De kroniek van Abel Eppens tho Equart

[1577]

(Volgt de ordonnantie op de heffing van den vijfden penning van huren en renten in Stad en Lande d.d. 11 Januari 1577, gedrukt bij Rengers, uitg. Feith II, blz. 372 vlg.)

In die Ummelanden ys forniert vijff und vijfftich duysent gulden, uth die Stadt allene twintich duysent gulden;⁺ die deputierden uth Drentlandt hebben upgebrocht dartich duysent gulden; die andere reste ys tom diel up rente genomen tot noch hundert duysent gulden und 12 duysent gulden, tom diel uth sommyge gevangene hopluyden klenodien und gelden gemaket, alsoe dat die ganse summa

+ fol. 123^v.

[p. 238]

der betalinge der soldaten ys west twemael hundert duysent gulden und vijff und twintich duysent gulden etc. Want die pennygen up rente genomen van Stadt und Landen belovet worden bynnen yaers wederomme to betalen. Soe ys dat neit die grinste¹⁾ orsake worden, waermede dusse gelucksalige verenunge van betalinge, bij Stadt und Landen gedaen, gebroecken und gescoeret ys worden, hoewol dat het verbundt upgesecht was, daer nochtans die gemene noet hoer verenygede. Want tom eersten worde belovet, dat die beyde corperen elck die helffte solde upbrengen und betalen. Daer die Stadt nu nae het verbundt dat Landt dwyngen wolde up die twe dielen und daeromme nene scattinge geerne wolde consenteren, voerdat dusse pennygen affgelost weren. Daeromme die Hoeffmannen contrarie mandaten stelleden, nene scattinge den Landtscap to verwillygen sonder der Stadt meygeren beswaringhe, welckes alsoe een tijdt lanck gedueret tot summyghe maenten. Daertho ys gefolget dat die Landtscap die ingesetenen kaspelluyden ock up wapenen stellede. Is ock van Lutenandt und Hoeffluyden verboeden, als blijcket uth mandaten myt 3 getekent²⁾. Daer Lalein als Stadtholder omme besocht³⁾, hefft sulckes geboden und geordiniert, want sick nu alle Staten in hoere provintiën tot verweringhe tegens den Spangerden stelleden. Welcke die partije in Gronnigen neit gheerne dulden und consentieren wolden und sulckes verstonden, dat men des tegens den stadt Gronnigen tendierden und versoecken, sonderling acht nemende, dat, went het verbunt upgesecht was voer een yaer und nene nije accordatie gemaket konde worden in een yaer, soe bevlijtyghe sick die adel in die Landen seer, dat sie des landes vrijheit myt copen, vercoepen, uthvueren, brouwen und tappen

1) Geringste.

2) Rengers (t.a.p. II blz. 39) deelt mede, dat ‘de Camer und Hoefftluiden to Gronningen verboden mit publiceerden mandaten den bueren deselffde stadtholders mandaten to achten off na te comen.’ Eppens doelt hier blijkbaar op een bijlage, die verloren is.

3) Daeromme besocht = daarover gevraagd, daartoe aangezocht.

[p. 239]

⁺ onder alle ingeseten und in alle dorperen, sonderling ten Dam, Winsum, Marne und Duerswolt, solden exercieren und drijven. Want dat landt wolde en yder vrij holden van scaden. Daer dan daetlicken een grote ongunst und twist gemeeret¹⁾ ys worden des Stadts tegens die Landtscap, und myt alle manieren den gemene man und meygerluyden tegens den adel upryssende²⁾ und argewanich makende, hoewel dat sie die incoep³⁾ soe seer weder gedreven hadden, dat ock die huysluyden hoere egen vracht betalen musten, dat die borger to lande gecofft hadde und nemant meer to landen copen muste, dan vrij to Gronnigen ter marcket brengen laten. Nochtans seggende, dat die adel wolde die hoffmansmandaten aff hebben, umdat sie nene schulde wolden offte kunden betalen. Welckes ock een gemene geruchte ys worden, ter tijdt up een gemene landtsdach verclaert worden, dat men nene mandaten wolden tegenstaen, dan allene die van den olderman um die coephandel uthgesonden worden, den wolde die Landtscap umme hoer vrijheyts halven nene dulden noch annemen, dan alle redgeren solden die boeden keren und weren. Dit ys die eerste orsake west, waermede dat upseggent des verbundts ys int werck gestalt worden. Demnae ys gevolget, dat naeden die soldaten nu betaelt worden und den Staten toestonden, soe worden eerst die vestenisse na der stadt van die borger nedergesmeten. Overst den 13 Martii ys dusse besettinghe uth Gronnigen wunderlicker wijes uthgevueret boven hoepe und toversicht des Konicks raedt to Bruysel, want D. Wiglius in ongedult sijn muetse van sijn hoefft gesmeten hadde, seggende: synt die soldaten uth Gronnigen und ys Gronnigen vrij van besettinge, soe ys myt die Spangerden gedaen in Nederlandt⁴⁾. Want men

