Logo DBNL
De kroniek van Abel Eppens tho Equart (1911)

De kroniek van Abel Eppens tho Equart

(1911)–Abel Eppens tho Equart–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

+ Aristocratica ordinantie um een ewige unie tstellen enes getrouwen der Nederlander raedts. 1584.

Nadem wij in die vorige handelunge gaer weinich gesproken hebben van den hartoch van Aniou und dat Hoechduytsche verbunt, und wij dan noch niet twivelen offte voele solen sick derhalven verwonderen, soe hebben wij nodich geacht wijders to verclaren, wat domaels unse vornement gewest is, als naemplick, dat wij neit solen berichten, welcken van tween den landen nuttest were, dan allene to bewijsen, dat wij ons sulvest myt enen gueden eenhellige ordtninge moet versekeren. Want yst het den overwonnen hoere beholdenisse, und gene beholdenisse to wachten, voel meer sal het den onoverwonnen hoere beholdenisse wesen, up gene beholdenisse dan van hem sulven to hoepen, uth oersaken, dat die nooth dwinget moet to gripen und een bestendige resolutie tnemen. Daerentegens, die toverlaet van vremde

hulpe und desgelicken voerslagen ons in die sorchvoldicheit van onsere selvest inlandtsche bescherminge slaperich und onnachsaem maken, tot grote vordele van onsen vijanden, gelick dan (Godt betert) bij voele exempelen in desen landen openbaere geworden ys. Wij verstaen die sake alsoe, dat offt alschoen unse macht und middelen klein synnen, soe wij dannoch deselvige eenhellicken myt guede ordtnunghe beleyden, dat wij des tmeer die bijstandt der uthlandtscheer verwerven solen. Ten weinichsten sal die vijandt middelartidt, dat wij dusse hulpe vorderen und anbrengen, ons niet soe lichtelick als tot noch toe bescadigen.

Alles gevallens hebben wij nodich geacht den prince to Uranien dat gewalt in die crijchshandel offte dictaturam over alle die Naerder Geunieerde provintien in handen tstellen, twelck soe mochte verhindert worden doer die ongunst dergenen, die sijne Furstlike Genade nareden, dat he annemen solde1) die graeffscap van Hollandt und Zielandt, soe ys het, dat wij myt vole reden hebben bewesen, dat sulckes ongeloeffelicken ys, dan he nummermeer tot ehergyricheit geneget is. Ummers woe groten overwynner he van sijn vijanden ys west, noch voel meer hefft he sick sulvest overwonnen. Und offte alreede die Hollanders hem daerto hadden konen bewegen, und die saken under die regerunghe van den hartoch van Aniou sulckes lijden conden, und he sege, dat het doer die+ navolgende veranderinghe die landen oevel voergaen wolde, soe ys he doch soe een grootmodich vorst, dat he gene ehere sal annemen tegen dat gemene wolvaren, want sijn geboerte, sijn doechde, sijn heerlicke daden hebben hem ehere genoech thogestelt, doch offte he sijne naem am hoegesten vermeren wolde, soe can he ya doch up aerden hoeger ehere neit becomen, als dat he ys een vader des vaderlants. Die wijthberoemde Publicola2), wat voor een heerlicke roem hefft he becomen, dat he sijne behuysinghe offte konincklicke pallass ylendes up enen morgentijdt

tot an den gront hefft doen afwerpen, umdat sulcken vorstlicken pracht den borgeren tho Roem neit wol gevyl. Solde dan die prince tho Uranien sijn roem und heerlicke naem niet voel vorder doer die ganse werelt verbreyden, soe he umme dat gemene nutte neit een pallass underworpen, maer twe scone vaste und vermogende landtscappen affgeslagen hefft? Salt hem neit tot wisheit und bescheidenheit gerekendt worden, dat he die medicamenta na die gestalte des crancken lives hefft weten to veranderen.

Overst daer wij jegenwordelick am meesten mede becommert synnen, ys die raedt (ordineren), dan sonder trouwe raedtsluyden ys der heren und vorsten conditie die alderslimste up aerden, want nu nimmermeer noch so guede, wijse und kloecke vorsten gewest synnen, die neit doer boesen raedt vorvuert syndt. Soe dan die grotste swaricheit in die verkiesunghe van vrome raedtsluyden gelegen, die ock tot beholdinge und bescherminge onser gemener vrijheit (und waere exercitie des religioens) gecoren und gestalt worden. Soe hefft sick nemandt to verwonderen, dat wij den Prince deses gevaerlicken lastes ontlediget, und den Generale Staten (die dat gehort) ten last gelecht hebben. Bovendat hebben wij een gans noetwendich onderscheet tusschen die Staten van en ydere provintie, den Staten-Generael und den Raedt bij den Generale Staten tot der landen bescherminghe verordiniert. Als ock nodich to onderscheiden die politsche raden und die raden des gerichtes. Dan daer synnen tweerleye regerunge, die ene politsche, die ander van die gerichtssaken. Die politsche regerunge sicht up het wolvarent van die+ gansche burgerschafft to gelicke. Overst dat gerichte up een yders gerechticheit offte ongerechticheit int besonder. Und hier sien wij een schone heerlicke gelickenisse offte harmonia. Dan gelick wij hebben besonder steden und provintien, und die generalitiet van voele bij den andere geuniert, alsoe hebben wij ock verscheiden raeden der justitie, particuliere, provintionale und generale, particulare bij die magistraet in enen stadt, provintiale bij cantzelaers off presidenten und raden in idere provintie, generale van vole provintien tho samen, hetsij dan in ordinarys parlementen, offte extraordinarys revisien. Even

also hebben wij ock politsche regerunge, particulare, provintiale und generale, particulare bij die overicheit van den steden, hoere raeden offte vroethscappen, provintiale bij die Staten van een ydere provintie offte hoeren committierden, generale van voele provintien to samen doer vergaderinghe desnoeths myt een verbont verenicht.

