De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 2. Brieven 142-297

209 Aan Aldo Manuzio
[Bologna, november 1507]

Erasmus van Rotterdam aan Aldo Manuzio van Rome, gegroet

Het panorama van de beroemde stad, de zaak zelf, en vooral jouw vriendelijke en oprechte persoonlijkheid, Aldo, nodigden me uit, zodat ik me naar Venetië zou haasten, als het lente was of een lenteachtige herfst. Nu schrikt zowel het mij nog onbekende klimaat af, dat momenteel zijn ongemakken met zich meebrengt, alsook het sinds enkele dagen bijzonder slechte weer in Bologna, dat mijn gezondheid, die toch al niet best is, enigszins aantast.

Misschien zullen er een paar punten zijn waarop je met mij van mening verschilt. Juist daarom wilde ik graag persoonlijk aanwezig zijn. Er zijn enige passages waarover ik mijn twijfels heb en ik vermoed dat het exemplaar niet

[p. 127]

zonder fouten was. Zoals in Hecuba, b4, rechterblad, οὐ μήν γε πείϑη̣; ik lees daar οὐκ ἤν γε.^1. Aan het eind meen ik dat het οὗτοσ σὺ μαίνῃ beter wordt toebedeeld aan Agamemnon dan aan Hecuba. In Iphigeneia in Aulis z6, linkerblad, ταχϑεῖσα τουσι Φιλτατοισ, is mijn lezing τἂχϑιστα.^2. Op enkele andere plaatsen, die me nu niet invallen, heb ik het gewaagd van het exemplaar af te wijken. Daarover zou ik erg graag met je van gedachten willen wisselen, want ik heb een zeer hoge dunk van je inzicht. Maar ik moet om mijn gezondheid denken. Als je ergens op een aperte fout stuit - ik ben ook maar een mens - geef ik je het recht die naar eigen inzicht te veranderen. Vervul die plicht van een vriend, die je, naar je schrijft, al bent. Als iets voor tweeërlei uitleg vatbaar is en dus verdedigbaar en het mogelijk lijkt dat ik niet uit onwetendheid een fout heb gemaakt, maar een andere mening heb gevolgd, laat het dan zo of verander het zoals je wilt. Want wat zou ik mijn Aldo niet durven toevertrouwen?

Aan de koorliederen zou ik niet al te veel belang willen hechten. In de eerste plaats heb ik daarin hooguit een of twee keer gebruik gemaakt van dezelfde versmaten als Euripides. In de meeste koren worden bijna evenveel verschillende metra toegepast als er verzen zijn, en bovendien hebben de Grieken die vrijheid in het variëren van versmaten. Toen ik zag dat Horatius van de lyrici en Seneca van de tragici die grote verwarring en vrijheid niet hebben nagevolgd, achtte ik het dwaas om me bij het vertalen aan dergelijke moeilijke versvormen te wagen. Daarom heb ik me beperkt tot een paar variaties. En dan, als ik de namen die ik in de koren gebruikt heb, die voor ieder van hen tamelijk talrijk zijn, als ik de mengvormen, als ik de wetten van de versvoeten, kortom als ik al die vrijheden had willen weergeven, dan had ik dat ook moeten doen in de rest van de tekst, want ook daar is niet alles altijd in jambische trimeters, maar kan het metrum van tijd tot tijd veranderen. Je kunt een klein boekje echter niet opzadelen met een groot bijvoegsel. Het lijkt me eleganter het werk zonder commentaar uit te geven en trouwens, op het ogenblik heb ik ook de schrijvers niet bij de hand die ik daarvoor nodig zou hebben. Daarom is het beter de zaak te laten rusten dan haar weinig deskundig te behandelen.

Ik heb er ook de tijd niet voor. Om vele redenen wil ik de zaak zo spoedig mogelijk afronden, zodat ik op nieuwjaarsdag mijn geleerde vrienden kan verrassen met dit geschenk. Want ik sta in verbinding met alle mensen die goed op de hoogte zijn van de schone letteren of daar les in geven. Verder ga ik, terstond na Kerstmis, naar Rome, om ook daar met een geschenkje oude

1. Erasmus verwijst hier naar de pagina's van de uitgave van de werken van Euripides door Marcus Musurus, in 1503 door Aldo Manuzio gedrukt. Zijn lezing wordt tegenwoordig gevolgd.

2. Ook deze lezing wordt tegenwoordig gevolgd.

[p. 128]

vriendschappen aan te halen en nieuwe aan te gaan. Ik stuur je mijn brief^3. met een paar veranderingen. De titelpagina laat ik geheel aan jou over; ik zal je erg dankbaar zijn als je een woord van aanbeveling schrijft. Als er nog iemand anders is van wie je denkt dat hij zich hiermee verdienstelijk kan maken, handel dan volgens je eigen goeddunken. Zodra het karwei klaar is, zou ik twintig of dertig geprijsde exemplaren willen ontvangen. Ik zal het geld meegeven aan de bezorger of aan iemand die je aanwijst. Als je liever wilt dat het vooruit wordt gezonden, kan dat ook. Vaarwel, zeer geleerde en vriendelijke Aldo en schaar Erasmus onder degenen die je bewonderen en je van harte het beste wensen.

Als er in mijn brief aan jou iets staat wat je wenst te veranderen, doe dan zoals het je goeddunkt. Je moet het epigram dat onder de tragedie staat, maar weglaten. Het is van een jonge Fransman^4. die ik toentertijd in dienst had en aan wie ik, voor de grap, beloofde het te laten drukken. Toen ik wegging heb ik het aan Bade gegeven in aanwezigheid van de jongen, om hem wat hoop te geven. Ik vraag me af hoe Bade het later in zijn hoofd haalde het te drukken, terwijl ik hem toch had gezegd dat ik met de jongen alleen een grap wilde uithalen.

Ik heb het voorwoordje van de Iphigeneia veranderd; vervang het oude maar door het bijgaande.^5. Voor het geval de omvang van de brief je niet bevalt, heb ik onderstreept wat gemakkelijk kan worden weggelaten. Ik twijfel er niet aan dat je nog veel fouten zult aantreffen die te wijten zijn aan de letterzetters. Ik vraag je daar goed op te letten.

Schrijf me zo snel mogelijk zodat ik weet of je mijn brief hebt ontvangen - want de bankiers houden ons soms loze beloftes voor - en wanneer je het werk denkt klaar te hebben. Vaarwel en beveel Erasmus wat je wilt.

Aan de volmaakte geleerde Aldo Manuzio van Rome, in Venetië

3. Dit is waarschijnlijk een aanvullende brief met complimentjes van Erasmus aan Aldo om te worden opgenomen in het boek.

4. Gervase Amoenus.

5. In plaats van brief 198.