De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 6. Brieven 842-992

[p. 284]

961 Aan Lorenzo Campeggi
Leuven, 1 mei 1519

Erasmus van Rotterdam groet de zeer eerwaarde kardinaal Lorenzo Campeggi

Zeer eerwaarde heer, enthousiast gemaakt door de berichten over uw voortreffelijke kwaliteiten en uitzonderlijke geleerdheid, kijk ik er al lange tijd naar uit Uwe Eminentie nader te leren kennen en tijdens een persoonlijke ontmoeting eer te bewijzen. Maar tot nu toe vormde enerzijds mijn gezondheid een belemmering, omdat die als gevolg van langdurige ziektes nog steeds te zwak is om zonder risico aan een zware zeereis blootgesteld te worden, anderzijds de omstandigheid dat ik enkele maanden geleden in een brief van de allerchristelijkste koning gevraagd ben naar Frankrijk te komen: ik kan me tegenover hem niet langer verontschuldigen. Maar om intussen toch op enige manier blijk te geven van de genegenheid die ik voel jegens Uwe Eminentie, stuur ik het Nieuwe Testament, door mij met veel moeite weer herzien. Het is opgedragen aan Zijne Heiligheid Leo en op diens aansporing verschenen, zoals de breve^1. getuigt die is bijgevoegd op het titelblad van het werk. Aanvankelijk was er enig protest, maar dat kwam van mensen die het niet lazen, of niet begrepen. Nu wordt het door iedereen enthousiast ontvangen, enkele lieden uitgezonderd die zich ervoor schamen tot inzicht te komen. Zij laten geen steen op de andere om de opbloei van de literatuur die overal plaatsvindt tegen te gaan. Daarvoor bedenken ze prachtige namen, zoals uitroeiing van ketterijen of verdediging van de kerk, terwijl ze, geloof me, op iets heel anders uit zijn. Voor mij was, boven al het andere, dit het enige doel: dat mijn beperkte talent en al wat mijn werk waard is dient tot glorie van Christus en tot voordeel van de kerk. Ik ben echter een mens, ik kan fouten maken. Als het ergens ontbrak aan inzicht, dan ontbrak het in elk geval niet aan goede wil. Tot nu toe is het niemand gelukt bij iedereen in de smaak te vallen; voor mij is het voldoende dat ik bij de meest gerespecteerde personen in de smaak val.

Maar zie nu toch de misplaatste, ja, van ondankbaarheid getuigende boosaardigheid van een aantal lieden. Niet vertrouwend op boeken en argumenten openen bepaalde lieden de aanval met lasterlijke aantijgingen. Al wat er aan pamfletten verschijnt, waarmee sommigen tegenwoordig op al te ongebonden wijze de tijd verdrijven, werpen ze mij voor de voeten. Nemo was verschenen - want zo luidt de titel van een niet serieus bedoeld pamflet^2. - en meteen deden ze alsof het van mij was. Ze hadden iedereen overtuigd, als niet de auteur boos geworden was en het werk voor zich had opgeëist. Er

1. Brief 864, afgedrukt op de versozijde van het titelblad.

2. De auteur was Ulrich von Hutten; zie brief 863.

[p. 285]

was een bundel komische brieven^3. uitgegeven en meteen waren er mensen die beweerden dat ze met mijn hulp waren geschreven. Ten slotte verscheen, onder ik weet niet wat voor voortekenen, een werk van M. Luther. De schrijver is een volslagen onbekende voor mij en het boek heb ik nog niet gelezen.^4. Toch beweerden ze aanvankelijk dat het van mij was, terwijl nog geen tittel ervan van mij is.