Welcker onderscheet en yderman sal anwijsen, wat dese raden yder in sijn beropinghe hebben to doen, ten eende die politsche myth die van gerichte, und die van gerichte myth de politsche sick neet bemoyen, ock dat die van ener art und gestalt synnen van regeringe (hetsij politsche. offte des gerichtes) sick den under anderen niet vermengen. Als wij hier bevoerens verhaelt hebben, dat tusschen den Staten in yder provintie, den Generale Staten, und hoer Raeden myt grote onordunghe gescheet is, und conen ock neit swijgen, dat an ytlicke oerden de provintiale raden des gerichtes sick niet vermidet hebben, de politsche regerunge der Staten van hoere provintie anthonemen und in plaetse van richtsbedenunge na horendt gevallent over des landes penningen to disponeren.

Dan het moet gewisselicken in die regerunge van landen und luyden alleens togaen, als in die regerunghe van een goeth huy(s)gesinne, daer die huysvader enen ideren sijn werck und ampt bestemmet, und nummermeer tolaten+ sal, dat die ene des anderen beveel understae, want so daerentegens geschede, sal sijn huysgesin vort in onordunghe, van onordtnunghe tot armoet und ten laesten van armoet gheheelicken undergaen; hoe voele meer die gemene regerunghe, die van so voele duysent huysgesinnen vergadert synnen.

Soe weinich overst hebben die provintiale raden, die justitie bevolen ys, myt die politsche raden sick to bemoygen, dat het ock die Staten van hoere provintien (so lange daer gene overheer en ys) tostaet up hoere handel guede acht tnemen, de personen na gelegenheit der saken to veranderen und in plaetse van den verstorven off affgesetteden anderen to stellen.

Daerneffens hebben die Staten to bedencken, dat die raeden des gerichts to horer versammelinge neit en gehoeren, maer daeruth moten geholden worden, gelick in

Vrancrijck dickwijels geschiet ys. Wandt dat in Vranrijck die authoritiet van die Staten to niete gemaeckt, und hoer regerunge in tyrannie genoechsaem verandert ys, dat hebben die parlamenten doer hoere listighe practiquen, die sie uth hoere listige legisten gesogen, tegens den van den adel (dewijle sie myt den krijch doende weren) lichtelicken to wege brachten1).

Doch als wij marcken die rechte orsake van die dicke verhaelde unordunge, so soelen ock wol verstaen wat remedia darto bequaemst om to gebrucken synnen. Die orsake van alsulcke onordunghe ys: an die ene sidt entweders die onwetenheit off die cleynmodicheit van degene, die hoeren bevolen ampt neit to rechte uthvueren, up die ander sijdt ys die orsake van onordunghe die schalcheit und ehergyricheit van diegene, die up sulck weten to wachten und alles tot hoeren vordeel to wenden. Daeromme yst vor alle dingen nodich, vrome, verstandige und standafftige radesluyden to kesen, soe wol in politsche, als in gerichtssaken, die de palen und limiten hoeres upgelechten ampts weten und kennen, wat hoer tostaet+ off neit tostaet, und sick binnen dieselve palen alsoe weten to holden, dat sie noch doer ehergyricheit, noch doer kleynmodicheit, noch dor geltgyricheit, noch doer onerfarenheit daer en buyten niet wijcken, noch an die rechter, noch an die luchterhandt, gelick en yder bekendt ys, dat ydtlicke politsche raden myt waerheit neet recht geweten en hebben die name hoeres ampts, doe sie sick hebben nomen laten Raedt van Staten, na gebruckelicke wijse van die vorighe monarchen, daer sij gecoren und gestalt weren als raedt van die landen, neffens die angenomene prince. Waeruth ock geene cleine onlusten gevolget synnen, want men ten eersten in bedencken hefft gebracht, dat die Prince dese Raedt, als alle andere princen hoeren raedt van staten sells keesen und committeren musten. Ten anderen hefft sick begeven, dat na des Princen ungeluckelicke affscheidinge die Raedt ock gelickelicken uth hoeren bevolen last und dienst van den landen gescheyden ys. Effen alsoe, off die Raedt den

Prince als den landen (darto he nochtans gestellet was) gedient hefft, waerdoer dan die van Brabant und Flanderen in een ganslick verloep van hoere saken gecomen sindt. Und soe die Raedt up die ander sidt van Maese (het were doer geledene trotz offte kleinmodicheit) van gelicken gedaen, und daermede vuldaen hadde die menunge van diegenen, die hoer als belettinge van hoer scadelicken vornemendt gans neit vermogen, soe weren doch hoer saecken in gelicken off in groter verlop geraden. Wij swijgen myt wat onbestendicheit men thogelaten hefft, dat tegens het besworen verdrach die uthlandtsche gardisonen in steden und starckten gelecht, dat men myt ydtlicke van den Rade dages hemelicke achterraden in des Princen slaepkamer geholden, und dergelicken meer.+ Doch onse vornement ys neit anders dan to bewijsen, dat het alles an die vroemheit, verstandicheit und bestendicheit van die radesluyden gelegen ys, die de kentenisse hebben van hoere ampte und bynnen de limiten desselves weten tblijven, die het ansichte, tegenwoerdicheit, sprake und handtierunge van princen und vorsten gewoentlick synnen, sick daeromme buyten horen plycht ten eneren noch ten anderen bewegen laten. Dan hoe voele heerlicke scone conditien daer synnen, als die beschermers und behoeders derselviger neet vroem noch standtafftich synnen, so binnen sie niet anders als bespotters und stricken der tyrannen.

