Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman– rechtenstatus


Boek 18
[Folio 366v]
[houtsnede]
[Folio 367r]
Hier beghint dat xviij. boeck ende het spreect vanden beesten Dat eerste capittel vanden beesten int ghemeyn. 56505[regelnummer] NAe dyen dat gheeyn-Ga naar eindnoot56505 det is die tractaet van- der cyerheyt der aer- den als totten proprie- theyten der mineren 56510[regelnummer] ende der groeyelijc- ker dinghen als dyer bomen ende der cruden Vanden welcken dye heylighe scrifture ghewach maket soe ist in dat laetste te tracteren vanden proprietey- 56515[regelnummer] ten der gheuoelijcker ende der sinnelic- ken dinghen ende te voertsten vanden proprieteyten der dyeren. ende inden eersten int ghemeyn dat is is te seggenGa naar eindnoot56518 int generael. ende nae int speciael van 56520[regelnummer] elcken dyeren ende oeck van beesten en- de quicken Ende oeck mede vanden cru- penden dyeren der welcker namen in- den texte ende inder glosen gheschre- uen staen: Item het heyt daer omme 56525[regelnummer] een dyer dat is animal wantet ghema- ket is van vleysch ende ghesielt mitten gheeste des leuens. Of daer omme dat- tet luchtich is als die voghelen of wa- terich als de vissen of aerdich als paer- 56530[regelnummer] den ende koeyen of ghangachtich als menschen ende crupende als serpenten. Item moyses seyt drye gheslachten der ghesielder dinghen. Als quicke dat zijn paerden koyen verken scapen ende de- 56535[regelnummer] ser ghelijcke etcetera Ende die ander zijn woluen leeuwen ende deser ghelijcke. Die derde zijn als slanghen serpenten ende deser ghelijcke etcetera alst open- baert genesi primo. Waer of dat basili- 56540[regelnummer] us seyt in exameron Iumenta dat zijn koeyen ende paerden ende zijn in dye ghewoente ende in die hulpen der men- schen gheset Ende zommighe zijn ghe- ordineert te arbeyden als paerden ossen 56545[regelnummer] kemels ende deser ghelijc ende zommige zijn geordineert wolle te dragen als die scha- pen ende zommige zijn gheordineert datter die menschen af gheuoet sullen werden als die varcken ende die soghen Reptilia dat zijn 56550[regelnummer] crupende dieren die wtwaert beroert wer- den als wormen serpenten ende slanghen ende hier af zijn drye geslachten als die ghene die mitten monde treckende zijn als wormkens of pierkens die hem seluen mitten monde 56555[regelnummer] voert trecken. ende daer zijn ander als serpen- ten die hem mitten ribben voert helpen. ende daer zijn noch ander die hem mitten voeten voert helpen als die laceerten ende haech- dissen Item dese beesten hebben int ghemeen 56560[regelnummer] die nature der fellicheyt want die een is fel mitten claeuwen die ander mitten hoernen die derde mitten tanden Item alle beesten heb- ben een beruerlike craft ende een sinlike craft mer die een meer dan die ander na dyen dat 56565[regelnummer] hem tbloet puer is ende subtijl daer nae zijn hem die sinnen subtijl Hier om ist dat die os traech is ende die ezel ghec ende die henxt begerende die merien dye wolf ongetem- pert die leeuwe koen die vosse scalc. ende 56570[regelnummer] also voert Waer of dat die goetheyt inden dyeren volcht die goetheyt of die quaet- heyt der complexien als basilius seyt dat selue seit arstotiles int boec vanden dieren Item de dierenGa naar eindnoot56573 schelen oec veel inden voetsel want zommige 56575[regelnummer] werden alleen mit vleysch geuoet als die leeuwe die wolf tygris ende deser gelijc. ende zommige werden van allen gelijc geuoet als die hont die kat ende deser gelijc. ende zom-
[Folio 367v]
mige werden van grase ende van coern ghe- 56580[regelnummer] voet als die paerden die herten ende deser ghelijc. Item aristotiles seyt libro i. dat zommighe dieren hebben haren properen smake als de byen Wes smake honich is ende zommige cleyn dieren vanden ghetale der zueter als 56585[regelnummer] spinnen ende haer smake is een vlyeghe. want si leeft vander iacht der vliegen ende zom- mighe iaghen ander dieren als die leeu- we die wolf ende deser ghelijc ende zommige dieren vergaderen haer spise ouer enen hoep 56590[regelnummer] als die egel ende die miere Item die sake waer om dat alle dyeren voetsel behouen als auicenna seyt is vuchticheyt der substan- cien ende hetten dire de vuchticheyt sceyden- de is ende ontbindende ende die warme lucht 56595[regelnummer] die daer om staet. Item aristotiles seyt als auicenna datter zommighe dyeren tot hyer toe altoes wilt zijn ende zommighe altoes tamme Als die mensche die muyle ende dye gheyte. ende zommighe werden haest ghe-Ga naar eindnoot56599 56600[regelnummer] tempemrt als die elephant Item van allen gheslachten der tammer dyeren werden wilt gheuonden als een wilt mensch een wilt os een wilt peert een wilt hont ende alsoe voert. ende zommighe dyeren zijn dire alte ghaern 56605[regelnummer] vechten ende wreet zijn ende sonderlinge als si riden willen Item in allen ghesielden dyeren is een begheert der ghenuechten ende dan vechten die mannen om die wyuen Ende zommighe dyeren in dyen tiden scarpen 56610[regelnummer] hem als die vercken ende zwinen die wente- len hem int slijc ende laten dat slijc aen hem verharden op dat si te quader te byten sullen zijn alst droeghe is. ende zommige dyeren zijn van groter ghoedertirenheyt ende zom- 56615[regelnummer] mighe van groter felheyt ende die langhe ghedencken als die honden die kemelen ende die ezelen. ende zommighe zijn van crancker ghedenckenis als die struys ende dye du- ue Mer die mensche alleen ghedenct 56620[regelnummer] vergheten dinghen als auicenna seyt. nochtans zijn daer veel dyeren die ghe- dencken dingen die si sien ende leren als aristotiles seyt libro i. Inden menschen alleen is die me- morie na dyen dat hem die mensche oec 56625[regelnummer] verstaet ende sin heeft ende daer om seyt au- gustinus de ciuitate dei xi. het is eenre- hande wonderlijcke wijsheyt inden stom- men beesten inden welcken properlijck te spreken wetenschap is. Want in hem 56630[regelnummer] wordt een ghelikenis van wetenschap gheuonden want si hebben een open- baer beheyndicheyt in haer iongen te winnen ende die te voeden ende te verwa- ren ende in haren huysen nesten te ma- 56635[regelnummer] ken ende in haren voetsel te zuecken. ende hem seluen te ghenesen ende te vlyen daer si zeker zijn ende si weten oec toe- comende dinghen ende elck paer mynt hem onderlinghe als die hart mint die 56640[regelnummer] hynde dye leeuwe de leeuwinne ende alsoe voert etcetera Item aristotiles seyt dat in elcken dyere is een radicael lit twelc tbeghin is alre virtuten als der natuer- lijcker der gheestelijcker ende der zien- 56645[regelnummer] lijcker virtuten ende dat is thart Of an- ders yet in zijn stede van wes wortele auicenna seyt Beghint dye scheppenis- se alre dyeren ende formeringhe ende figuraci. Ende als dat volcomelic ghe- 56650[regelnummer] formeert is soe heuet een aensicht dat wederbuucht is tot sinen materialiken ende beghinnelijcken beghinne daert eerst of ghecomen is als totter aerden ende dye oprechtinghe is den men- 56655[regelnummer] schen alleen ghehouden vanden begin der naturen. inden welcken die natu- re des menschen is ghedeelt ende oec ghesettet bouen alle dynck dat lijf ont-
[Folio 368r]
fanghen heeft als die poete seyt. Item 56660[regelnummer] basilius seyt dat alle dyeren moediger werden teghens die tijt dat si wynnen wil- len dan in anderen tiden Ende dat gheualt in die leynten tijt wanneer dat die hemel- sche hetten inden dyeren bestaet te regneren 56665[regelnummer] Die ghelijckenis seyt auicenna ende oeck aristotiles Alle dyer dat saet heeft wint een dyer dat hem ghelijcke is ende daer omme heeft die nature enen yghelicken dyer een lyt ghegeuen den enen daer hy 56670[regelnummer] tsaet mede wt storten sal ende den ande- ren daer hy tsaet in ontfanghen sal als den wyue heeft si die moeder gheghe- uen ende dit is generael in allen dyeren daer onderscheyt is des gheslachtes want 56675[regelnummer] die man heeft hem als een form ende twijf als een materie ende daer om al dat wijflic is heeft een moeder oft yets wat voer die moeder daer si des mans saet in ontfaet ende dat gheschiet menichsins in- 56680[regelnummer] den enen aldus ende inden anderen also als auicenna bewijst in menigen exem- pelen. Item auicenna seyt generael proprieteyten vanden dyeren ende seyt al- dus Het ghelijcken zommighe dyeren in- 56685[regelnummer] den leden als die mensche ende tpaert in- den vleysche ende inder zeenen ende si schelen onder malckanderen in veel dinghen. eerstweruen inder ghedaenten ende in- der hebbinghe der leden alsoe wel der 56690[regelnummer] slechter leden als der componeerder. Als die slecke heeft schulpen die eghele heeft doernen ende die mensche niet ende dat peert heeft enen start ende die mensch niet Item si schelen inder groetheyt als 56695[regelnummer] inden monde ende inden oghen Want dat een dyer heeft enen groeten mont ende dat ander enen cleynen Item si schelen oec inden ghecale want dat een dyer heuet tweeGa naar eindnoot56698 voeten ende dat ander vier ende zom- 56700[regelnummer] mighe dyer veel voeten als die spynne luzen ende ander dyeren Item zommi- ghe schelen inder figuren of inde har- dicheyt of inder morwicheyt als die os- sen voeten zijn harder dan des menscen 56705[regelnummer] voeten. Item si schelen oeck mede inder gheleghentheit want die mammen van- der meryen legghen tusschen die after- ste beynen ende vanden elephant leg- ghen si onder die borst Ende si schelen 56710[regelnummer] in haren wercken want die elephant die vecht mit sinen oren ende mit zijnder nasen ende die ossen mitten hoernen. Item si schelen oeck in haren passien. want die vle heuet crancke oghen en- 56715[regelnummer] de die zwaluwe heuet scharpe oghen. als auicenna seyt Item si schelen in ha- ren begheren van te hylicken want dat een is vyerich ende starc te minnen als die haen die ander cranck als die torteldu- 56720[regelnummer] ue ende zommighe begheren mit allen specien ende zommighe mitten haren alleen ende zommighe houden altoes reynicheyt als die bien Item daer zijn zommighe dyeren die van groter ghul- 56725[regelnummer] sicheyt ende ghyericheyt zijn inden eten ende daer omme iagen zommige des nachtes als die wolf ende zommighe des daghes ende des nachtes als die catten Item in allen dyeren zijn noet 56730[regelnummer] menigherhande leden die deen den an- deren dyenen om die menigerhandich- heyt haers wercx waer omme dat dye beenen noet zijn op dat si al den benen een onderstant wesen sullen ende dye 56735[regelnummer] knoerselbeenen zijn oeck noet om dat vleysch te beschermen vander hardich- heyt der beenen. Ende die zeenen die zijn oeck noet om die verghaderinghe
[Folio 368v]
der leden ende om die draghinge des 56740[regelnummer] gheuoelens ende des beroerens ouer- mits dyen leden ende zijn taye omme te sniden ende boechsom om te crommen Ende tvleysch was noet om die ydel- heyt te vollen ende om die leuendighe 56745[regelnummer] hetteu te houden. ende thert is noet omGa naar eindnoot56745 dat beghinsel des leuens ende om die winninghe der gheesten ende die lon- ghen omme den adem te verhalen en- de om dye coude lucht aen te halen om 56750[regelnummer] die zaftighen die hetten van tharte En- de die maghe is om die eerste verduwin- ghe der spysen ende die substancie der leueren is noet om die winninghe des bloets Die aderen zijn noet omme dat si 56755[regelnummer] tbloet ouer alle die leden draghen sul- len Die darmen zijn noet om dat si den dreck wech draghen sullen ende zuue- ren sullen. ende die nyeren mitter man- nelicheyt zijn noet om te behouden een 56760[regelnummer] ghelykenisse. die ghalle is noet om die starckinghe der verduwinghe. die milt is noet om dat daer vergaderen sal die melancoliose oueruloedighe humoer. Thoeft mit zijn toebehoren was noot 56765[regelnummer] om alle tlichaem sin te gheuen ende te regeren. die hals was noet om die ver- ghaderinghe des hoefdes ende des lich- ames ende om die stemme te formeren ende om die spyse ende drantk te voerenGa naar eindnoot56769 56770[regelnummer] totter maghen. die borst is noet om die gheestelycke leden te beschermen. dye armen ende handen waren noet om te wercken die siden ende ribben om te be-Ga naar eindnoot56773 houdcn die natuerlijcke leden. Ende dye 56775[regelnummer] beenen ende die voeten om dat lichaem te draghen ende oeck om dat een men- sche ghanghen mach vander eenre ste- den totter anderen stede Die huut was oeck noet om een beschermenisse alder 56780[regelnummer] bynnerster leden voer den hynder dyeGa naar eindnoot56780 van buyten comen mach. Ende dye ha- ren zijn noet om dye huut te bescher- men. Dye naghelen waren noet om die eynden vanden vingheren ende vanden 56785[regelnummer] voeten mede te beschermen. Item dye nature in allen dyeren is ghedu- pleert om dat si wat voetsels hebben sul- len teghens dye quetsinghe ende daer omme hebben die harten hoernen en- 56790[regelnummer] de die beeren hontstanden. ende dye leeuwen claeuwen. Ende alsoe open- baert inden dyeren dat in hem niet ouer- uloedich en is noch te luttel. ende dye cleyne dyeren die gheen scharpe tan- 56795[regelnummer] den of claeuwen en hebben of hoernen lopen wel daer si verkeert zijn als ha- sen ende conynen. ende in deser ghelijc- ken. Item alle dyer dat een ander win- nende is heeft oghen sonder alleen die 56800[regelnummer] mol dye welcke oghen heuet mit enen webbe besloten. ende dit webbe is hem ghegheuen om zijnder cranckicheden des ghesichtes Ende alle dyer dat oren heuet roert zijn oren sonder die mensche 56805[regelnummer] ende alle dieren dat haelt sinen adem. Mer zommighe by openbaer weghen als ten monde ende ter nasen ende zom- mighe trecken haren adem by heyme- lijcken weghen als doer zweetghaet- 56810[regelnummer] kens als die byen ende vlyeghen. ende deser ghelijc. Ende alle viervoete dier dat bloet heeft dat heeft morch ende dye mensche sonderlinghe heeft veel van- den morghe nae sinen lichaem te syen. 56815[regelnummer] ende dat was noet om menigherhande werckinghe die hy doet. ende alle dyer dat hoernen heeft dat heeft ghesplitte voe- ten mit clossen wtghenomen den eenhoern
[Folio 369r]
heeft voeten ghelijc een paert. ende alle 56820[regelnummer] ghehoernt dyer heeft die hoernen hol sonder die herten ende die eenhoern. ende alle ghehoernt dyer is viervoetich wtghe- nomen een serpent in egipten dat hoernen heeft ende wert cerastes gheheyten Ick 56825[regelnummer] spreke vanden dyeren die hoernen hebben die vander naturen des beens zijn Want die slacken hebben cleyne morwe hoernen ende slimich ende nochtans en zijnt gheen hoernen mer instrumenten daer si die wegen 56830[regelnummer] mede soecken want si hebben een cranc ghe- sicht ende gemoet hem yet harts so trec- ken si vluchs die humoren in ende si hebben sculpen voer haer huysen. Item zommi- ghe dyeren hebben tanden in beyden kin- 56835[regelnummer] nebacken ende zommighe alleen bene- den ende die gheen tanden in die ouersten en hebben die zijn ghehoernt want dye materi ghaet in hoernen Item ne gheen dyer dat cromme tanden heeft heuet 56840[regelnummer] hoernen want die materi ghaet in die hout- tande als dat zwijn die houtande ende die hoernen en ouerdragen niet. ende die dye- ren die gheordineert zijn te rouen hebben die tanden ghedeylt ende scarp als die wol- 56845[regelnummer] uen ende die leeuwen. ende die tamme dyeren ende diemen temmen mach als koyen ende elephanten ende kemels hekben die tandenGa naar eindnoot56847 effen ghelijck dichte deen an dander oft al een tant waer op dat si dat cruut te bat 56850[regelnummer] eten souden. ende daer en is gheen dyer dat meer ordinancien van tanden heeft dan twee wtghenomen den visschen alst openbaert in- den snoecken ende in veel anderen Nochtans seytmen dat in yndien een wonderlic dyer is 56855[regelnummer] dat den beere ghelijck is inden lichaem ende inder huut ende den mensche in- den aensicht ende heeft een roet hooft als menye ende enen alte grotenen mont ende in elcke kynnebac drye ordene van 56860[regelnummer] tanden die van malcanderen ondersceiden zijn Wes enden zijn als des leeuwes. ende zijn start is als des schorpioens start ende slaet of schiet mit sinen haer als dat doer- nen varken doet. ende heuet een vrese- 56865[regelnummer] lijcke stemme oft een bazuun waer oft trompette ende loept snellijcken ende eet menschen ende daer en is gheen wre- der dyer opter aerden noch men vint gheen wonderlijcker als auicenna seyt 56870[regelnummer] Ende dese beest heyt in griexs vantus Dat selue seyt plynius oeck libro viij. capitulo xxij. waert dat dle mensche songhe endeGa naar eindnoot56872 dat dyer ryep het soude den luden dunc- ken dattet een trompet ende een pype 56875[regelnummer] te samen waer dye te samen speelden.Ga naar eindnoot56875 Item alle dyer dat een dyer wynt he- uet twee nyeren ende een blase Mer de- se dyeren die eyeren legghen en heb- ben gheen nyeren noch blase. ende dye 56880[regelnummer] oueruloedicheyt des vuchten inden vo- ghelen dat ghaet in claeuwen ende in vederen Ende inden zwemmenden dye- ren dat ghaet in schulpen ende in scubben Item alle dat hoernen heeft ende bo- 56885[regelnummer] uen gheen tanden en heeft dat ederkaeu- wet ende heeft veel buucken. enen buke die groet is ende enen anderen die mynre is. enen langhen ende enen wijden. ende die sa- ke waer om dat dese veel buken hebben 56890[regelnummer] is menigerhande verduwinghe want haer spyse is droeghe ende niet wel ghe- kaeuwet int beghin om die ghierliche- de des etens. ende daer omme moeten zijt anderweruen kaeuwen. Want dye 56895[regelnummer] spyse wert weder ghehaelt vanden mees- ten buuke totten monde ende daer wert si gheederkauwet. ende als si anderweruen alsoe ghekaeudt is soe wert si voert tot-
[Folio 369v]
ten anderen buke gheseynt als auicen- 56900[regelnummer] na seyt libro ij. capitulo ij. Ic segghe dat alle dyer hebbende smeer en heeft gheen smerich morch. Ende alle ademende dyer heuet een longhen of yets wat voer die longen als die visch heeft kuwen onermits wel-Ga naar eindnoot56904 56905[regelnummer] ken hi twater mitter luchten nae hem trecket ende laettet nae wt. Ende alle dyer hebbende bloet dat heuet hert ende leue- re ende die gheen bloet en hebben dye en hebben oeck gheen herte nochtans heb- 56910[regelnummer] ben si voer therte tsaet des leuens. Item alle die dyeren die wynnende zijn heb- ben enen ghalle zommighe hebbense verborghen als die hert tpaert ende dye muyl. ende zommighe hebbense open- 56915[regelnummer] baer. ende die delphijn alleen en heeft ghenen ghal al ist dat hy wyndt ende ademt Item die dyeren die eyeren leg- ghen hebben ene grote ghal of een cleyn als die visschen ende die serpenten. Item 56920[regelnummer] dye selue seyt dat alle dyer hebbende bloet dat heeft saet ende alle dyer dat vol bloets is wynnende ander dyeren heuet vijf sinnen dan een gheslacht van musen wes oghen bedect zijn ende heeft een pu- 56925[regelnummer] pille onder dat vel ende die weghen der zonnen zijn in zommighe verborghen alsGa naar eindnoot56926 dye oren ende die nazeghaten twelc open- baert inden visschen Want si vlyen als si wat horen pulsen ende si rueken anders 56930[regelnummer] en souden si niet totten net comen om den melck ende om ghebraden vleysch waer om dat die kreeften inden vischkoruen lo- pen ende daer om seyt aristotiles als auicenna seyt dat die delphijns dat zijn meerzwijns ende 56935[regelnummer] een ander gheslacht van visschen alst donret vallen opten gront of in hem waer dat groete euel ende dan werden si gheuangen of si dronc- ken waren ende si vlien vander stede daer een ander visch ghedoot is ende vanden bloede eens 56940[regelnummer] anders vissches. ende si schuwen onreyne netten ende onreyn koruen ende si ghaen in dye nyeuwe die wel ruken. Ende die dyeren die anghelen hebben als byen ende vlieghen die hebben scharpe sinnen. Want si horen van 56945[regelnummer] verren ende si ruken. Ende die byen en blyuen niet daer enighen quaden lucht is ende daert vuyl stincket Mer si rusten ghaerne daert wel ruuct ende daer zue-Ga naar eindnoot56948 ticheyt is als die selue seyt. Item dye 56950[regelnummer] dyeren schelen inder stemmen want zom- mighe hebben een starcke stemme ende een scharpe ende zommighe een crancke ende een weecke ende zommighe luttel stemmen of ne gheen: Ende alleen die dyeren dye 56955[regelnummer] enen roeper hebben ende een longhen ende die ademen gheuen gheluut ende die niet en ademen maken onderwylen een gheluut onderwijlen een wispelinghe ende dye dyeren dye een stemme maken 56960[regelnummer] ende tonen ende ander dyeren dese ma- ken een groet gheluut ende maken een krijssinghe als si hylicken willen. ende een yghelijck kent zijn gheslachten by haren properen stemmen ende noden mal- 56965[regelnummer] cander totter vrijnghe. Item die selue seyt dat alle dyer hebbende bloet dat wan- derende is dat waket ende slaept ende alle dyer dat eyeren leydt is van dunnen slaep. Item alle dyer behouet een voet- 56970[regelnummer] sel dat hem bequaem is ende zijnre com- plexien ghelijcket ende in haerder spisen te nemen daer is groet onderscheydt tusschen ende oeck in haren dranc te ne- men Want die ghaende dyeren die ha- 56975[regelnummer] re volcomen ghelike lippen hebben drinc-Ga naar eindnoot56975 ken al zughende. als die menschen peerdenGa naar eindnoot56976 koeyen ende muylen etcetera Mer die ander dyeren die onghelijke lippen hebben die
[Folio 370r]
drincken al leckende als die kat ende die 56980[regelnummer] hont ende deser dyeren tonghe is buuch- somste om dat water nae hem te lecken. Item het zijn veel viervoete dyeren die niet en drincken dan zelden als hazen ende coninen Want die vochtichticheyt van-Ga naar eindnoot56984 56985[regelnummer] den cruden is hem voer enen dranc. ende die ander dieren die van groter droecheit ende hetten zijn die moeten drincken. ende dye droeghe ende hete spyse eten als duuen ende ander voghelen die niet en rouen. mer 56990[regelnummer] die rouen eten vuchte spyse ende daer om drincken si selden. ende wanneer dat si drinc- ken dat is een teiken dat si sieck zijn of dat si alte groten hette hebben als aristo- tiles seyt ende oeck auicenna. Item aui- 56995[regelnummer] cenna seyt noch dat die dyeren van cley- nen lichaem zijn scascker dan dye mitGa naar eindnoot56996 groten lichaem zijn alst openbaert inden spynnen ende inden byen ende inden myeren der welcker ambochten subtijl zijn Item 57000[regelnummer] solinus seyt int boeck vander wonderlic- heden dyer warelt dat alle dyer heb- bende ghesaechde tanden is ghulsich ende kyuende ende ghaern vechtende alst open- baert inden hont inden pantheer ende inden 57005[regelnummer] leeuwe etcetera Ende die wijfkens van sulcken die- ren draghen ionghen die onvolbracht zijn want si werden blint gheworpen ende die beerinne die werpt stucken vleysch ende die lectse ende formeertse mitter tonghen 57010[regelnummer] ende voetse onder haer oxelen als die hen- ne haer kuken doet alsoe doet die leeu- we ende die pantheer die werpen oeck on- volmaecte ionghen die niet volcomelijc gheformt en zijn. Item alle dyer dat 57015[regelnummer] veel ionghen werpet mint datter eerst ghewerpen wert ende si meynt dat dat tna- tuerlicste is ende daer om slinden zommi- ghe dyeren haer ionghen sonder dat eerste als zommighe soghen doen Item 57020[regelnummer] in allen dyeren die onvolcomen iongen werpen daer is vraticheyt in ende gul- sicheyt. Want waert dat die nature bey- dede dat si volcomen worde si souden der moeder buuck op schoeren ende crupen 57025[regelnummer] wt ende soe soude die moeder steruen. Of quamen si wt natuerlijcken si souden haer moeder doot zughen Ende want aldustanighe dyeren ghaerne vechten ende dicwijle malckanderen doot byten 57030[regelnummer] daer omme heuet die nature gheordi- neert datter veel teuens gheboren ende gheworpen werden op dat haer gheli- kenis vmmers in die warelt bliuen sal. ende dat si niet al veruaren en sullen alst 57035[regelnummer] gheualt in dye wolfinne ende in die te- ve ende vipera dat is eenderhande slan- ghe Dese wynnet twijntich kynderen tot enen mael als die selue seyt. Ende daer omme wanter alsoe veel ionghen 57040[regelnummer] te ghader leuen inden buucke van de- ser slanghen van groter ghyericheit zu- ghen si dat voetsel vander moeder ende treckent nae hem vander vuchticheyt ende wantse dye moeder dan alsoe ve- 57045[regelnummer] le niet gheuoeden en can soe sterft si eer si volcomelijcken daer af ghenesen can Item aristotiles ende auicenna segghen dat die dyeren die haer tanden te samen staende hebben die crighen luttel ionghen 57050[regelnummer] ende diese scharp ende ghesceyden heb- ben die crighen veel ionghen. ende dye dyeren die cleyne lichaem hebben die win- nen veel ende meer dan de grote lichamenGa naar eindnoot57053 hebben Ende die dyeren die minste win- 57055[regelnummer] nen hebben mynste mammen. ende dat onderscheyt vander gheleghentheyt der mammen machmen sien die teven ende die soghen hebben veel mammen
