De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 7. Brieven 993-1121

1020 Van Bonifacius Amerbach
Bazel, 7 oktober 1519

Mij dunkt dat ik mijn rechten niet te buiten ga, Erasmus, uniek sieraad van onze tijd, als ik mij na al mijn schuchterheid, die door goede mensen wordt afgekeurd, tot je richt met deze brief, al is die onbeholpen en bovendien heel kort. Breedvoerig mag ik niet zijn, al is het maar omwille van alle waardevolle studiën die jij als een tweede Hercules op je schouders hebt genomen en ondersteunt nadat ze op sterven na dood waren, zodat je ze als het ware opnieuw burgerrecht hebt verschaft. Men zou mij met recht een openbaar proces kunnen aandoen als ik met mijn gestamel het werk kwam verstoren van iemand die tegelijkertijd het heil, het welzijn en het nut van de hele mensheid bevordert. Zou men niet menen dat jij slechts eerbiedig mag worden benaderd door wie ongerept en zuiver is? Hoe weinigen zijn er immers, zelfs onder de grootste geleerden, die het aandurven een brief aan je te richten! Iedereen waardeert jou uiteraard in de mate waarin waardering voor ware voortreffelijkheid passend en aangewezen is, en voorwaar met reden, want de schittering van je grootsheid, de omvang van je geleerdheid en de brille van je welsprekendheid zijn zodanig dat je in je eentje met gemak alle talent buiten werking stelt (om een juridische term te gebruiken) die onze tijd te bieden heeft. Dat ik, die slechts één van de velen ben, niettemin door die schittering niet word afgeschrikt, komt doordat jouw enorme geleerdheid gepaard gaat met een niet minder grote beminnelijkheid, die je mij, hoewel ik dat niet verdien, in die mate hebt bewezen dat ik wel de ondankbaarste mens op aarde zou zijn als ik geen stuntelige poging deed mijn erkentelijkheid te laten blijken.

Ziehier, grote held, wat mij ertoe heeft gedreven te schrijven, of liever gezegd te bazelen: de wens namelijk me te verontschuldigen voor het geval mijn langdurig stilzwijgen aanleiding heeft gegeven tot enige kwade verdenking, en verder jouw beminnelijkheid, waaraan ik alle vermetelheid wijt die mij kan worden toegeschreven. In elk geval sta ik liever bekend als vermetel dan

[p. 98]

als ondankbaar. Zoals immers onrecht dat hooggeplaatste personen wordt aangedaan, door juristen extra streng wordt bestraft, zo vind ik dat geen weerwraak streng genoeg kan zijn voor wie zich ondankbaar toont, zeker als die ondankbaarheid de groten der aarde geldt - en op de lijst van groten plaats ik jou bovenaan. Om derhalve dit brandmerk te ontlopen, ontvang je hierbij dit voorproefje van zowel mijn hoogachting als mijn dankbaarheid. Het getuigt dat ik de heilige en godgelijke Erasmus, door iedereen eensluidend uitgeroepen tot mens die de staat van de onsterfelijkheid verdient, geheel en al verknocht ben, dat ik aan hem mijn ziel en mijn lichaam dank, dat niets mij heiliger en verhevener is, dat ik niets zozeer hoogacht en met meer toewijding aanbid, vereer en bewonder dan hem alleen, wiens weergaloze geleerdheid, weergaloze beminnelijkheid en weergaloosheid op alle gebieden in ons huidige tijdsgewricht ik niet ophoud te verkondigen, waar ik ook ben en waarheen ik ook ga, ook al verkondig ik je lof op een gebrekkige manier, want jij zou slechts door de hogepriesters van de literaire wereld mogen worden beschreven, zoals Alexander zich slechts liet afbeelden door Apelles of Pyrgoteles.^1. Er mogen mensen zijn die jouw belangen zijn toegedaan, maar ik mag te gronde gaan als ik niet iedereen overtref in de betuiging van mijn oprechte toewijding. Wat mijn geringe talent niet weet te bereiken wanneer ik jouw lof zing, wordt door mijn liefde voor jou ruimschoots vergoed.

