De kroniek van Abel Eppens tho Equart

⁺¹⁾ Corte historische antekunge des belli sacri und inlandtsche der konnickschen Papisten van Spannien tegens die Evangelisschen²⁾ yn die Ommelanden und stadt Gronnigen und vort des stadt Gronnigen tegens hoere nabueren, den Ommelanden sulven, van den yaere 1566 mense Julio tot dusse laeste tijden, yaer und dach in sekere boecken affgedielet, durch Abelum Eppens cortelicken angetekent, na dat gemene geruchte schalde offte sulven erfaren heft, trouwelicken voer den sijnen sonder hoen van emants tsamen getogen.

Propter et per concilia et coetus hominum civitas omnis existens unum finem spectat, foelicitatem civium.

Foelicitas ex legibus.

Magistratus propter leges.

Lex consensu hominum.

Is verus consensus, qui vero et recto conformis est.

Omne verum et rectum in Deo consistit.

Deus manifestatur per religionem verbo suo declaratam.

Ergo civitatum foelicitas consistit in consensu verae religionis, quam magistratus et cives inter sese colunt, hic si aberratur, cadit foelicitas civitatis.

Mundus hic est instar unius civitatis, oceano veluti moenibus circumdatae, in qua omnes homines oportet unum civitatem efficere ad praedicandam laudem Dei, unoquoque varia officia inter homines exhibente, qualis is qui civis ecclesiae Christi est, puris enim sunt omnia pura, quod sive fide peccatum, hinc ergo discrimen bonorum et malorum in mundo, quia non sunt ecclesiae Dei etc.³⁾.

+ fol. 97.

1) Fol. 97 en 97v. is een los blad, in de katern tusschen fol. 96 en en 98 ingenaaid.

2) Deze tegenstelling is karakteristiek voor Eppens, die den strijd tegen Spanje uitsluitend als een godsdienstoorlog beschouwt.

3) Eppens heeft deze Latijnsche spreuken ongetwijfeld afgeschreven uit een spreukenboek, zooals er in dien tijd verschillende in omloop waren.

[p. 175]

⁺ Die belegerunghe des stadt Gronnigen¹⁾ anno 1579 costet: in lenunghe van knecht und servijsen van Januario tot laesten Decembris 3028 gl. 13 st. 4 placken, van cruyt und lot 2130 gl. 11 st. 5 placken, van tymmeringe an Dilffziel 65 gl. 17 st. 3 plack, van onkosten ten Dam und Winsum gedaen an den stadtholder grave George Lalein 3511 gl. 14 st., van onkosten to Lewerden und Antwerpen in commissie 22711 gl. 12 st. 5 plackens, van boedenloen 503 gl. 13 st. Tot laesten Decembris anno 79 bij tijden des stadtholders grave Jurg van Lalein und sijne egene belegerunghe gedaen voer Gronnigen umt Staets tmaken, summarum 58952 gl. 2 st. Die rentemester Johan Winbrugges²⁾ hefft in dit vorscreven 79 yaer gebort tot yaer 80: 1,033,317 gl. 5 st. 6 plack die yaertaxt.

Die anderde belegerunghe tegen den grave Georg van Lalein stadtholder anno 80, 3 Martii, voer Gronnigen gedane costen: die lenunghe der Azinge Entens und Unsten und Renwou³⁾ ruyteren in den Ommelanden vor Gronnigen belopen tot 20 Julij 29576 gl. 16 st. 6 placken, van attelerije und noedrufft des legers 2582 gl. 8 st. 2 placken, 20 Julij van onkosten tot Dielffziel weder to starcken tot den 21 Augusti, daer Azinge Entens in belecht worde, 3356 gl. 6 st. 5 placken.

+ fol. 97^v.

1) Door het beleg of eigenlijk de insluiting van Groningen in den zomer van 1579 dwong Rennenberg de stad zich aan hem te onderwerpen, hoewel zij de Unie niet onderteekende. Het tweede beleg van 1580, ook door Eppens genoemd, volgde onmiddellijk op het verraad van Rennenberg in Maart 1580; het moest worden opgebroken, toen Hohenlohe in Juni van dat jaar door de Spanjaarden bij Hardenberg werd verslagen en zoo de weg naar het Noorden weer vrij werd.

2) Deze was in het jaar 1579 zijn vader Herman Wijnbrugge als rentmeester der Ommelanden opgevolgd. De door Eppens opgegeven cijfers bezitten een vermoeden van juistheid, omdat Eppens in deze jaren meermalen werd gecommitteerd tot het nazien der rekening van den Ommelander rentmeester (zie o.a. Reg. Arch. Gron. 1582 n^o. 66).

3) Azinge Entens, Aylcko Onsta en van Renswoude waren drie ritmeesters in dienst der Ommelanden. Vgl. Rengers, dl. II, blz. 191 en 207.

[p. 176]

Der deputierden costen uth ordinantie der lotgens¹⁾ ys 350 gl., noch andere onkosten van......²⁾ 9104 gl. 10 st., van boedenloen, wagens und scippers 1098 gl. 10 st.

Van imposten bij Claes ten Buer³⁾, collectuer generael, is in een maent ontfangen 60150 gl., uthgave mer als ontfang befunden Claes restandich 843 gl. 3 ortgens. Hayo Reiners, ondercollectoer, ontfangen 1279 gl. 18 st. 2 placken tot 4 Julij, blijfft schuldich 452 gl. 5 st. 2 placken. Restat noch bij Berent Kater to Winsum und Conrade van Rensen up den Ziell collectoeren.

Anno 1576, tot ontlosinge der Walen uth Gronnigen, up interesse genomen 106298 gl. 2 st. 3 placken up Stadt und Landen. Uth Landt ontfangen van die vijffte pennick 76553 gl. 5 st. 6 grootgens, uth Drentlandt becomen 30000 gl. uth Gronnigen allene 25000 gl., daerto het gelt van alle hopluyden und clenodien angetastet⁴⁾.

1) Lotgens = loodjes, d.z. de wijnloodjes, waarmede de regeeringspersonen te Groningen werden betaald en welke zij tegen wijn in het stadwijnhuis konden inlossen.

2) Twee woorden in het h.s. doorgehaald en daardoor onleesbaar.

3) Claes ten Buer is eene zeer bekende persoonlijkheid in de tweede helft der 16e eeuw in de Ommelanden. Hij was een Appingedammer en heeft verschillende ambten (o.a. rentmeester van de contributiën, van de geestelijke en geconfisqueerde goederen, van het Oldambt enz.) in dienst van den Stadhouder en de Gedeputeerden der Ommelanden vervuld. Dikwijls zijn aan hem zendingen opgedragen. Op hoogeren leeftijd was hij burgemeester van Appingedam. Zijne correspondentie tusschen de jaren 1562 en 1593 is bewaard gebleven en berust in het Rijksarchief te Groningen, H.S. fol n^o. 179.

4) Of al deze cijfers juist zijn, is thans met de beschikbare gegevens niet meer na te gaan.