[Folio 370v]
alle den buuck langhes Item alle dieren 57060[regelnummer] die veel hilicken ende dicwijl zijn van corten leuen ende daer omme luden die ghelubt zijn leuen langhest. Item galienus ende auicenna segghen vanden sparma dat sparma vanden goeden bloede is ende is een 57065[regelnummer] volcomen verduwinghe die thans verkeer- lic is int voetsel der leden. ende daer omme als een dat sparma wtwerpt soe wordt hi zeer ontverwet ende tlichaem wort ver- cranct ia meer of hy viertichweruen also 57070[regelnummer] veel bloets lyete: want dicwijl ende veel te hilicken is verderfnis des lichaems ende tleuen werter mede ghecort. Ende daer omme leeft die elephant langhe Want hi mint kuuscheyt ende hi mynt selden. 57075[regelnummer] hier toe heuet aristotiles gheseyt auicen- na ende solinus mede. Item ysaac trac- teert in dietis naturalibus vanden dyeren nae dat si des menschen lichaem voeden- de zijn Want zommige dyeren becomen der 57080[regelnummer] complexien des menschen als lammeren hueken scapen ende varcken vanden tammen. mer vanden wilden soe zijn dese als her- ten ende caprioels ende deser ghelijc. ende zommighe zijn daer die der menschelijc- 57085[regelnummer] ker complexien te mael contrari zijn ende dat is in alte groter hetten als die thyri daermen die dryakel af maect ende serpen- ten of in alte groter couden als spynnen ende schorpionen. ende zommighe zijn daer 57090[regelnummer] die der naturen des menschen ongelijc zijn mer nochtans en hebben si altemael geen wederuechtinghe. noch en zijn niet do- dende als die eghelen hazen vossen ende ander dyeren die vleysch hebben van zwa- 57095[regelnummer] re luchten Want alsulcke dyeren zijn alte quaet ende gheuen den menschelicken lichaem nochtans voetsel ende die wilde dyeren zijn heetste droechste ende magerste ende meer dan die tamme om des wil dat si steets 57100[regelnummer] in roeringhe zijn ende om dye droecheyt haers voetsels ende daer om hebben si har- der ende onuerduweliker vleysch dan die ander. Ende der wilder dyeren vleysch en vervuult niet alsoe ralch als der tam-Ga naar eindnoot57104 57105[regelnummer] men vleysch. Ende der wilder dyeren en smaken niet also wel als die tamme doen ende si voeden oeck myn wtghenomen die wilde caprioels die bat smaken ende bat voeden dan enich ander vleysch. 57110[regelnummer] Item zommighe van desen dyeren wor- den gheuoet in vuchten ende in waterigen steden ende haer vleysch is zeer voeden- de ende werden haest verduut Mer si werden schier vanden leden ontbonden. 57115[regelnummer] Ende zommighe werden gheweyet in droeghen steden die berchachtich zijn ende dit vleysch is dat beste ende dat be- quaemste om die ghesontheit te behou- den ende starcket die leden best ende bly- 57120[regelnummer] uet daer by Item die dyeren dye ghe- temmet werden ende inden huysen ge- voedet worden hebben dat slimichste vleysch ende dat groefste om veel cor- rupcien haerder spysen ende daer omme 57125[regelnummer] zijn dye dyeren quader te verduwen. want als ypocras seyt ist sake dat een mensche weten sal die ghoetheden van- den vleyssche eens dyers soe moet hy weten in wat steden dattet gheuoedet 57130[regelnummer] is of dye stede laeghe ende nat is ofte dat si hoeghe ende droeghe is ende of si groete beroeren hebben of cleyn want die dyeren die natuerlicke tam zijn die zijn van mynder hetten ende van meer- 57135[regelnummer] der vuchticheyt dan dye wilde dyeren zijn. ende daer omme is haer vleysch weecker ende lichtelijcker te verduwen Want van veel rustens soe werden dye
[Folio 371r]
zweetgateren ghesloten waer af dattet 57140[regelnummer] vleysch weeck blijft Ende want si sonderlin- ghe veel eten ende veel drincken soe werden die oueruloedicheden der humoren ghe- meerdert ende die vetticheden werden ghe- menichuoudicht ende daer omme zijn die 57145[regelnummer] lichamen assulcker dyeren zeer voedelickGa naar eindnoot57145 ende smakelick ende ghaen dat lichaem ende die aderen schier doer. ende al ist dat si na- tuerlicken voeden om haere groter vuch-Ga naar eindnoot57148 heyt willen nochtans werden si haest van- 57150[regelnummer] den leden ontbonden ende alsoe gheuen si den lichaem myn voetsels dan dye wilde. want al ist dattet vleysch der wilder dye- ren harder is te verduwen nochtans dueret bat byden leden Item in allen geslach- 57155[regelnummer] ten der dyeren zijn die mannen heeter dan die wiuen ende van mynre vuchtiche- den ende daer omme zijn si van subtijlder voetsel ende van edelre dan die wiuen zijn wtghenomen inden gheyten dat beter 57160[regelnummer] vleysch is vanden wyue dan vanden man Want inden wiue die vuchticheyt tem- pert die droecheyt der complexien Mer die manlijcke hetten ontsteect die natuer- licke droecheyt des mannes ende daer is 57165[regelnummer] dat wiuen vleysch beter dan dat mannen vleysch want het is meer ghetempert Item die ghelubde dyeren onder die com- plexi des mans ende des wijfs zijn mid- delbaer wanttet vleysch der ghelubder 57170[regelnummer] verhetten myn dan tvleysch der mannen ende meer dan der wiuen. Item het is een reghel dat die dyeren die natuerlicken vucht zijn soe zijn die mannen beter dan die wiuen te eten. ende onder den droe- 57175[regelnummer] ghen dyeren soe zijn die wiuen ghesontste. ende dat in een volcomen etate Mer dye mannen zijn beter in enen volcomenen etaet als die selue seyt. Item die goet- heyt des dyers werdet verwandelt van- 57180[regelnummer] der menigherhandicheyt der etaten. Want dye dyeren dye noch bij den zu- ken zijn dye zijn bij groeter vuchtiche- den ende slimicheden ende daer omme maken si veel fleumatigher vuchtiche- 57185[regelnummer] den of onnatuerlicheden ten waer dat si van naturen droeghe waren. als ossen ende gheyten vleysch Ende tvleysch al- sulcker dyeren in sulcker etaten zijn best ende sonderlinghe ist dat si mit goeden 57190[regelnummer] melck gheuoet werden. Ende dat vleysch is noch beter alsulcker dyeren dye ghe- speent zijn vanden melcke. Want dat vleysch en is alsoe slymich noch alsoe vuchtich niet. Ende wanneer dat dye 57195[regelnummer] dyeren van droegher complexien zijn ende dat si volwassen zijn soe is dat vleysch harder te verduwen mer het is beter in sinen voeden ende starct bat ende hout den mensche ghesonder als die selue seyt. 57200[regelnummer] Ende inder vierden etaet als si weder af ghaen soe en is dat vleysch niet also ghesont om tweerhande saken wille. want haer hetten ontghaet hem ende die substancialijcke vuchticheyt werdt 57205[regelnummer] verteert ende daer om is tvleysch hart ende quaet te verduwen ende sonderlinge ist dat die dyeren van droegher complexi- en zijn. ende daer om ist een ghemeyn re- ghel van allen vlyeghen si of ghaen si dat 57210[regelnummer] si beter ende ghesonder teten zijn alsoe lange als si wassen dan als si weder clin- ghen of afterwaert ghaen Ende die in- den gheberchten gheuoet werden dye zijn ghesonder dan die daer inden broec- 57215[regelnummer] ken gheuoet werden want si zijn subtijlre ende van beteren bloede Item die dyeren die grote crude eten ende weyden als die ossen ende coyen die zijn des winters
[Folio 371v]
magherre dan inder leynten of inden zo- 57220[regelnummer] mer Want des winters en hebben si int ghemeyn alsoe goet voetsel niet. ende daer om nae half leynten werden si vet ende bestaen een goet lijf te crighen ende dan sma- ket haer vleich bat dan dat des wyntersGa naar eindnoot57224 57225[regelnummer] gheuoet was Item die dyeren die cley- ne cruden weyden die zijn grouer ende ghe- sonder te eten vanden beghin der leynten tot half zomer Item het zijn ander dye- ren die loueren ende spruyten eten vanden bo- 57230[regelnummer] men ende dese zijn goet van half zomer te midwinter toe Ende die dyeren zijn beter te eten die cleyne droeghe cruden weiden dan die vuchte cruden weyden. ende die lut- tel eten ende drincken zijn bater dan dieGa naar eindnoot57234 57235[regelnummer] veel eten ende drincken Want soe wat dyer in- den gheberchten gheuoet werdt is be- ter dan dat inden huyse gheuoet wert. om des wille dattet meer wandert ende lopet ende verteert die oueruloedige hu- 57240[regelnummer] moer ende vuchticheyt daer zijn complexie mede ghetempert werdt want inden ghe- berchte is puere ende ghesonder lucht ende goede dorre ghesonde cruden. Item dye dyeren schelen inder vetticheyt want dye 57245[regelnummer] daer vetste zijn dat zijn de quaetste teten want si hinderen der verduwinghe ende die vetticheyt drijft inder maghen op die spyse ende maecter een walghinghe ende daer omme plaghen die oude tvet af 57250[regelnummer] te doen ende aten tvleysch alleen Ende dye dyeren die alte magher zijn die zijn ze- nich ende hebben alte luttel bloets ende zijn luttel vucht ende daer om gheuen si dyen lichaem luttel voetsels Mer die dyeren 57255[regelnummer] die tusschen vet ende magher zijn dat zijn die ghesontste. Item daer wort on- derscheyt inden dyeren nae der verwan- delinghe der tiden want zommighe dye- ren werden verarmt in enen tide van ha- 57260[regelnummer] ren morghe ende van haren bloede ende zommighe werden contrarie daer tegen vol gheuonden alsmen sien mach inden mosselen vander zee ende inder hersen des menschen ende by auonture van al- 57265[regelnummer] len dyeren als aristotiles seyt int boec vanden proprieteyten der elementen. ende daer omme werden veel luden sieck in een deel vander maent of vanden ia- re alst wel openbaert in limaticis ende 57270[regelnummer] in maniacis ende oeck inden ghenen die vallen vanden groten euel. Van desen soeckt bouen int boeck vander manen Een ghelijckenis seytmen vander apen en- de sonderlinghe seghet auicenna dat si 57275[regelnummer] verblydet wordt of bedrouet nae dyer wandelinghe der tyden ende specialijc- ken nae der lopen vander manen. Also werden oeck zommighe dyeren in een- re tijt magher hoe veel dat si nochtans 57280[regelnummer] te eten hebben. ende dese selue dyeren in conerarien tiden werden vet al slapen-Ga naar eindnoot57281 de als auicenna seyt Die ratten legghen des wynters al stille of si doot waren en- de werden vet al slapende Mer des zo- 57285[regelnummer] mers alst warm weder is soe loepen si recht of si onvroedt waren des nachts doer dye huysen bouen ende beneden. Een ghelijckenis vertelt hi oeck mede vanden zwaluwen ende van zommigen 57290[regelnummer] anderen voghelen die gheuonden wer- den of si doot waren ende legghen in holheyt der bomen als die kockoc des wynters ende na als die zomer coemt soe crighen si haer craften weder ende 57295[regelnummer] werden starck ende alsoe doet die beer- rinne als auicenna aristotiles ende soli- nus segghen want na dyen dat si ontfangen heeft soe huudt si haer in heymeliken ste-
[Folio 372r]
den menighen tijt ende en neemt dan gheen 57300[regelnummer] spise. zoect nederwaert vanden beere dat is van vrsus. Ende alsoe doen oeck dye visschen in zommighen tiden werden si vet ende in anderen tiden daer nae worden si magher want die langhe visschen werden 57305[regelnummer] vet vanden noerden wint ende die brede vis- schen vanden zuden wint ende zommige werden vet in reghenachtighen tiden als aristotiles seit Die reghen is allen visschen goet sonder een geslacht daer die visch koten af 57310[regelnummer] heyt die van groten reghen sterft Want die reghen maecten blint ist dattet zeer regent Item daer zijn zommige dyeren die hem onderwilen vernuwen ende vermuten als die kreeft zijn schulpen die herten haer hoer- 57315[regelnummer] nen die hauicken haer vederen als oeck ysaac seyt Tvleysch der dyeren daer dye hetten ende die droechte bouen gaen als ke- mels Dit vleysch is des zomers nyet ghesont mer des winters ist goet gheten 57320[regelnummer] Ende tvleysch der dyeren die heet ende vucht zijn dat is goet ende ghesont in die leynten ende des herfts redelic. die coude ende dro- ghe vleysschen en zijn dan niet ghesont als vanden gheyten Ende tvleysch dat coudt 57325[regelnummer] ende vucht is dat is gesont van half zomer totten eynde vanden zomer. ende inden winter ongesont als is verken vleysch Ende in die lenten ende inden herfst ist middelbaer tver- ken vleysch als ypocras seyt Tgheyten 57330[regelnummer] vleysch is des zomers ghesont ende dat cleyn quicken vleysch is goet in die leyn- ten ende dat ossen vleysch is goet int eynde vander leynten ende int beghin vanden zomer. Item tvleysch der dyeren na dyen dat- 57335[regelnummer] tet ghepunt is totten eten der menschen wert verwandelt na der menigerhande berey- dinghe Want als ysaac seyt Onderwilen wertet ghebraden ende onderwile ghesoden onderwilen ghefrijct Ende die ghebraden 57340[regelnummer] of ghefrijct werden die zijn inden voeden grouer ende drogher ende quader te verduwen dan die ghesoden zijn. want als tvleysch ghebraden wert so wert hem zijn vuch- ticheyt benomen vanden viere ende crijcht een 57345[regelnummer] droecheyt ende dat ghesoden vleysch blijft vuchtiger ende is beter te verduwen want twater temperet ende maket vucht ende onderwilen wertet inden water gheso- den ende dan soe doetmen daer goede 57350[regelnummer] specien toe die tvleysch bequaem ende goet maken al waert wat onnatuerlijc ende die specien ende die cruden ghe- uen hem enen smake ende enen roeke die zeer ghoet is. Item men sal dat 57355[regelnummer] vleysch syeden dat magher is ende dat droeghe van complexien is. ende tvleysch dat vucht is ende vet dat salmen braden. ende dat middelbaer is dat salmen frij- ten mit goeden cruden ende pulueren. 57360[regelnummer] Ende dese bereydinghe werdt menich- sins want onderwilen wertter vleysch vanden dyeren gheuonden dat gesont ende bequaem is te braden ende is on- bequaem te sieden Ende gheiten vleysch 57365[regelnummer] ende ossen vleysch is beter ghesoden dan ghebraden ende verken vleysch ende schapen vleysch of calf vleysch is be- ter ghebraden dan ghesoden want dat droghe vleysch werdet ghevuchticht 57370[regelnummer] ouermits der siedinghe. ende dat vuchte vleysch wert ghedroecht ouermits der bradinghe. ende men sal dat ossen vleysch ende dat gheyten sieden om hare droech- heit wille ende si werden oeck mit al- 57375[regelnummer] dustanigher bereydinghe beter dan si waren. Hier toe heuet ysaac gheseyt in dietis. Item die dieren en zijn niet al- leen gheordineert totten voetsel dyer
[Folio 372v]
menschen mer oeck tot menigherhan- 57380[regelnummer] de zuucten ende ter medicinen want al gheslachten der dyeren zijn totter men- schen behoef ghescapen als die phylo- zoef ende iohannes damascenus seg- ghen mer zommighe totten ethen als 57385[regelnummer] herten hynden ende zommighe tot ha- ren dienst als paerde ezels ende kemels. ende zommighe tot haerder ghenuechten als die maerlen aexteren ende deser ghe- lijck Die ander zijn gheschapen totter 57390[regelnummer] oefeninghe der menschen op dat dye mensche zijn zuuct kennen sal ende ontsien die moghentheyt godes ende daer om soe zijn die lusen ende die vloyen ghescepen als die leeuwen ende die beren op dat dye 57395[regelnummer] mensche inden eersten lopen sal totter be- kennis zijnre eyghenre zuucten ende ver- uaert sal wesen vanden anderen als van- den crupenden dyeren ende vanden wilden beesten dat die menschen een toever- 57400[regelnummer] laet hebben sal totter aenropinghe des namen godes. Item daer zijn dyerenGa naar eindnoot57401 ghescapen om die siecheyt des menschen te verlichten als tvleysch vander slan- ghen totter dryakel die ghalle vanden 57405[regelnummer] styer ende van anderen dyeren totten passi- en vanden oren ende totter donckerheyt vanden oghen ende des serpents vel- le in olyen ghecoect zaefticht de zerich- heyt vanden oren wonderlijcke zeer als 57410[regelnummer] dyascorides seit int boec ascolapij Item vanden verborghen virtuten der leden seytmen aldus Waert sake dat yemant ghinc sit- ten op eens leeuwen velle die de aen- beye hadde inden fundament hi soude te 57415[regelnummer] hant daer af ghenesen werden ende waert dat hem yemant smeerde mitten smeer der nyeren van enen leeuwe of mitten drec van enen leeuwe die woluen souden wech lo- pen Item die selue seyt aldaer datmen 57420[regelnummer] den start snede van enen wolue ende bonden aen der cribben daer die coyen staen soe en souden die woluen daer by niet dorren comen Item die selue seyt dat die oghen van enen beer dat is van vrsus wtghewon- 57425[regelnummer] nen had ende datmense bonde opten rechten arm eens menscen die den quarteyn had hy soude ghenesen werden Item wolfs hon- den tanden ghenesen lunaticam passio- nem dats een siecte die den mannen vol-Ga naar eindnoot57429 57430[regelnummer] ghet als die selue seyt Die ghelikenis segghen oeck pitagoras ende plinius waert dat die wtghewonnen oghen van enen wol- ue viervoetighe dieren saghen die tam waren si souden wech lopen. Dit dunct my 57435[regelnummer] dattet niets te recht en staet Mer het staet alsoe inden exemplaer int boeck viaticus constantini seyt hi Dat wit hon- den hare die nerghents een smetken en he- uet ghehanghen an den hals eens zie- 57440[regelnummer] ken die ziec is vanden groten euel ghe- neest den ziecke ende verbiet hem zijn val- len Men sals haers nemen een ghoet deel alsoe seyt oeck pytagoras int boec der romeynen Men sal maken een vin- 57445[regelnummer] gherlijn of een rinc vanden hoeuen eens ezels daer niet zwarts aen en is. ende die vallende is vanden euel die sal den rinck an zijn hant steken ende hi en sal niet meer vallen. ende hi seyt dat dye ghal 57450[regelnummer] van enen styer ghewreuen ende ghe- smeert onder den nauel eens menschen maeckt camerghanck. Item die sel- ue seyt oeck dat dye tant van enen ser- pent wtghewonnen ter wylen dat dye 57455[regelnummer] serpent leuendich is ende den ghehan- ghen aen enen die den quarteyn heuet verlost den siecken daer af: ende ist sake dat ghij enighen huys beroect mitter
[Folio 373r]
longhen van enen ezel soe zuuert hi dat 57460[regelnummer] huus van alre onreynicheit der serpen- ten ende der crupender dieren dese ende veel ander proprieteiten die wonderlic sijn seyt plynius dat si sculen inden leden der dieren alsmen vander naturen der dieren nae 57465[regelnummer] int perticulaer segghen sal want daer en is niet inden lichaem des diers ten heeft in hem heymelike medicinen want dat vel- le ende dat hare die hoern ende dye naghel tvleisch ende bloot en sijn niet si en gheuen 57470[regelnummer] baet of si en sijn erghent toe goet noch oec die dreck Mer hier mede is des ge- noech int ghemeyn thants gheseyt WAnt nu bescreuen sijn die proprietei-Ga naar eindnoot57473 ten ende die naturen der dieren int ge- 57475[regelnummer] meyn so ghebreken hier noch te segghen die proprieteiten sommigher dieren ende der serpenren ende dat mitter hulpen onsGa naar eindnoot57477 heren ende dat bi ordinancien vanden a. b. c. Dat ij. capitel vanden ram 57480[regelnummer] ARies is een wollich quick dat wol-Ga naar eindnoot57480 le draecht ende is behaechlic in sinen moe- de ende is van naturen goedertieren als ysidorus seyt libro xij. capitulo i. hi is prins ende leidsman van- den anderen scapen ende daer om heeften 57485[regelnummer] die natuer starker gemaect dan die ander scape ende ysidorus seyt dat aries is veruex dat is een ram ende is gheseyt van vires dats van craften want die ram is star- ker ende craftigher dan die ander scapen 57490[regelnummer] of daer om dat hi is als een man der sca- pen als ysidorus seit of veruex wordt ge- seyt van vermis dat is een worm daer om dat hy enen worm voer int hoeft dra- ghet wes ioecte of kreuelinghe hi niet 57495[regelnummer] wel liden en mach hy en stoet op enich dinck starkelic mitten hoefde want wat hem te ghemoet coemt daer wil hy te- ghen lopen ende daer om wordt aries van ares in griex gheseyt dat is virtuut of 57500[regelnummer] craft in duutsche want inden cudden der scapen die mannekyns hyeten arietes want si maken die ander scapen drachtich Item ysidorus seyt dat aries was eerst in aris dat is inden outaren gheoffert vanden volke 57505[regelnummer] waer af dat hi aries ghenoemt is want hi tot aram dat is ten outaer gheslaghen was ende ghedoot want nae moyses wet so was die ram een zuuer beest te offe- ren ende te eten ende men plachen voer die 57510[regelnummer] sonden der menschen te offeren ende want sijn claenwen ghesplit waren ende hi eder-Ga naar eindnoot57511 caude so wordt hi vanden volck ghegeten ende gheoffert ende ysidorus seyt libro xx. dat si bidentes plaghen te heyten daer om want 57515[regelnummer] si onder die achtande die si hadden die twe vorste tanden hoechste staende hadden by- dens is twitandich te seggen van bis ende van dens ende hier om plaghense die hey- den zeer te offeren als die selue seit Item 57520[regelnummer] dese ram pleecht die lammaren te bescer-Ga naar eindnoot57520 men ende die oude na te volgen ende hoe dat hi ouder is hoe dat hi nutter by den sca- pen is ende syn felheit wert hem zeer be- nomen alsmen hem sijn hoern doerboert 57525[regelnummer] biden ore ende hi worter mede ghedwon- ghen ende als hem sinen rechter culle onder- bonden werdt so wint hi ghermkens ende wort hem die luchter culle onderbonden so wint hi mannekens en inden noerden 57530[regelnummer] wint wijnt hi mannekens ende inden zuyden wint wyfkens ende hoe sulke aderen van verwen die ram draecht of heeft onder sijn tonghe alsulken vacht crighen die lamme- ren want heeft hi zwert aderen so cry- 57535[regelnummer] ghen die lammeren zwarte vachten ende sijn si wit so cryghen si witte vachten ende sijn die aderen menigherhande die vachten sullen menigerhande van verwen wesen
[Folio 373v]
Item aristotiles ende auicenna segghen dat die 57540[regelnummer] ram heeft alte harden voerhoeft ende een hoernige hardicheit Mer hi is cranc aen beiden siden vanden slape ende daer om he- uet hem die nature die hoernen groet ge- geuen dat si hem mede besiden aen den hoef- 57545[regelnummer] de dienen ende sijn ront omgaende ter ma- nieren van enen schilde ende wat scarp int einde daer hi thoeft mede beschermen mach wanttet hoeft van naturen sieke is ende cranck ende die hoernen maken hem enen 57550[regelnummer] moet ende hi is daer om veel te coenre ende gaet alre vorste vanden scapen om dat hyse bescermen sal ende houdt sijn hoeft in die lucht ende hi vesticht sijn voeten in die aerde ende want hi splituoet is so staet hy 57555[regelnummer] veel te vaster inder aerden ende sijn vacht is better dan die ander scapen ende sijn ha- re is langher ende die huyt oft vel is dic- ker ende starker also dat hi bet teghen dye coude mach ende teghen die hetten ende tegen 57560[regelnummer] onweder van reghen van hagel ende van snee ende inder tijt der minnen vecht hi om sijn wiuen ende stoet sijn wedersaken mitten hoer- nen ende op dat hi te stiuer lopen sal so on- derhaelt hi sinen loepe ende al springende 57565[regelnummer] so stoet hi dan Item vanden rammen seyt oec auicenna libro viij. dat die rammen ende die bocken gaen veel te vergheefs of ledich inden winter en berghense hem niet om die coude ende onderwilen gaen si vander war- 57570[regelnummer] mer stede totter couder ende alst regent so en lopen si wten reghen niet thent die re- ghen gheminret wert ende die rammen vol- ghen natuerlic den bocken ende rusten al ter tijt toe dat dye harde enen van hem ne- 57575[regelnummer] met ende doeten voer gaen ende die ander volghen nae ende si ontsien natuerlike den donre als die scape doen of die coyen dye welke als si ontfanghen hebben ist dan dat si donre horen so verwerpen si haer lam- 57580[regelnummer] meren van anxt ende onderwilen staen si enen haluen nacht te gader ende slapen ende dan al scheidende slapen si op haer zijde en- de weinden hem onderwilen om want van- den leynten totten herfst slapen si al op een 57585[regelnummer] zijde mitten hoefde op ghericht dan als si siecke sijn ende als si haer spise edercau- wen ende biten al slapende ende al wakende ende gheuallet dat si verdwalen so en comen si niet weder ten si dat si weder geroepen 57590[regelnummer] werden vanden herder Item ysaac seit in dietis dat die rammen bliuende in hore ionc- heit sijn van minre vuchticheit ende van minre slimicheit dan die zoclammer ende dat is om haere outheit wil die haerre 57595[regelnummer] complexien bouen gaet ende daer om is haer vleisch beter dan der lammenren of der oyenGa naar eindnoot57596 ende sonderlinghe ist dat si ghelubt sijn want haer vuchticheit wert mitter lubbinge getempert ende dan werden si van goeden sma- 57600[regelnummer] ke Mer als si oudt sijn so ontgaet hem die hetten ist dat si niet gelubt en sijn van- der outheit Mer ist dat si gelubt sijn ende mede oudt ende af gaende so deruen si die hetten twysins als der cullen ende der oudt- 57605[regelnummer] heit ende daer om sijn haer lichamen cout ende droghe als een houte ende harder ende onsmakeliker Item die lichamen vanden weeders die natuerliken heet ende vucht sijn die sijn natuerlic beter dan die ander 57610[regelnummer] die oudt sijn ende die coudt ende droghe sijn hier toe heuet ysaac geseit in dietis Item aristotiles ende auicenna segghen libro vi. dat die rammen ende die bocken hebben een proper stemme daer si malkande- 57615[regelnummer] ren mede roepen als die ander dieren ende als si sout water drincken soe lust hem te hiliken ende het lust den ouden weders meer dan den iongen ende wan-