+ fol. 124.

1) Vermeerderd, grooter.

2) Ophitsen.

3) H.S. heeft: eencoep.

4) Of deze anecdote van Viglius waarheid bevat, is niet na te gaan. De oude raadsheer was destijds lid van den Raad van State en dus na den dood van Requesens mede belast met het algemeen landsbestuur. In 1576 was hij reeds ziekelijk, zoodat hij in zijn huis mocht blijven, toen de Raad van State den 4 September werd gevangen genomen. Toch was hij weldra krachtig genoeg om nog in dezelfde maand zitting te nemen in een hernieuwden Raad. Kort daarna, den 8 Mei 1577, is hij evenwel gestorven.

[p. 240]

vermoeden neit van dat grote clagent to Hove, als des wekes 1000 gulden mit roeven die caspelen affdrongen worde und scade des Alderhilligenvlot in die Ommelanden⁺ und ock dat Stadt und Landen dat verbundt upgesecht und niet enich weren, dat sie evenwol in soedanigen corten tijdt van een viertein dagen soedanigen hele betalingen solden upbrengen myt 2,000,000 gulden boeven behor. Und hadden die hoveden der soldaten niet becofft worden offte noch twe dagen getoevet hebben, solden uth die stadt niet west hebben und vertrecken. Ock was die Landtscap seer besorget voer groter twist des Stadts tegens het Landt als sie nu hoer vrijheit hadden, als sommigen oeck gesacht hebben, dat Gronnigen neit eher solde verdorven worden dan als die stadt vrij worde van besettinge. Welckes ock niet voele uren lanck getoevet hefft, want die heele stadt sick ganslicken in blijtscap jae dronckenscap und idelheit overgevende, hefft soe allenthalven ock also up Sunte Mertenstoeren dat vuer myt pyckvaten tot een triump uthgesteken, dat umtrent 10, 11 uren die ganse toeren uthgebrandet ys worden. Daer 17 klocken uthgevallen syndt und sommygen luyden doet gebleven bynnen¹⁾. Und dat werck hefft sijn mester betuyget, want soe het loff ys west, alsoe plegen sie ock allene myt dre clocken die festdagen to vieren, want men nene religioen to Gronnigen seer plegen to achten, und daernae in die sulvyge vrijgeesterije gebleven syndt, dat sie ock hoer egene versegelunge und obligatie to Hove an den Staten gesant, myt die Ommelanden neit lange bestandich gebleven synt, und dat

+ fol. 124^v.

1) Vgl. over dezen torenbrand: Mr. C.P.L. Rutgers, De klokken in den Martinitoren te Groningen, Gron. Volks-Alm. 1895, blz. 167 vlg.

[p. 241]

