De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 4. Brieven 446-593

575 Van Beatus Rhenanus
Bazel, 24 april 1517

Beatus Rhenanus aan Erasmus van Rotterdam, gegroet

Bruno^1. bezorgde me je brief op Goede Vrijdag.^2. Er is geen reden om boos te worden omdat het eerste boek van jouw Theodorus^3. hier is gepubliceerd. Een drukker uit Leuven bracht het boekje hier met de bedoeling het te verkopen en als Froben het niet had verkregen door hem een exemplaar van het Nieuwe Testament ten geschenke te geven, was het waarschijnlijk door iemand anders gedrukt, want er waren veel kapers op de kust. Stuur ons wat je verder hebt van Theodorus dat vertaald is^4. en dan zullen wij het zo snel mogelijk drukken. Nesen zette de bedoelingen van Lachner uiteen in een brief die hij je vanuit Frankfurt schreef. Wat je ook stuurt, of het nu van jezelf of van anderen is, en of het nieuw, herzien of vertaald is, zij zullen het graag ontvangen en zich dankbaar tonen. Tussen Froben en mij kwam het bijna tot een oorlog, toen ik probeerde je Oorlog apart te laten drukken.^5.

1. Bruno Amerbach.

2. Goede Vrijdag viel op 10 april 1517. De brief van Erasmus is niet bewaard gebleven.

3. Erasmus' vertaling van het eerste deel van de Griekse grammatica van Theodorus van Gaza, gepubliceerd door Dirk Martens in juli 1516. Froben gaf het uit in november 1516 en herdrukte het in 1518.

4. Erasmus vertaalde het tweede deel van de grammatica van Gaza in de zomer van 1517.

5. De afzonderlijke uitgave van het adagium Dulce bellum inexpertis verscheen bij Froben in april 1517.

[p. 278]

Froben kwam buiten adem naar mijn huis gerend, smekend en biddend dat ik hem al was het maar iets te drukken gaf, zodat hij niet gedwongen was tot nietsdoen na jouw De copia,^6. totdat Lachner uit Frankfurt terugkwam. Het is immers zijn gewoonte pas om kopij te komen vragen wanneer er niets meer is waar zijn mensen mee aan de slag kunnen. Ik begon over je Silenen. Hij stemde in.^7. De volgende dag ging ik naar de drukkerij. Goeie genade, wat kreeg ik daar een onverdiende jammerklacht te horen over mij en over hem! Dat hij wel van het soort uitgevers leek dat liedjes drukt in de volkstaal, dat hij niets gaf om dergelijke kleine boekjes; en tegen mij dat ik niet als een vriend had gehandeld door hem pagina's aan te leveren en geen lijvige boekdelen. Froben maakte me behoorlijk kwaad met al dat gedoe, maar omdat jouw belang, of liever gezegd het belang van alle welopgevoede mensen op het spel stond, hield ik mezelf in en met nu eens gesmeek, dan weer dreigementen of vleiende woorden kreeg ik gedaan dat de Oorlog en de Scarabeus op dezelfde wijze werden gedrukt.^8. Ze zijn bang dat deze publicatie je Adagia zal benadelen.

Het is ongelooflijk hoe ze op dikke boeken uit zijn. Daarom konden ze er ook gemakkelijk toe gebracht worden Coelius te drukken.^9. Johann Oecolampadius had het werk van Coelius aanbevolen toen het nog niet hier was. Toen het gebracht was, adviseerde ik er een klein aantal van te drukken. Zij volgden liever hun eigen mening en die van hun mensen dan die van mij. Wat zij zo mooi vonden aan Coelius was dat hij summa's maakt. Lachner denkt alleen maar aan summa's, Gabriels, Spiera's, Brulifers.^10. Hij wil dat de drukkerij van Froben deze zomer een of andere Plechtstatige compilatie uitgeeft van een Spanjaard Álvaro, pauselijk penitentiaris, over de macht van de paus en de kardinalen; wat daarvan terechtkomt weet ik niet.^11. Ook Chrysostomus zal worden gepubliceerd, maar in het kleine type waarin ze ook de

6. In april 1517 bracht Froben een nieuwe druk van dit werk uit.

7. Een afzonderlijke uitgave van het adagium Sileni Alcibiadis verscheen in april 1517, met aantekeningen van Beatus Rhenanus.

8. Een afzonderlijke uitgave van het adagium Scarabeus verscheen in mei 1517, met aantekeningen van Beatus Rhenanus.

9. Lodovico Ricchieri, Antiquae lectiones (Venetië, 1516); Froben bracht in maart 1517 een heruitgave uit.

10. Verwijzingen naar de scholastieke theologen Gabriel Biel, Ambrogio Spiera en Etienne Brulifer.

11. Álvaro Pelayo, penitentiaris van 1330 tot 1340 onder paus Johannes xxii, schreef een werk over kerkelijke machtsverhoudingen dat destijds werd aangeduid als Compilatio solennis de planctu ecclesiae en nu bekend staat als Status et planctus ecclesiae. Froben zou het werk niet drukken.

[p. 279]

commentaren van Hieronymus drukten.^12. Wat een droevig schouwspel! Ook hier speel je je spel, net zoals bij de overige menselijke aangelegenheden. De boeken van bedriegers, nietsnutten en charlatans worden perfect gedrukt, die van geleerden uiterst slordig. Alsof het nog niet voldoende is dat de omstandigheden van geleerden tijdens hun leven meestal slechter zijn, terwijl de anderen in grote welvaart leven, moeten zij ook na hun dood nog in de tomben van hun geschriften jouw tirannie, Fortuna, ondergaan.

Je aantekeningen over de Copia zijn redelijk verzorgd. Ze hebben geprofiteerd van mijn middagwandeling waarbij ik soms de drukkerij van Froben binnenloop. Hij heeft een vrij geleerde corrector^13. die aanmerkingen verdraagt en als hij iets niet begrijpt, zonder morren zijn best doet het te leren van Faber,^14. Bruno of van mij. Glareanus zal naar Frankrijk gaan voor 1 juni waar hij honderdvijftig frank per jaar zal verdienen. Er is hem overkomen wat jij altijd al voorspelde: hij is zeer humaan, vriendelijk en mild geworden en iedere dag meer. Hij schaamde zich niet mij geregeld om raad te vragen, als hij iets op het gebied van de geschiedenis of in de grammatica tegenkwam wat hij niet wist. Toen hij onlangs werd aangevallen door Wimpfeling, liet hij dat grootmoedig en als een waar christen aan zich voorbijgaan. De Inleiding op de Hebreeuwse taal van onze vriend Fabritius Capito zal binnenkort verschijnen. Als je iets van jezelf of je vertalingen van Lucianus hier wilt publiceren,^15. schrijf hun dan en zeg dat je dat graag zou willen. Baer is in Thann. Mijn groeten aan je vrienden. Vaarwel, geliefde vader en geëerde leraar.

Bazel, 24 april 1517

Groet John Smith namens mij.

12. Een vijfdelige uitgave van de werken van Chrysostomus verscheen bij Froben tussen juli en oktober 1517.

13. Wolfgang Angst.

14. Wolfgang Capito.

15. In december 1517 verscheen bij Froben bundel vertalingen van Lucianus' dialogen van de hand van Erasmus en Thomas More.