[Folio 374r]
neert den ouden meer lust in enen geset- 57620[regelnummer] ten tijde so ist een teyken van enen goe- den toecomende iaer ende lustet den iongen haesteliker dat is een teyken van toeco- mender zuycten ouer die scapen in dat iaer als die selue seyt etcetera 57625[regelnummer] Dat iij. capitel van een lam AGnus dat is een lam ysidorus seytGa naar eindnoot57626 dattet gheseit is van enen griecxen voca- bel ende is also veel als goedertieren want het wordt dat onnoselste dier gheuonden van 57630[regelnummer] allen dieren ende en quest niemant mit tan- den noch mit hoernen noch mit claeuwen ende so wes aen hem gheuonden wert dat is al goet vleisch der spisen ende tvel tot menigherhande oerbaer die wol of tha- 57635[regelnummer] re ter cledinghe ende sijn dreck tlant me- de te vetten die claeuwen ende hoernen ter medicinen etcetera of als ysidorus seyt libro xij. die latijnsche segghen dat agnus coemt van agnoscendo dat is van bekennen want 57640[regelnummer] agni dat sijn lammeren kennen hoer moede- ren voer alle dieren want waert zake dat een lam sijn moeder in enen groten cud- de scapen verloren hadde het soudse we- der vinden vluchs aen horen bleken ItemGa naar eindnoot57644 57645[regelnummer] als anicenna ende aristotiles segghen soe wer-Ga naar eindnoot57645 den sommighe lammeren geboren des leyn- tens tijt ende sommighe des herfst tijt en- de die des leyntens ghelamt werden dat sijn die meeste ende die starcste van craf- 57650[regelnummer] ten ende vetter dan die inden herfst gelamt werden ende die ontfangen werden als die wint noerden is dat sijn die beste ende be- ter dan die ontfangen werden als die wint zuyden is ende alst zuken sal so voutet sijn 57655[regelnummer] voerste knyen ende knielter op op dattet te bet melc vander moeder crigen sal ende het stoet die tepelen vander borsten op dat die melc darwaert te bet comen sal ende mitten bleten soeket die moeder alst sijn 57660[regelnummer] moeder verloren heeft ende alst sijn moeder ge- uonden heeft soe wepelstertet mit sinen startken van groter blijscapen ende ter stont soeket die mammen ende het en zuuct nem- mermeer die moeder ten moetet thoeft 57665[regelnummer] eerst op heffen ende het heeft subtijl haer ende cruust ende weder om ghecrult die cou- de hyndert den lammeren seer ende sonder- linghe in reghenachtighen tijden ende het verblijt hem inden gheselscap van veel 57670[regelnummer] scapen ende alst alleen is so droeuet ende is veruaert ende pleecht voer of ter zijden wt te lopen huppelen ende springhen ende te spe- len ende heeft grote ghenoechte Mer alst enen wolf siet so ist alte seer veruaert ende 57675[regelnummer] so lopet vluchs wech ende daert sinen stat ne- met daer bliuet vast staen ende en dar hem niet verroeren ende dan en bletet niet Mer het siet onnozeliken ende hoept dattet dye wolf sparen sal om sijnre onnoselheit wil 57680[regelnummer] dan alst vanden viant gheuangen wert ende vanden vleischouwer ghebonden wert so en slatet noch en bijt noch en stoet Mer het zwijcht ende laet hem allen doen dat si willen villen ende doden ende al wortet ten wey- 57685[regelnummer] den ghedreuen ende weder gehaelt om te doden het zwijcht stil als plinius seit het is vreselic datmen die lammeren alleen laet want waert zake datter een groot don- re quaem ende dat si alleen waren si souden 57690[regelnummer] steruen wanttet lam heeft natuerlic een cranck hoeft ende daer om ist goet dat- mense ouer een hoep hout so sijn si te coenre Dat iiij. capitel van een iaerich lam AGnus anniculus dat is een lamGa naar eindnoot57694 57695[regelnummer] dat een iaer oudt is ende dit is dat ghesontste vleische want alst niet meer
[Folio 374v]
en zuuct so wert hem sijn hetten gemeer- ret ende dye oueruloedighe vuchticheyt wordt ghetempert alsoe langhe alst niet 57700[regelnummer] ghlubt en is als gheseit wordt in die-Ga naar eindnoot57700 tis Item een lam dat iarich is ende heel van lichaem ende zuuer van vleysch dat is bequaem te offeren ende te eten ia al wa- re sijn vacht besmet het waer nochtans 57705[regelnummer] goet ten waer dattet in tvleische waer die rudicheit of ander ghebreck soe en docht daer toe nyet als dye gloze seyt ouer exodi xij. ende iheronimus seit oeck ouer leuiticus Item plynius seit libro viij. 57710[regelnummer] capitulo lxvij. dat een iaerich lam bequaem was inden outaren der goden ende sijn vel- le is goet ter menschen behoef ende tvley- sche mede ende ghelikerwijs datmen dye ossen bewaert ende dat ander groot vee al- 57715[regelnummer] so moetmen oec dye scapen hoeden ende beschermen Item dyascorides seyt dattet lam zwarte messe heuet ende worde hi mit edick ghemengt ende dat hi dan geplaes- tert worde so zuuert hi zwarte smetten 57720[regelnummer] ende gheneest dat springhende vier ende wort hy ghemengt mit was ende mit oli- en so gheneestet seer dat verbrant is Dat v. capitel van eender oyen AGna dat is een germ of een doch-Ga naar eindnoot57724 57725[regelnummer] ter van enen ram ende is minre van lichaem ende crancker dan dat manneken ende is van minre hetten ende van meerre vuch- ticheiden wes vleisch myn slimich is al- soe langhe als si melck gheeft om dye 57730[regelnummer] oueruloedicheyt der vuchticheyt alsoe wel vander outheit als vander complex- ien die den lichaem bouen gaet ende daer om dat van haren vleysch ghewonnen wart dat is fleumatich ende taye ende slimich 57735[regelnummer] ende werdt qualiken verduwet ende alst ver- duwet is so wertet nauwe vanden leden ghescheiden ende ysaac seit dat haer vley- sche beter is ghebraden dan ghesoden want ouermits den vier wordt die vuch- 57740[regelnummer] ticheit verteert ende die gherm is veel ver- uaerliken dan tmanniken want si heeft myn hetten ende daer om en heeft si oec gheen hoernen want al had sise si en sou- der niet konnen oerbaren als auicenna seyt 57745[regelnummer] Item aristotiles seyt oec libro iij. desen beesten coemt oec wel een siecheit toe als wan- neer dat si alte vet werden by den nye- ren want waer dat die nyeren seer be- dect sijn mit smeer soe steruen si ende daer 57750[regelnummer] om pleechmense vanden goeden weyden te iaghen op dat si niet alte vet werden en sullen Dat vi. capitel van een wylt zwijn APer is een wylt zwijn of een beerGa naar eindnoot57754 57755[regelnummer] mit langhe houtanden ende is alte wreden dier sinen vianden als ysidorus seyt libro xij. capitulo i. Item die latijnsche heiten dyt dier verres daer om dattet grote craf- ten heeft als die selue seit ende die grye- 57760[regelnummer] ken heitent flagres dat is wreet in duyt- sche Item plynius ende auicenna segghen dat aper alte fellen dier is want het wort nauwe goedertieren al ist ghelubt al wer- den alle ander dieren goedartieren alsGa naar eindnoot57764 57765[regelnummer] si der cullen quijt sijn dit dier is also fel ende also koen dattet om den doot niet en gheeft want al sietet enen iagher tegen hem comen mit enen yseren spietse het en ontuliet hem niet Mer het gaet hem 57770[regelnummer] tegen sonder enich veruaernis ende slaet naden man mit sinen tanden ende het he- uet twe houtanden die cromme sijn ter zij- den vanden monde wtstaende die scarp sijn nnde seer snidende ende so wat daer me-Ga naar eindnoot57774 57775[regelnummer] de ghehouwen wert in goederwijs dat gaet af ende het heeft die tanden voer
[Folio 375r]
tzwaert ende in die rechier side heuet al-Ga naar eindnoot57777 te herden been dat breet is ende dicke dat wy den schylt noemen den welken hy 57780[regelnummer] altoes voer set om sijn lichaem mede te beschermen ende hi pleecht sijn tanden in die bome te houwen om te proeuen of si vast staen ende gheuoelt hi datse plomp sijn so et hi origanum dat is berch pol- 57785[regelnummer] leye ende kautse ende dan werden sijn tanden scarp ende vast staende als auicenna ende ply- nius segghen libro xxviij. capitulo x. Men seit dat die orine vanden beere is goet totten ge-Ga naar eindnoot57788 brekee vanden oren ist dat si mit roesoly- 57790[regelnummer] en ghemenghet wert Item sijn gal is goet teghen den steen als gheseit wort libro xxviij. capitulo xl. ende sijn orijn is also zwa- re want waert dat hise niet wt en worp hy en soude niet op konnen staen mer hi sou- 57795[regelnummer] de bliuen legghen of hy doot waer Item die gal van desen verken maect enen lust ter minnen Item die selue seit oec libro v. dattet wilt verken seer die wortelen min- net ende ondergraeft die aerde ende snijt die 57800[regelnummer] wortelen mit sinen houwetande ende wor- ter vet af wanneer dat hi seuen daghen rust ende sonderlinghe als hy drinct lut- tel ende hy vecht mitten wolue want dien haet hi natuerliken want die wolf laecht 57805[regelnummer] dicwijl des verkens ionghen ende hy gry- petse dicwijl ende daer om als dye selue seit heeft die nature den bere houtanden ghegeuen om sine wiue daer mede te be- schermen ende sijn kinder want die wiuen 57810[regelnummer] sijn veel crancker ende van quaderre com- plexien ende si bijt ende graeft nochtans mit groter felheit Item die beer hou- wet al opwaert mit sinen tanden ende daer om mach hy qualiken yemant quetsen 57815[regelnummer] die op sinen buuc gaet legghen ende twif mach qualiken yemant quetsen die staen- de is ende wanneer die beer vecht so scu- met hem sijn mont ende so doet hi oec als hy hilict mit sinen wiue alle dese voer- 57820[regelnummer] ghescreuen dinghen vertelt plinius ende doe- ter wat toe int achtende boeck int ander- de capittel daer hi seyt dat die beren en- de die ander verken ghetandt ghebo- ren werden Item egidius seyt dat die 57825[regelnummer] beren alte fel sijn van moede ende sonder- linghe inden tijden als si hiliken ende si vech- ten alte waerdeliken voer haer wiuen ende scrappen die aerde ende richten hoer bor- stelen recht op ende houwen mitten tanden 57830[regelnummer] ende proncken mitter borsten ende in dien ti- den eten si luttel ende si lopen naden wyuen ende daer om werden si dan magher en-Ga naar eindnoot57832 si soecken haer woenstat in donckeren ste- den in valleien ende in bosschen daer si haer 57835[regelnummer] ionghen beschermen moghen si leuen van alrehande wortelen der bomen ende van wilden vruchten ende als si woluen of ander dieren ghewaer werden so strijden si al voer haren iongen ende ist dat si mit- 57840[regelnummer] ten ionghen niet ontlopen en mogen so auenturen si haer lijf voer die ionghen ende wanneer dat si sien dat si vechten moeten so weintelen si inden modder ende latent slijc al om haer lijf verharden op dat si alsoe 57845[regelnummer] te bet ontganghen moghen Item aristo- tiles seyt int seste boeck dat dye wiuen vanden beren nader dracht alte wreet sijn ende scoerense dye horen kinderen mis- doen willen hier toe heuet plynius ghe- 57850[regelnummer] seit Item ysaac seyt dat beren vleisch dro- gher is ende myn coudt dan tam verken vleysch ende dat is om des wil dat hy altoes lopende is ende hem roerende enGa naar eindnoot57853 ende daer om oec dat hi droghe voetse- 57855[regelnummer] le neemt daer om is sijn vetheit harder ende tvleysch ghenoechliker teten ende
[Folio 375v]
daer om werden die huus beren dicwyle gheslaghen ende ghearbeit eer dat si ge- doot werden op dat hoer vleysch te sma- 57860[regelnummer] keliker wesen sal Item dyascorides seit dat sijn messe ghedroecht mit wine ende mit water ghedroncken is hem goet die bloet spuwen ende mit edick ghemengt geneest hi die weute vanden zijden ende heylt ge- 57865[regelnummer] broken benen Dat vij. capitel vanden ezel Azinus dat is een ezel ende is gheseitGa naar eindnoot57867 van sedendo dats van sitten want dye lude op die ezels plaghen te sitten eer 57870[regelnummer] dat si paerden creghen als ysidorus seyt libro xij. het is een simpel dier ende is traech ende daer om wast haest ghedwongen den menschen onderdanich te wesen of men seit datter gheseit of ghenoemt is azi- 57875[regelnummer] nus van a in griex dat is sonder in duyt- sche ende van senos in griex dat is sin inGa naar eindnoot57876 duytsche dat is te samen alsoe veel als sonder sin want die ezel heeft luttel sins ende daer af coemt azellus dat is een clein 57880[regelnummer] ezelken of een ionc ezel dat ghenoech- licken is aen te sien dan dye oude ezels want hoe dat hi ouder wert hoe dat hi le- liker werdt als ruwe ende hart van haer ende het is een melancolioes dier coudt 57885[regelnummer] ende droge ende daer om ist natuerliken traech ende zwaer dwaes ende vergetel nochtans macht veel lasts dragen ende veel arbeits doen ende etet vule spise als dijstel ende al- sulke ruwer Item die ezel is vanden cley- 57890[regelnummer] nen voghelkijns ghehaet die inden ha- ghen nestelen als auicenna ende aristotiles segghen want hi breect haer nesten ende stoert haer ionghen ende daer om plegen die mosschen ende die ander cleyn vogel- 57895[regelnummer] kens teghen den ezel te vechten want ouermits sinen leliken roepen sijn si ver- uaert die voeghelkens ende vlieghen van horen nest ende die ionghen steruen van hon- gher ende hier om comen dye moederen 57900[regelnummer] vanden voghelkens ende vlieghen den ezel tusschen sinen oren ende bicken in sijn oghen mit horen beck ende heeft die ezel enighe wonden inden rugghe of in die zijde van- den doernen of van slaen so vlieghen si den 57905[regelnummer] ezel op tlijf ende bitenen int zeer ende quel- len also seer ende so langhe dat hi van ho- ren nesten loept ende al ist dat dat musken cleyn is van lichaem nochtans en kan hem die ezel nauwe daer teghen gheweren 57910[regelnummer] Item aristotiles seit dat die rauen den ezel alte seer haet ende daer omme vliecht hi opten ezel ende bict na des ezels oghen hardeliken Mer die hollicheit vanden oghen baet den ezel wat ende die dickic- 57915[regelnummer] heit vander huut der oghebraeuwen die hi toe luuct teghen die beten des vogels ende hy heeft langhe oren daer hi die vo- ghelen mede veriaecht Item aristoti- les libro viij. seyt dat die bere gaern vecht 57920[regelnummer] teghen den ezel ende teghen den stier al- so langhe als hi raeuwe vleysch et en- de die zake waer om is dit want hi gaer- ne ghesaedt waer van horen vleisch Item vanden ezelen seit plynius libro xxviij. int les- 57925[regelnummer] te capittel die hoeuen vanden ezel ghe- suffumigeert helpen also seer totten vruc- hten wt ten comen ia dat die dracht wt co-Ga naar eindnoot57927 met mit allen verworpen noch men sal daer anders niet toe doen want die suf- 57930[regelnummer] fumigacie doot dye leuende vruchte ist dat si daer dicwijl by gedaen wert Item die messe vanden ezel versch ghenomen stempt die lopinghe vanden bloede en- de die leuer is goet den ionghen kinde- 57935[regelnummer] ren die ziecke sijn vanden vallenden euele Item plynius seit libro xxviij. capitulo x. dat ezels
[Folio 376r]
melc ende oec sijn bloet sijn goet teghen be- ten van scorpionen ende waert dat yemant den ezel in sijn oer luysterden ende seyde 57940[regelnummer] dat hi vanden scorpioen ghequest waer hi soude verlost werden Item alle venijnt- heiden vlyen vanden aensicht des roecx vander longhen Item daer wordt oec gheseit in tselue boeck capitel ix. dat ezels 57945[regelnummer] melc is goet teghen venijnden gipsum ende teghen ceruze ende quicziluer Item libro x. omnia ossa etcetera dat is alle dies ezels beenre ghewreuen ende ghecoect sijn goet teghen tvenijn ist dat die cokinge daer 57950[regelnummer] si in ghecoect werden ghedroncken wert Item die orijn des ezels die man is mit nardus maect veel haers Item vanden ezels seit oec plynius libro viij. capitulo xliiij. dat die ezel een dier is dat qualiken coude 57955[regelnummer] liden mach ende daer om vijntmense sel- den in couden landen als noerdwaert son- derlinghe Item aristotiles seit al ist dat die ezel seer cout ende droghe vau naturenGa naar eindnoot57958 is nochtans mach hi alte veel hyliken 57960[regelnummer] Mer hi en wordt ter gheenre oncuysch- eyt beroert eer dat hy dertich maenten oudt is ende hy en wynt niet voer dat hy drie iaren vol heeft of derdalf waer af dat plynius daer seit oec dac selue ende sel-Ga naar eindnoot57964 57965[regelnummer] den brengt hi twee ionghen ende alst wijf baren sal so scuwet si tlicht ende si soect die duysternis op dattet die mensche niet sien en sal ende si mynt haer dracht alsoe seer Ia si soude wel doer een vier lopen 57970[regelnummer] tot horen ionghen die ezel scuwet twa- ter alte seer Ia hi ontsiet hem enen voet int water te setten ende als hi daer toe ge- dwongen wordt ouer een water te gaen so pist hi daer in ende si en ghaen bi hem sel- 57975[regelnummer] uen ouer gheen brugghe daer si twater moghen sien doer lopen als si daer ouer gaen Item die ezel heeft een cranc hers- sen ende daer om heeft hy dicwijl een on- gemac int hoeft dat hem altoes dunct 57980[regelnummer] datter vlieghen voer die oghen vliegen datmen vertigo heit ende dese zuuct coemt als hi te veel humoren heeft die mitten wijnde ghemengt sijn ende daer omme als hy ouer die brngge gaet ende hi doer dyeGa naar eindnoot57984 57985[regelnummer] spleten vander brugghen int water siet so heeft hi anxt dat hi int water vallen sal ende si en willen niet of node drincken dan op die beken daer si op ghewoen sijn te drincken of daer si droechs voets gaen 57990[regelnummer] moghen ende ist zake dattet water verwan- delt is van groten reghen of van anderen zaken dat si ghewoenlic sijn te drincken dat en willen si niet gaern drincken ten waer also gescaept als si plegen te drinc- 57995[regelnummer] ken Item plinius seit waert zake dat die ezelinne twe of drie meer of min gerst coern ate die gedoept in tbloet van enen appel so en soudese in so menighen iaer niet ontfanghen als si gherst coernen ge- 58000[regelnummer] gheten had ende van enen ezel ende van een- re merye wordt een mule ende tot sulken drachten kiestmen meryen dye beneden hoer vier iaeren niet en sijn noch bouen hoer thien iaeren ende van desen dieren sijn 58005[regelnummer] twee gheslachten als tpaert dat is dye henxt ende die ezelinne ende die ezel mitter merrie ende dat een gheslacht hout hem vanden anderen ten si dat si inder ionc- heit mit malkanderen vander melc ghe- 58010[regelnummer] voedt werden inder duysternisse want diese pleghen te verwaren die brenghen die volen vander merryen dat een henxt- ken is bider ezelinnen als si sock is dat- mense zuken mach daert doncker is int 58015[regelnummer] eerst also dattet ionc ghewent wert dat sock te drincken ende te zuken. ende wast ten
[Folio 376v]
lesten daer mede op ende dat henxtken sprin- get dan mitter ezelinnen ende daer coemt een mule af ende aldus doetmen oec van- 58020[regelnummer] den ionghen ezelken dat een manneken is dat brengtmen byder meryen inder duyster- nis ende latet daer veel zuken ende wort daer mede wennende als voerscreuen is vanden anderen Item aristotiles seit libro xvi. ist zake 58025[regelnummer] dat een ezel springt mit eenre merye die van enen heynxt ontfaen heeft so sal dye ontfanc te niet gaen om die coutheit sijns sperma want die sperma vanden ezel is natuerliken alte cout ende hoer materi ende 58030[regelnummer] die materi vanden heinxt is heet ende daer om als dat hete mitten coude gemengt wert so werter een getempertheit ende soe macher een ontfanc af comen ende die vruch- te behouden werden wanneer die paerde 58035[regelnummer] of heinxtken ghemengt werdt mitten wy- uen der ezelen ende also oec die meryen mit- ten mannekens der ezelen Mer die soen des ezelkens ende der meryen dat is een mule ende doech tot geenre winninge want dye 58040[regelnummer] coutheit regneert in hem van vader ende van moeder ende daer om en coemt vanden mu- le niet als die selue seit Item die selue seyt aldaer is dat die zake dat die ezelinne ontfaet van enen heinxt so is dat hilic dat 58045[regelnummer] daer na coemt vanden ezel dat selue ende doet veruaren ende te niet gaen datter ontfan- ghen was dit selue is voer geseit Item daer is een species van ezels diemen heit azinus indicus ende heeft voer midzen int 58050[regelnummer] hoeft enen hoerne ende en heeft mer een hoeue in elken voet want alle dieren heb- bende twee hoernen heeft enen ghesplitten naghel inden voeten ende daer om azinus in- dicus hebbende mer enen hoern ende en he- 58055[regelnummer] uet mer enen nagel of hoeue inden voete die niet gesplit en is als aristotiles seit libro ij. nochtans en heeft alle die dat ghesplit-Ga naar eindnoot58057 te voeten heeft hoernen Mer het soude billiker verkeert wesen ist dattet hoernen he- 58060[regelnummer] uet so heuet gespitte voeten alst openbaertGa naar eindnoot58060 inden stier inden herten inden scapen ende in de- ser gelijc als aristotiles daer seyt Item die sel- ue seit libro vij. dat die ezel ende dye mule e- ten vruchten ghelijc dattet paert doet ende 58065[regelnummer] werden vanden cruden geuoedt ende werden vet vanden water ende si minnen meer doncker water dat modderich is dan claer water mer die koe drinkt lieuer dat claer water Item aristotiles seit int selue boec dat die ezels 58070[regelnummer] dicwijl een zuuct krigen diemen nulide heit ende dese siecte is eerst int hoeft ende vander nazen loept hem vule fleume die seer he- te is ende waert also dat dese fleume op- ter longen viele so soude die ezel steruen 58075[regelnummer] ende dese ezel ghevoelt meer couden dan enich ander dieren Item die selue seit dat die rugknoken vanden ezel alte starck sijn mitten zenen te samen vergadert after biden nyeren Ia veel starcker dan voer 58080[regelnummer] op sinen scouderen ende daer in leitmen den swaersten last after op sijn leynden Item na dat die dach ende die nacht al euen lang sijn so werden si ter minnen beroert Item dat manniken trect die lucht van- 58085[regelnummer] den wiue na hem ouermits den wijnde ende also verkeert noch meer twijfken grij- pet die lucht vanden man ende also wert si van minnen bernende ende coemt totten man als plinius seyt Item die selue ezel 58090[regelnummer] heeft menighe onsalicheit. twelc alden luden kondich is. want men doet hem dicwijl meer doen dan hi doen mach hi wert mit stocken geslaghen mit preke- len ghesteken ende sijn mule mit breydelen 58095[regelnummer] ghedwonghen ende als hi alle droefheyt ende armoede gheleden heeft soe sterft hy
[Folio 377r]
