De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

1137 Aan Johannes Thurzo
Leuven, 31 augustus 1520

Erasmus van Rotterdam groet de eerwaarde vader Johannes Thurzo, bisschop van Wrocław^1.

Waarom hebben de goden toch gewild dat wij die door zo'n diepe genegenheid met elkaar verbonden zijn, door bergen en rivieren zo'n afstand van elkaar verwijderd zijn? Na zes maanden is uw brief eindelijk bij mij bezorgd, tegelijk met uw cadeautjes. Eén daarvan, ongeacht welk, was mij al uiterst welkom geweest, ook al had het niets gekost, eenvoudigweg vanwege het feit dat het van een bisschop zoals u kwam, maar nog veel meer vanwege de intentie van de gever. Nu zijn ze mij zowel door hun kostbaarheid dierbaar als door hun uitgesproken originaliteit en de voornaamheid van de schenker. Maar niets hierbij leek mij zo kostbaar dat het niet werd overtroffen door uw brief. Het was al de tweede brief die ik van u ontving,^2. door u met

1. Deze brief schreef Erasmus in antwoord op nr. 1047, zonder te weten dat de bisschop op 2 augustus was overleden.

2. De eerste brief was nr. 850.

[p. 47]

eigen hand geschreven en boeiend vanwege die voor u typische inventiviteit. Daardoor geeft hij een nog beter beeld van uw innerlijk en, lieve hemel, wat een innerlijk! God geve dat een flink aantal bisschoppen en vooraanstaande personen die inborst van u navolgen en aan hun wapenschilden zo'n uitnemend sieraad toevoegen en hun gezag vergroten door het te verrijken met fatsoen en wijsheid.

Wat een vurige liefde voor de deugdzaamheid ademen die brieven van u en wat een geweldige dorst naar de christelijke leer! Bovendien, wat een eerlijkheid en mildheid stralen zij uit. Wie zou nu geloven dat dit werd geschreven door zo'n belangrijke bisschop, door zo'n voorname vorst? Want uw gezindheid vind ik niet minder bewonderenswaardig omdat u mij bewondert terwijl ik dat niet verdien. U vergist zich hier namelijk in de persoon, niet wat de zaak betreft. U vergist u in zoverre dat u gelooft dat Erasmus is wat hij niet is, maar niet in zoverre dat u vereert en nastreeft waarvan u ten onrechte denkt dat ik dat al in mijn mars heb. Ik heb me ingespannen om de wereld die wat te zeer was afgezakt tot de slimmigheden van de scholastiek, terug te roepen tot de bronnen van de vaderen en om die wereld met haar overdreven vertrouwen op joodse rituelen te winnen voor ons streven naar de ware vroomheid.^3. Ik hoop nu maar dat deze onderneming van mij evenveel vrucht voor anderen heeft afgeworpen als zij narigheid aan mij heeft bezorgd! Tegenslag zou ik veel beter kunnen verduren, indien ik zou zien dat deze met voordeel voor een groot aantal anderen gepaard ging. Maar dit moet uitsluitend Christus bekijken, die, als ik me niet vergis, in ieder geval mijn houding zal billijken.

Om nu op uw cadeaus ook wat nader in te gaan, ik wens u geluk met uw domein, uit de rijke bodem waarvan zulk fraai en zuiver goud gedolven wordt. Maar u bent nog beter af omdat u uit de zoveel rijkere heilige boeken de gouden wijsheid van het evangelie zo gretig opgraaft. Daarmee verrijkt u de aan uw zorgen toevertrouwde kudde, als een huisvader in goeden doen die nieuwe en oude dingen uit zijn welvoorziene schatkamer tevoorschijn haalt. Wat een verschil met het merendeel van de bisschoppen die het meest verheven deel van hun opdracht afschuiven op onbeduidende personen, die daartoe niet geschikt maar daarop ook niet onderzocht zijn, terwijl tot dit ambt toch uitsluitend personen toelating verdienen wier kennis van de christelijke leer, wier deugdzame levenswandel, wier ervaring en wier uitzonderlijk goed oordeel hun tot aanbeveling strekt.

De twee uurwerken hebben het opschrift ‘Haast u langzaam’ en het zandkorreltje dat, terwijl ik dit schrijf, langzaam door de piepkleine opening glijdt, geeft gehoor aan dit opschrift. Ons leven echter vliegt met grote snel-

3. Vgl. brief 1234, noot 1.

[p. 48]

heid voorbij en de dood vliegt niet langzamer op ons af, zelfs al zou het zandkorreltje blijven steken. Op het tweede uurwerk staat het opschrift: ‘Haast u langzaam’ op de bovenzijde en als je het omdraait is een afbeelding van de dood te zien. Hopelijk nadert die u, waarde Thurzo, langzaam! Want u hebt werkelijk onsterfelijkheid verdiend, niet slechts een lang leven, als het lot niet zo afgunstig was dat het al het voortreffelijke wat zich onder de mensen voordoet, zo rap mogelijk uit de weg ruimt. Ik hoop dat dit vooruitzicht nog zover als maar mogelijk van u verwijderd is. Uit uw brieven en uit wat anderen over u vertellen weet ik immers dat u zo veelzijdig en zeldzaam begaafd bent, dat de luister van uw stamhuis, uw rijkdom en uw van de paus ontvangen waardigheid onder uw kroonjuwelen maar het geringste deel vormt.

Aan de bonnet heb ik alleen binnenshuis iets want die is zo chic dat hij een onaanzienlijk iemand misstaat - behalve dan als u zich misschien ook hier vergist en denkt dat Erasmus iets te betekenen heeft - en hij is in de omgeving hier tamelijk ongebruikelijk. Vroeger stond, conform het spreekwoord, fatsoenlijke mensen alles goed,^4. nu staat alleen de machthebbers alles goed. Maar ik zal hem goed bewaren, vooral om bij mij zo de herinnering aan Thurzo levend te houden.

De gouden munt heeft veel mensen beziggehouden. Er waren er die het erop hielden dat het de drie zonen van Noach waren die uit de ark terugkeerden, met op de andere zijde de duif die een olijftak meebracht. Anderen meenden dat het twee veldheren waren met tussen hen in een gevangene en een adelaar die een tot een krans gebogen lauriertak, droeg. Het onderschrift heeft niemand nog kunnen lezen, geen graecus, geen latinist en geen hebraïcus.^5.

Ik merk hoe ondankbaar ik ben omdat ik tegenover zoveel gaven en tegenover zo'n fraaie en vriendschappelijke brief me slechts revancheer met dit onbenullige briefje. Maar er komt nog wel een andere gelegenheid. Zorg er onderwijl voor, zeer gewaardeerde bisschop, dat u het goed maakt.

Leuven, 31 augustus 1520

4. Adagia 1860.

5. Uit Erasmus' beschrijving heeft men kunnen afleiden dat het gaat om een munt uit de oudheid met het Griekse opschrift Kosôn, waarvan een groot aantal is teruggevonden. Het opschrift wordt in verband gebracht met koning Cotiso (tweede helft 1e eeuw v.Chr.), die over het gebied rond de benedenloop van de Donau heerste.