De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 4. Brieven 446-593

517 Van Leo X aan Andrea Ammonio
Rome, 26 januari 1517

De brieven 517 en 518 verlenen Erasmus de dispensatie die hij in de voorafgaande zomer had aangevraagd. De paus stuurde ook nog een persoonlijke begeleidende brief naar Erasmus (brief 519) en Silvestro Gigli zond hem vijf dagen later een verslag van de onderhandelingen over Erasmus' zaak (brief 521).

Paus Leo X

Beminde zoon, groet en apostolische zegen. Je hebt ons enige tijd geleden laten weten dat er op het ogenblik ginds een beroemd geleerde is die in zijn jeugd door zijn voogden naar het klooster van de reguliere kanunniken werd gebracht, waarin hij, meer door bedreigingen, schaamte en armoede dan uit vrije wil verbleef, totdat hij daar de geloften aflegde die door de monniken van het genoemde klooster plegen te worden afgelegd. Dat hij vervolgens, hoewel hij lijdt aan een onregelmatige geboorte, aangezien hij is voortgekomen uit een onwettige en, naar hij vreest, ontuchtige en gedoemde gemeenschap,^1. alle heilige rangen tot aan het priesterschap toe met verlof van zijn toenmalige superieur doorliep en opgeroepen door de bisschop van Kamerijk^2. met verlof van zijn eigen bisschop^3. en van zijn meerderen, zich op verschillende universiteiten aan de studie der letteren heeft gewijd en zich ontwikkeld heeft tot een zeer geleerd man; dat hij, ten slotte, niet door

1. Erasmus was een onwettig kind, geboren uit een vrijgezel en een weduwe, zoals staat aangegeven in de eerdere dispensatie van Julius ii (brief 187a).

2. Hendrik van Bergen.

3. David van Bourgondië.

[p. 159]

een gril maar door omstandigheden gedwongen het habijt dat de genoemde kanunniken plegen te dragen, eerst verborg, daarna helemaal aflegde en enige jaren in de kleding van een wereldlijk geestelijke rondging en nog gaat en daardoor afvalligheid riskeert en alle andere vonnissen, censuren en kerkelijke straffen opgelegd door de regels van zijn orde voor degenen die zich aan dergelijk gedrag schuldig maken; dat hij nu voor zijn zielenrust en ter vermijding van een groter schandaal genoemde wereldlijke kleding wenst te blijven dragen en ontheven te worden van afvalligheid en andere vonnissen, censuren en straffen, en gerechtigd te worden wat voor beneficies ook te aanvaarden, en dat hem wordt toegestaan zo min mogelijk in welke verzoeken van apostolische brieven ook, melding te maken van zijn onregelmatige geboorte en de dispensatie ervan. Je hebt het verzoek aan ons willen voorleggen zodat wij, vanuit onze apostolische genegenheid, ons zouden verwaardigen jou verlof en gezag te geven hem de absolutie en dispensatie te verlenen van bovengemelde zaken en hem een vrijstelling te garanderen.

Wij, gunstig gestemd door andere ons bekende kwaliteiten van deze man, en door zijn smeekbeden, machtigen je in dit geval om genoemde kanunnik - van wie we aannemen dat zijn naam en geslachtsnaam met zijn hoedanigheden en gebreken je bekend zijn - op zijn nederig verzoek vrij te spreken van voormelde afvalligheid, sententiën, censuren, en straffen, in de vorm die daarvoor gewoonlijk gebruikt wordt in de Kerk, en hem heilzame boetedoening op te leggen in verhouding met zijn schuld en andere straffen die mogen worden opgelegd in overeenstemming met de wet, en hem de volgende dispensaties te verlenen. Op de eerste plaats, en in verband met de voormelde onregelmatigheid, ontheffing van de sententiën, censuren en straffen die hij opliep door missen en andere erediensten te celebreren (vooropgesteld dat het niet gebeurde met verachting voor het gezag van de sleutels)^4. of op andere wijze daarop inbreuk heeft gemaakt. Ten tweede, hem verlof te geven om gedurende zijn leven te verblijven buiten de huizen van zijn voornoemde orde, op iedere passende plaats van goede reputatie, en in andere opzichten eerzaam levend; slechts een symbolisch teken te dragen van zijn vroegere habijt als regulier kanunnik onder de eerbiedwaardige dracht van een seculier priester; te aanvaarden en vrij en wettig te behouden wat voor kerkelijke beneficies ook, seculiere en reguliere van welke orde ook, zelfs als de seculiere kanunnikschappen en prebendes zijn, waardigheden, rectoraten, administratieve functies, ook die welke zielzorg en kiesfuncties in kathedralen en stedelijke of kloosterkerken inhouden of levenslange benoemingen tot kapelaan; de reguliere beneficies inhoudende de functie van prior of proost en kloosterlijke waardigheden, ook die met ziel-