ende voer alle den dienst ende arbeyt die hy alle sine dage gedaen heeft so en mach hi noch sijn velle niet behouden Mer het 58100[regelnummer] wordt hem benomen ende wt ghetogen ende tvleysch wordt voer den honden gewor- pen sonder grauen Men vint veel pro- prieteiten in sommighen anderen boecken van sinen leden mer hier mede hebben 58105[regelnummer] wijs ghenoech Dat viij. capitel vanden slanghen ANguis dat is een slanghe ende pro-Ga naar eindnoot58107 perlic te spreken soe machmen anguis nemen voer alle gheslacht van serpenten 58110[regelnummer] dat hem vouden ende wenden mach ende dat nemmermeer recht voert en gaet sonder crommen. als ysidorus seyt libro xij. want si trec- ken hem seluen voert mitter borsten ende mitten buke. ende si heit oec coluber daer 58115[regelnummer] om dat si inden donckeren bosschen of ho- len veel woent ende daer sijn veel geslach- ten van serpenten of slanghen ende alsoe menighe gheslachten als daer sijn alsoe menich venijn isser ende hoe veel specien al- 58120[regelnummer] soe veel vresen ende hoe veel verwen alsoe veel zericheiden als ysidorus seyt libro xij. ende ghelikerwijs dat die slanghen schelen in- der grootheit also schelen si inder quaet- heit des venijns. het sijn sommige slangen 58125[regelnummer] of serpenten die alte groot sijn seyt plinius libro viij. capitulo xvij. ende megestenos scrijft dat si alsoe groot sijn dat si herten ende stieren slijnden want daer wasser een doot gesco- ten mit armborsten ende mit anderen boghen 58130[regelnummer] van regulus in enen strijde dye hondert ende twintich voeten lang was wes velle ende kynnebacken waren voer een tempel ghehangen tot romen. ende duerde menich iaer Item onder den keyser claudius in 58135[regelnummer] ytalien was oec een serpent doot gesla- ghen in wes buke een heel kint ghevon- den wert. ende alsulke serpenten quetsen alte seer als nv mit byten nv mit slaen nv mit blasen ende mit menigherleye als mit ste- 58140[regelnummer] ken ende mit aensien ende also hebben oec dye cleyne macht enen mensche quaet te doen ende anderen dieren dispa is een serpent als ysidorus seyt ende is also cleyn want wanneer dattet ghetreden wordt so wortet nau- 58145[regelnummer] we gheuoelt. wes venijnt enen mensche doot eer dattet een voelt nochtans tve- nijn den mensche geen seer en doet want hi sterft sonder wee ende also is oec een ser- pent dat tyrus heyt daer men dryakel 58150[regelnummer] af maect als aristotiles seit libro vij. dat tegen sijn venijnt kwm boete gheuonden wort ende si schelen oec inder figueren ende inder sceppenis want sommige hebben twe hoef- den als amphibena dye daer om alsoe 58155[regelnummer] ghenoemt is om dat si twee hoefden he- uet dat een voer ende dat ander after of in- den stert lopende ront om mit beiden hoef- den Men seit dat dense serpent hoer alle-Ga naar eindnoot58158 ne beuelt den couden voer alle serpen- 58160[regelnummer] ten dat selue seyt plinius libro viij. capitulo xxiiij. ende seit dat amphibena een dnbbelt hooftGa naar eindnoot58161 heeft ende stort sijn wenijn tot enen mon-Ga naar eindnoot58162 de alleen wt. het ander serpenten mit veel hoefden. want si sijn getwiuoudlcht ofGa naar eindnoot58164 58165[regelnummer] gedryuoudicht of geuieruoudicht als die selue seit Item ydra is een serpent van veel hoefden als inden broeken van archadyen openbaerde dat een prouin- cie is of was ende men seyt doe daer een 58170[regelnummer] gheslaghen was doe wiessen daer drie hoefden wt Mer dat is een segghen seit hi want het is kundich dat ydra een ste- de was die wateren wtspuende was die die stede die daer by stont verderuende 58175[regelnummer] was In die welke als die een ganc ge- stopt was so spronghen daer veel ander
[Folio 377v]
wt ende als dat hercules sach doe verbar- nede hi die stede ende also sloot hi die toe- pade des waters ende daer om seytmen 58180[regelnummer] dat hercules den serpent ydram mitten vijf hoefde dode als ysidorus seyt libro xij. Item die serpenten schelen inder verwen want sommighe sijn zwart sommighe root als ty- rus ende dat sijn die quaeste ende sommige sijnGa naar eindnoot58184 58185[regelnummer] speckelich als die serpent scitalis ende is van alte menigherhande verwen ende dyt serpent cruupt seer traechlick mer want het alsoe menigerleye wonderlike verwe heeft so bedrieghet die luden diet aen- 58190[regelnummer] sien dat si van hem niet sceyden en konnen ende hoe datter meer van verwen is hoe dattet feller ende venijnder is want men seit dat sijn venijn alte quaet is ende die sel- ue serpent is also heet dat hi des wyn- 58195[regelnummer] ters mitten liue inden snee laghe het sou-Ga naar eindnoot58195 soude barnen Item ysodorus seyt dat ophi- tes is een serpent ghesprenkelt mit ve- le stippen ende also menighe sonderlinghe stippel als hy heeft soe menich venijn 58200[regelnummer] heeft hi in Item die serpenten schelen oec inder woenstat want sommighe sculen ende woenen in holen vander aerden ende lec- ken den puluer ende zuken die vnchticheitGa naar eindnoot58203 als plinius seyt Item daer isser sommighe 58205[regelnummer] inden wateren ende inden oeueren vanden water als erindris ende so wie daer af ge- slaghen wert die ladet water Item ysi- dorus seyt libro xij. datter een serpent is dat rinatrix heit dattet water venijnt te 58210[regelnummer] maken pleecht want in wat water dat dese serpent coemt dat maect hi venijnt als lucanus seit sommighe ander woenen inden bosschen ende in donckeren holen dye cleyne voghelkijns vanghen ende cleyne 58215[regelnummer] beestkens wten welken si die vuchtich- eit zuken als aristotiles seyt libro xiiij. ende dese serpenten pleghen den luden te misdoen die inden bosschen of inden velden sla- pen als si den mont open vinden so crn-Ga naar eindnoot58219 58220[regelnummer] pen si daer in also wel iuden mensche alsGa naar eindnoot58220 in anderen beesten want si minnen dye warmte ende die humoren vanden liue die zuken si Mer hier tegen vecht een beest- ken datmen saura heit dat is een lacer- 58225[regelnummer] te want wanneert verneemt datter een mensche inden velde leyt ende slaepet ende dat die serpent coemt ende wil den mensche inden mont loepen so springhet die laceert op des menschen aensichte 58230[regelnummer] die daer slapende is ende wecten op dat- ter die slanghe nyet in lopen en sal. Ia dese laceert vecht teghen dese slanghe om des menschen wille. als auicenna seyt. Item ysidorus seyt dat wanneer 58235[regelnummer] dese laceerten oudt werden soe werden si blint ende dan so gaen si in een hol van eenre wech teghen dat oeste ende luken hoer oghen op als die sonne op gaet en- de so werden si verlicht. Item daer is 58240[regelnummer] een serpent als ysidorus seyt libro duo- decimo dat salamandra heit ende ple- ghet inden viere te wonen wes venijnt- heit alte craftich is by dat die ander sijn dese serpent doodter veel teffens want 58245[regelnummer] coemt hy aen enen appelboem soe ve- nijnt hi alle die appelen die daer opten bome staen ende so wye daer af et dye veruaert ende sterft ende al waert dat die appel in enen put viel hi soude alle 58250[regelnummer] den put venijnt maken Item dese sala- mandra lesschet dat vier ende hi mach midzen inder vlammen leuen sonder ver- barnen dat hem die brant niet en deert Mer hi doettet vier wel wt gaen als ysi-Ga naar eindnoot58254 58255[regelnummer] dorns daer seit dese gelikenis seyt oec plinius libro x. capitulo xvij. dat salamandra
[Folio 378r]
is ghelijc der laceerte inder figuren ende openbaert selden dan alst veel reghent ende alst claer weder is so en thonet hem 58260[regelnummer] niet ende het is alsoe zeer coudt aen te tasten dat een mensche daer af verscric- ken soude ende datmen daer mede vier lesschen soude ende dese serpent spuwet wt sinen monde oft melckich etter waer 58265[regelnummer] ende worde een mensche daer mede ge- raect soe soude hem alle sijn haren ont- uallen ende die stede daer dat gheraect waer soude verkeert werden in alte qua- der verwen Item die serpenten schelen 58270[regelnummer] in horen voertganc want sommige cru- pen altoes cromme ende sommighe al- toes recht als ysidorus seyt libro duodeci- mo Centris is een serpent dat onbuech- som is dat altoes enen rechten wech maect 58275[regelnummer] als lucanus seyt ende daer isser sommi- ghe die crom crupen op haer borst ende daer isser sommighe die oec opter borsten crupen ende houdent hoeft recht op als een waterich serpent ende een ander dat 58280[regelnummer] chelidros heyt dat een stede daert ouer crnupt mit allen verderft ende doet dieGa naar eindnoot58281 stede venijn roken als lucanus seit want waert zaeke dat hem dit serpent crommen woude alst liep het soude terstont bor- 58285[regelnummer] sten Item die serpenten schelen oec veel inder vaerdicheyt want dye een is vaer- dich ende die ander is traech want sica- lis daer voer af geseyt is die is oec seer traech ende sommighe ander sijn alsoe 58290[regelnummer] snel dat si schijnen of si vloghen als ia- culus want dese iaculus springet op enen boem ende als hem enich dier bi coemt of teghen daer springhet hi op ende do- det als ysidorns seyt ende alsoe syn oecGa naar eindnoot58294 58295[regelnummer] veel serpenten in arabien mit vloeghe- len ende veel luden heytense syrene dye meer lopen dan heynsten ende daer om seytmen dat si vlieghen ende een men- sche sterft van sinen venijn eer dat hi pine 58300[regelnummer] of zericheyt geuoelt als dye selue seit Item si schelen in quaeder scalcheyt of in quader wijsheit alst openbaert in ceras- tes dat een serpent is mit hoernen dat hem huudt onder tsant ende steect die hoer- 58305[regelnummer] nen buten op dat hi die beesten locken mach tot hem als voghelen ende ander die- ren want die dieren wanen dat die hoer- nen aes sijn of dingen die men eten mach ende dese cerastes heeft hoernen als een 58310[regelnummer] ram die hy bloot opt tsant laet legghen op ghericht ende als dan dye beesten co- men ende wanen enen weder of enen ram te vinden begrauen soe vinden si daer een venijnde slanghe legghen ende dan grij- 58315[regelnummer] pet hi die dieren ende venijntse alsoe is oec boas dye serpent als ysidorus seyt in ytalien dye welke den beesten volcht mit groter zwaericheit ende coemt al hey- melic aen den mannen vanden busselen 58320[regelnummer] ende zuuctse doot ende heeft sinen na- me van bos dat is vanden os als ysido- rus seit Item noch sijn dair veel ander naemen ende gheslachten der serpenten als aspides vipere ende dracones van- 58325[regelnummer] den welken men na seggen sal Mer als ysidorns seit in libro xij. alsoe veel is tge-Ga naar eindnoot58326 tal der beten als daer namen sijn ende int ghemeyn so sijn alle angnes dat sijn slan-Ga naar eindnoot58328 ghen van couder naturen ende si en slaen 58330[regelnummer] nyet lichtelicken ten si datse verwarmt werden want also langhe als si cout sijn so en doen si niemant niet ende daer omme scaet haer venijn meer des daechs dan des nachts ende des winters leggen si in 58335[regelnummer] enen cloot te samen gewonden ende des so- mers ontwijnden si hem ende als si dan verhetten
[Folio 378v]
soe sijn si fel ende tvenyn loept eerst biden groten aderen al om doer tlijf ende na totten arterien ende coemt also ter herten ende doot 58340[regelnummer] den mensche Mer het en mach den men- sche niet scaeden alsoe langhe alst bloet niet geraect en is Item lucanus seit dat alle vernijn cout is ende daer omme die zie- le die vierich is scuwet dat venijn datter co- 58345[regelnummer] ut is Men leest in genesi dattet serpent scal- ker was dan enich dier op aertrijck Item ysidorus seit dat alle slanghen een plomp ghesicht hebben mer si horen nauwe want haer oghen sijn al ter zijden bi den hoef- 58350[regelnummer] de ende daer en is gheen dier dat also buechsommen tonghe heeft als die slan- ghe doet want als si toernich is so roe- ret sise so zeer dat die tonge schijnt drie- uoudich te wesen al ist nochtans dat si- 58355[regelnummer] der mar een en heeft Item die slanghe sijn so vucht dat si ouer al daer si crupen datter eenrehande slimicheit after blijft Ende al ist dat si gheen voeten en hebben nochtans trecken si hem seluen voert mit- 58360[regelnummer] ten ribben ende mitten buke ende so waer dat si gheraect wordt vanden buke allanges totten hoefde toe so wordt si te cranc- ker om horen ganc te maken want waer een slach op een ribbe coemt die gaet on- 58365[regelnummer] tween Item ysidorus seit dat die serpen- ten lange mogen leuen sonder eten ende si werden also oudt dat si den ouden rock wt doen ende trecken enen nuwen aen want als si oudt werden soe doen si den rock 58370[regelnummer] wt ende dat gheschiet ouermits enen en- ghen gate daer si doer crupen ende als dat oude velle af is so crighen si enen nuwen huut als ysidorus seit libro xij. die manier vander vernuwinghe der slanghen wort 58375[regelnummer] thans wonderlic ghesien want als phisi- ologus seit die slanghe als si ghevoelt dat si ziec is van enigher zuucten of van enighen ouderdom so vast si langhe van spisen op dattet velle also te bet vanden 58380[regelnummer] vleysche verlost mach werden daer nae als si een bitter cruyt gheproeft mach heb-Ga naar eindnoot58381 ben soe moeten si oec spuwen ouermits dye grote craft des cruuts ende dan lo- sen si dat vernijnde dynck daer si ziecke 58385[regelnummer] af gheweest hebben twelc dat die zae- ke hoerre zuucten was ende nyet lang daer nae baden si hem inden water op dattet vel te bet ghetempert werdenGa naar eindnoot58388 sal ende dan soe crupen si terstont in een 58390[regelnummer] enghe gat op dattet oude velle te betGa naar eindnoot58390 af slupen sal ende alst af gheslopen is soe gaen si terstont legghen ter sonnen en- de droghen hem dan seluen ende ver- crighen dan int ouerste vanden vleysch 58395[regelnummer] een nuwe velle ende als si al haer craf- ten weder hebben soe sien si veel claer- re dan si te voeren waren ende crupen veel starkeliker ende eten oec gierliker in allen dinghen Item dese vernuwin- 58400[regelnummer] ghe segghen plinius ende auicenna mit aristotiles dat si al doen in enen daghe ende doen dat oude velle af ende vercla- ren haer oghen ende crighen haer craf- ten weder dit seyt plynius int viertien- 58405[regelnummer] de boeke Item pytagoras seit dat van- den morghe eens doden mensche dat in- den rugbeen leyt een serpent wordt ende ist datmen dit alsoe geloeft aldus te ge- schien soe salt billiken gheschien als ge- 58410[regelnummer] likerwijs dat den mensche den doot co- met ouermits den seluen serpent alsoe werdt oeck ghemaeket een serpent die steruen sal ouermits de doot des menschen als ysidorus seit Item plynius seit int vijftien- 58415[regelnummer] de boeck ende int sese ende viertihste capitel dat eenGa naar eindnoot58415 slange wast wten morge des rugbeens
[Folio 379r]
vanden mensche want si comen voert mit eenre heymeliker ende blinder oprisinge also doen si oec inden gheslacht der vier- 58420[regelnummer] uoetiger dieren Item ysidorus seyt aldaer Men seit dat die serpent enen naecten man ontsiet noch hi en dar hem niet ge- naken Item plynius seit dat die spekel eens nuchteren mensch is den serpenten 58425[regelnummer] een venijn ende ist dat si daer af proeuen so steruen si Item het sijn ander wonder- like proprieteiten vander slangen die edel sijn die welke vanden anderen auctoers bewijst werden die speciael sijn als van 58430[regelnummer] diascorides van aristotiles ende van auicenna ende ic wilder sommighe hier mede onder sayen ende dyascorides seit dat die serpenten des win- ter tijts scuulen inder duysternis als in holen daer si haer ghesicht byna verlie- 58435[regelnummer] sen om des wil dat si also lange int donc- ker legghen ende des leyntens tijts als si beghinnen wten holen te crupen so ge- voelen si dat si niet wel en sien Mer so gaen si dan soecken een cruut dat venne- 58440[regelnummer] coel heit of sijn wortel ende wriuen haer o- ghen daer mede Item plynius ende auicen- na seggen vanden serpent libro ij. dattet ser- pent luttel drinct wanneer dattet ghie- rich is of hongerich ende het haet dye 58445[regelnummer] luht vander ruten ende daer om schuwetGa naar eindnoot58445 die serpent den wezel wanneer hi ge- voelt dat die wezel rute ghenomen he- uet ende also rasch als die serpent die ru- te ghebroken heeft soe en ken hy niet we-Ga naar eindnoot58449 58450[regelnummer] ch comen Item die serpent zuucht geern die vuchticheit vanden vleijsch gelikerwijs dat dye spin zuucht die vlieghe ende dye serpent slynt die eyeren vanden voghelen ende die ionghe leuendighe voghelen me- 58455[regelnummer] de ende als hise geslijnt heeft so schiet hy- se afterwaert ende laetse daer wt ende en laetse inden buke niet dueren Item ari- stotiles seit libro ij. dat die binnenste ende dye darmen vanden serpenten syn ghescaept 58460[regelnummer] als die darmen der vieruoetiger dyeren die eyer legghen nochtans en hebben si gheen cullen Mer si hebben weghen of ganghen als sijn die weghen der visschen ende haer moederen inden liue sijn lanck 58465[regelnummer] ende ghedeylt ende haer darmen sijn lanck nader lengten haers lichaems ende die tonghen vanden serpenten sijn zwart lan- ghe ende subtijl ende in tween ghesplit en- de uoer scarp ende daer om gaen si veel 58470[regelnummer] wt ende sijn licht te beroeren ende dye buke vanden serpenten is lang ende en- ghe ende is den breden darm ghelijck ende die darm wordt gelijct den honts darm ende na den buke heeft hy enen 58475[regelnummer] cleynen darm die comende is of strec- kende totten wtganghe der oueruloe- dicheit ende heeft een cleyn hart biden hal- ze ende is den nyeren ghelijc int aensien ende naest den hart is die longhen In 58480[regelnummer] die welke zenighe deelen dye subtijl sijn onghewonden sijn nederhangende van- der harten ende nader longhen is een lan- ghe leuer ende wtgherect ende daer op een gal alst is inden visschen die groot sijn ende 58485[regelnummer] inden cleyen serpenten is die gal opten darmen ende die milt inden serpenten is ront Item die tanden vanden serpent sijn zeer scarp wedergecromt een luttel ende versament nochtans sijn st ghescei-Ga naar eindnoot58489 58490[regelnummer] den nader saghen of nader vilen want sommighe die lang sijn staen als een sa- ghe gescheiden ende si hebben dertich ribben na den ghetale der daghen van- der maent ende men seit dattet ionghen 58495[regelnummer] zwaluen gheualt inden neste ist zake dat hem yemande hoer oghen doerboert
[Folio 379v]
ende wint hem tgesicht wt het sal weder comen ende die sterten vanden serpenten als der laceerten wassen na dien dat si af ge- 58500[regelnummer] sneden sijn Item dye serpenten maken eye- ren eerst inden liue ende daer na werpen sise alleincsken wt ende niet tot enen mael van- den welken dieren comen wtghenomen tyrus dat vipera is Tyrus dye serpent 58505[regelnummer] als aristotiles seit libro iij. wynt dieren binnen ende eerst maect hi eyer binnen ende van dien eyeren werden dieren binnen ghewonnen ende daer om werdt daer gheseit dat ma- trix dat is die moeder vanden anderen ser- 58510[regelnummer] penten lang is nader sceppenis des lic- haems ende die moeder beghint van be- neden ende gaet opwaert aen beiden zijden ende wort gedeilt in tween delen ende hebben tusschen hem een onderscot ende daer omme 58515[regelnummer] sijn die eyer een scarpicheit inder moeder Item aristotiles seit libro v. dat die serpenten hem also vast deen in dander winden als si hiliken dat si schienen een lichaem te wesen mit tween hoefden Item aristotiles libro 58520[regelnummer] iiij. seit dat tyrus wanneer dat hi enen vo- ghel of anders wat slindt so richt hi hem eerst op ende na twengt hi hem ter tijt to dattet binnen come dat hy gheslonden he- uet want sijn maghe is cleyn ende subtijl 58525[regelnummer] ende die zerpenten mogen lange leuen twelc openbaert vanden serpenten die die co- mans verwaren Item aristotiles libro viij. galienus i. die weezel vecht teghen die serpent ende bewaert hem mitten voetsel vander ru- 58530[regelnummer] ten ende sonderlinge vecht hi teghen die ser- penten die muze eten want die weezel pleecht die muze seluen te eten Item hy seit daer libro vij. dat die serpenten den wi- ne zeer minnen ende daer om sijn si gaerne 58535[regelnummer] onder den wijngaert ende si minnen tmelc zeer ende daer om volghen si die lucht van- den melc ende daer om waer enich serpent ghecropen in eens menschen buke dye soudemen mitter lucht vanden melc wt 58540[regelnummer] crighen als die selue seyt ende dyascorides oec Item aristotiles seit libro xiiij. dat die ser- penten hoer hoeft moghen legghen op haren aers nochtans dat haer lichaem midzen ongherorrt blijft Item die sel-Ga naar eindnoot58544 58545[regelnummer] ue seyt dat die serpenten int water zwem- men sonder bughinghe des lichaems ghelikerwijs dat si crupen opter aerden die natuer en heeft die serpenten gheen voeten ghegheuen mede te gaen noch 58550[regelnummer] vinnen mede te zwemmen ende dat doet dat si alsoe lange sijn van liue want had- den si veel voeten ghehadt soe souden si van quaden beroeren wesen ende had- den si oec veel vinnen so waren si oec van 58555[regelnummer] zwaren voertgange Item men vint vis- schen die den serpenten oec gheliken in- der lengten die om der seluer saken wil luttel vinnen hebben of en gheen ende zwemmen sonder bughen vanden lichaem 58560[regelnummer] als dye lampreiden ende eenrehande visschen diemen agri hiet of fastares en- de sijn eenrehande alen vander zee en- de daer om want alsulke visschen ghe- lijck den serpenten sijn inder sceppinge 58565[regelnummer] als si ghescepen werden so hebben si al- leen twe vinnen voer ende si bughen hoer lichaem voer die vinnen Item die ser- penten hebben oec darmen wten welken hoer oueruloedicheit gaet als ander win- 58570[regelnummer] nende dieren Mer si en maken gheen o- rijn want si en hebben nerghents gheen weghen daer si doer liden mocht Item die serpenten wijnden in malkanderen als si hyliken want si en hebben gheen 58575[regelnummer] roede noch cullen si en hebben gheen roe- de dat is scaft want si geen been en heb-
[Folio 380r]
ben ende si en hebben gheen cullen want si te lan- ge van liue sijn ende waert zake dat si cul- len hadden so soude haer sperma vercoudt 58580[regelnummer] werden om die traecheit sijns wtgangs ende also en doecht niet tot enigher win- ninge Item selden vallet datter gebreck coemt inden lichaem der serpenten ende dat gheschiet om der figuren der moeder dye 58585[regelnummer] inden liue is die welke ront recht ende enghe is Item dese ende veel ander proprie- teiten der slangen ende der serpenten vertelt aristotiles ende haer natuere die welke lange waren te vertrecken Mer mit desen is te- 58590[regelnummer] hans ghenoech gheseit int ghemeyn ende vanden anderen salmen noch hier na seggeen in die letter s. etceteraGa naar eindnoot58592 Dat ix. capitel van een slang genoemt aspis ASpis is een slange van biten ende vanGa naar eindnoot58594 58595[regelnummer] venijn alte sonderlinghen quaet Item ysidorus seit libro xij. capitulo iiij. datter menigher- hande species sijn vanden aspis ende heb- ben ongelike werken om te quetsen ende quaet te doen als dispas dye int latijn 58600[regelnummer] sicula heit want wien dat si raect die sterft van dorst Item yspualis is een geslacht van aspis die inden slape doot want een mensche die daer af ghequest wert sterft al slapende dese serpent settede cleopa- 58605[regelnummer] tra aen haer lijf ende starf si al slapende Item amazors is oec een aspis ende so wien dat si raect die sterft al bloedende Item pres- ter is een vreselic aspis dye altoes mit enen openen monde tvenijn wt geeft dye 58610[regelnummer] hier af ghequest wert die sterft alte leli- ken Item seps is een venijnt aspis ende wert een mensce hier af gequest soe veruaert een mensche vluchs ende tlichaem smout en wech mit beenen mit zenen ende mit alle den 58615[regelnummer] lichaem Item daer sijn noch veel ghe- slachten van aspis want waert zake dat een mensche een glauie in die hant had- de ende staecse daer mede tvenijn soude die glauie langes schieten ende doden den 58620[regelnummer] mensche diese in die hant hadde als aui- cenna seit int boec daer hi vanden venijn leert soeket bouen libro v. int capittel vanden venijn van aspis of vanden gheslachten als hi seit libro xij. Men seit dat aspis wan- 58625[regelnummer] neer dat si den wispelaer diese te vangen pleecht gheduecht ende beghint te luyste- ren na sinen sange die hi maken kan en- de conterfeyten of hi een aspis waer op dat hise wten hole locken mocht so gaet si 58630[regelnummer] toe als si niet wt en wil so duwet si dat een ore stijf tegen die aerde ende dat ander oer stopt si mit horen stert op dat si sijn flei- tinge niet horen en sal hier toe heuet ysidorus ge- seyt Item plinius seit van aspis libro viij. capitulo 58635[regelnummer] xxiiij. dat die lede die vander aspis ghe- slagen worden die heffen ende zwellen ende men machse kwm of niet ghenesen men hou- wet vluchs af datter geraect is ende de- se slangen minnen malkanderen mit groter be- 58640[regelnummer] geerten ende si en mogen sonder geselscap niet wel leuen want warter een doot geslagen so sal die ander den dootslagher volghen alle dat si mach om wrake te doen ia al waren daer veel menschen ouer een hoep 58645[regelnummer] si en sal den luden niet misdoen Mer den recht sculdighen sal si veruolgen na horen vermoghen ende doden dien mensche kan si dien crigen Mer want die mensche zeer loopt recht wt ende si recht wt niet sien en 58650[regelnummer] kan dan ter zijden wt so ontgaet die men- sche dicwijl Item marcianus seit dat as- pis den affris ende marcis gheen quaet en doet want die en ghelouen hoer kin-Ga naar eindnoot58653 daren niet die van hem comen ende hebbense 58655[regelnummer] suspect ende werpen hem tegen den aspis ende ist dat si van horen zade sijn so en doet hem diGa naar eindnoot58656