Het ys to beclagen, dat vast alle vorsten besettet und ommeringet sinnen myt die verderffelicke arth der glysnaren und buyckdieneren, ock der gestalt, dat vrome, guede raedtsluyden geen gehoer hebben, jae gans verachtet und gehatet worden. Dieser glyssenars neringhe und handterunge ys allenthalven volle neuwe radesslagen vor to brengen, daermede die synnen der gemene vorstroyget und verhindert worden een guede und bestendige resolutie to nemen. Und so se dan den vorsten edtwes overreden, daerto dat gemene volck niet to bewegen en ys, so arbeyden se vlijtich, dat die saken doer andere mannichfoldige raedtslagen (sonder edtwes to besluyten) totdat utherste verloepen, daermede dat arme volck uth dwingende noedt neet allene bewilligen, maer ock sulvest

demoetlicken begeren, dat sij nummermeer anders solden gedaen hebben.

Up dusse wijse hefft men die Naerder Uthersche Unie ja van anvanck myt hemelicke hinderlisten to onderdrucken betracht, die Raedt daerna bij die Generale Staten upgerichtet, sijn macht, authoritiet und middelen (sonder welcken hoer onmogelicken wol to regeeren) an allen oerden gesocht to becorten, gelick dieselve in bevorderunge van chrijchdisciplin neit allene ys belettet worden, dan ock tegens hoer die hoepluyden und rentemesters+ angerisset und in hoer wrevelicheit gestuert sijn. Jae sommige guede raedtsluyden, neet van die gringste provintie, conen sick wol erynneren, wat sie cortelicken in den landen van Overijssel und up andere plaetsen tot den eende vorgenomen hebben, daermede die Raedt neit allene in kleinachtinge, maer ock in gevaer hoeres lijves to brengen. Deser orsaken halven ys die krijch sonder beleydunghe, dat chrichsvolck sonder veltheren und die hopluyden sonder betalinghe gebleven, und men hefft die bescherminghe deses so heerlicker landtscappen an edtlicke oerden onvervaeren jungen luyden, jae onderwijlen den sotten moten beveelen. Eijliever, tot wat ende meenstu, dat die vijandt sonder slach offte stoet cortelingen over twe grote lopende wateren bet in die Veleuwe ten anscouwe van onse chrichvolck gecomen ys? Hefft men neit ruyteren und knechten in Amssfort um hoer nabueren to beanxtigen gesonden, doe die vijandt sick rustede um over tcomen? Hefft men dengenen, die deselve tijdt hoere hulpe anboden, um den vijandt to weren, niet affgeslagen?

Doch dese und dergelicke raedtsluyden, die daer een onordtlick voerloep der saken ex aristocratia in anarchiam, ex anarchia monarchiam menen to verrichten, die weten endtweders neit, met wat groter gevaer sulckes vor den ogen onser vijanden geschee, offte se synnen onse vijanden verplichtede pensonarii, want soe sie den konick Philippo dese landen to overantwoerden gesworen hadden, so konden sie dat noch sekerer, noch behendyger doen.

Dit hebben sie alreede darmede to wege gebracht, dat allenthalven voele luyden, ock ydtlicke van grote anseen doer dese onseckerheit in sulcken vertwivelinge geraden

sindt, dat sie dorven onderstaen uns to bereeden tot die versonunghe myt den konick van Spannien, welcke+ crancheit als die krefft1) dat ganse lijff haest wordt vergyfftigen, eher dat men sick hoden sal, het weer dat men ilendes daerynne voersehe.

Hieromme ys het, dat wij tot een noetwendighe artzenie uth dringende noet die gansche landtscappen beropen hebben tot die Naerder Utersche Unieon, versekert siende, soe die vast geholden were, soe weren wij lange tijdt van onse vijanden verlost und gereddet gewest.

Overst men hefft sie mennigerley wijse verstoret, ya van hoeren anvanck, soe vroe die onrouwighe geesten in hoer gemoet begrepen hebben doer verwijringhe van dese aristocratie de Hispanische monarchie in die Fransossche, off so die saken nu laten insien, in die Batavissche to veranderen; doch were het ongeraden gewest van stonden an und vorts sulckes to vullenbrengen, diewijle men sulcke van dergelicke veranderinghe myt gemack doen, und daerentusschen evenwol voer een weinich tijdts die schijn van vorighe regerunghe beholden muste. Wordt daeromme die Lantraedt, alsnoch den schijn van die vorighe aristocratie dragende, na lange erwegunghe upgerichtet, doch neit myt der menunghe, dat dieselve so lange blijven solde, dan se hadden hoeres bedunckens weegen genoech um dieselve to dringen, dat sie niet verharren conden, soe dieselve doer die boven voergebrachte swaricheiden ock tot deser tijdt nummermeer solden verharret hebben, het weer dat tot hoer bestendicheit doer Goedes genade allen onvall onverhoepter wijse hadden overwonnen.

Wijders hefft sick begeven (diewijle men desen Raedt hierdoer niet hefft underdrucken conen), dat men alleen myt dre provintien, als Hollandt, Seelandt und Utrecht, een nouwer besonder verbondt antogripen voergenomen hefft, der menunghen soe die Uterschen sick datselve tegenraden lieten, dat men sie gans und gaer verlaten wolde. Bovendat comen wij in ehervaeringhe, dat die+ minste verdorven landtscappen, hoere umliggende bondt-

genoten (die hoer tot een voerscants gelegen, und die ganse anstoet lijden moten) wijders gene off gans geringe hulpe doen willen, hetsij dan dat se hoere steden und vesten hem in die handen stellen.

