De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 6. Brieven 842-992

[p. 99]

865 Van Paolo Bombace
Rome, 1 oktober 1518

Paolo Bombace groet zijn vriend Erasmus

De brief die je 18 augustus had geschreven, werd me eindelijk dan toch 12 september overhandigd; hij deed me zoveel genoegen dat niets me aangenamer kon zijn, omdat ik door een besluit van het lot zozeer met je verbonden ben, dat ik zelfs al helemaal opleef wanneer ik je naam - zo vol verleiding - tegenkom, veel meer echter als ik iets mag ontvangen wat uit jouw hart en verstand voortkomt. Mijn schroom zegt dat ik dat wel vaker mag wensen, maar nooit eisen, anders zou ik, door je tijd in beslag te nemen, tegen het algemeen belang zondigen, zoals Horatius^1. zegt. Hoeveel je, naar mijn oordeel, tot nu toe hebt gedaan voor het algemeen belang, niet alleen met grote inzet en ijver, maar ook met succes, verkondig ik liever aan anderen dan dat ik het jou vertel. Je kent me van binnen en van buiten; ik wil niet de schijn wekken je met een al te lang verhaal te willen overtuigen van dingen waarvan je al overtuigd bent en die je bovendien al weet, en daarom ga ik over op je brief.

Hoewel van alle kanten uitnodigingen kwamen van koningen en vorsten, ging je liever naar Bazel voor de herdruk van het Nieuwe Testament en sloeg je ze allemaal af omdat ze minder belangrijk waren. Daarover verbaas ik me beslist niet, aangezien ik weet dat Erasmus nooit iets van grote waarde achtte vergeleken met zijn plicht tegenover de literatuur. Had dat toch gedaan toen ik daar was!^2. Ik zou de gelukkigste op de wereld zijn geweest, en zelfs Rome had me niet zo gauw weer terug kunnen halen. Voor het verkrijgen van een breve, die als welwillend opschrift bij je werk zal gaan dienen, moet je je niet tot Giorgio of Marco^3. richten. De laatste is al lange tijd weg uit de stad, de ander is juist enkele dagen geleden weggegaan om elders de herfst door te brengen. Maar intussen geniet je als geen ander de gunst van mijn meester, de kardinaal van Santi Quattro,^4. uitzonderlijk begunstiger van alle geleerden, scheidsman en leider op dit gebied. Hij is door mij op de hoogte gebracht van je wens en heeft een door mij opgesteld concept van de breve

1. Horatius, Epistulae ii, 1, 3.

2. Bombace was waarschijnlijk al naar Rome vertrokken voordat Erasmus in Bazel arriveerde.

3. Raffaele Riario, kardinaal van San Giorgio, en Domenico Grimani, kardinaal van San Marco.

4. Lorenzo Pucci.

[p. 100]

goedgekeurd. Een afschrift hiervan op perkament heeft hij verstuurd naar paus Leo, die twee dagen geleden weggegaan is uit de stad, ter beoordeling en, bij geen bezwaar, ter verzegeling.

Maar lees hier wat het lot jou of, zo je wilt, mij bracht. Een zekere Silvius,^5. een jonge Franse geleerde, een groot bewonderaar van je, zoals hij duidelijk liet blijken, stond op het punt naar de paus te gaan met een aanbevelingsbrief van mijn meester, de kardinaal. Hij zei dat hij de volgende dag weer daarvandaan zou terugkeren. Omdat ik niet verwachtte dat zich een geschikter persoon zou voordoen aan wie je zo'n opdracht kunt toevertrouwen, gaf ik hem de breve in bewaring. Bovendien gaf ik hem een brief voor de secretaris van de paus mee, waarin ik hem uit naam van de kardinaal vroeg om de breve te verzegelen en meteen met dezelfde Silvius terug te sturen. De man, die al koortsig en ziekelijk was, heeft vermoedelijk door ongelukkige omstandigheden de tocht moeten afbreken en de breve en de brief voor de secretaris vooruitgezonden. Deze laatste heeft niet gedraald en de breve en de aanbevelingsbrief direct overhandigd aan de paus. Na de breve gezien en verzegeld te hebben en na lezing van de brief verzocht de paus de persoon die werd aanbevolen te ontbieden. Toen hij nergens te bekennen was, gaf de paus opdracht met alle mogelijke ijver navraag naar hem te doen, maar men heeft hem tot nu toe nergens kunnen vinden. Ik had verwacht dat de zaak in een paar dagen afgehandeld zou zijn. Toen er al verschillende dagen verstreken waren en er naar mijn idee niets gebeurd was, schreef ik wederom een brief aan de secretaris, waarin ik hem nalatigheid en zelfs onrechtvaardigheid verweet, omdat hij bijna ieder uur ontelbare breven naar de stad terugzond en die voor Erasmus zo lang achterhield. Hij schreef in een vrij lange brief dat het nog steeds onduidelijk was waar de bode over wie ik je vertelde zich ophield, en verzekerde dat de breve met een of andere brievenbezorger aan mij was teruggestuurd. Toen de breve na lang zoeken onvindbaar bleef, heb ik er opnieuw precies zo een gereed laten maken. Die zal dan, tenzij er een nieuwe boze geest mee aan de haal gaat, eindelijk bij je bezorgd worden.

Zie hier, over de breve, een behoorlijk breedvoerig en vervelend verhaal. Verbaas je ook niet over de datum: ik wilde liever een datering te Rome dan ergens anders, omdat die een veel gunstiger voorteken zal zijn. Het verheugt me dat je brief, waarmee je de mijne beantwoordde, is gedrukt en mijn bekendheid flink is toegenomen - als de mijne maar niet is bijgevoegd, die, naar ik mij kan herinneren, het nauwelijks verdiende één maal door een vriend gelezen te worden of vergeleken te worden met een willekeurige doorsneebrief, laat staan met die voortreffelijke van jou. Lascaris bevindt zich op dit moment in Frankrijk, en daarom heb ik hem niet kunnen spre-

5. Niet geïdentificeerd.

[p. 101]

ken. Als zich een mogelijkheid voordoet deze volgens jouw beschrijving zo geleerde man te ontmoeten, zal ik tegelijk aan jouw wens tegemoetkomen en zijn belang dienen. Van het beoefenen van de literatuur word ik niet zozeer afgehouden door mijn eigen wil of, zoals jij dacht, een betere positie, als wel weggetrokken door de wisselvalligheid van het lot, waaraan de meeste dingen, zowel goede als kwade, toe te schrijven zijn. De beide Boerio's^6. zijn in Rome en doen jou de groeten terug. Bernardo liep de vierdaagse koorts op, maar niet heel erg; hij kondigde aan naar Genua te zullen terugkeren. Ongetwijfeld is de gezant Pucci^7. al bij jou vandaan vertrokken en is hij onderweg naar Rome; daarom stuur ik de breve zelf niet aan hem, maar aan de protonotarius Caracciolo, pauselijk gezant bij de keizer; ik verwacht dat hij welwillend en nauwgezet genoeg zal zijn om de breve onmiddellijk verder te sturen naar jou. Het ga je goed, mijn beste Erasmus, en doe namens mij de groeten aan Beatus, de Amerbachs en al die andere geleerden daar. Rome, uit het pauselijk paleis, 1 oktober 1518

6. Giovanni en Bernardo Boerio.

7. Zie de eerste alinea van brief 855.