daeromme, want sie sochten sick bij die overicheit to holden, die des Stadt vrijheit tegens die Ummelanden wolde doen becrefftigen, und, als hoer sulckes niet ad placitum vergunnet worde, was die Stadt tot alle contributie onwillicken und dieden die Landen beletten in hoere scattingen to bevorderen tot der Staten besten und den gemene sake. Want die Staten dachten sick absolutelicken an die Generalitiet und Staten to holden und hoeren hulpe und unsedt tegens den stadt Gronnigen to wachten, gelick sie stedes sick an Konicks raedt und to Hove in grote gedult tegens dat gewalt des Stadts⁺ beropen hebben. Welckes hoer nu meer tostont tdoen, diewijle die besettinge heel uth Gronnigen vertogen was und die borgerije niet allene die wapenen annamen tot achte vendelen borgeren to wapenen um hoeren stadt to bewaeren und to bewaeken, dan ock eendrachtelicken sworen, dat sie nu offte tot nene tijden nene besettinge van enich partije myt den anderen in die stadt worden innemen. Welckes daetlicken gescheden ys, als die Walsche soldaten uth die stadt vertogen weren. Und ys die ander orsake west, dat die Landtscap van die Stadt vervremdet ys worden und sick ock tot verweringe bedachten bynnen und buyten landen to versien. Hieromme dan die borgerije tot horen olde vrijheit dringende, hebben voereerst dat casteell, nu benae rondsom starck und reede gemaket, myt grote erenst und eendracht begunnen aff to smijten¹⁾, als sulckes die Staten den Stadt als buntgenoeten vergunneden, daer adel und onadel sick seer willicken in die Stadt to makede um myt hoeren egen handen, jae vrouwen, aff to smijten, den anderen tot een anhardunghe; want men arbeiden alsoe, dat men des bynnen corten dagen wolden vernichtyget hebben. Daeromme die stadt Gronnigen myt Hoffmannen mandaten na hoer olde gewoenten dat Landt ock upeysschende, dat

+ fol. 125.

1) Vgl. over de slooping van het kasteel: Mr. J.A. Feith, in Gron. Volksalmanak voor 1897, blz. 127 vlg.

[p. 242]

sie myt scuffelen, wagen, kaeren solden erschijnen um dat casteel to demolieren. Des die Landtscap wol willicken solde und wolde gedaen hebben, want des Landes vrijheit daermede soe wol als des Stadts, jae meer, mede bekrefftiget solde worden hebben und tot servituyt gedwongen, ja dat casteel den Stadts cophandel neit solde vernichtygen laten hebben. Daeromme en yder billicken achte ock vrijwillicken die demolitie to bevorderen. Overst die adel myt den syndyco Jeronimo Verutio hebben des, tot groten bedwanck van der Stadt hoer geboden, affgeslagen, dat men neit solden noch behoerden up sulcke mandaten to⁺ wachten offte achten, diewijle die Landtscap daer niet solennelicken um gebeden worde und uth gunst meer als uth dwanck consentiert hadde. Want men myt Gronnigen niet meer tdoen wolden hebben, als een provintie wesende voer sick sulven, und die stadt Gronnigen hadde nichtes over hoer to gebeeden, het weer dat sie des als guede nabueren myt den verlickeden. Dit ys dan die darde und duytlickste orsake west, waermede die Stadt und Ommelanden van den anderen sick vervremdet worden. Daer sick die Stadt up alle manieren to Hove und binnen landen tegens stellede und niet dachten uth hoeren hebbende possess gestoet offte gedreven to worden, gelick dat accordt van den Staten int yaer 1578 gegeven uthwijset, myt 4 getekent¹⁾. Daer nu vaken um to Hove gereyset ys worden und die Landtscap sick heel in hoere vrijheit stellen wolde und alle roeffweigeringe myt een solemnelicke protestatie weigerden tegen der oldermans dieneren.

Und hoewol dat daer nu grote partije onder het gemene volck gemaket worde, daer ock sommige van adel und egenarffden medestemmeden, dat men alsoe niet solden twisten offte wij musten tom laesten tot een grundtlick verdarff geraden, soe hebben die van adel, als Ewsum,

+ fol. 125^v.

1) Dit stuk ligt niet bij de kroniek. Eppens bedoelt hier waarschijnlijk het accoord, namens de Generale Staten gegeven d.d. 19 Januari 1578, gedrukt bij Rengers v.t. Post, dl. II blz. 84.