Endtlicken spoert men allenthalven, welcker gestalt getrachtet wordt dat overste gebeet bet up den greensen des groten meers to brengen, und den prince van Uranien (soe he deser raedtsluyden begeerte nacomen wolde) datselve to overandtwoerden.

Welcke beleydunghe die hartoch van Aniou vaken int verborgen sick beclaget hefft und betuyget, dat he all to voele bedrogen was, daerover he ock gewisselicken tot die ongeluckelicke daeth van den soventeynde Januarij, als doer verdreet und mystroest verwecket ys west.

Soe nu alle dese saken ganslicken wederstrijden neit allene die Naerder Utersche Union, mar ock der landen vrijheit (waeromme wij die wapenen tegens den konick Philippo angenomen hebben), und soe wij dan jemandt (he sij wel he wyll) sulckes waeromme wij desen crijch vueren, tolieten offte vergunden, solden wij daerdoer niet alleen tot een neuwe tyrannie geraden, maer ock bij alle vorsten und gewaldigen dat recht und die gunst van onse angenomen wapenen verleesen, jae voer uproeryge, wederspannigen und affelligen geholden worden. Daeromme is het vast, dat wij gedrongen worden tot deses verbondes wederropinge.

Dan daer sulcke glysenars angenaem syndt, die alle hoere raedtslagen daerhen driven, graffscappen stifften, abdijen to overcomen1), daer sulcke tellnerlickers gehoer hebben, dat die convoygen van die ganse provintien dergestalt to ontfangen verordiniert worden, dat die Staten van dieselve offte hoere Deputierde Raden noch huydigen dages niet weten, woe voele hoer egene convoygen ynbrengen, voel mynner is het, dat dese pennigen den+ gemene buydel erlangen conen. Daer sulcke buyckdenars angenaem synnen, dat doer hoer die vorstelicke tynden, tollen und dergelicke gerechticheiden (lasten) den gemene standt ener landtscap affgenomen und die ene offte die

ander stadt geschencket worden, daermede die staten und steden tegens den anderen in twist, twidracht to holden.

Daer sulcke oerenblaseers in groten ansient synnen, die doer hoer voergevent die treefflickste meer- und stroemsteden dermaten besettet connen holden, dat noch die Generale Staten, noch hoere Raeden geen authoritiet hebben die gardisonen to doen veranderen.

Daer sulcke valsche raedtsluyden gelove und gewalt hebben die versammelinghe van ganse provintien tegen hoeren geweten to overreden, dat se om hoere macht tsamen in 't corte getogen des to starcker to maken (noemplick um dat ganse gebeede under hoer clauwen to vangen) up dat verluss hoerer nabuer bundtgenoten teyn off twalff steden weinich achten musten.

Daer sulcke lieffkosers in walachtinge bynnen, die dat verliess van hoerder bondtgenoten landen und luyden (doer voergemelde utherste verloep) voer gewyn rekenen, updat dieselvige weder verovert siende voer conquest muchten geholden worden.

Daer men endtlick siet, dat wij tegens den konick Philippo soe enen swaren crijch vor onsen vrijheit (und religioens exercitie) solden angevangen hebben, umme in plaetze van die Spansche tyrannie, enes soe geweldigen vorsten, die tyrannie van een so geringen halven insula to erlangen, doch dat in alle dese handelinghe sulcke tellnerlickers (ipsa corruptione corruptiores) die angeboeren genedicheit des princen tho Uranien misbrucken, und sick myt den mantel sijnes geloves, authoritiets, heerlichen romes und naems bedecken soelen, uns under dat screckelicke juck van die ewige egendoem, und sijne Vorstlicke Genaden um lijff und levendt, gudt und bloet, eher und glimp tho brengen. Liever, sindt dit neit reden+ genoech um die versammelinge van die Naerder Unie to bestemmen? Is ten eersten die ynbroeck neit daer, is ten anderen die generalicke noeth van alle dese landen neit nabij de doere? Hebben ten darden die van Vlanderen in Decembri laestleden datselvige niet myt allen vlijt gevordert? Is dat verbondt offte Unie niet ewich, unwederroepelick und onbrekelick? Hebben die provintien ene den andere neit gesworen in ewicheit bij den andere to

blijven, al weren sie alle man een provintie? Dracht dan dess verbuntenisse niet daeromme die name van die Naerder Unie, umdat sie doer die hoechste noet naerder und vaster besloten ys und in dese gevaerlicke tijden uns voer een gewisse thovlucht denen moeth? Is het daeromme ock niet, dat een provintie alleen die uthscrivinghe van die unieerde provintien versoecken mach, dat wij ock hoer niet sonder quade menunghe affstaen connen? Kortelicken um to besluyten, soelen wij diegene, die dusse versammelinge gherne belettet segen, even so vroem achten moeten, als sochte he die bijeencompst van die Staten to verstoeren? Dat ys, als were he een vorstander van die Hispannische tyrannie.

