem een oplossing gevonden.^3.

Ik vrees het ergste voor die ongelukkige Luther; zoals van alle kanten het gekonkel woedt en zoals van alle kanten de vorsten en vooral paus Leo tegen hem worden opgestookt. Had Luther maar naar mijn raad geluisterd en zich onthouden van die vervelende en opruiende uitlatingen! Er was dan meer resultaat en minder ongenoegen geweest. Het was niet genoeg dat één mens ten onder ging: als deze onderneming hun gaat lukken, zal niemand hun impertinentie kunnen verduren. Ze zullen niet rusten totdat zij de talen en de

1. Zie brief 1129, noot 1.

2. Filips van Bourgondië, bisschop van Utrecht.

3. Vgl. de kwestie van de prebende van Kortrijk, zie brief 1245.

[p. 56]

schone letteren over de gehele linie onderuitgehaald hebben. Nu vallen zij opnieuw Reuchlin aan, uitsluitend uit haat jegens Luther. Tegen mijn advies in heeft Luther Reuchlins naam verbonden met zijn eigen zaak, waardoor hij hem in opspraak bracht en zichzelf volstrekt geen dienst bewees. Eck ging in debat;^4. Hoogstraten had ik weet niet wat voor sluitredenen in het vooruitzicht gesteld waarvoor iedereen zou moeten zwichten. De Leuvenaren debatteerden en stelden een verklaring op.^5. Het wachten was op het oordeel van de Parijse universiteit^6. en, zie daar, plotseling lijkt de kwestie in een bul en rook op te gaan.^7. Er is een huiveringwekkende bul geproduceerd, maar de paus heeft verboden die te publiceren. Ik ben bang dat de zaak uitloopt op een geweldige opschudding. Degenen die de paus dit aanraden, geven hem naar mijn mening een advies waarvan ik de vroomheid in het midden laat, maar dat in elk geval riskant is. In het begin is de kwestie ontsproten aan uiterst slechte bronnen en daarna als gevolg van een onvoorstelbaar slecht beleid uitgegroeid tot de huidige omvang. In het begin ontstond dit drama uit afkeer van de schone letteren en de stompzinnigheid van monniken. Vervolgens ontwikkelde het zich onder geweldige ruzies en boosaardige kuiperijen tot de idioterie van dit moment. Waarop zij uit zijn, is overduidelijk. Natuurlijk willen zij, als zij de letteren, die zij niet beheersen, eenmaal ten val hebben gebracht, het met al hun barbaarsheid ongestraft voor het zeggen hebben. Ik voor mij bemoei me niet met dit drama. Overigens staat er een bisschopszetel voor me klaar, als ik de pen tegen Luther zou willen opnemen. Het doet me verdriet dat de leer van het evangelie zo onderdrukt wordt en dat tegen ons slechts dwang wordt uitgeoefend, dat wij niet onderricht worden; en dat wat ze wel onderrichten strijdt met zowel de Heilige Schrift als het gezond verstand. Het ga je goed, beste vriend Gerard, en schrijf me eens hoe je het maakt. Leuven, 9 september 1520

4. Tijdens de disputatie te Leipzig in juni-juli 1519.

5. De theologische faculteit te Leuven veroordeelde Luthers geschriften op 7 november 1519.

6. De veroordeling door Parijs zou tot 15 april 1521 op zich laten wachten.

7. Erasmus speelt met de dubbele betekenis van bulla (luchtbel, bul). De pauselijke bul ‘Exsurge Domine’, die Luther opriep om tot inkeer te komen, dateert van 15 juni 1520. De bekendmaking ervan volgde in september. De rook verwijst naar de verbranding van Luthers boeken.