[Folio 380v]
aspis geen quaet Mer sijn si ouerspeel- rers vander aspis so steruen si vluchs ende dat seit plynius claer libro viij. int leste capit- 58660[regelnummer] tel ende also vintmen oec dat die serpen- ten sparen die land lude die daer wonen daer die serpenten sijn al sliepen si oec Mer ander volc dat van vreemden landen waer die souden si doden Item plynius seyt dat 58665[regelnummer] aristotiles in eenen boeke wt gheeftGa naar eindnoot58665 dattet in enen berghe is daer die gasten vanden scorpioenen niet ghequest en wer- den Mer die daer int lant wonen wer- den wel ghedoot vanden scorpioens 58670[regelnummer] Dat x. capitel vanden spynnen ARania dat is een spin ende ysidorus seitGa naar eindnoot58671 libro xij. dat die spin een worm is ghenoemt vanden voetzel der luchten die in eenre cor- ter tijt langhe draden maect ende en rust 58675[regelnummer] nemmermeer webben te maken twelc een cost verloren is want een lichten wint of anders wat heeft dat dat web schier ver- derft ende dan heeft die spin al horen ar- beit verloren Item auicenna seit want die 58680[regelnummer] spin een cleyn crupende dier is mit veel voeten als mit sessen of mit achten ende die heeft si altoes effen ende nemmermeer on- ghelijc ende dat was noot of hoer voert- ganc soude altoes gelijc wesen als hoer 58685[regelnummer] last is en dat is ghemeyn inden dieren die twe voeten of meer hebben ende si heeft dat een been langher dan dat ander ende som- mighe corter ende dat is om menigher- hande werck dat si werken want mit som- 58690[regelnummer] mighe voeten subtijlt si die draeden ende in sommighen maect si enen cnope ende mit som- mighen cnoept si die draden te gader ende mit sommigen cruypt si die draden al langes ende als si wil so hangse haer seluen mid-Ga naar eindnoot58694 58695[regelnummer] zen inden webbe onberuerliken ende die spin voelt nauwer dan enich dier dat an- ghelen heeft ende als si also midzen inden webbe hangt vluchs geuoelt si een vlie- ghe ist dat si aen den webbe raect daer 58700[regelnummer] si vluchs toe vaert ende grijptse als horen viant ende zuuct haer eerst die vuchtich- eit vten hoefde ende daer af leeft si want die smake is haer also zoet ende also sma- kelic als der byen thonich is als die sel- 58705[regelnummer] ue seyt ende aristotiles Item daer is ondersceit inden gheslacht der spynnen als aristotiles seit libro v. ende twijf is meerre van lichaem dan die man ende heeft langher been ende boechsommer ende abelre te roeren om te 58710[regelnummer] weuen ende als die selue seyt libro v. inder tijt des hilicx ende der minnen so trect dat wyf den man tot haer ouermits den dra- den des webs ende die man trect nae dat wyf ende dese aenhalinghe en laet niet af 58715[regelnummer] thent si vergader werden ende tmannekenGa naar eindnoot58715 wordt gheleit opten buke des wijfs ende dese manier is noot in hem om die ron- dicheit des buucs ende dese coniunctie dat is vergaderinghe geschiet meest int eyn- 58720[regelnummer] de vander leynten ende int beghin vanden zomer ende inden herfst ende int beghin van- den winter in desen tween tijden sijn dye spinnen venijnste Item aristotiles seyt libro viij. dat- ter veel gheslachten van spinnen sijn want 58725[regelnummer] sommighe sijn cleyn ende van menigher- hande verwen ende sijn scarp ende lopen zeer daer sijn andere die meerre sijn ende zwart inder verwen ende haer bynnenste benen sijn langer ende dese sijn van tragerre berue- 58730[regelnummer] ringhe dan als si minnen willen ende dese zwarte weuen bider aerden bynnen den gaten ende bliuen in haer weuinge ter tijt toe datter een vliege of een ander beestken in vliecht die si dan gripen ende ist dat si hon- 58735[regelnummer] gher hebben so sukense hoer vuchticheit wt ende dan draghen sise in haer hol ende
[Folio 381r]
houdense daer thent hem hongert ende als si alle die vuchticheit wt hebben soe werpen si dat ouerscot wech ende dan comen 58740[regelnummer] si weder tot horen nette om meer te van- gen ende en vangt niet eer ten is weder ge- maect datter aen tnet ghebroken was ende waert dat yemant haer web brake so sou- den sijt weder maken biden onderganc 58745[regelnummer] der sonnen of by der opganck der son- nen want dan vallen veel beestkens in die netten ende twijf baert ionghen en- de iaecht vlieghen ende ander beestkens ende tmanniken helpt haer ende als si groot 58750[regelnummer] is so huut si haer op dat si niet ghesien en sal werden twijf leyt eyeren daer eerst cleyne spinnekens af comen ende vluchs setse die moeder mede te werke aen tweb hoe ionc datse sijn ende si scicken hem fijn- 58755[regelnummer] lic daer toe ende weuen mede recht of sijt inder moeder buke gheleert hadden ende daer is eenrehande speci van spinnen die cleine laceerten iaghen ende begint hem eerst sinen mont toe te weuen ende te bijn- 58760[regelnummer] den. ende als si sinen mont bewrocht heeft so sprengt die spin opten laceert ende steec- ten also langhe thent hi sterft Item die selue seit int selue boeke datmen sommige spinnen vint inden coruen vanden byen dye 58765[regelnummer] dat honich verderuen ende zuken die vuch- ticheit wt ende maken biden roten webben ende verderuen dat honich mit allen Item noch segghen auicenna ende plinius libro xi. capitulo xxv. datter veel gheslachten van spinnen 58770[regelnummer] sijn onder die welke isser sommighe wes lichaem clein is ende snelle ten spronghe ende heeft enen venijnden bete ende daer is een ander species die meerre is van lich- aem ende van zwarter verwen ende mit lan- 58775[regelnummer] gheren benen ende dese maect holen ende stricken bider aerden ende het is een groot wonder seyt hi ho dat also veel webs comen kan wten buke der spinnen want si van cleinen voetsel is ende si luttel bloets 58780[regelnummer] heeft ende luttel hetten waer af dat seer te verwonderen is. ende waert niet dat hem die nature ghegeuen had. want si maken dat webbe mit wonderlike rondichey- den ront oft mit enen passer ghecirkelt 58785[regelnummer] waer. ende daer draghen si haer indracht in oft mit eenre linien ghemeten waer mit groter subtijlheit twelc gheen men- sche volbrenghen en mocht ende voegen dat in een datmens niet scheiden en mach 58790[regelnummer] ten worde mit allen verderft na dien dat die tiden vanden iare toecomende sullen wesen daer na maken si haer webbe ho- ghe ende laghe Item men seyt als daer veel spinnen comen dat is een teyken van 58795[regelnummer] veel toecomende regens Item libro xiiij. capitulo iij. vander quetsinghe der vighen ende der druuen seyt plinius dat sommige spyn- nen maken onderwilen webben bi den dru- uen ende bi den bloezemen vanden bomen van- 58800[regelnummer] den welken die bomen veruaren als si dra- ghen ende bloyen Item spalangio is een quade spin ende venijnt want si doot Mer tsap vander bredeweghe lescht dat ve- nijn ist datmen daer te punte op leyt ende 58805[regelnummer] daer om wapenen hem die ander cleyne wormen als die laceerten ende die padden die mit desen sape als plinius dyascorides ende auicenna segghen int capitel vanden venijn Item macer seit als aristotiles ende plinius seggen dat 58810[regelnummer] wten darmen der spinnen mit wonderliker der naturen wert gewonnen een alte sub- tile maecsel ter manieren van enen nette daer si twebbe af maken ende bereiden ende voeghen die draden te gader ghelike ver- 58815[regelnummer] re van malkanderen staende Item die spin- nen en moghen geen vier liden si ontsien
[Folio 381v]
den wint ende den reghen ende al ist dat die spin venijnt is nochtans en is haer web dat wt haren buucke boemt niet venijntGa naar eindnoot58819 58820[regelnummer] mer het is medicinael want dyascorides seyt dat spinweb dat zuuer is ende wit ende mit geenre onreynicheit besmet heeft macht te stempen te sluten ende te vercoelen. ende daer om stempet bloet in wonden ende 58825[regelnummer] op een wonde geleyt so en latet geen etter comen ende geneest cleyne versche wonden ende verbiet die heffinge ende die zwellinghe der wonden Item daer is een gheslacht van spinnen die men spolauis heyt als pli- 58830[regelnummer] nius seyt libro xxix. capitulo iiij. ende dese spin is ge- lijc der myeren mer si is veel meerre van lichaem ende heeft een root hoeft ende dat ander deel des lichaems is zwart bespren- kelt mit witten spockelen. ende haer slach is 58835[regelnummer] quader dan van tyrus vipera. ende leeft by die molens ende bi die ouens teghen wes venijn men een ander spin nemen sal dye van dien seluen geslacht is ende wriuense ende druckense Item daer is een ander geslacht 58840[regelnummer] dat oec webben maect ende heeft een groot hoeft. ende haer steken sijn also fel als scor- pioens steecten ende die knyen ontganghen enen mensche ende si doen enen coren ende ouer- gheuen ende die ogen verduysteren. ende daer 58845[regelnummer] is een ander geslacht ende heit murintaleon of murinteon ende ander luden heytent for- micaleon ende is der myeren gelijc mit enen witten hoefde hebbende een zwart lich- aem mit witten spockelen onder steken en- 58850[regelnummer] de dese iaecht ende vanghet myeren mer si werden dicwijl vanden musschen geslonden ende van anderen vogelen Item een mede- cijn tegen allen sleecten der spinnen datGa naar eindnoot58853 is die herssen van een capoen of henne 58855[regelnummer] mit een luttelken pepers gedroncken mit zoete wine Item tlubbe van enen lam gedroncken mit wine geneest die steecten vanden spinnen Item die selue doet die assche van eens rams claeuwe mit ho- 58860[regelnummer] nich Item vliegen ghewreuen ende geleyt op dat zeer halet tvenijn wt ende safticht die zericheit het sijn noch veel andere boeten mer mit desen isser ghenoech hy seyt noch int selue boeke capitulo vi. dat een 58865[regelnummer] langhe spin ende een wit hebbende dun- ne voeten gewreuen in ouden olye solueert twit vanden oghen Dat xi. capitel vanden byen APis dat is een bye ende is een dierGa naar eindnoot58869 58870[regelnummer] mit veel voeten ende is cort onder alle ghe- sielde dieren die angelen hebben ende si hout die principaetscip onder hem in veel din- gen als plinius seyt libro xi. capitulo vi. ende al ist dat si cleyne van liue is si is groot van sin 58875[regelnummer] ende al ist dat si onder tgheuogelt ghetelt mach werden nochtans want si mit voe- ten gaende is so salmense billiker reke- nen onder die gangende beesten sonder die pro- prieteiten die bouen geset sijn libro xij. in die 58880[regelnummer] letter a. so sijn hier oec noch ander proprie- teiten te setten die plinius vertelt libro xi. capitulo vi. ende seyt aldus Onder alle wonderlicheit is die be- hendicheit der byen aen te sien hoe dat si thonich te samen trecken ende maken dat 58885[regelnummer] alre zoetste ende dat subtijlste ende dat ghe- sontste in honichroten ende al werkende ma- ken si daer wasse wt totten oerbaer des lichts ende des leuens des winters sculen si ende bliuen legghen duken thent dye snee 58890[regelnummer] ende die hisel verleden sijn want si en mochten die coude niet liden mer in die leynten als die bomen bloyen so trecken si wt en- de arbeyden ende daer en moet niemant le- dich wesen van hem bi desen dagen ordi- 58895[regelnummer] neren si die roten eerst ende si vestigen twas ende maken huzen ende cellekens daer na ha-
[Folio 382r]
re gesinde daer na maken si thonich ende si bescermen. ende lemen den korf bouen mit tayen zape ende lijm van bomen ende van cru- 58900[regelnummer] den ende si bewerken ende vesten teghen dye ander beestkens. dat si niet tot hem in en mogen comen als si best moghen ende ist sake dat haer gat te wide is dat engen si mit alre- hande zapen van cruden ende slutent Item int 58905[regelnummer] beghin van horen werck so maken si eenre- hande korstken dat van bitteren smake is ende vele luden heytent comosi daer na maken si een dat soeter is twelc beghin is van- den was ende vele luden heytent dulceres 58910[regelnummer] ten derden mael setten si een grouer mate- ri toe dat een stedicheit der roten is ende die materi heiten vele luden perpolim ende hier mede bewaren si die roten vanden cou- de ende vanden anderen dingen die hem hin- 58915[regelnummer] derlic sijn ende die byen en sitten aen den vruchten niet Mer aen den bloemen dye versch sijn ende niet veruult ende daer af zu- ken si die materi die hem nvt is ende noch- tans den bomen noch den cruden niet en sca- 58920[regelnummer] det wten welken si. was ende honich vergade- ren ende als die blomen dye daer omtrent den bykoruen staen verteert sijn so seinden si ander byen wt tot anderen steden om hoer verhal te gecrigen van honich ende dat daer 58925[regelnummer] to behoert ende waert zake datse die nacht beliepen dat si niet weder des nachts thuys comen en consten so gaen si laghe leggen slapen op dat si hoer vloegelen niet nat maken en sullen vanden reghen ende vanden dou- 58930[regelnummer] we. op dat si des anderen dages vroech te rasscher hoer werc vorderen sullen mo- ghen ende die ghene die hoer vlogelen dro- ghe hebben ende onbecommert te vliegen or- dineren hoer waken alsmen opten castelen 58935[regelnummer] pleecht soe waecter des nachts een ende alle die ander rusten ende slapen ter tijt toe dat- se die een alle wect ende ist dan dattet den an- deren dages goet stil weder is soe vliegen si al om ende soecken dat si begeren mer ist win- 58940[regelnummer] dich ende onweder van regen of van hagel so bliuen si onder den dake ende alst scoen we- der is so vlieghen sommighe opten blomen ende halen thonich ende die ander doen elck hoer offici daer si toe gheordineert sijn 58945[regelnummer] si vliegen wt ende vergaderen weder ende die al- re outste werken binnen ende die ghene dye die blomen dragen laden eerst hoer voerste voeten daer na die ander ende vliegen so ge- laden weder om ende hebben horen mont vol 58950[regelnummer] ende comen also gheladen tot drien steden of tot vieren van horen lichaem als hem be- uolen is vanden outsten want hoer ambochten sijn gedeilt want sommighe maken die huze sommige ander die settense sommige ander be- 58955[regelnummer] reiden die spise van dien datter gehaelt is ende si en eten niet verscheiden als nv die een schier die ander Mer te samen op dat een ygelic sijn deel hebben mach. ende dat die een niet meer tijts en versuumt dan die 58960[regelnummer] ander ende si maken die honichroten al linie recht ende iwstelic elck opt sijn ende int ouer- ste deel hangen sise ende dat vallende was bestemmen si ende si vollen die eerste linien een luttelkijn mit honich ende dye leste linien 58965[regelnummer] vullen si seer Item die byen die daer dra- gende sijn die ontsien dat blazen vanden wijnde ende daer om vlieghen si bider aerden ende wanneer dat si wat geladen sijn soe keren si weder op dat si niet gehindert en sullen wer- 58970[regelnummer] den van enighen wijnde ende onderwijlen laden si hem mit cleinen steenkens op dat si te bet ontstaen sullen tegen den wint Item die le- ringhe die si onder malkanderen hebben dye is te verwonderren want si dodense dye niet 58975[regelnummer] doen en willen ende si sijn alte sonderlinghe kuusch onder een ende dien dreck die die by-
[Folio 382v]
en maken die binnen werkende sijn wort vluchs van sommigen anderen byen die dair toe geordineert sijn wtgedragen. op dat 58980[regelnummer] die werkende sijn niet te verre van horen werck gaen en sullen ende alst den auonde ge- naect so maken si een geluyt ende vliegen in horen huzen ter tijt toe dat die ghene die- se weckede omme vliecht ende heitse rusten 58985[regelnummer] mitten seluen gelude daer sise mede wec- kede ende dan zwighen si al Item int selue boeke capitulo xiiij. seit hi dat ouermits den by- en werdt dye ouerste rechtuaerdicheyt gedaen want is daer enich bye die onrust 58990[regelnummer] maect die slaen si alle gader Item die by- en hebben enen coninc die mit genen angel gewapent en is. mer hi is ghewapent mitter mogentheit als die selue seit capitulo xviij. of waert also dat hi een angel had- 58995[regelnummer] de so en gehenget die natuer niet dat hy daer yet mede slaet want die natuer en wils niet wreet hebben noch en wyl niet dat hi ter stotinghe vluchs wrake doet ende daer om heeften die natuer ongewa- 59000[regelnummer] pent gelaten waer af dattet daer toe hoert dat die gebieder der byen dats die keyser der angelen niet bruken en sal ende die onder- danicheit vanden byen dye si horen here doen die is te verwonderen want wanneer dat hy 59005[regelnummer] gebiet so vallen si ouer enen cloot ende hy wert van dier scaren omgegort of hi al mit ridders omgeset waer ende belegen ende om des groot hoeps wil der byen machmen den coninc nauwe te siene comen ende wan- 59010[regelnummer] neer tvolc der byen dat sijn die byen sel- ue daer maect dese meester een volc af te werc sijn ende arbeiden so isser die coninc binnen ende gaet al omme ende syet wie datter arbeit of niet ende heeft bescermers bi hem 59015[regelnummer] mit scarpen angelen die hem verwaren. ende selden gaet die coninc buten ten si dat al- le die scaer wt vliecht ende dat en geschiet niet dan een luttel dage te voeren teghen dat si hem bereiden sullen wat te doen ende 59020[regelnummer] waer dan yemant die den coninc sijn vlo- gelen cortede of af snede een deel soe en soude die scaer der byen niet wt comen ende wanneer dat si dan alle voer gaen soe comen si ende bieden den coninc horen dienst ende 59025[regelnummer] waert dat hi te moede waer soe nemen si den coninc op horen vloegelen ende drage- nen waert also dat hi alle seer moede wa-Ga naar eindnoot59027 re of waert dat die coninc verdwaelt waer soe souden si dien weder vinden ouermits den 59030[regelnummer] roke ende so waer dat die coninc voer gaet daer slaen dye ander haer casteel neder ende als si horen coninc sien so werden si al wel gemoet ende als hi verloren is of after ghe- bleuen so vliecht alle die schaer tot enen 59035[regelnummer] anderen coninc. want si en moghen sonder co- ninc niet syn Item daer comen onderwijlen totten koruen in crupen byen die valsch sijn die sweto genoemt sijn ende hebben grote buken ende slijnden die ander hoenich al dief- 59040[regelnummer] lic ende als dat die gerechte byen vernemen so vlieghen si daer toe ende dodense ist dat si- se gripen connen ende vanneer dat die leyn-Ga naar eindnoot59042 ten vucht is soe werden daer veel byen Mer als hi droghe is soe werter luttel 59045[regelnummer] mer inden honige werden si ghemenich- uoudicht ende ist datter gebrec spisen inden enen korf is so willen die van dien korue den naesten korf te beroeuen mit gewelt ende te- ghen dese scepen hem dye ander ist dat si 59050[regelnummer] enen rechtoer hebben ende sijn daer dan by- en in die den anderen die daer buten sijn goets gonnen soe vallense by hem ende be- scermense Item van veel zaken coemt dic- wijl kiuinge dat die twe keysees verderftGa naar eindnoot59054 59055[regelnummer] werden van beide der partyen welke vestin- ge mit enen worp van puluer daer onder
[Folio 383r]
geworpen of mit roke alte mael ghescey- den wert Item die selue seit capitulo xix. van- den byen sijn sommige kaerls ende wilt ende 59060[regelnummer] leliken aensicht ende sijn grammer ende quader dan die ander Mer si mogen bet arbey- den ende daer sijn ander byen die huesch sijn vanden welken sommige cort sijn ende meni- gerhande verwen ende sommige ront ende sommi- 59065[regelnummer] ge sijn daer lang als wespen ende die sijn quader dan die ander ende die sijn harich ende sommich van desen sijn wit die inden bou- we honich maken ende die wilde maken ho- nich in gateren vanden bomen onderwijlen in- 59070[regelnummer] den holen vander aerden ende die nature he- uet desen enen angel ghegeuen inden buke ende sommige hebben den angel so lang dat si so diep steken als si toernich sijn dat- ter die darmen na volgen ende dye steruen 59075[regelnummer] haestelic ende sommige ander verliesen haren an- gel ende dan voert aen also lang als si le- uen so en moghen si gheen honich maken noch si en mogen baten noch scaden Item die byen verbliden hem in welrukende din- 59080[regelnummer] gen ende waert zake datmen creefts coec- ten by den bye coruen die byen souden van- der luchten steruen Item wanneer dat haer coninc sterft so sijn si alte rouwich ende vergaderen daer ouer ende daer by al omme of 59085[regelnummer] daer een lijck waer datmen daer een wt- uaert doen soude ende alle dien hoep droeft seer mit groter zericheit dat hae- ren coninc doot is ende al hebben si spise si en werken niet voert mer si murmureren 59090[regelnummer] droofliken ouer enen hoep biden doden co- ninc ende si en minnen haer zuchten niet merGa naar eindnoot59091 si souden bi hem doot bliuen ende van hon- ger steruen en worde die coninc niet wech genomen Item wanneer dat die byen bly- 59095[regelnummer] de sijn dat is een teiken van gesontheden Item die selue seyt dat die bien wel veel zuucten crighen want als geseit wort capitulo xx. si werden ziecke wanneer si haer broet niet en volmaken ende een weder roep van enen gro- 59100[regelnummer] ten gelude quetzet die byen alte zeer ende maectse veruaerlic als een groot slath co-Ga naar eindnoot59101 met daer si hem onuerhoedts niet voer en hoeden ende so doet oec een vule stinckende neuel die die bloemen verderft daer si ha- 59105[regelnummer] re voetsel af nemen souden Item die spin- nen sijn hem oec contrari als si spinnen bouen inden koruen ende bezeyken daer Item daer is oec een vliege die den herde wel gelijct diemen papilio heit die inden kaerssen sprin- 59110[regelnummer] get want papilio leeft vanden wasse ende laet drec after daer teredones af comen die twas seer begeren teredones dat sijn goutwormen ende te veel ghegheten ende te gierlic dat is hem quaet ende dat gheualt 59115[regelnummer] hem dicwijl in die leynten Item si wer- den al ontmoedt ist dat haer hoeft mit olyen gesmeert wert ende datmense dan in die sonne set mer sprinckeltmen daer edic weder op so werden si weder leuende ende al- 59120[regelnummer] so doen alle dieren die angelen hebben als byen vliegen wespen dazen ende deser ge- lijc hier toe heuet plinius geseyt Item a- uicenna libro viij. capitulo iij. vertelt oec edel proprie- teyten vanden byen die welke notabel 59125[regelnummer] sijn ende seit dat die byen gespijst werden vanden honich ende daer eten si een luttel af mer als si ziecke werden soe eten si ho- nich ende en gaen wt horen huzen niet ende als si die huzen of byekoruen reyn vinden 59130[regelnummer] so maken si hoer huzen van ses woningen ende als die veinsteren vanden koruen alte wijt sijn so maken sise eyngher mit eenrehan- de zwarter tayicheit die scarp inder luch- ten is ende si maken des conincs huys eerst 59135[regelnummer] ende dat huys is den gate gelijck ende daer na die ander huzen na dien dat die koruen
[Folio 383v]