Niemandt ordele nu, dat die voergestalte remedia ungebruckelick synnen, diewijle sie recht wederstreven dat boese, welcke doch duslange duert und gebruckelick ys bevonden. Nemandt vercleine ock die middelen unses vermogens, gelick dan doer idtlicke underdanen meer gescheet ys, dan doer onse vijanden. Tot wat eende, weten sie gaer woll, als naemplick um ons doer kleinmodicheit an dat gewalt van een neuwe monarchie to brengen, bij diewelcke sie meer ansiens und gewyns becomen muchten, dan sie bij dese jegenwordige regerunge weten verdient thebben. Het ys ons neit vergeten, hoevoele die convoën dem Hartoge voer jaerlicke upkumpste+ gelden muchten, daeruth wij hebben dan wol to erkennen conen, hoevoel meer die generale middelen nae verglicknunghe worden doen. Wy synnen ock neit soe but, dat men ons darve bestaen to overreden, als were het niet so wol doentlick die generale middelen van die incomende und uthgaende waeren up die utherste paelen van die ganse landtscap to ontfangen, gelick het die Hollander und Zeelander up hoere egene palen doentlick is.

Wat wij van die munte gesecht hebben, dat is den Generale Staten dikwijls claer genoech vertoent gewest, dat het ongelick meer den landen solde anbrengen, soe men ydtlicke unrechte munte affdoen und niet langer gedulden wolde, dat men doer egene baete myt schande und schade van die generalitiet hoer verdedingers tho hove to coep vinde.

Die brandtscatten und confiscatien in Brabant, Gelderlandt, Vlanderen, Overijssel und die Vresche Ummelanden soelen neit weiniger upbrengen als die convoyen, jae solen ongelick meer doen, soe vro dat wij een veltleger hebben. Und die straffe der overtrederen sonder waerscouwinghe (anders dan tot noch thoe) die rechtveerdighe justitie to rychten bevolen. Liever, ys dat neit dat enichste und voernempste stuer, daermede unse vijanden uns becrijgen? Sie overst vermogen sulckes und wij neit? Hoer compt het in hoeren crijch to hulpe, und an deser sijdt ys het der bueren knevelars rente, hoe kunde het anders tot het utherste comen?

Nu vragen wij die Staten van een yder provintie, offt sie in hoere geweten neit bekennen moeten, soe alle dese pennygen to samen in des generalitiets scatcamer gebracht worden, und sie gelicke vlijticheit anwendeden tom eende dieselve pennygen (ider in sijn gebede) worden upgebrocht,+ gelick sie tot noch voer hoer nutte gedaen hebben, soe sal ons gans niet ontbreken, maer sal voel overblijven.

Die convoyen conen wij neit gringer achten, als up hundert und vijff-und-twintich duysent guldens ter maendt, die munte und brantscattinghe up twe hundert duysent gulden ter maendt. Voer vijffundtwintich duysent voeder wijns, off hundert vijfftich duysent Nederlandtsche amen, ider aem teyn gulden van generale middelen, coenen alle maendt hundert vijffundtwintich duysent gulden upbrengen. Als nu up een yaer doer alle dese landen allenich sesteynhundert duysent aem byers gedroncken worden, dat eene halve diel up teyn, dat ander up twintich stuvers an gelt gerekendt, soe were het ock alle maent hundert duysent gulden, uthgenomen die generale middelen van solt, smeer, seepe, keess, und van droge waren, welcke tom diele ingew... let1) licht sinnen tegens datgene, dat an die andere middelen mochte gebreken. Solen wij noch alle maent beholden bij die sesshundert duysendt und alle sees weken bij die negenhondert duysent guldens.

Bovenden dat wij den vijandt den cop boeden und

hem affbroecke doen konden myt dat halve diell gelicker heerkrachten, als he to velde brengen moet. Orsake, dat wij alle tijdt unse starcke steden und tovluchten hebben, de vijandt sijn pas over die stroemen beletten, off hem ten halve overcompste angripen, off dat van een gudt leeger (hem die privande allenthalven aff to snijden) vorhen affnemen konden.

Ock ys die victorie neet gestelt in de mennichste van crijchtsvolck, overst (naest Goedes genaden und zegen) in guede wapenen, hefftige oefftinghe und vorsichtige beleydunge. Dan wij sporen, dat alletijdt diegene, die sick up hoere grote krafften verlaten, daermede bedrogen und overwonnen synnen. Dan grote mennichte brenget+ grote onordunghe und doet die menschen vertrouwen up hoer egen crafften (darmede he die torne Goedes up sich verwecket) und verslindet (umsunst) die heerlicheit und rickdoem van den landen, gelick dan cortelick unss wedervaren ys, die wij vole duyseden reysigers und een groten hoep voetvolckx int velt gehadt, dan neit anders uthgerichtet hebben dan onse bedorvenisse sulvest. Even alleens off sulckes to sulcken eende bij degene, die uns wederomme tho de Hispannische off andere gelicke geweldige regerunge voeren wollen, under den schijn off deckmantel van die gemene erreddinge voerbedectelicken gevordert und vullenbracht were.

Umsunsst mogen wij wol seggen, diewijle het tot onser tijdt neit gescheen, dat die crijchsluyden niet die vlucht genomen hebben, soe balde dat die dre offte veer eerste geleder geslagen sindt west. Jae soe dat het mererdiel van die overentzige hoep, die ene doer den anderen up die vlucht gedreven sinnen worden, eerdat se de vijandt recht onder oegen geseen hebben. Nochtans willen wij neit weinigher int velt brengen als dreduysent lancieren und vijffteinhundert reysigers myt lange und corte bussen, seesduysent spiesen, veerduysent schutten, tweduysent musquettierers und een temelicke getall pionieren. Overst geen dinck hefft ons meer gemangelt als een gudt krijgesoverste offte veltheer. Wij hebben alle tijdt in dienste gehadt over de tweduysent peerden, naemplick up het minste in Vlanderen achthundert, in Brabandt bij die