[p. 243]

Rengers, Gensema¹⁾, Siccinga, Ripperda, Mepsche, Hoernsche²⁾, Jargensen, myt hoere gemeenten van coepluyden, ampsluyden und egenarffden alsoe beraedtslaget, daermede tostemmeden alle prelaten in die Landen, dat men altoes sekere vulmechtygen uth die kaspelen solden up landtsdagen senden, die verstandygesten und den vaderlant getrow und dienstelicken um landes vrijheit to verdedygen. Want men vont up alle landtsdagen voele unnutte luyden, die die landtsaeken niet verstonden und den Stadt gunstich weren. Und die van den adel hadden reede bij den Cornells tijden und regerunghe die gemene ingesetenen van alle landtdagen niet voele gefraget offte⁺ geacht. Want het destijdes periculoes was voele int openbaer to resolveren, offte he worde van den Corneel angegrepen, und he woldet allene alles consentiert hebben, wat he proponierde, als het Landt doch suspect achtende, dat sick die adel myt weinich egenarffden und die prelaten alsoe meer stellende als raedt des Landes als sick bewijsen konde. Und voele sick seer bij den Corneel na der tijdt conformich holdende. Dit worde destijdes den tijdt to guede geholden, dan nu worde het van en yder voer een olerchia³⁾ geachtet und gehaetet; und alle die daerto gestellet worden, synt seer benijdet worden und hebben nene onsedt hoerer kosten genoeten bij hoere gemeenten. Und ys ock weder vergaen, dat en yder nu weder wolde up lansdagen komen und spreken. Welckes dan in dusse tijden und partije nichtes stanafftichges hefft koenen sluyten⁴⁾. Soe sindt tom laesten dorch den syndico und adel erdacht worden, dat men sekere deputierden stellen sulden (als na die anholdinghe der deputierden wijders gesecht sal worden), hoewol dat die adel nu reede voer deputierden geachtet worden, dan niet alsoe committiert als daerna ys gedaen. Dan, want sie nu doch reede die meeste tijdt in alle saken bij den Walen tijden geraden

1) Jensema.

2) Hoerneken.

+ fol. 126.

3) Vermoedelijk schrijffout voor oligarchia.

4) Niets blijvends heeft kunnen besluiten.

[p. 244]

hadden, worde sie daer ock voer geholden und genoempt und up lansdagen allene gestellet, sunder enige egenarffden daerbij gestalt. Und¹⁾ dusse deputierden myt consent der sodanige landtsdagen hebben der Landen vrijheit alsoe willen int werck stellen und brengen, soe hierna volget und nodich achte yn to scriven. Want het int Landt alsoe verordent was und ock solennelicken den Hoeffluyden myt protestatie overgheven ys worden.

Affscryfft.

An den erentvesten erbaren wijsen vorsichtigen heren Hoeffmannen in der stadt Gronnygen van wegen Konicklike Majestaet.

⁺ Ju fromicheiden samelicken is bewust, woe die Ummelanden dat verbundt der stadt Gronnigen affgesecht myt der solemnitiet als behort. Soe ys dat dusse verstreken yaeren idtlicken hier in den Dam (Winsum, Marna, Durswolt und anders) angevangen hebben die vrijheit des Landes in frembde bieren uth to tappen, inlandtsche bieren to brouwen und to genieten, hebben ju erentveste erbaren wijsheiden buyten allen versoeck van recht der Stadt ter handt dieselve roven laten, niettegenstaende, dat die Ummelanden sick to rechte und alle frundtscap erboden ock cautie und sekerheit to stellen vor alles, wes den Landen overbrocht muchte worden. Soe koenen wij niet affwesen (den verdrage der Ommelanden na) dat roeff to weigeren, (niet um sonderlinge private verstandt und hulpe van die tapperen to beschutten), dan umme die vrijheit der Ummelanden voertstaen und daeryn to erholden. Begeren daeromme ju erentvesten wijsheiden willen die weygeringe des roves der vrijheit der Landtscap to guede holden, dan wij als lydtmaten der Ummelanden erbeeden ons noch alsvoer, waerup wij appellieren und protestieren an die hoge Konicklicke Majestaet Ire Majestaet sulvest offte ener van Majestaets hove, daer ons Hoere Majestaet wijsen wordt, um den onrechten roeff und

1) H.S. heeft: ‘Van’, doch eenigszins anders als gewoonlijk geschreven.

+ fol. 126^v.

[p. 245]

inbreke onser vrijheit, die ons so wychtygen loefflicken sake ys, dat wij der nemant dan Ir Majestaet sulvest und dat hillyge recht vertrouwen; und protestieren derhalven van ju erbare wijsheiden heren juwes borgers eedt halven, als medepartije van der Stadt und die dan dusse hoechwichtigen saken over die vrijheit ener soe heerlicken landtscap Sijner Majestaet underdanich niet hebben to verclaeren, welcke ju erbaren wijsen sick ock sulven niet vermeetelick solen doeren annemen sonder spetiale beveel van Oer Majestaet, onsen allergenedichste vorsten und heren. Actum etc.

