De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 6. Brieven 842-992

[p. 265]

953 Van Johannes Fabri
Konstanz, 26 april 1519

De grote theoloog Erasmus van Rotterdam wordt hartelijk gegroet door Johannes Fabri, geestelijk vicaris van Konstanz

Dat ik de correspondentie zoveel maanden onderbrak, zeer geleerde Erasmus, daarvoor zal ik niet mijn bezigheden als excuus aanvoeren, wat luie mensen gewoonlijk doen; hoewel ik het met recht zou kunnen doen, omdat ik het altijd zeer druk heb. Evenmin was mijn vriend Erasmus bij mij ook maar een moment in vergetelheid geraakt, omdat ware vriendschap geen vergetelheid kent en ik amper zoveel aan mezelf denk als aan Erasmus. Immers, hoewel we door zoveel bergen, door zo ontzaglijk veel wegen worden gescheiden, zijn toch altijd die verrukkelijke onderpanden van je een genoegen om naar te kijken, de goddelijke tekenen van je talent. Wanneer ik daarnaar kijk - en dat doe ik vaak -, zie ik Erasmus, zonder twijfel meer naar waarheid dan zij die je in persoon omarmen en je de hand schudden. Zij kijken naar de lijfelijke verschijning - waarachter de ware Erasmus huist, die over de hele wereld bewondering oogst; een juister beeld daarentegen geven al die boeken die hij uitgaf, zij stellen hem duidelijker voor ogen dan de voortdurende aanblik van het lichaam.

Zie toch hoe ijverig ik mijn best doe om elke indruk te vermijden dat ik ook maar een moment een vriend vergeten zou zijn! Wat zal dan als excuus gelden voor een zo lang stilzwijgen van mijn kant? Precies datgene wat er aan de hand is: enerzijds het feit dat je je op behoorlijke afstand bevond, met als gevolg dat er geen boden waren, anderzijds het feit dat je van verblijfplaats wisselde. Want nu zei men dat je je naar Engeland had gespoed; het gerucht ging dat je ijlings naar Holland was gegaan. Daarom meende ik vergeefs te zullen schrijven; ook gaven intussen enkele vrienden me hoop dat je naar Bazel zou terugkeren; zo wist ik niet wat ik moest doen, terwijl ik vol ongeduld brandde van verlangen naar jou. Eindelijk dan trof ik iemand die een vooraanstaande plaats inneemt aan het hof van Karel (jouw - en naar ik hoop - ook onze koning),^1. illuster en tegelijk geleerd, die beloofde voor boden te zorgen en - buitengewoon wellevend als hij is tegenover iedereen - al het mogelijke te doen om de brief naar jou te sturen. Dolblij begon ik meteen met schrijven.

Je wilt dus weten hoe het met je vrienden gaat? Ze maken het door Gods genade allemaal heel goed en allemaal wensen we jou een uitstekende gezondheid toe, zodat je met des te meer voortbrengselen van je vruchtbare geest onze armoede kunt verrijken. Alles van jou is immers zodanig dat het niet alleen verdient met de geleerdheid van de ouden vergeleken te worden, maar zelfs daarboven gesteld te worden. Ontelbaar zijn de mensen die in

1. Waarschijnlijk Maximiliaan van Bergen.

[p. 266]

Duitsland de resultaten van jouw doorwaakte nachten, afbeeldingen van je geest, bekijken en lezen. Zij hebben op het gebied van welsprekendheid, geleerdheid en vroomheid zoveel vorderingen gemaakt, dat ze jou, hun leermeester, aan wie ze alles te danken hebben, weldra tot grote eer zullen strekken. Ontelbaren hebben onder jouw leiding het vuil van de vroegere onwetendheid afgewist en haasten zich met lange marsen naar een verstandiger leven, niet alleen jongeren, wat mij niet zo verbaast, maar ook hoogbejaarden: zij verklaren onder die zo machtige bevelhebber van de literatuur als op een teken alle barbarij de oorlog en hopen bovendien op de overwinning. Want de kracht van je welsprekendheid is zo groot dat je als verloren beschouwde barbaren voor je mening wist te winnen. Weliswaar laat beginnen ze toch nog, op de manier van de Trojanen,^2. en besteden ze kostbare uren, die ze daarvoor in misplaatste beuzelingen stopten, aan de ware literatuur en de ware filosofie.

Waarom zou ik het over mezelf hebben? Je hebt me persoonlijk in vroeger jaren,^3. in allerverrukkelijkste gesprekken, zo meegesleept en omgevormd, dat je me bijna tot een ander persoon maakte. Want hoewel ik me in het verleden overgaf aan weinig zinvol onderwijs en, jong als ik was, al te vasthoudend de nieuwere theologie aanhing, wist jij met jouw meeslepende overtuigingskracht te bereiken dat ik vervolgens in geen enkele lectuur zoveel genoegen schepte als in de echte theologie. Daarom, Erasmus, toonbeeld van zachtmoedigheid, moet je het niet erg vinden, dat Beatus Rhenanus, een man die opvalt door de zuiverheid van zijn geleerdheid en levenswijze, onlangs je handleiding voor de ware theologie^4. aan mij heeft opgedragen. Immers, hoewel de opdracht van zo'n opmerkelijk werk iets is waar vooral de meest gerespecteerde en geleerdste personen op alle mogelijke manieren naar moeten streven, hoef je je toch niet helemaal te schamen voor zijn initiatief, omdat je niet alleen mij, maar ook heel wat anderen enthousiast hebt gemaakt voor de oude theologie. Zo duidelijk immers toont dat volmaakte boekje je kennis op het gebied van de Heilige Schrift en de scherpte van je verstand, dat je zelfs heel wat barbaren, die tevoren uitgesproken vijanden van een fijnzinniger theologie waren, met dit werkje tevreden stelde en tot je vrienden maakte.

Ik kijk met meer verlangen uit naar het Nieuwe Testament, door jou on-

2. Zie Adagia i, 1, 28: ‘Sero sapiunt Phryges’ (Te laat worden de Trojanen wijs).

3. Zie brief 541, noot 10.

4. De Ratio verae theologiae, die in november 1518 bij Dirk Martens in Leuven was verschenen met een opdracht aan Albrecht van Brandenburg (brief 745, zie ook 976).

[p. 267]

getwijfeld op indrukwekkende wijze weer verrijkt, dan een moeder naar de terugkeer van haar geliefde zoon uit een vreemd land. Ieder moment namelijk dat ik overhoud naast de werkzaamheden van mijn drukke ambt, besteed ik aan het tien keer opnieuw doorlezen van je boeken. Ik zou heel graag willen weten waar onze vriend Pace, door de natuur met gulle hand overladen met goede dingen van buitenaf en van lichaam en geest,^5. zich bevindt en wat hij doet; ik schepte zeer veel genoegen in het buitengewoon prettige contact met hem. Jij, allervriendelijkste Erasmus, moet niet boos worden op je Fabri; immers, het was uit bewondering en genegenheid voor jou dat ik niet schroomde je bij je bezigheden te storen. Hoewel ik je brieven als kostbare geschenken verwelkom, heb je, zolang je me maar genegen blijft, toestemming van mij om niet alleen mijn brief onbeantwoord te laten, maar hem zelfs ongelezen te laten, als dat zo uitkomt. Het ga je goed, vorst van de theologen en alle geleerdheid.

Uit Konstanz, 26 april. In het jaar 1519 van onze verlossing

5. Dit zijn de drie soorten bona (goede dingen) die door de Peripatetici worden onderscheiden (vgl. de brieven 957-959).