sovenhundert, in Hollandt, Gelderlandt und Vreslandt tusschen soven und achtehundert. Daerto gevoeget uth die besettinge ten weynichsten vierduysent voetknechten. Daermede solde men den vijandt vaken und in voele plaetsen sijn anslage verstoeret und affgewendet hebben. Dat neet gescheet is, dat compt allene bij mangel van een hoefft offte veltheer. Dor desen mangel unse sake benae tot het utherste gedreven, und die tucht off crijgesdiscipline soe ovel verkiert, dat die crijchsluyden sick begeven hebben tot allerleye roverijen, lasterende growlicheiden+ vor Godt und den menschen, sulcke tot gene tijden bij den heydenen, Turcken off Spangerden gehort, wij swijgen gebrucket ys. Daeromme sie ock allenthalven voer hoeren vijanden veltvluchtich geworden, als diegene, die, in hoere geweten geslagen, den torn Goedes und die screckelicke straffe der untellicke helsche duyvelen voer hoeren ogen hebben geseen. Daermede dan die unschuldige vrome guede gesellen eedtwes in schanden off gemeentlicken geboert ummehals comen. Daeromme die crijchsdispline den soldaten meest van noden ys.

Doch muchte men vragen, off wij neit alletijdt enen Raedt in den landen gehadt hebben, die sulckes behort voer tcoemen und to straffen, daerentegens hebben wij bevoerens genoch verhaelt, ho men die hoepluyden tegens den Raedt gestijvet, angesporet, und darneffens hem van alle middelen (sonder diewelcke geene disciplin to holden ys) berovet hefft. Umme dese orsaken holden wij soe hart an, dat men die prince tho Uranien de regerunghe (offte dictaturam) in de handen stellen wolden van den landen, daermede he beweget worde sick int velt tbegeven, gelick dat ampt van hem sulvest medebrenget, und van anvanck, dat up aerde enighe regerunge gewest, stedes gebruckt ys. Alsoock dat wij dengenen onbequaem achten tot die regerunghe, die sick int velt bij sijn crijchtsvolck neit vynden lath.

Waerheer ys die loffelicke roem der Greeckschen und Roemschen vorsten gecomen, dat se uth hoere pallasen off raedtcameren, als die arme Sardanapalus den crijcht beleydet hebben? Gaer neet. Waerheer dan? Dat sie hoer hoff int leger bij hoere krijgesvolck geholden und lust

gehadt hebben, die bloem van hoeren onderdanen (dat nu schuym ys) int velt to regeren, myt deselve, als trouwe heerders gebort, tot hoere gemene bescherminghe lijff und levendt to wagen. Dan wat ys daer lofflicker, lustiger, heerlicker under de sonnen, als dagelickes vor+ dijnen ogen to sehen de voernempsten, dappersten und trowsten dijner onderdanen veerdich, gerustet und modich myt dij to leven und to starven? Als du lust hefft to gebeeden (als dat allen groethmodigen vorsten angeboeren), waer ys dat gebeet heerlicher, kunstrijcker, vruchbaeriger als in den velde? Dit seggen wij daeromme toe hefftiger, updat iderman sick ehrinnere, wat voer onrecht sie hebben, de den prince to Uranien uth het velt und veere vant krijgesvolck ontholden. Daer geen heer up eerden bequamer, als die van het soeventeynde yaere sijnes olderdoems over het ganse leger des keysers Caroli V veltheer gewest is und van sijn joeget up daerynne geoeffent ys. Geener ys daer, de dat crijchtsvolck meer gelovens und vertrouwens tostellen, gener die meer versocht hefft und meer bewaert ys, gener is der, die unse wolvaert meer antrefft. Wij hebben gewisselicken die saken wol to behartigen, dan doer sulcke und dergelicke personen moeten onse crijchsluyden wederomme to rechte und guede crijchsdiscipline gebracht worden.

Overst voele luyden seggen, het sij neit geraden, dat wij sijn vorstlicke1) persoen in gevaer stellen, die konick Philippus compt ock selver neit int velt. Eyliever, bewaert dan Godt neet allenthalven, jae den vromen vorsten als den appel sijner ogen, wente sie hem vruchten und anroepen? Hefft die prince van Conde daeromme gelaten persoentlick int velt tcomen, umdat die konick Carolus daer neet erschene? Hebben dan die modenars den sael des princen to Uranien niet evenwol vynden conen? Egent het neit, dat die veltheer int leger een gudt diel travanten und lijffscutten gebrucke, daer het in steden und buten leeger tyrannisch holden wort? Is dan Godt neit soe mechtich in het velt als yn die pallass? Ho yst het

Moyse, Josue, Davidi, Alexandro, Pericli, Camilli, Fabio, Pelopede, Scipioni, Caesari und alle victorieusen vorsten voergaen, die hoeren naem in veltslachten und anders nergent onsterfflick gemaeckt hebben.

Doch dusse guede radesluyden thonent allenthalven horen voerigen art; sie weten wol, dat int velt prijs und+ ehere to erlangen ys. Beveelet men dan dat leger een ander veltheren, is he een gringer, soe sal he neit uthrichten. Is he een treffelicker, soe voele prijs, ehere und gunst deselve sal gewynnen, soe vole sal die prince van Uranien verliesen. Evenwol raden se hem aff int velt tcomen, wat raden sie dan anders, dan der landen verdarffenisse doer die gevaerlick utherste noeth?