Maar genoeg hierover. Als ik immers alles tot in bijzonderheden zou moeten verwoorden, zou niet het tijdsbestek van een dag maar een zee van vrije tijd nodig zijn. Laat dit derhalve volstaan als een rudimentaire betuiging van mijn genegenheid jegens jou, waarmee ik mijn stilzwijgen hoop goed te maken. Als ik in het vervolg mijn stilzwijgen handhaaf, zoals ik beslist moet doen, aangezien jij zoveel groter bent dan ik, zal het je niettemin als op grond van een orakelspreuk duidelijk zijn dat mijn eerbied voor jou altijd vervuld zal blijven van de zuiverste liefde. Wat jou betreft hoop ik dat je het vertrouwen in me zult bewaren dat je eenmaal in me hebt gesteld en dat je niet zult aarzelen mij tot in lengte van dagen je gunst te bewijzen, zoals je altijd hebt gedaan; ik geef me aan je over in volkomen toewijding.

Als je nieuwsgierig bent naar wat er hier voorvalt: de pest was tot nog toe zachtzinnig met ons omgesprongen, maar neemt met de dag grimmiger vormen aan. Ik vertrek binnenkort naar Avignon om er de colleges te volgen van Andrea Alciati uit Milaan, een zo groot rechtsgeleerde als ik mij niet herinner ooit in een ander te hebben ontmoet. Op grond van zijn onlangs in Milaan uit-

1. Zie Plinius, Naturalis historia vii, 125: Alexander de Grote zou hebben verordonneerd dat alleen Apelles hem mocht schilderen en alleen Pyrgoteles standbeelden van hem mocht vervaardigen.

[p. 99]

gegeven geschriften^2. kun je je van de man een voorstelling maken. Je zult merken dat hij zijn sublieme kennis van het recht op buitengewoon gelukkige wijze weet te paren aan zijn onderlegdheid in de beide talen. Hem en mijn landgenoot Zasius zou ik de twee pijlers van het recht durven noemen, daar ze niet alleen bedreven zijn in de tekstkritiek, al hebben ze ook op dit gebied hun verdiensten, maar ook in het juridische strijdgewoel dat de kern van de zaak vormt.

Aan het theologisch dispuut van Leipzig is de laatste hand gelegd. De Parijzenaars zullen zich erover uitspreken.^3. ‘O grote Zeus, wat een scherpzinnigheid van gedachten!’^4. Eck blijft zichzelf trouw: hij wil altijd de slimste zijn en droomt van grote triomfen. Als hij op zijn manier blijft doorgaan, ‘weet ik niet welke nog grotere waanzin ik hem zou kunnen toewensen’.^5. Hij heeft Philipp Melanchthon uitgedaagd met een apologie, maar ik denk dat hij in hem een geduchte tegenstander treft.^6.

Maar waarom vertel ik je dit alles, nadat ik me een Spartaanse zelfbeheersing had voorgenomen om je niet te storen? Het ga je goed, licht van de wereld der letteren, driewerf grote Erasmus.

Bazel, 7 oktober 1519

2. Andrea Alciati, Paradoxa iuris civilis (Milaan, 1518).

3. In juni en juli 1519 vond in Leipzig een theologisch dispuut plaats tussen Johann Eck, Andreas Karlstadt en Maarten Luther. Georg van Saksen vroeg daarna de theologische faculteiten van Erfurt en Parijs om een oordeel, maar de Erfurter theologen wilden niet en die van Parijs vroegen een te hoge vergoeding.

4. Aristophanes, De wolken 153.

5. Een Grieks epigram, aan Amerbach bekend uit de Florilegium diversorum epigrammatum (Venetië, 1503).

6. Eck liet tegen Melanchthon het geschrift Excusatio Eckii ad ea quae falso Philippus Melanchthon... ascripsit (Leipzig, 1519) uitgaan. Melanchthon antwoordde met zijn Defensio contra Iohannem Eckium (Wittenberg, 1519).