An den deneren in den Oesterhorn.

Hans Hindricus¹⁾ g.v.²⁾, gij sint een dener; wij wyllen⁺ und gedencken ju geen leet tdoen, dan willen (neit tot sonderling private verstandt van die brouweren etc. dan tot die liefflicke vrijheit Conicklike Majestaets Ommelanden) ju dat roeff niet laeten volgen under sulcken protest van appell, als wij ju in die handt geven, die wylt juwen heren brengen; sus weten wij myt der Stadt und hoeren inwoeneren niet dan guede naberscap und frundtscap to holden. Adde³⁾, soe lange sie willen.

Want na desen synt sye na Duerswolt myt wapenderhandt gereyset und den scutte to roeven⁴⁾ van wegen sijn brouwen, daer Johan van Gennyp, redger van Rengers wegen to Schilwolda und Helm⁵⁾ hoveling, sick myt sijn bueren ock myt gewer tegens gestellet hefft und dat roeff beholden. Alsoe ock in die Marne van Sijbelt Bijma gedaen, und to Winsum van Derck Huyge, Berent Kater und anderen to Dam, Fermsum, up den Ziel, alsoe dat het nu schene, dat die Gronnigers uth het land myt

1) Vgl. boven blz. 223.

2) Vermoedelijk op te lossen: guede vrund.

+ fol. 127.

3) Vermoedelijk = adé, adieu.

4) Beslag te leggen op den schutte. In onderscheidene dorpen der Ommelanden bestonden schutten, die toezicht hadden op allerlei politiemaatregelen. Vgl. Mr. J.A. Feith, Uit Groningens verleden, blz. 231.

5) Hellum, een dorp in Duurswold.

[p. 246]

hoer oldermans recht verwesen weren. Und anders benae niet roepen worden als een inlandtsche krijch tegens den Stadt, daer Georg van Lalein, myt conniventie an beiden sijden vrundt willen sijn, behulpelicken to west ys, gelick hem die Corneel, na Westvreslandt treckende, int uthgaen woll vermaende: ‘Wolde he een heer blijven in Vreslant, soe solde he nimmer die twist tusschen Stadt und Landen laten verdragen worden.’ Dit ys sijn uthgevendt niet allene west, dan to Hove worde beyde parten seer instigiert und gestoepet up hoer rechten und privilegiën, ten eersten dat men grote gave to Hove brochten, tom anderden, want Koninck(s) Raedt und Staeten nu ock gedielet worden, soe begeerde en yder die Stadt und die Landen an sijn sijdt to beholden, myt belofftenisse, dat sie solden hoer vrij- und gerechticheiden beholden und vermeret worden. Und yder wolde die naeste und dienstelickste geacht wesen¹⁾.

⁺ Hiermede ys dat Spansche regement und Bellysche tirannye geëndyget und die inquisitie weder ontsloeten, dat Stadt und Landen den 8 Maii anno 77 den canonicken²⁾ hoer diensten renten hebben affgesecht und untnomen und ter stadt uthgewesen; want men doch nichtes iverlickes an alle canonicis und paepen vernomen hefft hadt dan horeren und suypen und renten to verteeren. Daeromme van capittels wegen to Munster ys Gerardus Werningius, pastoer to Middelstum, soe voerhen offitiael, wederomme in sijn ampt und dignitiet gestalt, meer tot

1) Vgl. over dit alles: Bos, Het Groningsche Stapelrecht, blz. 282 vlg.

+ fol. 127^v.

2) Dit waren de kanunniken van het kapittel van den Bisschop. Laatstgenoemde was 1 October 1576 gestorven en zijn vacante zetel bleef onvervuld. Ook Rengers v.t. Post (dl. II, blz. 47) heeft denzelfden datum als Eppens. Prof. J. Reitsma (Gedenkboek der Reductie van Groningen in 1594, blz. 157) zegt, dat op Oudejaarsdag van 1578 den kanunniken bij raadsbesluit het verblijf in de stad werd opgezegd en dat zij vijf dagen later vertrokken. In het Acteboek van B. en R. van Groningen komt enkel het raadsbesluit van 31 Dec. 1578 voor; maar daarin is ten duidelijkste te lezen, dat het eene herhaling van een reeds vroeger genomen besluit was.