groot of clein sijn ende die mannikins ma- ken alleen hoer huzen ende daer nae en is gheen werkinge dan honich te maken 59140[regelnummer] ende die byen wonen eerst in horen roten ende alst tijt is wt te gaen so climmen si in dat hoghe ende daer nae comen si weder neder ende waken thonich ende die coninc en coemt niet wt mitten hope ende mannekens en heb- 59145[regelnummer] ben gheen naelde dan sommige isser Mer luttel die steken willen ende al willen si steken si en mogens niet doen ende die coningen vanden byen sijn van tween manieren die een is root ende die ander is zwart by na als 59150[regelnummer] een cole ende is die helfte meerre dan een bye die honich maect ende die mannikens sijn tragher dan die wijfkens ende die min- ste byen ende die rontste dat sijn dye beste die menigerhande verwe hebben ende die 59155[regelnummer] byen die geuoedt werden inden geberch- ten inden weiden ende inden houen die de min- ste sijn dat sijn die beste ende dese maken goet honich ende saeft Item die byen dye niet goet en sijn en maken geen gelijc ho- 59160[regelnummer] nich mer die byen die altoes den gate des honichs aen cleeft maect dat beste honich anders verderuet schier ende daer wer- den byen in die thonich verderuen Item die byen die honich maken die gebruken 59165[regelnummer] twesins horen anghel als hem seluen me- de te beschermen ende totter verteringhe der oueruloedigher vuchticheit Item daer crupen dicwijl quade vlieghen inden koruen die ander quade cleine vliegen maken die 59170[regelnummer] welke vele luden gusanas heiten ende si doersteken der ander vlieghen vloegelen mer die byen veruolghen alsulke vlieghen ende stekense noch en latense op haer hu- ze niet vallen ende die byen die daer honich 59175[regelnummer] makende sijn doden die mannikens ende dye hem derende sijn mede ende die quade co- nings wanneer dat sise niet wel en regie- ren mer alleen eten si vanden honich ende dat doen si wanneer datter luttel honichs 59180[regelnummer] is ende die cleine vogelen vechten mitten lang- sten wanneer dat si niet en werken noch en arbeiden ende si pinighen die wech te werpen vanden korue ende ouermits alsulke wech- werpinge wortet honich gebetert ende 59185[regelnummer] gemeerret Item het is een geslacht van byen die labion heit ende doot die byen die honich maken ende verderft hoer huzen ende dat is want si wakers sijn ende goede herden ende wanneer dat si inden koruen comen soe ste- 59190[regelnummer] ken se hem vluchs int honich op dat si also veel slinden moghen dat si niet ontgan- gen en konnen ende dan so werden si vanden rechten byen gedoot ende eer dat die coninc wt comen sal dat weten die ander byen by 59195[regelnummer] reden twe daghen te voeren wat dat hi doen wyl opdat si bereet wesen sullen hem onder- danich te wesen ende wanneer dat die conin- ghen gemaect werden so heeft elc coninc een schaer bi hem ende dye schaer en wil 59200[regelnummer] anders ghenen coninc dan den ghenen dye si eerst genomen hebben ende waer dat een an- der coninc die die scaer leiden woude den dodense ende wanneer dar die ionghen be- reet sijn ende wtgecomen so beiden si tgesel- 59205[regelnummer] scap van enen anderen broedt ende also varen si te samen of after dien mael dat die ion- ghen beginnen wt te vlieghen ende datter ef- fen veel sijn so haesten si meer tot horen werck. ende werken meer dan die oude ende 59210[regelnummer] daer en is geen creatuer barnender ter wrake dan die bye. wanneer dat si toer- nich gemaect is die byen scuwen die roke ende dye quade vule lucht sonderlinge zeer bouen allen dingen ende daer om arbeyden si 59215[regelnummer] horen drec wt te werpen ende si houden haer huzen reynlic van allen stanck Item die maech-
[Folio 384r]
den ende die ionghe byen werken best ende maken beter honich dan die oude si drinc- ken ende dat is claer water ende dat en doen 59220[regelnummer] si niet si en hebben hem eerst gereynicht van haerre heffen ende si draghen seer ho- nich inden herfst ende in die leynten ende dat leyntense honich is dat beste om die nu- wicheit der bloemen ende die byen hebben ge- 59225[regelnummer] noecht in zoete muzike ende in sconen san- ge ende daer om werden die bien weder ghe- bracht tot horen koruen ouermits soeten san- ge ende cloppinge vanden beckenen ende wan- neer datmen den byen veel honichs laet 59230[regelnummer] so werden si traech ende en werken niet veel ende daer om moetmen hem te maten ho- nichs laten hier toe heeft auicenna geseit vij. libro plynius int xi. soeket bouen libro xii. in die letter a. daer selstu veel dingen vinden die 59235[regelnummer] van aristotiles ende van seneca ende van anderen auctoren wtghenomen sijn mer hier me- de ist ghnoech gheseitGa naar eindnoot59237 Dat xij. capitel vanden ossen BOs dat is in griex boetes ende dyeGa naar eindnoot59239 59240[regelnummer] latijnsche segghen terro daer om dat hy die aerde wrijft ysidorus seyt libro xiij. dat die os sijn gesellen seer mint want deen soect den hals des anders daer hi mede te trec- ken pleecht ende als hijs niet schier vin- 59245[regelnummer] den en kan so blaet hi of loyet mit groter begeerten na sinen weynoet Item plinius seyt vanden ossen libro viij. capitulo xlv. datter os- sen sijn die hoernen hebben die vier voeten lang sijn men seit dat dese ossen afterwaert 59250[regelnummer] weiden ende anders gheen dieren ende dat si vet werden datmense wascht mit warmen wa- ter ende hy seyt dat si meer arbeyts doen moghen wanneer dat si mitten hoernen des hoefts versament werden dan als si an- 59255[regelnummer] ders te samen gecoppelt werden In syrien sijn ossen die gheen coderen onder die stro- te en hebben mer si hebben hoeuelen inden rugge Item die ossen hebbende brede hoer- nen sijn nutste ten arbeyde ende dye ossen 59260[regelnummer] hebben meerre hoernen ende dicker dan dye stieren doen ende die os after dies maels dat hi gelubt is so wert hi meerre inden lichaem ende vetter ende wert oec starker dan hi voer was mer hi en is dan also moe- 59265[regelnummer] dich niet ende hoe dat hi ouder wert hoe dat hi bet ghetemdt wert Item die os is een zuuer ende een goedertieren dier niet alleen nut totten oerbaer der menschen mer hy is oec nut te offeren inden outaer der go- 59270[regelnummer] den want vanden ossen maectmen goede offer- hande om die gode goedertieren te maken ende dye os opent die aerde mitten couter ende snijtse in ende maket lant bereet datmen daer vrucht in brengen mach sijn vleisch 59275[regelnummer] is goet teten ende voedt wel ende sijn vel is tot veel dingen goet ende sijn messe is goet tlant mede vet te maken ende werden sijn hoernen gewarmt so werden si gemorwet ende gericht datmen daer cammen int hoer- 59280[regelnummer] nen ende ander dingen af maken mach ende maec- ter instrumenten af daer men mede schie- ten mach Item men maecter schenen af opten armen ende opten schenen voer die vian- den ende voer die wapenen ende men maecter 59285[regelnummer] lanteernen af Item die iagers maken daer iachoernen af daer si die honden mede roe- pen ende die wilde beesten mede veruaeren Item die scriuers ende die maelres oerbarense oec haer inct in te doen ende ander varwerye 59290[regelnummer] Item die luden die striden willen plegender oec mede te blasen op dat haer gesellen te bet gemoet sullen werden Item dye wachters pleghen daer oec mede te bla- sen die opten casteelen legghen ende wachten 59295[regelnummer] die steden ist by daghe of bi nacht ende oec plegense die herden inden velde te heb-
[Folio 384v]
ben die coyen ende die ossen hoeden ende tot menighen anderen dinghen sijn die hoer- nen nvt waer by datter luttel is inden os- 59300[regelnummer] sen ten is vmmer ergent toe goet Item plinius seit libro xxviij. capitulo xi. dat dye messe vanden os mit edick ghemengt helpt te- ghen die zericheit der theen ende der voe- ten ende oec der vinghren ende is den ghenen 59305[regelnummer] een hulp die twater laden ist dat die ziec- ken inder sonnen daer mede ghewreuen werden want si verteert die humoren die tusschen vel ende vleysch legghen ende doetse wech gaen Item plinius seyt noch 59310[regelnummer] voert libro xxx. capitulo iij. datter een cleyn dier is ende is ghelijck enen weuel ende heyt bu- restis dit bedriecht den os want het leit inden grase ende het weet wel wat gras die os liefste et ende daer sculet in ende also 59315[regelnummer] etet die os al heel int lijf ende als hy dat in gheslonden heeft so loept dat dier op die leuer vanden os ende ontsteectse vluchs ende doet den os grote pijn waer af dat die os ten lesten sterft 59320[regelnummer] Dat xiij. capitel vanden harderen der ossen BVbulcus dat is een herde dye dyeGa naar eindnoot59321 ossen ende coyen hoedt dese harde hoedt ende weydt die ossen ende drijftse ter weyden ende brengtse weder thuys ende in 59325[regelnummer] sommighen landen als si inder weyden sijnGa naar eindnoot59325 sijn so coppelt hise mitten voeten te gader ende slaet hem iucken opten halzen als si ploeghen sullen of yet trecken ende hy pre- keltse mit enen houte dat si te bat voert 59330[regelnummer] gaen sullen ende hy singhet hem soete lie- dekijns op dat si te bat trecken sullen ende mitten soeten sanghe loct hyse tot hem want die ossen ende die herten horen natuer- liken gaern soeten sanck ende melodye als 59335[regelnummer] auicenna seyt ende hy stuertse mitter roeden voert ende hy leert hem dat si een rechte voor maken sullen noch hi en dwingtse alleen nyet om te eeren mitter ploech mer hi leertse oec tcoern te treden ende 59340[regelnummer] te wriuen om gaende mitten voeten en- de als si horen arbeit ghedaen hebben so verlost hise vander borde ende vanden ioc- ke ende leidse ter cribben ende geeft hem teten Dat xiiij. capitel vanden buffelen 59345[regelnummer] BVbalus dat is een buffel ende is denGa naar eindnoot59345 os ghelijck ende is een onghetemdt dier dattet van quaetheiden gheen iocke ne- men en wil op sinen hals tlant van af- frica voedt dese dieren in germanien sijn 59350[regelnummer] ossen die wilt sijn hebbende hoernen also lang datmen der den coninghen vaten af maect om wt te drincken ouer tafel want si doense beslaen mit siluer ende mit gou- de ende maken hem onder vier voeten op 59355[regelnummer] te staen van leuwen of van honden ende voert aen elc eynde mit siluer beslaghen tgroefste ende is ghestopt ende dat cleynste is open mit eenen stopsel als ysidorus seyt het is een dier van groter starcheit waer 59360[regelnummer] om dattet quaet te temmen is dan mit enen ronden yser dat hem om den mont ghe- slaghen is daert mede om gheleit werdt ende dyt dyer is van zwarter verwen mit luttel haers ende mit starken crommen hoer- 59365[regelnummer] nen wes vleysche niet alleen nut en is ter spijsen mer oec ter medecinen want als plinius seyt libro xxviij. capitulo x. tvleysch van- der buffel ghesoden of ghebraden ghe- neest den bete des menschen wes morch 59370[regelnummer] mitten rechteren been ghenomen haelt af dat haer vanden oghebraeuwen ende is goet totten ghebreken vanden oghen Item sijn bloet mit edick ghenomen gheneest wonderliken seer den ghenen die bloet wt 59375[regelnummer] werpen ende sijn hoeuen mit mirren ghe- menget doen die tanden vast staen dye
[Folio 385r]
wagghelen tmelc vanden buffelen is goet tegen steecten der darmen want die dar- men werden besmeert mit sijnre veteich-Ga naar eindnoot59379 59380[regelnummer] eit vanden melc ende is seer goet tegen tbuuc- euel datmen dissentyria heit ende is goet teghen beten der serpenten ende der scorpy- onen ende tegen tvenijn vanden salamander dat is een dier dat int vier leuen mach 59385[regelnummer] ende het geneest versche wonden van tytu- ta Item die dreck van bubalus al warm genomen geneest harde apostemen ende spreyt si ende scheifelt hoer hardicheit ende sijn gal is goet tegen duysternis der ogen 59390[regelnummer] Item het sijn sommige wilde ossen van won- derliker grootheit ende nochtans sijn si seer doende want si sijn also vaerdich dat wanneer si haer geuoech doen dat si dat rasscher op horen hoernen vangen dant ter 59395[regelnummer] aerden comen kan Item dese ossen haten alle dinc dat root is ende daer omme trecken die iaghers root aen op dat sise te bat wt den bosschen cryghen moghen ende als die iagher siet datter enich vanden ossen 59400[regelnummer] volget ende dat hi hem nae by is so gaet die iagher staen after enen groten boem die starck is ende huudt hem daer so coemt die os lopen alle sine macht ende loept mit- ten hoernen in dien boem dat hi daer in 59405[regelnummer] blijft steken ende en kan vanden boem niet comen ende dan is die iagher ghereet ende steecten doot ende velten ende daer is een an- der dier dat den os ghelijck is die wilt is mer dit dier en is so groot niet noch- 59410[regelnummer] tans heuet grote hoernen die hoech sijn ende scarp mitten welken dattet bomen ende streuellen nederslaet mer omtrent den ey- ken ende anderen boemen staen dicwijl cley- ne stammen mit langhen garden dye subtijl 59415[regelnummer] sijn ende taye ende alst dan gaet weiden ende soect sijn aes bider aerden ende onder dye doernen ende ryseren wech ende weder soe verworret dicwijl in dye streuellen mit- ten langen hoernen ende ten lesten hoe dat- 59420[regelnummer] tet meer tapert ende springt hier om en- de hier weder om hoe dattet meer ver- werret wert ende dan so moetet vallen van node ende dan soe balctet ende bleet also gruweliken lude ende leliken ende als die ia- 59425[regelnummer] gher dat hoert so coemt hi daer toe ge- lopen want hi weet wel dattet gheuallen is ende steectet doot ende anders en dar daer nyemant bi comen ende physiologus heit dese beest optaleon vanden welken men 59430[regelnummer] wonder sien mach dat also wreden beest die niemant bestriden en dar ghehou- den en wert ende gheuanghen van enen clei- nen ryse Item daer is noch een ander specie van wilden ossen die aristotiles noemt 59435[regelnummer] int achtende boeck biden einde bonkum ende seit dat hi alsoe groot is als een stier ende is den stier ghelijc ende heeft haer dat hem gaet ouer die twedeel vanden scou- deren alsmen sien mach inden paerden 59440[regelnummer] die langhe manen hebben Mer sijn haer is safter ende corter dan des paerts haer ende thaer gaet hem al op gheen oghen toe dicht by een staende ende die verwe is neyghende ten roden waert. of ten 59445[regelnummer] geelen ende sijn stemme werdt ghelijct der stemmen vanden stier ende heeft hoer- nen dye wat ghecromt sijn ende in elcken van sinen hoernen mach hi nemen dye helft van eenre maten die men bor heit 59450[regelnummer] ende en heeft bouen gheen tanden als die stier noch die bene en hebben niet veel haers ende is ghesplit inden voeten ende heeft aen elke voete twe claeuwen en- de sijn start is cort nae sinen liue te spre- 59455[regelnummer] ken ende hi hoelt die aerde ende richt hem
[Folio 385v]
op ghelijck eenre mueren inden holen dat hi hoelt ende heeft een harde huut die vele slaghen liden mach ende heeft hy geiaecht ende geslaghen ende als hi ghe- 59460[regelnummer] iaecht wert so vliet hi ende rust ende als hy vercranct wort al vechtende so werpt hi si- nen drec vier passen verre ende dat doet hi als hi anxt heeft voer die honden als si hem te na comen ende dan so bliuen die honden 59465[regelnummer] staen ruken ouer den drec ende daer en bin- nen rwmt hi ende ontcoemter dicwijl mede Item aristotiles seyt vander wilder coe int thiende boeke ende alst ghenaect dat si cal- uen sal soe vergaderen daer veel coyen by 59470[regelnummer] ende hebben daer veel drecx te voren ghega- dert ende leggenen al om oft een muer waer ende dit dier maect veel drecx als aristoti- les seyt ende oec auicenna Ddt xv. capitel vanden baziliscusGa naar eindnoot59474 59475[regelnummer] BAsiliscus in griex dat is regulus inGa naar eindnoot59475 latijn daer om dattet een coninc der ser- penten is als ysidorus seit ende die gene diet sien die scuwent ende die serpenten ontsien desen basilisken want hi dootse mit sinen 59480[regelnummer] ruken ende hi dootse mit sinen blazen ende en gheen vogel en mach hem verby vlye- ghen onghequetst die hi gesien can ende al ist dat si veer van hem vlieghen nochtans wort die vogel van sinen monde verbarnt 59485[regelnummer] ende geslonden ende die basilisken werden van- den wezelen verwonnen die die lude totten ho- len draghen daer die basiliscus in is ende ten eersten mael als die basiliscus den wezel siet so loept hi en wech ende die wezel loepet 59490[regelnummer] hem na ende dootten Item dye baziliscus is een haluen voet lang ende mit witten spec- kelen gelinijt Item die baziliscus maect die wateren wel venijnt want waer yemant die van suken water droncke daer hy toeGa naar eindnoot59494 59495[regelnummer] geweest hadde dye soude twater laden ende steruen daer af vele luden heyten desen baziliscus sibulus want sibulus doot enen men- sche eer dat hi en raect of gesteken heeft hier toe heuet ysidorus geseit libro xij. capitulo iiij. 59500[regelnummer] Item plinius seit libro viij. capitulo xxij. aldus dat bi den volke datmen hyperios heit ende ethyopes dat sijn luden van ethyopi- en is een fonteyn die die luden wanen dat- tet thoeft is vander ryuiren nylus byder 59505[regelnummer] welker een wilde beest is diemen coro- blephas heit ende is cleyn van lichaeme ende is traech van allen leden ende heeft een zwaer hoeft ende werpet altoes ter aerden waert of daer op anders soudet alle die 59510[regelnummer] luden verderuen want alle die gene die sijn oghen aen sien die gheuen vluchs den gheest ende steruen ende dye selue craft is oec inden baziliscus ende dit woent in die prouincien diemen syrena heit en- 59515[regelnummer] de is lang ende groot xij. vingheren en- de heeft een witte smette int hoeft oft een croen waer mit sinen wispelen ver- iaghet alle serpenten ende het en buucht sijn lichaem niet weel mer int middel ist 59520[regelnummer] hoechste op ghericht alst gaet ende tcruut ende die stamme die droghe sijn verbar- net niet alleen mit sinen raken mer mit sinen blasen ende mit sijnre luchten ver- deruet alle dinck daert by coemt of leit 59525[regelnummer] ende het is alsoe venijnt oec waert dat- tet ynmant raecte mit enen langen piec-Ga naar eindnoot59526 ke het soude dyen mensche vluchs do- den want het schiet sijn venijn alle den pieke langhes dese bazilisken wert ge- 59530[regelnummer] temt vanden wezel als hi eerst ghewa- pent is mit wijnrute ende dat hise et want dan so gaet hi en stouteliken aen ende al ist dat die baziliscus seer venijnt is ter wilen dat hi leuendich is nochtans als hi 59535[regelnummer] doot is ende tot asschen gebarnt so en is hi
[Folio 386r]
niet venijnt wes asch men seyt dat nut is totten werken der alchymien ende sonderlinge in dye verwandelinghe der metallen Dat xvi. capitel van botrax 59540[regelnummer] BOtrax die men rubeta heit is eenGa naar eindnoot59540 geslacht van eenre vorschen die vol ve- nijns is wonende inden aerden ende inden vuch- ticheit te gader als plinius seyt libro xviij. capitulo xxij. dese plegen hem te vernuwen ende doen 59545[regelnummer] die oude huut af ende nemen ene nuwe we- der aen ouermits die stedige voedinge van eten dat si dan steets eenrehande cruyt eten dat hem tvel af doet gaen Mer si hout nochtans altoes haer venijn bi haer 59550[regelnummer] dese padde pleecht te vechten tegen dye spin mer als si vander spinnen gesteken is so soect si bredeweghen cruut daer et si af ende so is si genesen wes venijn alte sonder- linge cout is ende daer om tlit dat van dien 59555[regelnummer] venijnde geraect wort dat wert onvoe- liken ende doef het is een venijnt dier ende daer om verheffet hem tot allen raken want hoe datment meer raect ende aen tast hoe datet meer zwellet ende het is onder den bu-Ga naar eindnoot59559 59560[regelnummer] ke mit veel spockelen. ende alsoe menighe spockel alst heeft also menich venijn he- uet in ende heeft vuerighe oghen ende staen of si barnden ende hoe dattet vierigher siet hoe dattet venijnder is ende al ist dattet cla- 59565[regelnummer] re oghen heeft nochtans hatet die son ende loept al totten holen vander aerden als die son op gaet het mint die soete cruden ende et haer wortelen mer al etende soe venijn- tet die wortelen ende daer om salmen wijnru- 59570[regelnummer] ten altoes inden houen planten want daer vlietse af Item dit dier dat is die padde ende mint verschimmelde stinckende steden die messich sijn ende die ander steden die wel ruken hatet waer af men seit dat so wanneer die 59575[regelnummer] wijngaert bloyet so lopen die padden en wech want si en moghen dye soete lucht niet verdraghen Item vander padden seyt plinius libro xxx. capitulo iiij. dat si venijnt is ende hoe dat si meerre is hoe dat si venijnder 59580[regelnummer] is ende si is onderwijlen zwartachtich onder- wijlen rodelachtich onderwijlen graeuach- tich bleeck ende onderwijlen geelachtich men seit dat dese padden een dubbelde leuer hebben ende die ene leuer is alte seer venijnt 59585[regelnummer] ende die ander is een medecijn ende men geeft- se den luden die vergiffenis genomen heb- ben Item men moetse ondersoeken welke dat die beste si men salse beide werpen in een nest daer veel myeren sijn want die venijn- 59590[regelnummer] de leuer scuwen si ende si gaen der ander toe ende willense eten ende dit deel salmen houden tot den oerbaer die auctoren segghen won- derlike dinghen voirwaer van deser pad- den als plinius seit want si segghen dat in- 59595[regelnummer] der rechter zijden van deser padden een verborgentheit is van deser padden tvley- sch geworpen in ziedende water doetet water vluchs cout werden noch dat wa- ter en mach na niet zieden noch heet wer- 59600[regelnummer] den tbeen en moet eerst wt genomen we- sen ende dat beenken oerbaren die gokelaers of die toeueraers der minnen ende om haet ende nijt te maken ende men seyt datmen daer mede den quarteyu genesen machGa naar eindnoot59604 59605[regelnummer] ende hoe seer venijnt dat die worm is als hi ghebarnt wert soe verliest hi alle sine venijntheit ende ontfaet grote craft ter me- decinen. want sijn puluer doet vleysch ende vel wassen wonderliken seer daert 59610[regelnummer] verloren is ende consolideert zenen ende droecht ende gheneest wonden ist dat ye- mant dye asschen iuusteliken oerbaert soe- ket beneden van rana in die letter r. Dat xvij. capitel van bombex 59615[regelnummer] BOmbex dat is eenrehande wormGa naar eindnoot59615
[Folio 386v]
wassende inden telgeren vanden cypressen boem vanden esschen boem vanden moer boem ende deser gelijc als plinius seyt libro xij. capitulo xxiiij. Item ysidorus seyt dat bombex 59620[regelnummer] is een worm die zyde spint ende spint hem also deger wt dat hi bynnen hol blijft ende daer en blijft niet in dan die lucht als die selue seyt dese worm neemt een wonderli- ke verwandelinge want eerst wort hi een 59625[regelnummer] worm geboren ende is gelijc der rupsen die die koelbladeren vret ende knaecht de- se worm en mach geen coude liden ende maect webben als dye spin ende eerst ma- ket hi hem seluen een huys daer hy in 59630[regelnummer] woent daer hi in bescermt mach werden teghen den winter dyt webbe maect hy mit sinen voeten. daer hi sinen draet me- de subtijl maect ende brenghetse te samen ende ordineerter een webbe af 59635[regelnummer] Dat xviij. capitel vanden camelen CAmeli als ysidorus seyt libro xij. hebbenGa naar eindnoot59636 horen naem vanden griecken daer om want si knielen als si geladen werden Item dye kemels sijn grote dieren die veel lasts 59640[regelnummer] draghen mogen ende sijn daer toe geordi- neert der menschen dingen ende lasten te dra- ghen ende men vintter meest in arabien ende dese kemels van arabyen schelen van anderen kemels die in anderen landen sijn 59645[regelnummer] want die in arabien sijn die hebben twe hue- uelen opten rugge ende die vanden anderen landen en hebben mer enen hueuel als ysidorus seit int selue boeke mer plinius seit libro viij.Ga naar eindnoot59648 capitulo xxx. aldus dat oestlant heeft twe ghe- 59650[regelnummer] slachten van kemelen als dat een in batri- ca ende tander in arabien ende die van ara- bien hebben twe hueuelen ende die ander een inden rugghe ende een inder borsten Item die kemels en hebben bouen geen tanden als 59655[regelnummer] die ossen ende si ederkauwen als een os ende als een scaep als ysidorus seyt libro xij. mer en heeft geen ghesplitte voeten als hy na segghen sal Item dese kemelen sijn snel te voeten als plinius seyt. ende daer om sijn 59660[regelnummer] si goet daer men striden sal ende sijn oeck goet marzerye te draghen ende hi en gaet ouer sinen pas niet noch en neemt niet meer op hem te dragen dan hi gewoen- lic is van naturen haten si die paerden ende 59665[regelnummer] si moghen vier daghen dorst liden ende als si drincken sullen so rueren si twater eerst om- me ende makent dicke of si en drincken an- ders niet Item si leuen vijf hondert iaren ende sommige leuen hondert iaer Item onderwijlen 59670[regelnummer] werden si onuroet ende men pleecht die ke- mels te lubben diemen totten oerloge heb- ben wil want si sijn veel starker als si niet en hiliken hyer toe heuet plinius gheseit Item vanden kemel seit auicenna aldus 59675[regelnummer] dat die kemel sinen rechteren voet eerst roert als die leuwe doet ende hi alleen he- uet inden rugge een toedoninghe dats een hueuel ende heeft gesplitte voeten ende van daer voer seit ysidorus contrari vanden 59680[regelnummer] voeten dat ofgesneden als die ezel ende in- den snede heeft hi een velle ter maniren des voets vanden ezel ende die sneden sijn vleyschich als des sperwers voeten sijn ende daer om maken hem die luden scone en- 59685[regelnummer] de wasschen hem haer voeten op dat haer weecheit niet gequest en werde ende in sijn hert wort onderwijlen een been geuonden ende heeft vier strekelen inder borsten als eenGa naar eindnoot59688 koe ende die kemelinne valt op haren knyen 59690[regelnummer] voer den kemel als si ghecoppelt wilt wesen mit hem ende als sijs begeert so is hoer begeren alte seer heet ende barnende ende dan et si luttel ende altoes begeert si te hiliken byder stede daer sijt alre eerst 59695[regelnummer] dede als die selue aristotiles seyt libro v.