Hoewel tot dusver geen enkel resultaat wordt geboekt, omdat de feiten de leugen weerleggen, proberen ze mij een of andere dialoog^5. in de schoenen te schuiven. Zoals de inhoud voldoende duidelijk maakt, is deze dialoog ten tijde van het schisma^6. geschreven om wijlen paus Julius gehaat te maken, maar door wie is niet bekend. Ik heb het vijf jaar geleden meer vluchtig bekeken dan gelezen. Later stuitte ik in Duitsland bij sommigen op afschriften ervan, maar met verschillende titels. Sommigen beweerden dat het van een Spanjaard was, maar dat de naam geheim was gehouden. Anderen daarentegen schreven het toe aan de dichter Fausto,^7. weer anderen aan Girolamo Balbi. Ik weet niet wat ik hieruit moet opmaken. Ik onderzocht de zaak voorzover mogelijk, maar ik kwam nog niets op het spoor wat me tevreden stelde. Het was een dwaas, de persoon die het schreef, maar ergere straf verdient de persoon die het verbreidde. Het verbaast me dat er lieden zijn die met de stijl als enig argument van plan zijn mij ermee op te zadelen, omdat het niet mijn manier van zeggen is (tenzij ik mezelf volstrekt niet ken); bovendien zal het weinig verbazing wekken zelfs als er mensen zijn die in hun taalgebruik iets van Erasmus nabootsen, omdat ik me in ieders handen bevind en we meestal de auteurs nabootsen die we voortdurend aan het lezen zijn.

Evenmin ontbreekt het hier aan mensen die openlijk beweren dat ook Uwe Eminentie bijna tot die verdenking overhelde. Dat zal ik me in elk geval nooit laten aanpraten, zolang voor mij vaststaat dat het niet verzonnen is wat overal door de meest vooraanstaande personen verkondigd wordt over uw bewonderenswaardige geleerdheid en wijsheid. Ik twijfel er ook geenszins aan of ik zal, zelfs als enige verdenking bij u had postgevat, die makkelijk wegnemen, als een persoonlijk gesprek vergund is; iets wat eens met Christus' genade mogelijk zal zijn. Intussen doe ik een beroep op uw zachtmoedigheid en vraag ik u te geloven dat ik dergelijke pamfletten, geschreven door anderen en bedoeld om uitgegeven te worden, heb tegengehouden,^8.

3. De satirische Epistulae obscurorum virorum (1515, 1517); zie brief 581, noot 4.

4. Het bedoelde boek zal de bij Froben verschenen uitgave van Luthers werken zijn; zie brief 904, noot 8.

5. Blijkbaar de Julius exclusus e coelis.

6. In 1511 werd een schismatisch concilie in Pisa gehouden, voortgezet in andere steden.

7. Fausto Andrelini.

8. Zie brief 636.

[p. 286]

en dat ikzelf al helemaal niet zoiets uitgegeven heb of ooit zal uitgeven. Maar het verbaast me niet als er daar bij u mensen zijn die dergelijke leugens over mij verkondigen, wanneer hier bepaalde lieden zich er niet voor schamen van dichtbij de brutaalste leugens over mij te verkondigen. Het is onmogelijk voor mij op alle laster van alle mensen in te gaan; ik zal evenwel doen wat in mijn vermogen ligt. Alles waartoe mijn talent, waartoe mijn werken, waartoe ijver in staat is, zal volledig in dienst staan van Christus en de belangen van zijn bruid. Dat dit zo is, zal Uwe Eminentie kunnen vaststellen aan de hand van de feiten zelf, als u een keer bereid bent de proef op de som te nemen.

Ik stuur nu het kale boek, immers nog maar net uit de drukkerij, en de tijd ontbrak om het te verfraaien. Over enkele dagen zal een aangekleed exemplaar worden verzonden. Zou Uwe Hoogheid zo vriendelijk willen zijn deze nederige dienaar aan te bevelen bij de zeer eerwaarde heer de kardinaal van York?^9. Ik was van plan hem te schrijven, als ik niet intussen vermoedde dat het boek en deze brief met hem gedeeld zullen worden. Het moge Uwe Eminentie goed gaan, in wier dienst ik mij stel met volledige overgave.

Leuven, in het jaar 1519. 1 mei

9. Thomas Wolsey.