[p. 247]

een schijn als in der waerheit¹⁾. Want die uthgewekenen wederomme yncomende wolden die predicatie niet verlaten, dan lieten bij huysen und hemelicke plaetsen predygen in Stadt und Landen. Want dorch die verbindunge myt den Generale Staten gedaen, was en yder provintie nu gerechtiget alle die nije ordinantie afftdoen, als tymmeringe van castielen, invueringe van bisscopen und andere onffuege, gelick Godt ock den olden zenioer, den Bisscop, voer alle dusse turbulen in vrede hen genomen hadde, dat die Landtscap und Stadt weinich lastes myt die overblijfsel meer hadt hefft. Und hoewol dat die Corneel seer strengelicken hefft geregeret und voele gevangenen hefft coppen und hangen laten, dat Landt boven die ordentlicke scattinge beswaeret, dat men des yaer wol vijff und sees yaer scattinge hefft betalen moten boven alle andere teringe und treckunge, und den vijffte penninck upgebrocht, soe hebben die laeste tijden und dusses Georg van Laling regerunge in sijn slappicheyt und vensunghe noch groter scade und verdarff in die Ommelanden gescheden laten, nu dusse, nu des anderen sijdts und partijes sick mester toenende. Und hoewol he niet soe seer eendrachtlicken gelevet worde van Stadt⁺ und Landen gelick, soe hefft he nochtans sijn naem und ampt van wegen des enen diells beholden und die Landtscap seer anhangyck gewest ter tijdt, dat sie hem hebben begeert to holden voer een stadtholder. Und die Stadt niet alsoe gunstich was, want die Landtscap sick an die Staten und in die Unie²⁾ begeven wolde als een besunder provintie boven de stadt Gronnigen und niet nevens den stadt Gronnigen. Und Georg van Lalein daeromme ock die Unie annemen muste und besweren, indem he gubernuer van Vreslant wolde blijven, welcke he niet gerne verlaten wolde.

1) Eigenaardig, dat Eppens daarin veel minder bezwaar toont te vinden dan in de geestelijkheid van het nieuwe Groningsche bisdom.

+ fol. 128.

2) Eppens bedoelt de Unie van Brussel, den 9 Januari 1577 tusschen de verschillende gewesten gesloten.

[p. 248]

Daeromme die Landtscap up een gemene lansdach to Gronnigen in Minderbrodercloester van die Hoeffluyden verscreven des ene und ander maels, umdat sie tsamenhandt und starck solden erschijnen, um dusse und ander swaere saken myt Stadt und Landen to verlicken. Soe sint die edelingen und gemeente der Ommelanden up Vrijdages, wesende Alderhillygendach¹⁾ anno 77, eendrachtelicken to Gronnigen up den lansdach erschenen und to Broren²⁾ gecomen. Dan van daer gheeysschet to comen up het raedthuyse, um die propositie van Sin Genaden to ontfangen, soe Johan Hiddinck, secretarius van Sijn Genade, den Landtscap tot dremael leet anseggen; die summygen reeden, dat men doen solden, die sommygen meenden, men solden niet folgen. Alsoe ys die vormiddach hengegaen. Overst die porten worden to teyn uren boven aller luyden vermoden gesloten und savens synt die adel tsamen in hoer harbergen to 6 uren bewaeret worden tot 21 persoenen³⁾, als Christoffer van Ewsum myt sijn soen, Edzart Rengers myt sijn soen, Gensema myt sijn soen, Johan Mepsche up den Ham,⁺ Herman Siccinge, Feye Sickinghe, Johan Starckenborch, welcke allene twe maent to huys gecomen was uth sijn ballingscap und daeromme eerst relaxiert ys und lofftenisse gedaen, dat he tegens des Stadts hebbende gerechticheit niet doen wolde⁴⁾, abt van Thesunga, Gerardus Ahuys, van Rottum Jodocus Dockum, Hermannus Dockum, abt to Oldencloester bij den Dam, Johan van Gennyp, redger to Helm, Sybolt Bijema redger, Aepko Fockens, richter ten Dam, und anderen meer, Johan

1) 1 November 1577.

