De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 6. Brieven 842-992

[p. 320]

980 Aan Maarten Luther
Leuven, 30 mei 1519

Erasmus van Rotterdam aan Maarten Luther

Hartelijk gegroet, zeer dierbare broeder in Christus. Je brief^1. deed me zeer veel genoegen: hij toont een scherp verstand en is vervuld van een christelijke geest. Het is met geen pen te beschrijven wat een commotie je boeken hier teweeggebracht hebben. Nog steeds lukt het niet hen af te brengen van het volkomen uit de lucht gegrepen denkbeeld dat jouw werken met mijn hulp zijn geschreven en ik van deze kliek, zoals ze het noemen, de vaandeldrager ben. Ze denken dat ze nu een aanleiding hebben om de literatuur ten val te brengen - waaraan ze een hartgrondige hekel hebben, alsof ze de theologische verhevenheid in de weg staat, waaraan ze veel meer waarde hechten dan aan Christus - en tegelijk mij, omdat ik in hun ogen een belangrijke bijdrage lever aan de opleving van de studie. De hele zaak ging gepaard met geschreeuw, onbezonnen uitspraken, listen, afgunst, kleingeestige vitterijen: als ik het niet met eigen ogen had gezien, ja, er zelfs onder geleden had, zou ik geen enkele zegsman ooit geloofd hebben dat theologen zo dwaas konden doen. Het leek wel een gevaarlijke ziekte. Evenwel, het gif dat deze kwaal veroorzaakte, afkomstig van enkelen, verspreidde zich over een grotere groep, zelfs zo dat een groot deel van deze universiteit, waar toch heel wat mensen rondlopen, besmet raakte en in een staat van uitzinnigheid verkeerde.

Ik verklaarde dat je een volslagen onbekende voor me was en dat ik je boeken nog niet gelezen had, dat ik daarom niets afkeur en niets goedkeur. Ik gaf hun slechts de raad niet tegenover het volk luidkeels van afkeer blijk te geven zonder je boeken gelezen te hebben; dat dit in het belang van henzelf was, omdat hun oordeel uiterst bedachtzaam behoorde te zijn. Ja, zelfs wees ik hen erop dat ze moesten overwegen of het wel opportuun was ten overstaan van het volk in al zijn diversiteit zaken te hekelen die geschikter zijn voor een weerlegging in gedrukte vorm of voor een discussie onder geleerden, vooral omdat de levenswijze van de auteur unaniem geprezen wordt. Het mocht niet baten. Tot op dit moment gaan ze als dwazen tekeer met hun disputaties vol toespelingen, ja, vol beledigingen zelfs. Hoe vaak hebben we vrede gesloten! En hoe vaak zijn ze, bij het minste beetje argwaan dat iedere grond miste, opnieuw onrust gaan stoken! En die lieden denken dat ze theologen zijn! Theologen zijn hier gehaat aan het hof, iets wat ze mij ook aanrekenen. Alle bisschoppen staan aan mijn kant. Ze vertrouwen niet op boeken.

1. Brief 933.

[p. 321]

Hun hoop op de overwinning berust alleen op kleingeestige vitterijen. Die veracht ik, me verlatend op een zuiver geweten. Tegenover jou worden ze wat milder. Ze vrezen mijn pen, omdat ze een slecht geweten hebben: ik zou ze werkelijk in hun eigen kleuren afschilderen,^2. hun verdiende loon, als Christus' leer en ook het voorbeeld dat Hij gaf mij niet op andere gedachten brachten. Wilde dieren worden tam als je ze vriendelijk benadert, deze lieden worden juist wilde beesten als je iets voor hen doet.

Er zijn in Engeland mensen die gunstig oordelen over wat je schrijft, en dat zijn zeer hooggeplaatsten. Ook hier zijn er die aan je kant staan, onder anderen de bisschop van Luik.^3. Ikzelf houd me, voor zover mogelijk, onpartijdig, om des te meer de wederopbloei van de literatuur te kunnen bevorderen. Ook denk ik dat meer te bereiken valt met beleefdheid en zelfbeheersing dan met emotie. Op die manier haalde Christus de wereld over tot aanvaarding van zijn gezag. Op die manier bereikte Paulus afschaffing van de joodse wet, door alles allegorisch op te vatten. Het heeft meer zin te protesteren tegen mensen die het gezag van pausen misbruiken dan tegen de pausen zelf; ik denk dat bij vorsten op dezelfde manier moet worden gehandeld. Men moet de universiteiten niet zozeer afwijzen als wel doen terugkeren naar een zinniger soort studie. Over dingen die te zeer zijn ingeburgerd om plotseling losgelaten te kunnen worden, kan men beter een discussie aangaan met compacte en krachtige argumenten, dan blijven beweren dat iets zo is. Het giftige gekrakeel van sommige lieden kan men beter laten voor wat het is dan weerleggen. We moeten overal opletten dat we niets zeggen of doen wat naar arrogantie of partijdigheid riekt: zo is het, volgens mij, zoals de geest van Christus het wil. Intussen is het zaak te waken over het gemoed, dat geen toorn of haat of eerzucht tot verdorvenheid leidt; want in het vuur van geloofsijver ligt eerzucht op de loer.

Ik geef deze adviezen niet met de bedoeling dat je die dingen doet, maar dat je voortdurend blijft doen wat je doet. Ik heb even geproefd van je commentaren op de psalmen;^4. ze staan me zeer aan en ik verwacht dat ze van groot nut zullen zijn. Er is iemand in Antwerpen, de prior van het klooster daar,^5. een zuiver christen, die jou ten zeerste bewondert, een vroegere leer-

2. Adagia i, 4, 6.

3. Érard de la Marck. In de gedrukte versie van de brief verving Erasmus ‘de bisschop van Luik’ door ‘een uitnemend persoon’. Een ongeautoriseerde uitgave had evenwel de oorspronkelijke aanduiding, wat tot gevolg had dat Érard zich tegenover de Leuvense theologen moest verantwoorden.

4. Operationes in psalmos (Wittenberg, 1519).

5. Jacob Proost.

[p. 322]

ling van je, zo beweert hij. Van allemaal is hij bijna de enige die Christus verkondigt, de anderen verkondigen gewoonlijk verzinsels van mensen of hun eigen voordeel. Ik heb Melanchthon geschreven.^6. Moge de Here Jezus van dag tot dag overvloediger zijn geest op je overbrengen, tot zijn glorie en ieders welzijn. Bij het schrijven hiervan had ik je brief niet bij de hand.

Het ga je goed. Leuven, 30 mei 1519

6. Brief 947.