[Folio 387r]
men seit vanden kemels dat si alleen wil- len wesen inden gheberchten als si minnen willen ende daer en mach niemant genaken dan die harde alleen ende des kemels ve- 59700[regelnummer] de is zenich ende seer hardt ende daer omme maectmen daer pesen af opten boghen Item hy seyt daer int selue boeke dat die ke- mels hebben enen gesetten tijt int iare als si hilicken willen ende alle dinghen trect si in- 59705[regelnummer] den buke binnen xij. maenden ende si en hilic- ken niet voer dat si twee iaren oudt sijn ende nader dracht rust si een iaer Item men seit aldaer libro viij. datter sommige geslach- ten van kemelen sijn die gelubt werden 59710[regelnummer] op dat si te bet vlyen moghen ende hy seyt dat die kemels snelre sijn dan henxten ende dat is om des wil dat si also wide scriden ende maken grote treden mer daer af soeket beneden vanden dromedaris Item aristotiles seit 59715[regelnummer] libro viij. dat die kemel mit sijnre moeder niet en hilict daer was eens in een stat een kemelinne ouerdect mit een clede ende dat was des kemels moeder die daer toe ge- leit wert also dats dye kemel niet en wist 59720[regelnummer] die daer op sijn moeder springhen soude ende doe spranc die soue op die moeder en-Ga naar eindnoot59721 de doe hi gheuoelden dattet sijn moeder was doe clam hi af eer dat dye natuer wracht ende hi dode den genen dien daer 59725[regelnummer] toe gebracht hadde ende is een exempel des meesters aristotiles ende hi seit oec een ge- likenis van enen heinxt die een conincs was ende dit seyt hi om der gheenre wille die ouerspel driuen Item plinius seit libro xi. capitulo 59730[regelnummer] xxxvij. vanden kemelen dat si kael werden als die menschen ende als dye struus Item die selue seyt oec dat onder den dieren dye niet gehoernt en sijn so en heeft die ke- mel gbeen tanden bouen ende daer om ouer-Ga naar eindnoot59734 59735[regelnummer] draecht hi mitten dieren die edercauwen inden tanden ende inden buke mer niet inden hoernen tselue seyt aristotiles libro xiiij. een dier wes spise is een doeringe materi heeftGa naar eindnoot59738 vele buken als die kemel ende een dier dat 59740[regelnummer] hoernen heeft en heeft gheen tanden bo-Ga naar eindnoot59740 uen ende beneden mer in die een stede alleen als beneden al ist dat hi der tanden derft so was den buke des kemels alsulken maecsel noot ende hi wort gelijct den buken 59745[regelnummer] der dieren die gheen tanden en hebben in die ouerste kinnebac. ende die sceppenis sijnre tanden was als die sceppenis des diers dat hoernen heeft. ende daer volget na ende want die spise des kemels doer- 59750[regelnummer] nich is so wast noot dat sijn tonge vleysch- ich was om die hardicheit des raecx Item aristotiles seit libro xiiij. dat dye kemel gheen bescheiden gal en heeft op die leuer als oec die elephant en doet want hy heeft 59755[regelnummer] die natuer der leueren harde ghesont ende een soet bloet van naturen ende in alsulken die- ren en vijntmen geen gal of si wort geuon- den in aderen die seer clein sijn ende daer om seiden die ouden als anaxagoras seide dat 59760[regelnummer] die kemels lange leefde om des wil dat si geen gal en hadden of en hebben want die dieren die luttel galle hebben leuen lan- gher dan die vele galle hebben hier toe heuet aristotiles geseyt Item constantinus seit van- 59765[regelnummer] den kemel in dietis vniuersabilis dat dieGa naar eindnoot59765 kemel alte heten dier is van naturen ende daer om is hi van naturen mager want die hetten trect alle die smericheit des bloe- des in haer ende daer om blijft hy son- 59770[regelnummer] der veel vetticheit ende tkemels melck is soeter dan der anderen dieren melck ende is myn smerich. ende min voeden- de mer het is meer hettende ende maect meerre appetijt ende is meer sceydende 59775[regelnummer] melc en is anders niet dan bloet na den
[Folio 387v]
hilicken ende daer om is die smake des ke- mels melc soutich ende scarp want het is die groue humoren in snidende ende dun- nende den welken coemelc contrari is want 59780[regelnummer] dat is grof ende smerich ende seer voedende ende ander proprieteijten soeket nederwaert vauden dromedariusGa naar eindnoot59782 Dat xix. capitel van cameleoperdus EAmeleopardus is een dier in ethyo-Ga naar eindnoot59784 59785[regelnummer] pien als ysidorus seyt libro xij. ende plinius libro viij. capitulo xix. ende heeft een kemels hoeft in ge- liker maniere ende een hals als een paert ende heeft benen ende voeten als een buffel ende stippen als een lupaert als plinius seyt 59790[regelnummer] ende is een ghenoechlic beest aen te sien ende en is niet wreet ende is also goedertieren dat si byna die name heeft van enen sca- pe als die selue seit dat dier was tont- sien na moyses wet als te eten mer niet 59795[regelnummer] als ten offer want sijn voeten waren ge- split als de buffel ende het edercauwede als die kemel ende daer om wast geoerloft te eten alst openbaert in deutronomio xiiij. Dat xx. capitel van cameleon 59800[regelnummer] CAmeleon cameleontis in genitiuo is eenGa naar eindnoot59800 cleyn beestken mit menigerhande specke- len ouersprenkelt wes lichaemken tot me- nigerhande verwen diet siet verkeert wort mit lichter bekeringe ende men vint anders 59805[regelnummer] geen dier wes lichaem also verwande- linge neemt van verwen dye tegen hem geset werden als dit doet dat seit ysidorus Item auicenna seyt dat cameleon also veel is als stellio want het licht als een sterre ende ver- 59810[regelnummer] wandelt sijn verwen ende het is een blode dier ende van luttel bloets ende daer om verwan- deltet sijn verwen ende het is vieruoudich ende heeft een aensicht als een laceert ende scarpe naghelen weder cromdt ende een zarp 59815[regelnummer] lichaem mit eenre harder huut als dye cocodrille heeft aristotiles die seit aldus libro ij. Cameleon is een dier inden lichaem als die laceerten wes zijden langwerpelt sijn die reyken totten nedersten van sinen buke als 59820[regelnummer] een vissche ende middelste van sinen rug- been is verheuen als die rugge vanden vis- sche ende sijn aensicht is een dyer dat een aensicht heeft half als een verken ende half als een ape ende heeft enen langen stert en- 59825[regelnummer] de sijn wterste is smal ende heeft sijn voe- ten wedercromt als die laceertkens doen en- de elck vanden voeten wert in tween ghe- deylt ende die gelikinge des eens totten anderen is als eens menschen dwm totten 59830[regelnummer] ouerscot vander hant ende een ygelic van de- sen delen wort gedeylt in vingeren ende hebben nagelen als die voghelen doen ende alle tlijf is scarp als harden ende die ogen staen hol ende si sijn groot ende ront. ende si sijn 59835[regelnummer] van alsulke leder als alle tlichaem is ende en werden daer niet mede bedect ende dit dier weindt sijn ogen dicwijl al omme ouer- al ende sijn verwe wert verandert wanneer dat sijn leder opgeblasen wort ende het he- 59840[regelnummer] uet een verwe die neygende is ter zwar- ticheit ende in hem sijn zwarte vlecken ende dese sijn ouer alle tlijf ende die verwanlin-Ga naar eindnoot59842 ge die menigerhande is dye is inden ogen ende inden start ende is van traghen voertgan- 59845[regelnummer] ge ende in sijnre doot so ist van leliker ver- wen ende heeft luttel vleysch aen den liue want het heues luttel dan inden hoefde ende inder wortel ende die start heeft luttel bloets also doet oec inder herten ende 59850[regelnummer] inden aderen ende inden ommeganc vanden oghen ende sijn herssen is biden oghen ende waer yemant die tlichaem deylden in twe- en het soude bliuen in sinen werken ouer- mits sinen gheest. ende daer blijft een 59855[regelnummer] cleyn beroeren bi den lichaem ende het en
[Folio 388r]
heeft gheen milt ende her blijft inden ho-Ga naar eindnoot59856 len als die laceert hier toe heuet aristotiles geseit mer plinius seyt aldus libro xxviij. dat cameleon een dier is gelijc den cocodrul- 59860[regelnummer] le scelende alleen inder cromminge vanden rugge ende inder breetheit vander start ende men seyt dat gheen dier bloder en is. ende daer om wert sijn verwe also verwandelt ende sijn craft is groot teghen tgestacht vandenGa naar eindnoot59864 59865[regelnummer] hauick want het verraet die hauicx ende trec- se neder tot hem ende geeftse den anderen dieren al willens te schoeren ende te riten. ende wordt sijn hoeft ende sijn strot mit eyken houte gebarnt so maken si reghen ende don- 59870[regelnummer] re dyt seyt democretis Maer daer spotGa naar eindnoot59870 plinius mede ende hoe sulken dier dattet is het wort onder die zuuer dieren gerekent daer staet ouer leuitici xi. seyt osicius al- dus al ist dattet wreet is nochtans ouer- 59875[regelnummer] mits ziecheit wil so veynset hem goeder- tieren men seit dat cameleon aleen vander luch- ten leest ghelikerwijs dat die mol van-Ga naar eindnoot59877 der aerde die harinc vanden water ende die salamandra vanden viere vnde versus 59880[regelnummer] Quatuor ex puris vitam ducunt elementis Cameleon talpa maris allec et salaman- dra Terra cibat talpam flamme pascunt sala- mandram Vnda fit allecibus aer cameleon- ti dese vaersen sijn voer exponeert als 59885[regelnummer] hier staet voer den vaersen Dat xxi. capitel vauder wilder gheytenGa naar eindnoot59886 CAprea is een wylde gheyte ende isGa naar eindnoot59887 geseit van carpendo dats van gripen want si grijpt die loueren mitten monde vanden 59890[regelnummer] bomen waer af ysidorus seit libro xij. dat som-Ga naar eindnoot59890 ge capros. ende capreas seggen van carpen- do ende sommige seggen dat si daer om also heyten want si alte sonderlinghe scarp sijn ende daer om heytense die grieken dorcos 59895[regelnummer] ende si wone in alte hogen gheberchten ende si sien die iaeghers wel van verre comen ende si vallen onderwijlen wel vanden hogen steen- roetzen neder op horen hoernen sonder zeer te doen als hem die honden bouen nae volgen 59900[regelnummer] nochtans clymmen si also hoech datse die menschen niet geoghen en konnen als ysidorus seit libro xij. Item men heytse oec dame of damule als papias seit soeket nederwaert in die letter d. van damula ende si is alte 59905[regelnummer] snel inden lopen ende licht inden spronc ende scarp inden sien ende soet inden smake ende al- te gesont inden eten ende alte wijs in haer- re weidinge want si onderkent die cruden mitten gesicht mitten smake ende mitten ru- 59910[regelnummer] ken ende gaerne eet si die louerkens teinden vanden bomen Item plinius seit oec dat die leu- we ende die lupaert van horen melc drincken als si siecke sijn op dat si genesen sullen Dat xxij. capitel van capriolus 59915[regelnummer] CApriolus als auicenna seyt is eenGa naar eindnoot59915 dier in indien ende is den hijnden ghelijck of der herten soen die by ons dat is in onsen landen die tande niet en verwandelt ende wanneer sijn tanden lang sijn dat betei- 59920[regelnummer] kent langheit des leuens ende heeft sco- ne ogen ende scarp Item aristotiles seit libro viij. dat die wilde capriolen hebben een wijs- heit als si ghwont werden so soecken si eenGa naar eindnoot59923 cruut dat polium ceruinum heit ende eten 59925[regelnummer] dat op dat die ghescuttten wten lichaemGa naar eindnoot59925 gaen sullen die in hem ghebleuen sijn ende want dese dyeren veel lopen ende seer so werden si verledicht uander ouerulodiger vuchticheit ende hoer vleysch wordt mor- 59930[regelnummer] wer ende beter te verduwen ende die qua-Ga naar eindnoot59930 ae smake ende die quade lucht werter me- de benomen als constantinus seyt ende het climt van stede te stede om sijn beiach te soec- ken ende het kent die gesonde cruden wel 59935[regelnummer] voer die onghesonden het edercauwet
[Folio 388v]
sijn spise ende het heeft gesplitte voeten ende ten weert hem niet mitten hoernen noch mitten tanden noch mitten claeuwen Mer het loept en wech ende vliet voer die hon- 59940[regelnummer] den want ist beneden inden velde alst ghe- iaecht wordt so loeptet bouen inden ghe- berchten Item inden gheberchten van in- dien sijn caprioels die gevoedt werden van costeliken welrukende cruden inder wel- 59945[regelnummer] ker claeuwen sijn eenrehande hollicheiden inden welken sommighe humoren vergadert werden tot apostemen ende als dye rijp sijn so scoren si ende die humoren werden dan mit harigher ballichskens wtgehaelt ende 59950[regelnummer] die substanci die binnen den velliken is die ruuct bouen maten wel ende is dierbaer on- der die welrukende cruden ende is seer nut ter medicinen als dyascorides ende platearius seggen ende wy heiten dat ghemeenliken muscus 59955[regelnummer] Dat xxiij. capitel vanden gheyten CApra dat is een gheyte ende werdtGa naar eindnoot59956 oec geseit van carpendo als caprea doet ende dese climt altoes opwaert om die lo- uerkens te grijpen ende te eten als ysidorus 59960[regelnummer] seit Item vanden geyten seit plinius libro viij. capitulo i. dat die gheyten veel ionghen brengen Mer selden vier. ende draechtse inden buke vijf maenden als die scapen die gheyten werden ondrachtich van vetticheiden voer 59965[regelnummer] den drie iaren winnen si zelden nutlic. en- de inder outheit ouer die vier iaren Item si ontfanghen in nouember op dat si ion- ghen moghen inden maert of inden apryl als die loueren wt comen ende si en hebben 59970[regelnummer] alle gheen hoernen. Mer sommighe kent- men haer iaren by wassinge van knopen ende men seyt dat si horen adem halen mit horen oren ende niet mitten nozegaten en- de si sijn selden sonder coertse ende si sien al- 59975[regelnummer] so wel des nachts als des daechs en- de si hebben enen baert hanghen van haren kinne nederwaert ende ist datmen der een biden baert trect so sijn alle die ander ver- uaert ende sorghen datmense oec trecken sal 59980[regelnummer] dese beesten al leckende maken si enen oly- uen boem onvruchtbaer Item dese ghey- ten als die sonne neder gaet so en ete si niet te gader Mer si legghen om gekeert van malkanderen. Mer in anderen tiden keren 59985[regelnummer] si hem tegen een ende als si gaen weiden soe keren si die aensichten van malkanderen hier toe heuet plinius gheseit Item aristotiles seit vander gheyten libro iij. dat si in veel landen melc hebben sonder inpregnacien dat is dat 59990[regelnummer] si nochtans niet ontfangen en hebben noch men wacht geen inpregnacie mer men neemt netel ende daer wrijftmen die mam- nen mede ende eerst gaeter bloet wt daer na oft etter waer en daer na ist goet mel- 59995[regelnummer] lic ende en is oec niet quader dan der gheen- re die ontfangen hebben Item hi seit libro vij. dat die gheiten leuen x. of xi. iaren ende oef- fenen dat hylic totter outheit toe ende onder- wijlen baren si twe ionghen ist dat si bequaem 60000[regelnummer] spise hebben ende ist dat die bock wel ghe- voedt was ende ontfenck si tegen den noer- den wint so creech si mannikens. ende ontfenc si teghen den zuden wint so creech si wijf- kens ende si sullen haer aensichten keren ten 60005[regelnummer] noerdenwaert als hiliken willen Item hy seit aldaer libro vij. dat die gheyten eten cru- den als die scapen Mer die scapen gripen die crude totten wortelen toe ende bliuen ste- dich inden weiden ende die gheyten en dueren 60010[regelnummer] niet lange op een stat ende nemen slechs dye einden vande cruden ende si werden best vet naden dranc des souten waters ende wan- neer dat die gheyten wanderen so drincken si veel waters na den middage ende wan- 60015[regelnummer] neer da si soute eten voer der dracht soGa naar eindnoot60015
[Folio 389r]
salder veel melcx vanden mammen lopen Item libro viij. inden gheyten als inden sca- pen is cranc verstant want si nauwe wter weiden of daer in geraken connen si en moe- 60020[regelnummer] ten daer geleyt werden ende waert sake dat ynmant een gheyte naem ende richtes opGa naar eindnoot60021 haestelic so souden hem dye ander mede op richten ende sien die ander stijf aen Item die gewoente der gheiten is den menschen 60025[regelnummer] noot als der scapen want si zaedt die hon- gerighe mit horen vleysch ende mit horen melc ende cleet die naecte menschen mit ho- ren haer ende mit horen velle ende men ma- ket lant vet mit horen messe ende mitter 60030[regelnummer] vrinen ende alle dat aen hoer is dat is vm- mer erghent toe goet want als plinius seit libro xxviij. capitulo v. so werden die serpen- ten veriaecht mitten geyten horen die tot as- schen gebracht is ende mitten hare vander 60035[regelnummer] geyten dat dese gebarnt werden Item veel geslachten van venijn werden verdreuen mitten dingen die vander gheyt comen ouer- tvelich vleisch wert verteert mit alsulker asschen als van horen hoernen comen ende men 60040[regelnummer] vinter weren vleisch mede dat versch is Item die onmate lopinge der humo- ren werden daer mede gestempt thien ver- vulde wonden die corosijf sijn ende gekan- crizeert ende gefistuleert werden ghenesen 60045[regelnummer] ouermits hare hulpe ende men sal daer een versch geyten vel ep leggen ende die won-Ga naar eindnoot60046 den werden genesen mit horen bloede daer hoer morch mede gecoect is ende verdriuen verghiflike veninen ende die beten van serpen- 60050[regelnummer] ten ende die steken vanden scorpionen werden daer mede genesen ene warme longhen van eenre geyten geleit op enen venijn- den bete trect dat venijn wt ende die zerich- eit worter mede gesaefticht ende die donc- 60055[regelnummer] kerheit vanden oghen wort verdreuen mit- ter gallen vander gheyten ende die smette wert gecorrodeert ende tgesicht wort ge- scarpt ende dat oghe wort geclaert die le- uer daer af gebraden is goet teghen ele- 60060[regelnummer] phanciam ende malaetscheit ist dat hy dyc- wijl gegeten wort ende haer dreck is goet tot veel siecten want hi is goet opt voet- euel ist dat hi gemengt wort mitten zape van edera arborea dat is eyloef ende mit- 60065[regelnummer] ten bocken smeer Item die orijn ghewarmet ende in die oren gegoten geneest haer ze- richeit Item dese ende menige andere me-Ga naar eindnoot60067 cinael proprieteiten seit hi vander gheiten waer af dat plinius aldaer seit dusent boe- 60070[regelnummer] ten ende wt den wort bewijst dat een man seit Ic verwonder waer omme dat si den coerts niet en geneest daer toe seyt aris- toteles datter eenrehande dier is dat- tet melc der geyten zuuct ende wanneer dat- 60075[regelnummer] tet die mammen zuuct so wertet melc ver- derft dat inden geyten is ende dye gheyte wort verblint soket nederwaert in dye let- ter h. van hircus dat is vanden bocke Dat xxiiij. capitel vanden hont 60080[regelnummer] CAnis dat is een hont ende heeft sinenGa naar eindnoot60080 naem vanden gryeken genomen als ysidorus seit want men seyt cenes in gricx dat is hont in duutsch Item die selue seit dat- ter niet wiser en is dan die hont want hi 60085[regelnummer] heeft meer sins dan die ander dieren want die honden bekennen hare namen dair men- se by roept si minnen haer heren ende si be- schermen der heren daken ende si auenturen al haer lijf mit wil voer hoeren heren ende si lo- 60090[regelnummer] pen mit horen heren om den roef ende si en begeuen tlichaem van horen doden heren niet ende si kennen ouermits der luchten waer een wilt heen geuaren is ende ouermits den bloede ende si minnen dat menschelike ge- 60095[regelnummer] selscap. ende si en moghen sonder den men-
[Folio 389v]
sche niet wesen als die selue ysidorus seyt ende daer seyt hi voert dat die honden ge- mengt pleghen te wesen mitten woluen vanden welken wrede honden comen die 60100[regelnummer] van sommighen luden lintisti gheheiten wer- den Item die van indien pleghen des nachts coyen inden bosschen te binden die welke van tygris bespronghen werden vanden welken alte felle honde comen die 60105[regelnummer] also starc sijn dat si leuwen ende ander starc- ke beesten daer neder werpen hier toe heuet ysidorus gheseit libro xij. capitulo ij. Item van- den honden seyt plinius libro xiij. int capittel vanden ghesielden dinghen dat die by ons 60110[regelnummer] wonen sijn sonderlinghe trouwe als dye paerden Item wy hebben vernomen dat die honden gheuochten hebben voer hoer he- ren tegen den moerdenaers ende dat hoer heren doot bleuen ende dat si daer bi bleuen 60115[regelnummer] ende liepen om den doden lichaem ende be- schermden voer die vogelen. ende voer den quaden beesten Item wi hebben oec gele- sen dat caramentus die coninck mit hem bracht twe hondert honden van elende dye 60120[regelnummer] wt enen eylande gheset waren die mit hem mit groter kuenicheit streden Item ia- sons hont van cecilien en woude gheen spise eten doe sijn here doot gheslaghen was ende also bleef hi by sinen heer doot 60125[regelnummer] van rouwen Item wi lesen oec dat colona dye senatoer van placencien in lombaer- dien van ghewapenden luden beladen was. ende bedruct dye enen hont bescudt hadt ende die te lesten van dien honden be- 60130[regelnummer] scudt wart ende also was oec een ander hont die ticius sabinus was die van hem niet en woude doe hi inden karker gheuangen lach ende dese ticius starf inden karker en- de dye hont bleef by hem ende was seer 60135[regelnummer] droeuich ende huulde ende screyede ende als- men hem spise boet die nam hi ende stacse sinen meester voer dye mont ende hadde geern ghesien dat hi ghegeten hadde ende te lesten werpmen den doden lichaem in 60140[regelnummer] dye tyber ende lieten driuen ende dye hont zwam na ende ghinc opten doden staen doe quam alle dat volc toe lopen ende saghen die grote trouheit vanden dier ende hy ver- drencte mit sinen heer ende al sijn die hon- 60145[regelnummer] den verre van huys gedwaelt si ghera- ken wel weder den wech die si quamen al verliesen si horen heer in een vreemde stadt si comen al weder thuys Item al waer een hont zeer toernich coemt hy bi 60150[regelnummer] enen oetmoedighen mensche te sitten ofte legghen ofte staen hi wert goedertieren Item daer is grote wisheit inden honden als si iaghen want si luchten wel waer dat een wilt geuaren heeft mit ruken vanden wijn- 60155[regelnummer] de ende vanden spore des wilts ende meldt mit sinen bassen waer dat wilt is dattet die iaghers volghen moghen Item nae dien dat een hont een iaer oudt is so wint hi ende draecht sijn ionghen tachtich dagen 60160[regelnummer] inden buke ende baert blinde hondekens ende hoe dat si langher mitten melc gesoect werden hoe dat si traechliker sien noch- tans en ontfangen si geen gesicht dan na- den xxi. dach noch voer den seuenden dach 60165[regelnummer] Item sommige luden seggen wanneer datter een alleen gheboren wert dye siet opten twintichsten dach ende als daer twe sijn so sien si opten thienden dach ende wanneer dat- ter drie is soe sien si opten elften dach ende 60170[regelnummer] also voert hoe datter meer voert comen hoe dat si traechliker sien. Item dat is tbeste hondekijn datter lest siende wert of dat die moeder eerst in horen arm ne- met hier toe heuet plinius geseyt libro viij. 60175[regelnummer] capitulo xli. daer veel ander dinghen gheseyt
[Folio 390r]
werden Item vanden honden seit aristotiles libro ij. dat si geen tanden wt en werpen dan by a- uenturen twe ende hoe dat si ionger sijn hoe dat si witter tanden hebben ende oec scarper 60180[regelnummer] ende daer bi werden die oude gekent byden iongen want der ouder honde tanden sijn zwart ende plomp ende die iongher wit ende scarp Item die selue seit libro v. dat die man- nikens werden totten hilic beroert of ter 60185[regelnummer] winninge eer die wijfkens ende die wijnthon- den werden eer toe beroert dan die ander honden als die selue seit libro vi. wes wijf on- derwijlen mit iongen wert binnen tseste de- le van enen iaer ende binnen viertich daghen 60190[regelnummer] ende die ionghen sijn blint twaelf dagen ende tmanniken en gaet tottet wijfken nyet si en heeft een maent geworpen ende. sommighe werden mit iongen inden lxxiij.sten dach twelc is binae tvijfte deel van enen iaer ende die 60195[regelnummer] ionghen van desen bliuen xiiij. daghen blint ende sommige werden mit iongen binnen drie maenden ende dat is een vierendeel van enen iaer ende die iongen van desen bliuen blint xvij. da- ghen waer af dat openbaert dat hoe die 60200[regelnummer] drachten eer volbrach werden hoe dat siGa naar eindnoot60200 eer sien ende wanneer dye honden hoer been bestaet te lichten om te pissen so mogen si ionghen winnen ende dat geschiet binnen ses of seuen maenten ende die wijnden mogen meer 60205[regelnummer] winnen als si arbeiden dan als si rusten en- de die mannikens moghen thien iaren leuen ende die mannikens leuen oec onlanger dan die wijfkens vanden wijnthonden om des wil dat si meer arbeiden ende also en ist vanden 60210[regelnummer] anderen honden niet als die selue seit ende die lanthonden ende huushonden leuen sommich xx. iaer of xv. iaer als omerus seit Item libro viij. seyt hi dat die honden als die ziecke sijn so eten si gras of een wortel van enen cru- 60215[regelnummer] de ende spuwen ende also meesteren si hem seluen Item dat selue seyt plinius libro xxviij. Dat xxv. capitel vander teuen CAnicula is een teue ende is die moe-Ga naar eindnoot60218 der vanden honden wes moeder inden buke 60220[regelnummer] langwerpelt is ende den buuc langes ge- strect ende heeft al langhes aen den buke veel borsten die een teghen die ander ge- ordineert die welke bestaen te heffen ende groot te werden als si ontfangen heeft ende 60225[regelnummer] dese werpt veel iongen. mer altoes blint die si naerstelike mint ende bescermtse mit biten ende mit bassen ende waert dat die ion- ghen wtgecropen waren die moeder soudse weder nemen mitten tanden sonder zeer doen 60230[regelnummer] ende dragense weder totten nest ende si neemt den besten ende den scoensten eerst want dien heeft si liefste ende reyct hem die mammen voer alle den anderen Item aristotiles seit libro v. dat die teue seuen daghen eer dat si ont- 60235[regelnummer] fangt eenrehande menstruose onreinicheyt wt werpt ende dan is si siecke ende dan wort hoer moeder geapostemeert inden liue ende en begheert gheen hylic mer si scuwet mer naden seuen dagen als die moeder wel 60240[regelnummer] gezuuert is so ontfaet si ende nader dracchtGa naar eindnoot60240 werpt si oec veel fleumatigher humoren van haer ende darr om wert si dan magerGa naar eindnoot60242 van liue als dle selue seyt Item men vintGa naar eindnoot60243 melc in dese teuen eer dat si werpen lan- 60245[regelnummer] ge tijt ende eer inden haeswinden dan inden anderen ende eerst ist melc dic ende na wertet gesubtijlt ende dat is der drachten bequaem ende dese teuen leuen int ghemeyn onlan- ger dan die mannikens mer dye mannikens 60250[regelnummer] dat iach honden sijn leuen onlangher dan die wijfkens om hoers lopens wil ende wan- neer dat dese teue pissen wil so en lycht si tbeen nyet mer si huuct neder mitter leinden Item die teue is minder ende gra- 60255[regelnummer] celiker van liue dan dye man. ende is
[Folio 390v]