4. De sleutels verwijzen naar het pauselijk wapen.

[p. 160]

zorg en kiesfuncties, mits ze hem in andere opzichten wettelijk worden overgedragen of mits hij als gekozene wordt voorgedragen en daarin bevestigd, zonder rekening te houden met iedere smet of blaam die hem aankleeft door bovenvermelde oorzaken. Ten derde: dat hij voortaan bij ieder verzoek, van of namens hem, aan de apostolische stoel of zijn afgevaardigden, of op welke andere manier ook voor een brief betreffende enige waarborg of juridische beslissing of in het garanderen daarvan, in de toekomst niet verplicht is enige mededeling te doen over voornoemde onregelmatigheid van zijn geboorte en dispensatie, zelfs als hem bij een andere gelegenheid voor welke reden in dit opzicht dan ook dispensatie was geweigerd om reden van zijn verhulling; noch mededeling te doen van het feit dat hij een reguliere kanunnik is, en dat de brieven zelf geenszins geacht zullen worden daarom onwettig of krachteloos te zijn, maar in ieder opzicht hoe dan ook dezelfde kracht zullen hebben alsof hij was geboren uit een wettig huwelijk. Dit alles kun je hem vrijelijk toestaan, wij geven met apostolisch gezag onze volledige toestemming, ondanks de bepalingen van Otto en Ottobuono zaliger nagedachtenis,^5. legaten van de apostolische stoel in Engeland en andere provinciale en syndicale bepalingen en apostolische verordeningen, ondanks de statuten van de kerken, kloosters en voornoemde orden die hun kracht ontlenen aan een eed die door Rome erkend is of ieder ander apostolisch gezag, voorrechten en kwijtscheldingen die hen wellicht gewaarborgd zijn: voor dat alles, menend dat de inhoud daarvan voor het huidige doel genoegzaam bekend is, zonder afbreuk te doen aan hun blijvende geldigheid in andere opzichten, maken wij, bij deze en alleen deze gelegenheid, in dit specifieke en nadrukkelijk genoemde geval, een uitzondering, zoals ook voor de onregelmatigheid van geboorte voornoemd en voor welke overwegingen ook die daartegen zijn in te brengen.

Gegeven te Rome in de Sint-Pieter, onder de vissersring^6. op de zesentwintigste dag van januari in het jaar 1517, in het vierde jaar van ons pontificaat. Iacopo Sadoleto

Daarom ontsla ik, Andrea Ammonio, ontvanger van het rijk van Engeland van onze allerheiligste vader paus Leo x voornoemd, etc, hiermede onze nederige pleiter D. Erasmus van Rotterdam, in de door de Kerk gewoonlijk gebruikte vorm van het vonnis van excommunicatie en alle andere kerkelijke censuren die hij opliep door het afleggen van zijn kloosterkleed dat een deel vormde van zijn kloostergelofte, enige jaren rondgaande in de kleding van een wereldlijk priester met groot gevaar voor geloofsafval, en geef hem

5. Otto Le Blanc en Ottobuono Fieschi; zie brief 187a.

6. Pauselijke zegelring met de afbeelding van Petrus in een vissersboot.

[p. 161]

op pauselijk gezag vrijstelling in ieder mogelijk opzicht, overeenkomstig de macht en gezag ons verleend en hiervoor beschreven. Om daarvan te getuigen heb ik dit eigenhandig geschreven in mijn woning behorend bij mijn prebende bij de kapel van Sint-Stefanus in Westminster, op de negende dag van april in het jaar 1517. Ik heb ook Johannes Sixtinus, doctor in het kerkelijk en civiel recht, die betrokken was bij voornoemde kwestie, verzocht gewicht te verlenen aan dit getuigschrift door zijn handtekening te zetten.

En ik, Johannes Sixtinus, doctor in het kerkelijk en civiele recht, aanwezig geweest zijnde bij voornoemde absolutie en vrijstelling in ieder mogelijk opzicht, terwijl die werden uitgesproken door voornoemde heer ontvanger in het jaar, op de dag en plaats boven beschreven, en gezien en gehoord hebbend dat zij werden uitgesproken, heb daarom als gevraagd en verzocht dit eigenhandig ondertekend, als aanwezige en getuige van deze zitting.

Aan onze beminde zoon Andrea Ammonio, onze notaris en ontvanger