2) In het Minderbroederklooster.

3) Uitvoerig behandeld door Mr. C.P.L. Rutgers, De gevangenschap der Ommelander Heeren in 1577, Gron. Volks-Alm. 1896, blz. 192 vlg. Uitvoeriger dan Eppens is Rengers (t.a.p. II, blz. 62 vlg.) De namen der gedetineerde heeren naar een officieele opgave van de Stadsresolutiën van 2 Nov. 1577 bij Rutgers, t.a.p. blz. 199 vlg.

+ fol. 128^v.

4) Starckenborch werd den 9 December op belofte ontslagen. Vgl. Rutgers t.a.p. blz. 203.

[p. 249]

Hoernschen etc., Azinga Entens to Middelstum etc., Aeyko Unsta, welcke alle des anderen dages in verscheiden huysen gebrocht, tom laesten bij S. Mertenstoeren in Westendorphuys¹⁾ verwaeret sint worden und myt alle scemp, laster und hoen opentlicken traduciert als landtsdieven, verreders²⁾, uproerers, Konincks vijanden und anders, die nemant betalen wolden und het landtsgelt ondergeslagen hadden tot 30 eder 40 duysent gulden. Und muchten durch den Stadtholder tot nene compositie gemorwet³⁾ worden, hoewol die Landtscap daer wol 9 dagen up vertoevede und solicitierde alle dagen. Und worden voergevendt sommyge propositioenen, tweten dat die Landtscap solde die Ziel⁴⁾ demolieren laten⁵⁾ (als des adels dwanck over den bueren, an Luert Feddeme huys und Lucas van Lingen van Egbert Clant to Stedum und Feye Sickinge bewesen, tot onwille des Stadt und hele Landes, und neit vervanget muchten worden um neit tdoen dubbelde costen van wapenen), dat geschut weder overleveren und die rekenscap des Landes bij den Stadt to verclaren. Dan vorgeves, want men wolde, dat die Landtscap solde bij het verbunt blijven, und hadden dat roeff geweygert, mandaten veracht und die besunder geholden landtdagen, affsonderinge van rekunge und dat marck to Gronnige vercortet doer den Ziel und Wynsum tdoen. Welckes die landtscap verstaende antwoerde, dat sij alhier up een gemene landtsdach gecomen weren up Konicklicke Majestaets mandaten, welcke hoerden geleyde to holden na recht van alle volckeren, und Sijn Genaden, des an den Raedt versoeckende, hebben geantwordt sie weren neit starck genoech tsaemen. Dan den 3 Novembris

1) Daarheen werden alle gevangenen, die eerst op verschillende plaatsen gedetineerd waren geweest, den 12 December overgebracht. Rutgers, t.a.p. blz. 203 vlg.

2) H.S. heeft: verders.

3) Bewogen.

4) Delfzijl.

5) De tusschen haken geplaatste woorden vormen een met anderen inkt tusschen de regels geplaatste tusschenzin.

[p. 250]

geantwordt, dat het der Hoeffmannen bevel niet en were, overst Borgemesteren und Raedt, Gesworen Meente und Taelsmannen wolde up nene gelove und ehere die angeholdenen loesen laten. Daermede Sijn Genade na Drente reysende, vermende guede contentament nochtans to ontfangen. Waerup Popko Uffkens, raedt der Staten, ock niet anders wyste to antworden offte wij wolden moyten¹⁾,⁺ wat Sijn Genade des letten solde in sijn reyse na Drente. Overst myddelertijdt wordt den deneren der deputierden dat geweer affgenomen und up Hollum²⁾, Sickinge huys, Rengers huys und up die porten in den sindyckes³⁾ huys wol scarpelicken verwaeret en tijdt lanck und wort Petro Cornelio, den landes notario, dat protocol onthaelet durch den dener und van den Raedt sommygen gesonden. Alsoe dat nu scheen nene hoepe twesen van laxatie; daeromme ys Sijn Genade ock vraget, offte he sijne commissie na nene mester were over Stadt und Landen gelick sijn vorige Stadtholder. Daer hefft he up geantwordt: wel⁴⁾ can seggen, dat yck mester byn, het weer dat daer 3 eder 4 vendelen knechten in der Stadt weren to besettingen. Gelick die borgeren nu marcket inhilden myt wapenerhandt. Up den 7 Novembris ys beantwordet, dat men voereerst die Delffziel musten demolieren (welcke ser starck gemaket und den Landtscap wol 100.000 gulden gecostiget hadde) und daelsmijten, eher laxatie gescheden konde. Daerup die Landtscap versocht myt die angeholdene to communiceren, het weer in vrijheit dat men ander 4 voer ener instellenden offte ock vrij muchte bij hoer gaen und raeden; welcke tot 6 geordinert, hebben wederomme ingebrocht, dat sie konden niet resolveren als gevangenen; Sijn Genade hadde die scanzen an sick;

