De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 2. Brieven 142-297

290 Van Johann Reuchlin
Frankfurt, april 1514

De Duitse geleerde Johann Reuchlin was een kenner van het Hebreeuws. Zijn verdediging van de Hebreeuwse literatuur leidde tot zijn veroordeling door de theologen van twee Duitse universiteiten en een ketterijproces. In de controverse die daarop ontstond, liepen humanisten uit heel Europa te hoop om Reuchlin te steunen tegen conservatieve theologen die weigerden de noodzaak van een goede kennis van de Bijbeltalen voor de studie van de theologie te erkennen.

[p. 247]

Johann Reuchlin van Pfortzheim aan Erasmus

In opdracht van onze keizer, Maximiliaan, heb ik een negatief advies^1. geschreven over de vraag of de boeken van de joden verbrand moeten worden. De professoren in de theologie van de universiteit van Keulen hebben dat advies aangevallen, niet zoals het geleerden past, maar met zeer ernstige beledigingen en schimpscheuten aan mijn adres, in de trant van de lichtzinnigste tafelschuimers. Toen ik, zoals ik wel verplicht was, mijn goede naam verdedigde in een Apologie,^2. belegden zij vol verbittering een vergadering en kwamen zij met een tegenadvies dat bolstond van valse beschuldigingen en afschuwelijke laster. Met dit soort gekuip als dekmantel om mijn goede naam bij het lagere volk in opspraak te brengen, hebben zij besloten het boekje met mijn advies, dat ik Ogenspiegel^3. heb genoemd, door de inquisiteur^4. van de predikheren in de stad Mainz te laten verbranden. Tegen de wil van de predikheren in, die toen ineens opdoken als vliegen wanneer het warm wordt, heb ik dit verhinderd door goed gebruik te maken van het recht en in beroep te gaan bij de Heilige Stoel. Deze heeft toen het onderzoek doorverwezen naar de bisschop van Spiers^5. en verder alle rechters en personen verboden iets te ondernemen of uit te proberen tegen de Ogenspiegel, onder straffe van excommunicatie.

De genoemde apostolische rechter is toen verder gegaan met het onderzoek. De predikheren stuurden hun vertegenwoordiger, die echter niet op juiste wijze volgens de wet was aangesteld, uit minachting en ter bespotting van de rechter en ten nadele van mij, om mij van mijn weg af te brengen. Ondertussen hebben de predikheren het boekje onder elkaar verbrand in Keulen, terwijl het proces nog gaande was en elke actie hun publiekelijk verboden

1. Johann Reuchlin, Ratschlag ob man den Juden alle ihre Bücher... verbrennen soll (Stuttgart, 1510).

2. Johann Reuchlin, Defensio contra calumniatores suos Colonienses (Verdediging tegen zijn Keulse belasteraars) (Tübingen, 1513).

3. Een uitgebreide versie van de Ratschlag, gedrukt onder de titel Augenspiegel (Tübingen, 1511). Het boek werd veroordeeld door de theologische faculteit van Mainz op 13 oktober 1513 en door die van Keulen op 10 februari 1514.

4. De dominicaan Jacob van Hoogstraten (ca. 1465-1527) was inquisiteur van de aartsbisdommen Mainz, Keulen en Trier.

5. De zaak-Reuchlin werd overgedragen aan Georg van de Palts, bisschop van Spiers, door een bul van Leo x, gedateerd 13 november 1513.

[p. 248]

was. Niettemin zette de apostolische rechter ononderbroken de zaak voort, en heeft hij het bijgaande definitieve vonnis^6. gewezen op advies van theologen en rechtskundigen. Ik stuur het aan u op, omdat u altijd vol welwillendheid de zaak van de geleerdheid steunt, in de hoop dat ik, een Zwaab die woont bij het Hercynisch gebergte en die nu al sedert een jaar word belasterd bij uw Engelse en Britse vrienden, door u verdedigd en in mijn eer hersteld zal worden tegenover die boekverbranders. Mijn beste wensen voor uw welzijn.

Frankfurt, tijdens de aprilmarkt 1514

6. Georg van de Palts sprak Reuchlin vrij op 29 maart 1514. Hoogstraten ging in beroep bij de paus. Pas in 1520 (Reuchlin werd inmiddels in één adem genoemd met Luther) zou een pauselijke rechtbank Reuchlin veroordelen tot stilzwijgen en betaling van de proceskosten.