De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 5. Brieven 594-841

[p. 183]

744 Van Guillaume Budé
Parijs, 21 december [1517]

Guillaume Budé, aangewezen als secretaris van Zijne Majesteit aan zijn vriend Erasmus, gegroet

Je verbaast je nu al in twee briefjes^1. over mijn zo plotselinge stilte na zoveel enthousiasme om elkaar over en weer brieven te schrijven, alsof jouw rol in deze kwestie niet ter discussie staat. Ik heb geen zin en geen tijd om daar nu over te kwebbelen, en durf je ook niet opnieuw uit te dagen. Alleen dit: na die heel lange brief van jou^2. ontving ik er volgens mij nog maar één,^3. namelijk die welke je me schreef tegelijkertijd met die aan de koning,^4. en verder heb ik bijna niets gekregen waaraan je de naam brief kunt geven. Terwijl ik jou meteen twee brieven^5. schreef, waarvan één grotendeels in het Grieks, kreeg ik sindsdien van jou twee, hoogstens drie, geen brieven, maar reepjes papier, weliswaar handig gevouwen en gezegeld om het echte brieven te laten lijken, maar van binnen bijna leeg. Als jij die van mij hebt ontvangen, kun je je niet excuseren met vergetelheid als van de Lethe, want je wilt nu van me weten hoe het staat met de koning en de bisschop.^6. Ik vertrouwde een van die brieven toe aan Bade, de andere aan een paar jonge mannen die mij de ene brief van jou, of liever het briefje, hadden gebracht. Ik vroeg hen bij mij thuis te wachten, totdat ik voor de vuist weg iets had geschreven, want zij verzekerden mij ervoor te zullen zorgen dat de brief jou zou bereiken.

In die brief schreef ik dat ik in de steek was gelaten door diegenen die jou op handen leken te dragen en om die reden verklaarde ik hun bijna de oorlog. De voornaamste van hen is ene X;^7. denk niet meer dat iedereen met die naam je vriendschappelijk bejegent. Overigens vermoed ik geen ernstiger vergrijp dan dat hij niet bij zijn voornemen bleef. Toen hij mij, natuurlijk in opdracht van de koning, gezegd had jou te schrijven, drong hij, zolang je antwoord werd verwacht, steeds bij mij aan. ‘Wat voor nieuws is er van Erasmus’, vroeg hij, ‘Wat voor hoop kun je ons geven? Want de koning heeft het ook uit zichzelf zo nu en dan over Erasmus’. Daarop gaf ik, om het verlangen aan te wak-

1. Brieven 689 en 723.

2. Brief 531.

3. Brief 534.

4. Brief 533, aan Frans i.

5. De brieven 568 en 609.

6. Etienne Poncher.

7. Guillaume Petit.

[p. 184]

keren, een gepast antwoord, in de hoop natuurlijk dat, als de zaak voor jou goed afliep, ik daar ook van zou profiteren. Sommige mensen kritiseerden me daarom; sommigen wezen mijn gedrag af, recht in mijn gezicht, met de opmerking dat ik niet besefte dat, als de zaak voor jou een gunstige wending nam, ik en ieder ander hier uit de gratie zou raken, alsof alleen jij succes kon hebben op het gebied van de letteren. Ik evenwel verklaarde onbezorgd dat ik zelfs enthousiast de opdracht van de koning aanvaardde en volbracht, natuurlijk vertrouwend op jouw redelijkheid. Toen ik de koning je brief overhandigde, vertaald in het Frans zoals de koning had opgedragen, zei hij na hem gelezen te hebben dat het hem niet duidelijk was wat je van plan was; ik antwoordde enzovoort.^8. Al die tijd was de bisschop die werkelijk, geloof ik, jou welgezind is, niet aanwezig, want dit gebeurde in een of ander dorp waarheen ik opzettelijk was afgereisd. Daarna was hij altijd in gezelschap, en als gezant in Calais en Engeland. Toen hij pas geleden terugkeerde en hier in de stad was, ging ik naar de maaltijd, waar drie lange tafels gedekt stonden, zoveel mensen waren er. Ik sprak over jou en ik had je brief^9. in mijn zak, maar ik liet hem niet zien. Na het eten kwam Glareanus zijn opwachting bij hem maken. Ofschoon ik al weg was en de bisschop zich had teruggetrokken in zijn persoonlijke vertrekken, ging ik terug om hem te introduceren; ik weigerde Glareanus niet wat hij van me vroeg, omwille van jou, omdat je me dat gevraagd had. Hij valt me evenwel weinig lastig en ik zie de man maar zelden.