Overst sijn V.G. sal hoer geen meerder gelove thostellen, allene dat wij myt de vernouweringe des boven gemelden verbonts de middelen van onse beholdenisse vlijtich behartigen, diewijle sie daerto genoechsaem solden bevonden worden und niet ondoentlickes in sick hebben, dan dat wij neit doen willen. Wente ys het mogelick gewest, dat en yder provintie dese myddelen tot hoeren egene nutte to wege gebracht hebben, tegens dat alle gemene verbondt und tot vordernisse des geleveden vaderlandts, solde het dan neit mogelicken wesen, dat se deselve voertan to wege brengen tot voldonunge hoeres plichtes und verquickunge hoeres geleveden vaderlants? Het weere ummer eherbarmelicken, dat een vromer dat boese doentlick und dat guede ondoentlick achten solde, jae als sulcke raedtslagen bestaen muchten, so solde men die verraders niet koenen kennen.

Doch wij hebben den vorstandigen genoech untdecket und ingebeldet die hemelicke listen van die raedtsluyden, die allenthalven hoer egen nutte soecken, daertegens wat uns an gueden vromen und godtvruchtigen mannen gelegen. Ock hebben wij tegens die onordnunghe gestalt die remedia van beter ordnunge, tegens die neuwe vonden bedacht tegens unsere disunion die artznie der voriger Naerder Union, tegens onsen onmacht (d'welcke dan uth+ onse disunion hadt moten volgen) die sekere middelen van onse eenhillige macht.

Wyllen men noch neet tohoren und sick naerder ver-

binden und bedencken, wil men gelicke wol tot nutte van die Generalitiet voer undoentlick holden datgene, dat yder provintie tot sijnen egen nutte gaer wol doen can, laet se dan verloren gaen, die sick selvest geerne und niet wetende waeromme verdoen willen; die bestendige und vrome, de sal desneittomin gans und onbevlecket blijven. Und Godt sal het alsoe voegen, dat die standtafftige van hoere vijanden meer als die unvrome lichtveerdige huychlaers soelen verschonet worden.

Dan het ys allene die Godt der heerscaren, die voer ons strijdt. Hij ys allene, die wonbaerlicke weret, dat dese grote unordnunge unser vijanden na hoeren lust tot noch to niet hefft gedenet, daermede sie selvest in hoere geweten sick verscricken und hoeren Godt dyckwijls lasteren, als were he sulvest een ketter geworden. Daeromme yst ock, dat wij Godt des hemels und eerdtrijckes allene die ehere thoscriven und hem vastelicken vertrouwen, he sal niet onse sake, dan sijn sake, tegens alle menschen hoepeninge (gelick allenthalven gedaen) heerlichken uthvoeren dermathen, dat wij ons vervrouwen, daer die godtlosen sick bedroven sollen, umdat wij weten, dat onse verlossinge voer die doere ys. Wij musten jae unsalige, undancbaere, onreedelicke creaturen wesen, diewijle wij soe dyckwijels in onse tijdt die wonderwercken Goedes over ons als voerhenn over sijn volck Israel gesien hebben, dat wij hem neit vertrouwen und daermede sijn naem groet maken solden. Die heerder Israels sal neit slapen, dat die vorsten sijnes volcks niet vergeten, gelick sie ungeloffelicker wijse dyckwijls krafftich van hem geholpen synnen, daer sie van alle menschen hulpe verlaten weren, als sie ock daerentegens menichmael in groet+ gevaer und angest gewest synnen, dar sie sick up menschen hulpe alleen sick verlaten hebben.

Hiermede weren wij gemeent onse reeden to sluyten. Overst dewijle en yder vorder sal willen affvorderen unse menunghe van den hartoch tho Aniou und verbyntenisse des Duytschen rijckes, soe wyllen wij den gansen landen wol vrijmodichlick angeven, hoe het voeral nodich tot vernouweringe van die Naerder Union (als gesecht is) enen generale vergaderinge to bestemmen, updat wij

eenmael deselve middelen, die ons noch voerhanden synnen, alsoe vlijtich angrijpen, als hadden wij ons up gene andere vertrostinge to verlaten. Dan diewijle die uthlandtsche middelen nagetracht worden, soe sien wij claerlicken, dat men die inlandtschen versumet, waermede wij dagelickes meer landen und luyden verliesen, dan wij doer uthheemschen hulpe in lange tijdt wederomme becomen sollen. Doch sal men uns hierentegens voerwarpen, hodat men tho sulcken und cortlick een Naerder Union met dre provintien angevangen hefft, naemplick myt Hollandt, Zeelandt, Utrecht. Maer waeromme myt dre? Ummedat men den vijandt met een corte betogene crafft wederstaen muste, und dan die gringste den mechtichsten tot een bastey off voerschans denen sollen. Offte umdat dese dre den hartoch tho Aniou minst verplichtet synnen? Daermede dan die andere provintien vast todringen, dat sie entweders hoer thovlucht nemen tot die Fransoessche regerunghe, offte sick under de raden deser nijer union und regerunghe der meers onderwarpen. Neen seggen sie, maer daeromme, dat men die verstroegede scapen myt gelicker handt, dan dat ener voer dat ander na, versammelen und thoe die scaepstal brengen+ moet. Uthgenomen dat die Generale Staten in hoer raedtslagen all to langsaem sinnen. Waer ys dan die scaepstall um dusse voerstroygede landtscappen? In dat gemene verbondt van alle die provintien, off allene van Hollandt, Zeelandt und Utrecht, und wel ys die orsake van der Generale Staten langsaemheit? Sint neit sulcke, de hoere versammelunge van maent tot maent vertoegen, van stadt tot stadt verlecht und verandert hebben. Gelderlandt, Vlanderen, Vreslandt, ja Utrecht sulvest wonschen neit lievers, dan dat men die bovengemelte union vernouwe, hebben myt den van Vlanderen sulckes in vergangen Decembri 84 myt groten erenst versocht. Soe nu die scapen sulvest vast begeren tot hoeren rechten scaepstall to lopen, sal men die dan hoer thosluyten, und se tot een ander keeren? Maer wel hefft dese scapen van hoere rechte scaepstall de Naerder Union verstoret? Wel ys die orsake darvan gewest, doe men to Utricht in vergangen Junio 84 to de crijch genoechsame middelen

