De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 4. Brieven 446-593

[p. 245]

561 Van Wolfgang Faber Capito
[Bazel], 24 maart 1517

Wolfgang Faber aan de heer Erasmus, gegroet

Een obscure persoon^1. was intussen zo brutaal de aandacht te vestigen op een van beide plaatsen in je noten, die ikzelf niet helemaal veilig waande voor kritiek, waarbij hij geregeld jou met je bescheidenheid en dat onvergelijkelijk talent laakt, en veel onbeschaamder evenwel Oecolampadius, die jou, zoals je ook ergens zegt, hielp bij het Hebreeuws. ‘Erasmus,’ zegt hij, ‘hekelt vaak mensen die geen Grieks kennen, hijzelf moet gehekeld worden omdat hij geen Hebreeuws kent,’ en meer van dergelijke schandelijke opmerkingen, die die domme kerel als om mijn gunst te verwerven neerkalkte in een even breedsprakige als onbeschaamde brief aan mij. De passage staat in het eerste hoofdstuk van Mattheus, waar je Hieronymus lijkt te weerleggen waar het gaat om het woord hara; je zegt op pagina 237: ‘Hieronymus vertaalt hara met “concipiet” (zal zwanger worden)^2. ofschoon, zoals de twee Hebreeuwse leestekens - twee camez - aangeven, het een tegenwoordige tijd is. Het zou een verleden tijd zijn als er één punt stond.’

Geprikkeld deels door de onbeschaamdheid van een dergelijk man en deels door een toevallige omstandigheid, bereid ik op het ogenblik een Inleiding in de Hebreeuwse taal voor in drie boeken.^3. In het eerste boek, hoofdstuk 14, waar ik een en ander uiteenzet over de aard van de leestekens, gebruikte ik deze passage uit de profeet als voorbeeld en wel bij de tweede regel. Ik herinner je terloops aan deze bijzonderheid van de heilige taal. Bij de eerste regel schreef ik: ‘De voltooid verleden tijd heeft gewoonlijk een streepje - camez - onder de eerste lettergreep en een patha onder de tweede, zoals in chamar, en ze behouden dezelfde leestekens in alle personen van het enkelvoud en meervoud’. En verderop heb ik in canon twee neergelegd, dat meer terzake is, precies voor werkwoorden op he en aleph, als volgt: ‘Geen werkwoord in de voltooide tijd waarvan de laatste lettergreep eindigt op aleph of he staat een patha toe onder de onmiddellijk daaraan voorafgaande letter - dat wil zeggen in de laatste lettergreep - maar bij wijze van uitzondering, en inderdaad altijd vereist een camez, zoals in hara, “is zwanger geworden”. Want zo staat het te lezen in het zevende hoofdstuk van Jesaja, en het is de moeite waard diepgaander de zin van een zo groot profeet te

1. Ook vermeld door Bruno Amerbach in brief 557.

2. In de vertaling van Jesaja 7:14.

3. De Hebraicae institutiones (Bazel, 1518).

[p. 246]

onderzoeken. Want Hieronymus, in navolging van de Septuagint, vertaalde hara als “zal zwanger worden”, met een werkwoord in de toekomende tijd; hij volgde daarmee een zeer oude traditie onder de Joden van wie zij een voorbeeld citeren van de louh'ot grammatica, zoals ze die zelf noemen. In overeenstemming, zeggen zij, met de modus en tijd van het eerste werkwoord, staan alle werkwoorden die volgen in de zin in dezelfde tijd, wat zij passouk noemen. In de passage van de profeet^4. gaat het dus zo: Lah'en yiten Adonay hou lah'em ot hiné haalma hara veyoledet ben vekarata chemo Imanou El, en hier is het eerste werkwoord yiten, dat wil zeggen “zal geven” in de toekomstige tijd en daarom wordt hara “is zwanger geworden”, wat een verleden tijd is, en verder yoledet “baart”, wat een tegenwoordige tijd is, nu door niet weinigen en zelfs geen onwetenden aan wie deze interpretatie waarschijnlijk lijkt, gezien als toekomende tijden.’ Ik wijs haar evenwel af op goede gronden, als niet overeenkomstig de waardigheid van de heilige taal, waarop meteen een verdediging van jou volgt tegen de kwaadwillendheid van het plebs. De hogere stand heb je al lang geleden verslagen, en ik ben heel wel in staat, zoals men zegt, sla te geven overeenkomstig de lippen.^5. De onwetende zal strijden tegen de onwetenden, zodat het deksel op de pot past.^6. Ik zal het citaat toevoegen: ‘U begrijpt allang dat hij niet, zoals het gezegde luidt, door een muur praat,^7. die ieder woord van deze profetie heeft weergegeven in overeenstemming met zijn natuurlijke betekenis, anders dan de gebruikelijke interpretatie van de Joden wil, die inhoudt dat de werkwoorden van de hele zin de natuurlijke tijd van het eerste werkwoord moeten volgen’. En verderop voer ik jou aan als medestander, aldus: ‘Noch lijkt mijn vriend Erasmus, een man met een zeer gelukkig oordeel, veel waarde te hechten aan deze formule van interpretatie, die de latere werkwoorden de hele zin lang verdraait volgens het eerste werkwoord.’

Je moet met al je bewonderenswaardige geleerdheid mijn zelfvertrouwen - of, zo je wilt, mijn onbeschaamdheid, omdat ik het waag je te storen in je studie met al mijn leeg gepraat - maar goed opnemen. Vergeef de onkunde van je stuntelige vriend, die door de zoete vriendelijkheid waarmee je voor mij de grootsheid van je genie tempert, werd verleid tot deze brutaliteit. Verder win je met je werken, uitnemend zowel door hun onmetelijke geleerdheid als oprechte vroomheid, nog steeds nieuwe vrienden, zelfs terwijl je er niet bent. Hier in Bazel is Johann Rudolf von Hallwyl, de kanunnik van wie je dacht dat hij niets ophad met de schone letteren, helemaal een erasmi-

4. Jesaja 7:14.

5. Dat wil zeggen distels aan de ezels; zie Adagia i, 10, 71.

6. Adagia i, 10, 71.

7. Adagia iii, 4, 54.

[p. 247]

aan. Hoewel hij al in de vijftig is, wijdt hij zich aan commentaren, en deze winter heeft hij flink op de grondbeginselen van het Grieks gestudeerd om in staat te zijn je Nieuwe Testament te lezen. In één woord, hij praat voortdurend over Erasmus, hij ziet hem overal voor zich; bovendien gaf hij opdracht zijn achterneef,^8. een jongen vol beloften, in te wijden in de erasmiaanse heerlijkheden en daartoe koopt hij alle boeken van jou die hij te pakken kan krijgen. Hij is een groot bewonderaar van je Moria, en heeft bijzonder veel waardering voor je boek over de vorst.^9.

Ik schrijf je dit met de bedoeling dat je uit dit ene geval kunt opmaken hoeveel achting je geniet bij de anderen, en hoezeer allen, met recht, het volmaakte voorbeeld van deugd en geleerdheid vereren, dat je, gegraveerd in zo grote werken, hebt toevertrouwd aan het oordeel van de wereld. Ik zal een keer uitgebreider schrijven, wanneer ik meer tijd heb. Vaarwel, de derde dag na Laetare^10. 1517.

Froben dringt aan op vertrek.

8. Hartmann von Hallwyl, aan wie de Hebraicae institutions zijn opgedragen.

9. Institutio principis christiani.

10. De vierde zondag in de vasten.