1) Muiten, opstaan.

+ fol. 129.

2) Holm, het Munnekeholm, waar het refugium der Aduarder monniken stond, dat voorloopig als gevangenis werd gebruikt. Vgl. Rutgers, t.a.p.

3) N.l. den syndicus der Ommelanden, Dr. Hieronymus Verrutius.

4) Wie.

[p. 251]

konde hie des voer gudt insien, sie woldent¹⁾ lijden. Daeromme van die daerbuyten weren, hovelingen und egenarffden, een protestatie angesonden an Sijn Genaden, protestierende van claere gewalt voer alle overicheit, soe hefft Sijn Genade neit anders tom laesten verclaert, dat die Stadt wolde die Delffziel demoliert hebben und en yder bevresede nu en uthval van die burgeren. Daeromme ys een mandaet affgesonden um to demolieren, welcke den 20 Decembris effectuert ys worden durch⁺ Lalein, Aelko Winkens²⁾ daeraff eysschende und de soldaten affdanckende; welcke die anderen nochtans onwerdich, nemende Ewsum tegens Ripperda, sint die knechten na Winsum gereyset, dan aldaer ock van den Stadt verdreven, sint heel verlopen. Hoewol dat die uthwesenden geerne up borgeren und burgeren guederen wolden tasten und arestatie doen, overst van die angeholdenen ontraeden ys worden, bes dat die Staten und prince Sijn Excellentie sulven seer solicitierde³⁾ um relaxatie und tot enicheit raeden wolde. Dan vorgeves, want die wederpartie der Spangerden, soe alnoch bynnen in der stadt weren, beloveden noch groter dingen den Stadt, indem sie den Staten affvallich wolden blijven, daer sie sick heel na gerichtet hebben, yndem hoer het Landt niet egen ghegeven worde. Des die Staten wol marckende, syndt die heren deputierden den gansen sommer und winter over sitten bleven ter tijdt, dat Wigbort van Ewsum, Hayo Manygen⁴⁾ und anderen een besunder bestellinge uthgaven sonder twivel niet sonder wetent, consendt der Staten, dat Bartel Entens und Derck Huyge teyn vendels solden richten und int Landt ynvueren um den stadt Gronnigen to bedwingen tidtlickes, eher die vijandt sick an hoer verstarckede. Overst woe geluckelicken dat Derck Huyge

1) Aan de kant staat hiernaast met lateren inkt geschreven: ‘dorch her Rodero Vertanati uth Dam, Fermsum, Vredewolt’.

+ fol. 129^v.

2) Aeylko Wyneken was schepper van het Zijlvest der Drie Delfzijlen.

3) H.S. heeft: solicierde.

4) Aan de kant staat met eene andere 16e eeuwsche hand: Eise Jarges und Johan Horenkens.

[p. 252]

tom eersten myt sijn voertoch und vorts binnen corten dagen daerna Bartelt Entens hoere versammelingen gemaket hebben, als sie nu nergent anders enich Ioepplaetse muchten verkrijgen dan to Coverden offte in die Ummelanden, dat hefft die erfaringe genoechsaem betuyget; want durch stedyge vlijtige kundtscap dem Bartelt Entens naegeholden und genomen, hebben die burgeren sulven tom eersten myt 3 vendelen to Assen uth cloester seer ilendt begrepen dem Derck Huyge, sick alhier gans onbesorget holdende.