De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 1. Brieven 1-141

27 Aan Cornelis Gerards
[Stein, juli 1489]

Erasmus van Rotterdam aan de zeer geleerde heer Cornelis van Gouda, gegroet

Hoewel, mijn beste Cornelis, het literaire genre der strijd- en schotschriften zeer veel vrucht kan afwerpen en ook wel enig plezier kan geven, verschaft toch, om de waarheid te zeggen, wat men het vertrouwelijke genre noemt me veel meer genoegen. Want het laatste genre is zacht en vreedzaam, het eerste tamelijk bewogen, het laatste is veilig en vriendschappelijk, het andere neigt tot vijandigheid. Want als je over beroemde of in ieder geval bekende mannen gaat oordelen, zullen er altijd mensen zijn die, hoe je het ook wendt of keert - want ieder heeft zo zijn eigen mening - boos op je worden, haatdragend zijn of je aanvallen. Maar, beste Cornelis, opdat ik niet al te inschikkelijk voor je lijk, om niet te zeggen neerbuigend en kieskeurig, door je brief niet te beantwoorden, geef ik je in een paar woorden mijn mening over Girolamo Balbi.

Allereerst moet ik zeggen dat ik me helemaal niet geschikt acht om een mening te geven over de gedichten van de grote schrijvers. Want zoals niemand juist kan oordelen over beeldhouwwerken, schilderijen en andere producten van de beeldende kunsten, tenzij hij zelf een groot artiest is op dat gebied, zo vind ik ook dat men enige notie, hoe gering of minimaal ook, van schrijven moet hebben om te beoordelen of een gedicht goed of slecht is. Vervolgens zou ik willen dat je inziet dat wij vrij eensgezind zijn in onze mening. Je schrijft dat poesis in het Latijn fictio is en dat niemand de titel van dichter waardig is, als hij niet een of andere diepere zin verbergt of bewaart onder de oppervlakte van de woorden. Al deze redenen brengen je ertoe aan

[p. 72]

Balbi de voorkeur te geven en hem boven alle andere dichters van deze eeuw te stellen. Maar waarom? Mag iemand die de naam dichter verdiend heeft, die naam alleen dragen als hij altijd een volmaakt dichter is? Alsof het woord dichter ook niet is toegepast op de slachtoffers van Vergilius' geestige opmerking: ‘Wie Bavius niet afkeurt, moge ook jouw verzen prijzen, o Mavius.’^1.

Tussen een dichter en een goede dichter ligt dezelfde afstand als tussen een schilderij en een kunstwerk. En zoals vele dingen nodig zijn om een schilderij mooi te noemen, bijvoorbeeld bekoorlijke kleuren die goed met elkaar overeenstemmen, goede verhoudingen, aandacht en inzet van de kunstenaar, zo moet men ook bij het schrijven van gedichten vele dingen in acht nemen, willen zij lof verdienen. Ten eerste is belangrijk: een levendige verbeelding, een kunstige opzet, een welluidende stijl, een taai geheugen. Vervolgens moet er nog de pracht van de kleuren aan worden toegevoegd. Men moet er ook goed op letten, dat men stijlmiddelen niet door elkaar gebruikt, dat we niet te uitvoerig, maar ook niet te duister zijn. Uiteindelijk moet men veel schrappen en nog meer verbeteren voordat we menen te moeten uitgeven wat we vervaardigd hebben. Maar waarom probeer ik zo - als op een klein leitje de gehele wereld - in een korte brief het gehele systeem van de retorica te omvatten, ofwaarom probeer ik Minerva^2. te onderwijzen - zoals men zegt - of hout naar het bos te dragen? Je kent Cicero, je kent Quintilianus, je kent Horatius, je kent Geoffroi^3. en je weet maar al te goed wat een overvloedige, heldere voorschriften zij van deze kunst hebben gegeven. Als iemand ze allemaal zou toepassen, zou hij een volmaakt poëtisch meesterwerk afleveren. Toch denk ik niet dat hij de prijs wint die de mooiste omschrijvingen gebruikt of de lieflijkste taal bezigt. Bij Terentius en Horatius zijn die mooie omschrijvingen vrij zeldzaam, terwijl bij Persius, Sidonius en sommige andere zeer geleerde dichters bevallige taal nauwelijks voorkomt. Bedenk daarbij dat Ovidius en Tibullus in lieflijkheid van taal onze Vergilius overtreffen, zonder hem toch voortdurend van de eerste prijs te beroven. Je hebt wel bewezen, Cornelis, dat Balbi een dichter is, maar nog niet wat je er toe bewogen heeft hem boven alle andere te stellen. Maar laat het zo zijn dat hij alle andere overtreft: als jij stelt dat híj alleen in de voetsporen van de Ouden treedt, wat doe ik dan Balbi voor onrecht als ik daartegenover beweer dat hij niet de enige is, maar dat vele anderen dat ook doen? Want ik stel niemand boven hem en ik stel hem bij niemand achter.

Dit, mijn beste Cornelis, was mijn bijdrage aan de strijd der gladiatoren of

1. Vergilius, Eclogae iii, 90.

2. Minerva is de godin van de wijsheid.

3. Auteurs van verhandelingen over de schrijfkunst.

[p. 73]

liever nog van de worstelaars in de sportschool; of liever, ik heb er maar wat grapjes over gemaakt. ‘Laten wij nu, het spel terzijde schuivend, overgaan tot serieuze zaken.’^4. Wanneer ik de gedichten van jouw, of liever onze, Balbi bestudeer, is het moeilijk onder woorden te brengen hoeveel genoegen het mij gedaan heeft dat zoveel beroemde en zo volmaakte monumenten van de oude welsprekendheid nog bestaan en ik denk dat hij door ons allen, aan wie de letteren dierbaar zijn, moet worden bemind, vereerd en gelezen. Ik betwijfel echter of ik hem boven alle andere levende dichters zou durven stellen, want ik vind het maken van mooie epigrammen niet zo moeilijk en verder zijn er ook elders gedichten die voor een prijs in aanmerking willen komen. Maar je zult het mij makkelijker maken als je het overige werk van Balbi of anderen, voor zover het gedichten zijn, aan mij wilt uitlenen. Voor je vele en grote weldaden dank ik je en zal ik je, zolang ik leef, dankbaar blijven. Vaarwel.

4. Horatius, Satires i, 1, 27.