De kroniek van Abel Eppens tho Equart

⁺ Praesentatie²⁾ van de religioensvrede van hoege overicheit, anno 1578, 14 Julij³⁾.

Mathias bij der gratia Godes eersthartoch van Oesten-

+ fol. 9.

2) Op voorstel van den Prins stelde de Raad van State in Juni 1578 een concept op van een algemeene religievrede; het ging uit van het beginsel, dat vrijheid van godsdienst zou bestaan voor Katholieken in Holland en Zeeland en voor Calvinisten in de overige gewesten op die plaatsen, waar honderd gezinnen van één van beide gezindheden het verlangden. Dit concept werd 9 Juni bij de Staten Generaal ingediend. Daar werd het evenwel niet gunstig ontvangen; vrij algemeen verklaarde men zich eenvoudig aan de Pacificatie te willen houden, hoewel de gereformeerden in requesten op aanneming aandrongen. Eindelijk na langdurige beraadslaging besloten de Staten-Generaal den 12den Juli, dat de concept-religievrede aan de Staten der verschillende provinciën zou worden opgezonden tegelijk met de requesten der gereformeerden, met een geleibrief van den Gouverneur-Generaal. De bovenstaande brief van Matthias van 14 Juli was de uitvoering van dat besluit. Vgl. over dat alles Bussemaker, De afscheiding der Waalsche gewesten. (Verhandelingen van Teyler's Tweede Genootschap, Nieuwe Reeks, V). I, blz 319 vlg., 338 vlg. De brieven zelf bij Bor, I, 972.

3) Dit stuk ook in het rijks-archief te Groningen te vinden (Reg. Feith 1578 n^o 83) in een afschrift van 11 Augustus 1599 van den notaris Petrus Cornelius. De tekst van het afschrift wijkt hier en daar af van dien van Eppens. Soms kan Eppens ook naar de kopie van 1599 worden verbeterd.

[p. 26]

rijck, van Burgundien, gubernuer und capteijn-generaell van die Nederlanden. Seer lieve und beminde, alsoe die van religie gepraetendiert reformierde tho diversche stonden neerstelicken an ons versocht hebben, folgende horen request hierbij gevoecht, tmogen hebben exercitie in diversche plaetsen van hoere religie, dat ock sommige magistraten und officieren anmarckende, dat dieselffte exercitie in diversche plaetsen niet en hefft konen beleet worden, van gelicken gebeeden hebben um meerder und tlibere apparent gerijff und inconvinienten tscouwen, dat wij daeryn solden willen ordtnunge stellen. Wij hebben al selffte den deputierden van Generale Staten van die landen van herwarsover gedaen¹⁾ repraesentieren und na sekere communicatie darup geholden doen concipieren sekere puncten und articulen, denende tot regement und politique belede²⁾ niet alleenlick van die religie, maer ock van justitie ter orsake van jegenwordige orloghe, moder van alle quaet, und enige plaetsen grotelick geturbiert³⁾ und misacht. Welcke puncten anderwarff den vorscreven deputierden gecommuniciert sint west und alsoe na diversche andere deliberatie und examinatie daerup genomen und⁴⁾ dieselffde deputierden verclaerdt hadden, dat sie hemluyden niet en vonden geauthorisiert um darup resolutie tnemen, und dat sie van die advijs waren, dat sie den der vorscreven fine⁵⁾ die vorscreven puncten und articulen solden gesonden sijn an hoerluyden mesters in elcke provintie. Soe ys, dat wij om der fine⁶⁾ gijluyden daerover geropen alle diegenen, soe wel gestlick als wertlick, die in dusdanige wichtige saken behoeren und plegen geropen und gehort tsijn, dieselffde anderwarff wol und neerstelicken doersiedt und examiniert, und gesamelicken advisiert off gijluyden begeert,

1) Ander afschrift heeft: doen.

2) H.S. heeft: beclede.

3) Ander afschrift heeft: getroubleert.

4) Ander afschrift heeft: onderlinghe.

5) Ander afschrift heeft: dat ten dyen fyne.

6) Ander afschrift heeft: dat wij omme de voerschreven ende meer andere consideratien u lieden zenden dezelve poincten ende articulen ten fyne.

[p. 27]

die¹⁾ haerluyden unie und inholdent tacceptieren offte neit, ons myt alle vlijte advertieren van u luyden fynale resolutie. Und nyttmyn tot conservatie van der unie, eendrachticheit, dat myddelertijdt elck abstinere van aller vorder trouwicheiden²⁾ und disorderen, dieselve⁺ doen³⁾ cesseren, totdat bij middelen und van die vorscreven resolutien, die daer corts up sal moegen genomen worden, darin telckens rustelick und redelick contentement versien wordt, sonder des twillen sijn in enige gebreke. Und soe veere, als ghijluyden geresolviert wort geensins onder districkt van uluyder provintie tlibere exercitie van vorscreven religie twillen anveerden, noch gedoegen ons claerlicken overtscriven, dat gijluyden niettegenstaende dat enige andere provintien van contrarien advise waren, niettemyn verstarckt⁴⁾ tblijvende bij die unie, so solentlick gesworen. Updat bij uluyden tdoen sulcke benefitie, ruste und versekerheiden, als die vorscreven andere provintien hierdoer sindt verwachtende, niet verachtert und belettet en sijn. Hiermede seer lieve und beminde uluyden Got den Almechtigen bevolen uth Antwerpen den 14 Julij anno 1578. Onderstondt: Mathias N.⁵⁾.

An Georg van Lalein, grave to Rennenberch und bannerheere tho Felle, heer to Filleroe, Imbreches, stadtholder und captein-generael over Vreslant, Overijsel, Gronnigen, den Ommelanden, Drente und Lingen.

1) Ander afschrift heeft: die naer haerluyden.

2) Ander afschrift heeft: nieuwicheden.

+ fol. 9^v.

3) Ander afschrift heeft: doende.

4) Ander afschrift heeft: verstaet.

5) Ander afschrift heeft: N. Sille, en voegt er bij: ‘up de rugge stund geschreven: Onsen zeer lieven ende bezundere den Gouverneur, prelaten, edelen ende anderen die Staten van Ommelanden representerende.’

An den Staten der Ommelanden⁶⁾.

Erweerdige⁷⁾, gestrengen edelen und erentvesten lieve

6) Dit adres is in het h.s. verkeerd geplaatst, en moet staan ter plaatse van noot 4).

7) Deze brief is eenvoudig de missive, waarbij de stadhouder Rennenberg den bovenstaanden brief van Matthias van 14 Juli 1578 aan de Staten der Ommelanden doet toekomen. Het origineel schijnt verloren te zijn.

[p. 28]

besonder. Wij hebben van Sijn Altheser sekere packet breven ontfangen, die so an ons, gelick ock an euch addressiert synt. Derhalven wij idt upgebroken und euch hierbij versloten weder toschicken, genedichlick begerende, u ock niettmyn uth die name van Sijn Majestaet bevelende, dat gy entweder dorch ju abghesanden eder sonst scryfflicken uwen menunghe und intentie ons hierup verstendigen, und dat up het spodichste und myt den alder eersten. Erwerdige gestrengen edelen erentveste leve, besonder, unse heer Godt sij myt euch. Datum ilents in der stadt Campen den 15 Julij anno 1578. Ju gr. Georg van Lalein.

Dem werdigen gestrengen edelen und erentvesten unsen leven, besonder den prelaten, ridderen, junckeren, hovelingen und anderen representierende die Staten der Ommelanden.