voer negen maendt eenhillicken bewilliget hadde, dat men also balde deselve wederropen und up de tijdt van dre maent vercortet hefft? Het synnen waerlicken nene anderen gewest als diegene, die dese besundere union van die dre provintien in de cop gehadt und vast voergenomen hebben to driven. Maer wat voer vruchten hebben sie hiermede gescafft? Mistrouwe, ontvremdigunghe der harten, verleess van landen und luyden, vertwivelinge der onderdanen, und vorts alles wat na soe onverstandige veranderinge plege tvolgen. Tom anderen als wij onse bovengemelde verbondt vernouwert und middel int werck gebracht hebben, dan solen wij na der zaken gelegenheit+ beter erwegen connen, wel van tween de landen nuttelicker wesen sal. Up het minste solde so treffelicke zake myt rijpen raedt sonder bedroch offte onenicheit besloten worden, datwelcke dan ons und den heren, den wij kiesen, beter dan voerhen gelucken wille. Immers solen wij alsdan in die dagelicksche raedtslagen van gene provintie (die sunst myt hemelicke renversalen muchten versekert wesen, dat hoer hoere stemme niet scaden solde) niet overstemmet noch overdrongen worden.

Sulckes seggen wij neit vorgeves, dan van anvanck des werelts is het in gene historien bevonden worden, dat verscheiden landtscappen soe vast als dese tsamen verbonden (als weren sie man een provintie) gelickerhandt enen heren hebben angenomen und gesworen. Doch ytlicke under dieselve tegens verbontenisse sulckes eedes sick int verborgen myt besondere quitantie versien, maer destomyn myt hoere stemme in gemene raedtslagen na des angenomen heren wolgevallen allenthalven gegeven hebben, um hiermede die anderen hoer bontgenoten sulckes over to dringen, daerynne se selvest neit geholden weren. Daeromme ock die gerechte Godt den Hertoch (die sulckes togestaen) swaerlicken gestraffet und hem gewaerscouwet hefft voertan myt dese landtscappen geen verdrach anders dan up enen gelickmatigen voet an to gaen.

Die, welcke nu (updat wij weder tot onse vornement comen) een uthlandtsche verbondt sonder gevaer anvangen willen, die moten in betrachtunge nemen, dat sie sick+ verbinden myt diegene, die hoer saken vrunden synnen

und gelick tot enen eende trachten, hebben ock wol bedachtelicken over to leggen, offt dieselve bequaem und gewoenet synnen anders van koenlickerwijse tho regeren. Dan daer synnen voele heren, die de onderdanen gesetten niet lijden conen, overst willen dat overste gebeet na hoeren gevalle alleen voeren.

Men hefft uns alletijdt die noeth groet und daertegens unse middelen klein gemaket, daermede onse synnen soe verstroyget und verdonckert bint gewest, dat wij onse egen nutte niet hebben conen onderscheiden. Als overst na beter ordnunghe die noet mindert und unse macht tonempt, so sal dat onderscheet sick claerlick openbaeren. Het sij uns dese mael genoech, dat wij van die provintien (die uns tot den Fransosen geraden, maer sick sulvest tegens hoere inwillinge myt hemelicke quitantien to voeren bewaeret hadden) gaer duytlick berichtet worden, wat wij voertan doen moeten, noemplick, dat wij uns neet vorder dan se, dat is offte neet, offte tho gelicke den Fransoeschen heren underworpen sonder onderscheet.

Die Hartoch sal sick ock wal weten to bedencken, dat he hem geluckelick tho regeren sonder den gemene gunst und hertelicke lieffte gans onmogelicken ys, welcke dan anders neit dan myt woeldoen to gewynnen und to erlangen ys, dat he dan die vijandt in Artoys und Hennegouwen myt erenst angrijpe. Gelick die woldaden die eerste orsake gewest synnen, dat die menschen beschermers tot hoeren vorsten und heren angenomen hebben, also sal ock dese woldaeth die enige orsake wesen, dat wij ons myt sijn Hocheit1) in die lieffte versonen und geboerlicke onderdanicheit verenigen worden, daermede he dan dese loffwerdighe und vorstelicke roem sal becomen, dat he allene doer sijne heerlicke woldaden die landen veroervert, und togelick die harten der ynwoneren gewonnen hefft.

+ Niemant stote sick daeran, dat wij onse naem verswigen, dan hoewol wij ingeboeren landtsaten synnen, soe

synnen wij doch in uthheemscher heren dienst. Derhalven wij wol gheene mangel1) hebben van guede respondentie, doch tom diele verorsaket worden unse naem noch niet to melden. Tom diel ock neit wyllen, dat jemandt achte, als hadden wij hiermede gesocht unse eegen nutte bij die landtscap und die gemeente to vorderen, den wij nemen den almechtigen Godt tom getuyge, dat wij sonder enighe onredelicke bewegunghe unses gemoets dese gringe raedt unse vrome medeborgeren trouwelick und vrijlick sonder ansehendt van personen medegedielt hebben, der vertrouder menunge, soe sie moet gripen sick daerna to richten, wij solden doer Goedes genaden und hulpe noch idtlicker heren und vorsten verwecken, die de sake myt meerder iver dan tho noch to solden behartigen.

Explicit anno millesimo quingentesimo octuagesimo quarto, anno 84. Describ. 85 27 Aprilis2).


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

datums