De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 5. Brieven 594-841

[p. 174]

734 Aan Wolfgang Faber Capito
Leuven, 9 december [1517]

Erasmus aan Wolfgang Capito, gegroet

Ik meen te begrijpen waaraan jij en Baer aanstoot namen: wanneer ik Lefèvre antwoord, die mij bespotte omdat ik naar zijn idee de naam Christus lijk op te vatten als één van beide naturen - wat ik ontken - zeg ik: ‘Wellicht is het waarschijnlijker dat Christus en de naam van Christus - want zo formuleer jij dat - ofschoon deze twee naturen aanduidt, als één natuur wordt opgevat, niet als twee, zoals jij wilt, of uit twee samengesteld’. Ik maak hier niet Christus samengesteld, maar ik noem die twee laatste alternatieven als weinig waarschijnlijk. Ten eerste is het weinig waarschijnlijk dat Hij wordt opgevat als twee naturen; vervolgens voeg ik toe wat ik als veel minder waarschijnlijk wil laten overkomen: ‘als uit twee samengesteld’. Ik had beide zaken gemakkelijker kunnen uitdrukken met ‘als twee met elkaar verbonden’, maar dan zou ik al als waarschijnlijk weergeven wat ik als minder waarschijnlijk wilde laten overkomen. Ik had ook kunnen zeggen: ‘uit twee verenigd’ of, zoals jij wilt, ‘bestaande’, maar dan zou verloren gaan wat ik bedoel. Want wie ontkent dat de naam Christus kan worden opgevat als een hypostase die uit twee naturen bestaat? Maar geen juiste gevolgtrekking is: ‘dit is waarschijnlijker, dus ook dat is waarschijnlijk’; evenmin volgt uit: ‘het is beter te trouwen dan te branden’ dat branden goed is, of ‘het is beter God te dienen dan de Mammon, dus is het goed de Mammon te dienen’.

Als jullie ook hier, dat wil zeggen bij een alternatief dat ik verwerp, aanstoot nemen aan het woord ‘samengesteld’, zou het beter zijn het derde alternatief^1. te verwijderen dan het te vervangen door het woord ‘bestaan’. Je ziet, meen ik, dat ik niet iets dergelijks bedoelde, vooral omdat ik het hele betoog door iets anders zeg. En toch, als iemand Christus samengesteld had genoemd, wat is daar toch zo erg aan? Gestamel is al wat in mensentaal gesproken wordt over goddelijke dingen. Christus is niet samengesteld zoals een ding uit stof en vorm, of een huis uit balken en muren, maar op andere manier samengesteld. In het Latijn noemt men ‘samengesteld’ wat bij elkaar gebracht en verbonden wordt.

Maar een dergelijke verdediging heb ik helemaal niet nodig. Het verbaast me waarom Baer schrijft dat ik Christus wil opvatten als beide naturen of als één natuur, namelijk de menselijke, terwijl ik zijn natuur uitdrukkelijk opvat als één, namelijk de goddelijke. Het is voor mij niet van belang wat Lefèvre heeft gezegd als hij bij geval iets dergelijks heeft gezegd. Jullie kunnen er volgens mij geen aanstoot aan nemen dat ik zei dat elk van beide wordt aangeduid, aangezien de ander connotatief wordt uitgedrukt. Want dit ben ik van mening: connotatief uitdrukken is niets anders dan op een andere manier aanduiden of, zoals men zegt, secundair. Ik heb al twee keer aan Lefèvre geschreven, hij antwoordt niet; ik denk dat hij iets voorbereidt. Ik heb hem

1. De passage ‘of uit twee samengesteld’.

[p. 175]

aangespoord in zijn eventuele antwoord te denken aan zijn reputatie. Als hij zo onbeschaafd tekeergaat als hij al eens deed, zal hij te maken krijgen met mijn minder beschaafde kant en misschien zal hij, naar het woord van Horatius, ‘in zijn poging zijn tanden in iets zachts te zetten, stuiten op iets dat niet meegeeft’.^2. Baer spoort mij vriendelijk aan voortdurend te benadrukken dat ik alles wat ik schrijf onderwerp aan het oordeel van de Kerk. Dat doe ik, maar het wekt wantrouwen wanneer je te veel garanties geeft. Naar mijn idee schrijft geen enkel rechtschapen mens met de bedoeling onafhankelijk te zijn van het oordeel van de Kerk, maar waar de Kerk is, is niet altijd even duidelijk. Ik zal er alles aan doen om nooit bewust iets te schrijven wat Christus onwaardig is. Ik meen dat het christelijk geloof niet afhangt van die stekelige spitsvondigheden. Ook matig ik mij niet aan nooit iets te zullen doen wat iemand kan kritiseren, want dit is niemand van de antieken gelukt en tot nu toe evenmin van de modernen.

Ik wilde dat jullie weten hoe ik erover denk; het beste is nu het aan jullie oordeel over te laten. Ik weet dat zulke geleerden als jullie alleen zullen doen wat juist is en zulke goede vrienden alleen wat heilzaam is. Vaarwel, zeer geleerde Wolfgang.

Een paar dagen geleden schreef ik via de bode uit Bazel. Laat de brief, als je dat goed dunkt, ook aan Baer zien en beveel me hartelijk bij hem aan.

Leuven, de dag na de Ontvangenis van de H. Maagd.

2. Horatius, Saturae ii, 1, 77/78.