Hutten was hier in de stad, een aardige en hoffelijke man, die adel van geboorte en geest uitstraalt.^10. Ik had hem willen ontvangen met een diner, als hij had willen beloven dat hij zou komen, maar ik zag hem voor het eerst bij Ruzé, toen ik daar was uitgenodigd voor de maaltijd zonder te weten dat Hutten daar aanwezig was. De volgende dag vertrok hij, maar hij zal hier terugkomen, beloofde hij. Deloynes had een brief^11. die al enige tijd geleden was geschreven, maar wachtte op de mijne, zodat we tegelijk zouden schrijven. Ondertussen bracht ik enige tijd door buiten de stad en omdat ik het erg druk had, stelde ik mijn brief aan jou uit tot nu. En nu heb ik je in haast geschreven, in de morgen, terwijl ik op het punt sta de stad te verlaten, je brief^12.

8. In de door Erasmus uitgegeven versie van deze brief - onze enige bron voor de tekst - is hier een passage uit de oorspronkelijke brief weggelaten.

9. Waarschijnlijk brief 689.

10. Op 20 september 1517 was Hutten door Albert von Brandenburg naar Parijs gestuurd om te onderhandelen over steun aan Frans i bij diens kandidatuur voor het keizerschap.

11. Deze brief is niet bewaard gebleven.

12. Brief 723.

[p. 185]

had ik buiten de stad gekregen. Want na de maaltijd met de bisschop was ik de stad uitgegaan, en de volgende dag vertrok de bisschop om zich bij de koning te voegen.

Je zegt me Tunstall te schrijven, maar ik heb niets om over te schrijven als hij niet eerst mijn lange brief^13. beantwoordt. Ik zou het heel erg vinden en ook zeer bedroefd zijn als hem iets was overkomen. Ik heb ook aan Linacre geschreven, maar heb nog geen antwoord van hem ontvangen, aangenomen dat hij zal antwoorden, want hij had daarvoor aan mij geschreven. Ik denk dat de pest hem verhinderde mij te schrijven. Wat je vertelt over Busleidens legaat of erfstelling over de hand is iets geheel nieuws en ongebruikelijks, maar alleszins toe te juichen. Een paar weken geleden heb ik mijn broer verloren,^14. een enthousiaste lezer van je werk, onderlegd in het Grieks, priester, aartsdiaken van Troyes, wat betekent dat ik de stad uit moet daarheen.

Wat onze geschriften en de letteren betreft, met mijn studie gaat het op dit moment slecht, ik zou bijna zeggen, rampzalig. Ik heb op jouw verzoek de passage in Lefèvres commentaar op de brieven van Paulus gelezen, maar jouw apologie heb ik nog niet gelezen behalve een paar fragmenten. Ik weet wat de mensen over jullie beiden denken, maar ik vind het niet nodig met mijn oordeel tussenbeide te komen. Ik heb Lefèvre niet meer gesproken sinds ik je over hem schreef verleden jaar, toen ik zijn ziekte als reden aanvoerde dat hij jou niet schreef, want dat vertelde hij me.^15. Ik zie hem amper een keer per jaar. Ik betreur dat die controverse tussen jullie is gerezen. Onze bisschop vertelde me dat hij er voor het eerst in Engeland over hoorde. Ik hoop echter dat jullie nu de strijd voor de waarheid hebt gestreden, dat op deze manier de zaak vanaf nu door stilzwijgen verborgen wordt gehouden. Dat is belangrijk voor je reputatie, die je je hebt verworven met vele voortreffelijke verhandelingen. Mensen die jou welgezind zijn betreuren het enorm dat degenen, die menen dat jouw handelwijze hun niet past, deze kans kregen om jou te kritiseren; onder hen is Ruzé het meest bedroefd. Ik weet hoe moeilijk het is een uitgelaten pen in toom te houden enzovoort,^16. maar bij al je streven hoe dan ook vast te houden aan wat juist is, lijk je weinig om je reputatie te geven. Maar je moet je het niet te veel aantrekken, alsof je een slechte naam hebt; het was de taak van een vriend je daarop te wij-

13. Brief 583.

14. Louis Budé.

15. Zie brief 493.

16. Ook hier heeft Erasmus een passage uit de oorspronkelijke brief weggelaten.

[p. 186]

zen, anders lijkt het alsof ik niets deed terwijl een vriend in nood verkeerde. Je verlangt niet van me te schrijven hoe ik over je tegenstander denk; mijn vriendschap met hem is ook niet zodanig dat hij zich verplicht voelt de zaak aan mijn oordeel te onderwerpen; daarom zie ik er graag van af. Maar jij bent, zelfs als je niet wilt, verplicht je te houden aan mijn oordeel, als ik met je zou willen handelen naar het strengste recht krachtens het voorschrift van de wet van de vriendschap. Daarom is het billijk dat je mijn raad met welwillendheid ontvangt.

Vaarwel. Parijs, de kortste dag van het jaar.

Ik vind dat je deze bundel brieven moet achterhouden als je ze gelezen hebt, of zelfs in het vuur werpen. Als je wilt dat ik weer van die brieven schrijf die geschikt zijn om te publiceren, daag me weer uit, als je tijd over hebt voor dergelijke aardigheden. Nogmaals, vaarwel.

Je Budé.