abelre te leren ende is beter van moede dan als si ionghen heeft Item die edelheyt vanden honden ende vanden kemelen is dye lancheit vanden aensicht ende vanden mule 60260[regelnummer] ende in die breetheit der borsten ende inder smal- licheit der lancken want een edel hont sal after bi den lancken smal wesen ende om der borsten grof ende die oren sullen lanc we- sen ende buechsom ende sal clein subtijl been 60265[regelnummer] hebben ende hoech ende heeft langheren start dan die ander honden ende crommeren ende si heb- ben oec myn vleisch dan dye lanthonden ende corter hare ende dunre ende slechter want waren si alte ruloct soe souden si alte heet 60270[regelnummer] werden van lopen het sijn ander edel hon- den die wreet sijn daermen herten hinden ende woluen mede vangt ende wilde beesten ende dese honden sijn byden menschen ende by- den ossen ende scapen goedertieren ende men vint 60275[regelnummer] sommighen edelen hont als hy een wylt geuangen heeft dat en eet hy niet mer hy houtet sinen meester thent hi aen coemt of hi brenget hem ist dattet wilt hem niet te groet en is Item daer sijn veel ander pro- 60280[regelnummer] prieteiten vanden honden die min of nyet te prisen sijn want si hebben enen hongher die sonder maet is want si werden daer onder- wilen rasende af ende den honden comen onder- wilen zuucten aen als grauheyt een aposte- 60285[regelnummer] me inden kele ende verwoetheit als aristotiles seit libro viij. f. ende alle dat van dien honden gebeten wert dat raest sonder den men- schen die onderwilen genesen werden mitter medicinen. Item constantinus seyt in viatico 60290[regelnummer] int leste boeke dat die hont van naturen cout is ende droghe inden welken die zwar- te colera bouen gaet of regneert ende wan- neer dat die oueruloyende is so wert hi rasende ende dat geualt meest inden herfst 60295[regelnummer] ende in die leynten den welken die ander hon- den scuwen als een zuuct ende altoes loept hi alleen strukelbollende ende als een dronc- ken man ende hout sinen mont open ende die tonghe hangt wten monde mit veel spe- 60300[regelnummer] kels ende scwms ende dye oghe sijn hem root ende verkeert ende slaet den start tusschen sinen been ende al ist dat sijn ogen staen nochtans en siet hi niet veel want sijn ghesicht en vesticht nerghent op ende hi stoet sine voe- 60305[regelnummer] ten teghen alle dinck ende hy bast tegen sijn selfs schyem ende die ander honden bassen op hem ende lopen wech ende waert zake dat- men een stuck vleysch nettede of bloe- dich makede int bloet vander wonden die 60310[regelnummer] de rasende hont gebeten hadde die an- der honden en souden dat vleisch niet eten willen ende so wie gebeten wort van sulken honden die crijcht droemen die seer ver- uaerlic sijn ende inden slape wert hi seer ver- 60315[regelnummer] uaert ende hi wert oec toernich sonder sake ende hi en weet niet waer om ende hi wordt schielic ende siet al omme bijsterlick ende hy en mach niet ghedogen datmen hem aen siet ende ist dat die passi starck in hem wert so 60320[regelnummer] versmaet hi alle dranc ende hi is vanden wa- ter veruaert alsoe dat hy dicwile valt van anxt ende dese mensche sterft ten waer dat- men hem rasch te hulpen quaem Item dye curen ende die boeten soeket bouen int 60325[regelnummer] boeke vanden zuucten int capittel vanden veninen Item plinius seit libro xxix. dat on- der des honts tonghe leit onderwilen een wormken die in griecx luca heyt die de honden rasende maect ende als dat wt ge- 60330[regelnummer] toghen wert so is die hont genesen Item die selue seyt dat dye cracht des beets vanden honden soe groot is waert dat een mensche trade in des verwoets honts pisse mit sinen baruoeten voeten het sou- 60335[regelnummer] de hem scaeden ende sonderlinghe waert
[Folio 391r]
dat hi enen zweer of enen wonde hadde Item noch seyt hi aldaer waert dat ye- mant sijn water makede op twater van enen rasenden honde die mensche sou- 60340[regelnummer] de tlanckeuel crigen of zericheit inder lein- den Item die hont is vol quaets ende gramheiden ende daer om ist dat hi mit e- nen steen gheworpen wert soe wreect hy hem ouer dien steen ende biten van rech- 60345[regelnummer] ter felheiden ende hi bijt onderwilen so zeer dat hi sijn tanden ontween bijtet Item dye hont is oec loes ende droechachtich want dicwijl gaet hy stilswighende ende coemt van after aen ende bijt enen mensche Item 60350[regelnummer] hi haet stocken stauen piecken stenen ende de- ser ghelike ende hi is koen op sijn messin- ghe mit bassen aldaer hij bekent is en- de dan wil hi alle man biten ende veruaert die luden mer als hy wt sijnre kunden is 60355[regelnummer] so slaet hi sinen start tusschen sijn been ende sluupt wech Item hy is vratich ende ny- dich ende daer om eet hi onderwilen alsoe veel van vulen krenghen dat hijt weder spuwen moet ende dat hi leliken wtgewor- 60360[regelnummer] pen heeft als hy hongher heeft so co- met hi weder ende slocket auicenna seyt dat hem die hont zuuert als hi siecke is mit grase te eten ende is een hont wonachtich in een huse ende coemter een vreemt hont 60365[regelnummer] in so sal die huyshont den anderen op tlif uaren al waer die vreemde hont driewer- uen starker ende dat coemt toe van nidich- heiden want hi anxt heeft dat hi te lut- tel hebben sal of dattet dye vreemde hont 60370[regelnummer] gripen sal dat hem gheboeren soude ende hi is gierich ende soe wes hi crijcht dat hem ouer blijft dat besteet hi in een heymeli- ke stat daer hijt vinden mach als hi hon- gher heeft Item die hont is onrein ende 60375[regelnummer] gheyl waer af dat aristotiles seyt libro vi. dat die honden ist man of wijf hilicken alsoe lange als si leuen ende en maken geen on-Ga naar eindnoot60377 derschrit van moeder of van suster ende si slachten den gemeyn wiuen die inden bor- 60380[regelnummer] deel sitten want si nemense sijnse out of ionc scoen of lelic ende dicwijl haer naeste magen al en weten sijs niet Item die ou- de hont is traech waer af aristotiles seit libro vij. dat den honden tvoeteuel toecoemt 60385[regelnummer] in horen ouderdom ende luttel ontgater si en crighen die zuuct eer dat si steruen ende daer om slapen si altoes op die messing onder die vlieghen ende onder dye wormen ende dan werden si seer vanden vlieghen ende 60390[regelnummer] vanden dazen ghequetst ende sonderlinge biden oghen ende opten oren ia si biten hem die oren onderwilen mit allen doere ende is also traech van hem seluen dat hi die vlieghen niet af ghescudden en kan dan 60395[regelnummer] onderwilen als si hem voer den mont co- men so snact hi daer na ende grijptse ende ten lesten wort hem een zeel om den hals ghebonden ende wert iamerliken vander messen ghsleept ende aen enen boem ghe-Ga naar eindnoot60399 60400[regelnummer] hanghen of int water geworpen ende enen steen aen den hals ghebonden ende also wert sijn onuallige leuen gheeyndt noch sijn velle en wert hem niet af ghetoghen noch sijn vleysch en wer niet ghegetenGa naar eindnoot60404 60405[regelnummer] noch en werdt niet ghegrauen Mer int eynde wertet den wormen ghelaten Dat xxvi. capitel vanden iongen honden CAtuli dat sijn die ionge vanden hon-Ga naar eindnoot60408 den ysidorus seyt libro duodecimo dat 60410[regelnummer] dese ionghen int ghemeyn blint ghebo- ren sijn ende si sijn onvolcomen te sien ende si werden geboren mit cleinen gesaech- den tandekens ende alle dyer hebbende tanden als een saeghe ghedeylt dat is 60415[regelnummer] gulsich ende kiuende als dye hont dye
[Folio 391v]
leuwen pantheer ende deser ghelijc ende al- le alsulke dieren winnen onuolcomen drach- ten alst openbaert bouen int selue boe- ke vanden dieren int gemeyn ende alle de- 60420[regelnummer] se dieren die onvolcomen ionghen bren- ghen die sijn gulsich ende vratich want waert dat si beiden thent si volcomen wor- den inden buke hoerre moeder soe sou- den si die moeder doden al zukende ende 60425[regelnummer] daer om moet die natuer haestich we- sen in alsulken dyeren soeket bouen int sel- ue boeke want als solinus seit dat die honde- kens vanden honden werden in groter e- ren ghehouden biden ouden meisters als 60430[regelnummer] plinius seyt libro xxix. want si plagen te mey- nen dat die ionghe sokende honden reyn waren teten ende die oude plagense te of- feren voer ander beesten ende si meynden dat der ionghen bloet beter tegen vergif- 60435[regelnummer] fenis was dan enich dinck ende noch ge- biedent die auctoers datment op venijn- den beten legghen sal want een ionck hondeken op gesplit ende op een venijnt seer geleyt al warm trect dat venijn wt 60440[regelnummer] ende hoe dat dese honden rasscher gbeborenGa naar eindnoot60440 werden hoe dat si traechliker sien als aris- totiles bouen seide Item alsoe langhe als si blint sijn so kennen si dye moeder biden ruken ende bider stemmen ende si soecken 60445[regelnummer] die mammen ende zukense ende men seyt dat si die zuken bi ordinancien als si inden bu- ke die een na den anderen ghelegen heb- ben inder moeder des lichaems ende die gene die starcste is ende die best die moet 60450[regelnummer] voer gaen ende die moeder heeft dien lief- ste Item men sal dye spise sommels den iachonden ontrecken op dat si niet te vet en werden want als si alte vet sijn so wer- den si alte traech ende en moghen niet lo- 60455[regelnummer] pen ende al ist dat sommighe dieren van me- lancoliozer complexien sijn nochtans die abelheit der leden maectse snel ende doen- de ende si pleghen blide te wesen ende zeer spelende ende dat coemt vander etaten want 60460[regelnummer] wanneer dat si ghescheiden werden vanden melc so sijn si abel te leren alle dinck dat hem toe behoert als te spelen meniger- hande nuwicheit ende te iaghen ende dat quic- ke te verwaren vanden woluen ende van 60465[regelnummer] meer anderen quaden beesten Item dye honden die daer toe geordineert sijn dat huus ende thof te verwaren die salmen des daechs besluten daer si doncker leggen ende also sullen si des nachts veel te felre 60470[regelnummer] teghen dye dieuen wesen want alsulken honden ambocht is dat si des daechs rus- ten sullen ende des nachts waken ende lopen al omme den houe ende der mueren ende men sal scuwen alsulken hont die des daechs 60475[regelnummer] waect bast ende omme loept ende die des nachts slaept scuult ende zwijcht Item het is een quaet hont is hi oudt is hi ionck die de scapen des daechs beschermt van- den woluen als si te velde sijn ende dyese 60480[regelnummer] des nachts worget inder coyen scueren Dat xxvij. capitel vanden beuer CAstor dat is een beuer ende is eenGa naar eindnoot60482 wonderlike beest dye mitten vieruoeti- ghe dieren leeft ende gaet op tlant en- 60485[regelnummer] de onder den water ende nochtans zwem- met ende woent mitten zwemmenden die- ren als die vissche. ende castor is alsoe ghenoemt van castrando dat is van lub- ben als ysidorus seyt libro duodecimo 60490[regelnummer] want hoer cullen sijn ter medicinen be- quaem om welke cullen wanneer dat si den iagher gheuoelen so lubben si hem seluen ende houwen hoer cullen af mit- ten tanden als die selue seyt vanden wel- 60495[regelnummer] ken cycero spreect si verlossen hem van
[Folio 392r]
dien deel des lichaems daer si om begeert werden Item plinius spreect vanden be- uers libro xi. capitulo iij. dattet een geslacht is van dyeren dat als nv opten lande is ende 60500[regelnummer] als nv opter aerden ende maect sijn husen aenden kanten vanden wateren daert eb- bet ende vloyet ende maect holen mit wonder- liken konsten ende aldus sulke dieren leuen in cudden dat is dat si gaern mit hopen 60505[regelnummer] te samen sijn ende si minnen hoer ghelijck ende si houwen ende sniden houteren als si vergadert sijn mit horen tanden ende makenGa naar eindnoot60507 huzen mit zolleren die een woninge bouen dander op dat si vanden eenre soller op- 60510[regelnummer] ten anderen lopen mogen als twater co- met wantet water is sommels hoghe ende sommels lege ende daer na maken si hoer woninghe want si moeten emmer mitten start int water legghen als si rusten ende dat 60515[regelnummer] hebben si ghemaect mit enen gate of mit twe of mit drie daer si horen start doer steken mogen want hoer start is van vis- sigher naturen ende die soude verderuen ende laghe hi int water niet het is een won- 60520[regelnummer] derlic dier ende een gemelic wes start vis- sche is ende alle dat ander lijf is vander na- turen eens vieruoetighen dyers ende is vander groeten eens clein honts ende he- uet voeten als een hont ende sonderlinge 60525[regelnummer] dye afterste ende voer heuet twee voeten als een gans daert mede int water zwem- met ende heeft een precioes velle daert oec om gheiaecht wert ende het heeft scar- pe tanden ende gesaecht als een hont ende 60530[regelnummer] ten mach niet seer lopen want sijn schenen sijn cort Item beuers hebben twe cullen ende sijn groot na horen lichaem te spreken ende die heiten wi castorea van desen seyt plinius libro xxxij. capitulo iij. aldus die beuers 60535[regelnummer] houwen hoer cullen af die wy castorea noemen op dat si vanden iagers nyet ge- vanghen en sullen werden mer sixcius die medicus meynt dat si die cullen niet af biten en moghen dat si leuende bliuen 60540[regelnummer] Item plato ende dyascorides segghen dat die beuer also wijs niet en is dat hy hem seluen also verlossen soude connen ende dat openbaert daghelix inden be- ueren die in veel steden gheuonden wer- 60545[regelnummer] den waer af ysidorus ende phisiologus segghen van hoerre lubbinghe dat die beuers cullen aen den lichaem nyet en hanghen mit zenen ende mit aderen als die ghemeyn dieren hebben mer mit an- 60550[regelnummer] deren vande welken si ghenen noot van- den liue en hebben Item beuer sijn die gherecht is ende nyet geualscht is alte goet tot veel passien des lichaems als plinius aldaer seit op dat die beuer niet 60555[regelnummer] te ionc noch niet te oudt geweest en he- uet ende also salmense kiesen dye gedub- belt sijn ende die te samen hanghen myt eenre vergaderinghe ende mit enen ge- tal ghecoppelt want dye en machmen 60560[regelnummer] niet lichtelick valschen want vele luden nemen een blaze mit beueren bloede ende doen daer wat fijns beuersijns toe op dat- tet daer na ruken sal ende wat pepers die ghepuluert is op dattet te starker ende 60565[regelnummer] te scarper smaken sal ende dan bynden si den hals vander blasen op dattet sal een zeen schinen te wesen mer van enen halze so ist onmoghelicken twe blazen te hanghen ende daer om is die beuersijn 60570[regelnummer] best die ghedubbelt hangt aen eenre ze- nen Item men sal den beuersijn kiesen die middelbaer scarp is inden smake ende die gheualscht is die is al aerdich ende mit luttel zeenen Item dyascorides seyt dat 60575[regelnummer] dese beuersijn die best is die welke enen
[Folio 392v]
middelbaren scarpen smake heeft die wat taye is ende dye niet soutich noch alte qualiken en smaect want hi wort dicwi- le gheualschet mit sal armoniacum als 60580[regelnummer] plinius daer seit ende hoe dat hi verscher is hoe dat hy beter is. ende nutter inder medecinen ende wanneer datmen siet dat die twe cullekens hoer vellen vast aen hem cleuende hebben vetticheiden dat 60585[regelnummer] is een goet teyken van gherechten be- uersijn ende men machen vij. iaren hou- den in goeder virtuten ende men sallen in- der medecijn doen sonder vellekijn dat hi buten aen cleuende heeft ende weghe- 60590[regelnummer] nen iuusteliken want hi heeft macht te scheiden te verteren ende te dunnen ende sonderlinghe die zenighe steden te con- forteren want hi is tot veel dinghen goet hi is goet den ghenen die vallen vanden 60595[regelnummer] groten euel ende teghen coude passie van- den hoefde ende ontbint die gicht vander tonghen ende doet den mensche weder spre- ken die sijn sprake haestelick ontgangen is ist dat sijn puluer onder des ziecken 60600[regelnummer] tonghen gheleit wert ende hi is oec goet teghen dye gycht dye ouer alle tlijf is ist dat hy in wine ghesoden wert mit ru- ten ende mit zelue ende datmen dien wi- ne warm dicwijl drinct want hi beroert 60605[regelnummer] dye herssen ende starctse ende sijn puluer doet fnyezen ist dat hi in die naze ghe-Ga naar eindnoot60606 steken wert ende daer af wert hi ghewec- ket die in lytargyen leit ist dat sijn hoeft die daer ziecke af is mit roze olyen daer 60610[regelnummer] beuersijn in ghepulueert. ende in ghesol- ueert is ghesmeert wort dat hare eerst af ghescoren. ende die olye warm ghema- ket Item die beuersijn is goet teghen starke venijntheit van scorpionen ende van- 60615[regelnummer] der spinnen ende van enen serpent dat ceras- tes heit ende deser ghelijc als plinius seyt libro viij. capitulo iij. ende sijn orijn is goet tot allen dye voerscreuen sijn. ende doet menstrua voert comen ende helpt totter ontfange- 60620[regelnummer] nis ende tot veel anderen dinghen ende sijn smeer is alte goet in zaluen Dat xxviij. capitel van een hart CEruus is een hert ende is geseytGa naar eindnoot60623 van ceraston in griex dat is hoern in la- 60625[regelnummer] tijn als ysidorus seyt libro xij. daer seyt hy noch bat voert dat die herten vianden sijn der serpenten ende als si ghevoelen dat si ziecke sijn soe trecken si mitten gheest der nazen dye serpenten wt horen holen 60630[regelnummer] ende als die quaetheit des venijns ver- wonnen is so gaen si weder eten Item dese dieren vonden eerst een crunt datGa naar eindnoot60632 dyptan heit want als si ghescoten sijn ende ghewont vanden iaghers mit venijnden 60635[regelnummer] pilen so eten si dat cruyt ende si werden verlost ende oec wriuen si die wonde aen dat cruyt ende si hebben ghenoechte in soeten san- ghe In pipen ende in floyten ende als si hoer oren op rechten so horen si nauwe 60640[regelnummer] ende als die oren hanghen soe en horen si luttel of niet Item si zwemmen ouer mee- ren ende ouer grote ryuiren ende die dan starc- ste sijn die gaen voeren ende dye cleynen ende die crancste volghen nae ende leg- 60645[regelnummer] gen hoer hoefden opter ouder aers dye voer gaen ende also comen si te lichteli- ker ouer hier toe heuet ysidorus gheseit Item die selue woerden seyt plinius libro viij. capitulo xxxiij. daer hi noch meer woer- 60650[regelnummer] den toe doet ende seit dat die herte alte behaechliken dier is ende wanneer dat- tet also seer ghedwonghen wert vanden honden dattet gheuanghen sal werden soe lopet totten mensche ende soecteri hul-Ga naar eindnoot60654 60655[regelnummer] pe aen ende als die hertinne baren sal soe
[Folio 393r]
hoeltse die weghen min die ghetreden sijn vanden menschen dan dye toepaden die vanden wilden dieren bekent sijn. Item si ontfangen na dien dat een sterre op gaet 60660[regelnummer] diemen arcturus noemt ende draghen hoer dracht achte maenten ende si brenghen on- derwilen een paer voert ende die wijfkens scheiden hem vanden mannikens na dien dat si ontfanghen hebben ende gaen van hem 60665[regelnummer] mit allen mer die mannen als si die ver- woetheit der ghenoechten after ghela- ten hebben so smiten si in die aerde ende gra- uen mit horen claeuwen ende so werde ho- re becken zwart thent si vanden reghen 60670[regelnummer] wat ghewasschen werden Item die wi- uen werden voer der drachte ghezuuert ende oerbaren dan eenrehande crude ouer- mits den welken die dracht te bet inden liue gehuoden sal werden ende dat si te lich-Ga naar eindnoot60674 60675[regelnummer] teliker verlossent sullen werden vander drachten ende nader drachten eten si we- der van tween cruden als van canio endeGa naar eindnoot60677 van sisolis ende dan comen si vluchs tot ho- ren ionghen als si die twee cruden ghe- 60680[regelnummer] geten hebben ende si brengen horen iongen van dien zape mede ende dan leren si horen ionghen lopen ende gaen ende vlyen ende springhen ende ander manieren die si ouer hem hebben ende als die mannen vander oncuuscheyt 60685[regelnummer] der ghenoechten verlost sijn so eten si zeer ghierlick ende als si gheuoelen dat si alte vet sijn so soecken si duysternissen daert lelic ende doncker is want si sorghen datsi niet lopen en souden moghen ende als si een 60690[regelnummer] wijlken ghelopen hebben soe bliuen si staen ende werpen hoer hoeft op ende sien al omme ende coemt hem een buffel of een paert te- ghen lopen die sien si alsoe degher aen dat si enen mensch niet en sien die by hem 60695[regelnummer] is al had hi enen boghe in die hant en- de woudese schieten ende wanneer dat si ouer die zee zwemmen so gaen si alte samen ouer mit scaren ende ouermits den ruken so gheraken si te lande ende niet mitten ge- 60700[regelnummer] sicht ende want die hert een dier is dat ge- hoernt is so heeftet dese eyghenscap on- der alle die dieren dat hi alle iaer sijn hoer- nen verwerpt ende vernuwetse als in die leyn- ten ende dan is hi ongewapent als hem dunct 60705[regelnummer] ende dan scuult hi des dages ter tijt toe dat hem sijn nuwe hoernen weder gewassen sijn ende wanneer dat hi den rechteren hoern ver- werpt so huut hi dien hoern van nijds we- gen ende ducht datten yemant vinden sal ende 60710[regelnummer] oerbaren totter medicinen Item men pleecht die outheit der herten te weten biden tac- ken vanden hoernen ende oec biden tanden ende ist zake dat si gelubt werden eer si hoer- nen crijgen soe en wassen hem nemmermeer 60715[regelnummer] hoernen voert aen ende werden si gelubt na dien dat si hoernen hebben so en verliesen si nemmermeer dye hoernen of si niet gelub- bet en waren en also langhe als si gheen hoernen en hebben so gaen si des nachts 60720[regelnummer] te weiden ende des daghes en comen si inder sonnen niet op dat die rwcheyt aen den hoernen niet verharden en sal ende alleincken als die hoernen vast wassen soe wriuen si die ruucheit teghen die bomen af ende pro- 60725[regelnummer] uen of die hoernen yet starck werden ende als si geuoelen dat hoer hoernen bestaen hart te werden so comen si voert int open- baer Item onderwilen bliuen die herten aen sommighen bomen verwerret mitten hoernen 60730[regelnummer] als aen bomen daer edera aen wast ende dan werden si goet te vaen Item die herten sijn den serpenten contrarij want die lucht van- den gebarnden hoerne eens herten veriaecht die serpenten wes lubbe geneest die be- 60735[regelnummer] te van allen slangen Item hi mach hon-
[Folio 393v]
dert iaer leuen twelc besocht wort ende gheuonden van enen herte dat gheuangen was na alexanders doot dat in sijn oer of daer op ghteykent was mit enen ghe-Ga naar eindnoot60739 60740[regelnummer] tale van gulden letteren daerment by vant hoe menich iaer dat dat gheleden was tot den leste daghe toe doe dat hart laet- ste gheuanghen was ende dit dier en heeft nemmermeer coerts want het weetter een 60745[regelnummer] medecijn teghen hier toe heuet plinius gheseit libro viij. capitulo xxxiij. Item aristotiles ende auicenna segghen dat dye herte is een dier dat gheen gal en heeft dan inden darmen ende daer om heuet bitter ende stinc- 60750[regelnummer] kende darmen. ende hyerom en willense die honden niet eten ten waer dat si seer hongherich waren Item aristotiles seyt libro ij. dat sommighe wanen dat die herten enen gal in horen oren hebben als aristoti- 60755[regelnummer] les seit ende dat is valsch auicenna seyt mer hi heeft eenrehande vuchticheit die ghelijc is der vuchticheit vander milten Item die selue seyt dattet bloet des her- ten en wert nemmermeer ghecoaguleert 60760[regelnummer] als des hazen bloet oec en doet mer het blijft altoes dun alst eerst was tegen dye natuer alre beesten ende en gheen dier en verwandelt sijn hoernen dan die hert wes hoernen dicht sijn ende daer om sijn si zwa- 60765[regelnummer] re ende die herte heeft vier grote tanden aen die een zide ende vier aen die ander daer hi sijn spise mede kauwet ende noch twee grote ander tanden oft houwe tanden wa- ren ende dies mans tanden sijn meerre dan 60770[regelnummer] des wijfs Item aristotiles seit libro viij. dat dye hertinne seer wijs is als si werpen wil want si soect een stat daer die dieren niet en wanderen om der liden wil ende si scuwen tlicht der sonnen mit horen kin- 60775[regelnummer] deren ende si soect dicke slopen van bomen ende holen van steenroetzen daer mer een toeganck en is. want daer mach si wel vechten mitten anderen dieren want als hi daer seit dat die herten dicwile onder- 60780[regelnummer] linghe vechten mit starker vechtinghe ende die verwonnen werden die sijn also oet- moedich ende alsoe onderdanich dats te veel is Item die herten ontsien zeer die stemme des vossen ende des honts 60785[regelnummer] ende wanneer dat die hert vet wort soe schuult hi ende soeket lelike steden dyt is voergheseit ende oec schuult hy om dat hi vanden iaghers niet gheuonden en sal werden ende hi wort oec doot ge- 60790[regelnummer] slaghen omme sijnre vetticheit wil Item die iaghinghe vanden herten wordt al- dus dye een vanden iaghers dye floyt ende singhet ende die herte heuet ghe- noechte inden sanghe ende volcht den 60795[regelnummer] sanck ende daer en binnen is een ander ende heeft hem laghen ende stricken ge- leit ende doodten ende onderwilen ont- gaet hi ende coemt in enen water ende daer wert hy weder gerust ende als hy 60800[regelnummer] gheuanghen wort so bleet hi ende screi- et want sijn tranen lopen hem ouer. Item wanneer dat hi veruolcht wert vanden honden soe loept hi nv ghens nv har- waert ouerdwars ende dan weder recht 60805[regelnummer] wt mit groten spronghen bi den welken die honden dat spoer verliesen waer me- de dat hi dicwile ontgaet Item die sel- ue seyt dat dye hertinne zeer zwaerlick haer ionghen wynt als sise voert bren- 60810[regelnummer] ghen sal twelck bekent wordt by crom- minghe haers lichaems ende bi horen bleten ende daer om et si dragumteam op dat si te lichteliker verlost sal werden ende vluchs als si gheworpen hebben 60815[regelnummer] so eten si terstont die secundijn eer si op
[Folio 394r]
die aerde valt ende sommighe luden meynen dat die secundijn venijnt is als die selue seyt Item die ander proprieteyten van- den herten vervolcht aristotiles libro viij. 60820[regelnummer] die plinius bouen vertelde Item plini- us seyt libro xxviij. dat die harten wanneer dat si zwaricheit gheuoelen soe slijnden si enen steen daer si mede ghenesen wer- den ende die steen wert onderwilen daer 60825[regelnummer] in gheuonden ende men wil seggen dat de- se steen alte goet is den vrouwen als si kynder draghen ende dat selue doen dye beenkens die si in horen hert hebben als die selue seit ende dat selue is tot veel pas- 60830[regelnummer] sien des lichaems goet want men ple- ghet in costeliken confectien te mengen als dyascorides platearius ende constantinus segghen Dat xxxi. capitel van een ghehoernt serpentGa naar eindnoot60833 CErastes dat is een ghehoernt ser-Ga naar eindnoot60834 60835[regelnummer] pent als ysidorus seyt libro vij. want het heeft eenrehande hoernen van bey- den ziden vanden hoefde ghelikerwijs dat een ram doet dye onghecromt sijn Item hi huudt alle sijn lichaem onder 60840[regelnummer] tsant daer die sonne schijn mer die hoer-Ga naar eindnoot60840 nen bliuen buten onbedect ende als die gro- te voghelen dat sien so wanen si dattet een aes is. of anders wat datmen eten mach ende als si daer toe comen ende bicken 60845[regelnummer] so werden si van dien lozen serpeut ghe-Ga naar eindnoot60845 grepen Item het pleecht hem oec inden toepaden te huden daer die luden wan- deren ende ander beesten als paerden ende coyen ende als si verby wanen liden soe ist 60850[regelnummer] daer gereet ende bijtse doot want dye glo- ze seyt ouer genesi int leste capittel sonder een dat cerastes doot een paert mit dien dattet hem slechts raecte aen sinen enen hoeue also venijnt ist ende dien man me- 60855[regelnummer] de die daer op sat sommighe ander meys- ters segghen dattet een gheslacht van aspis is dat zeer quaet ende venijn is soe- ket bouen in die letter a. van aspis want daer wert een ghewach van cerastes 60860[regelnummer] Dat xxx. capitel van een gebeent eens beestsGa naar eindnoot60860 COrnu als aristotiles seyt is vanderGa naar eindnoot60861 naturen des beens ende is mor- wer dan een been ende is harder dan een knorsebeen als die claeuwen der dyeren 60865[regelnummer] ende alle alsulke dinghen mogen mor- we ghemaect werden mitten viere en- de men heytet in duutsch een hoern ende ghelikerwijs dat die verwe is vanden hoernen also is die verwe vanden hare 60870[regelnummer] des diers Item dye nature heeft den dieren hoernen ghegeuen om hem me- de te beschermen voer hoer wapen. ende daer om werden si int vterste vanden hoef- de gheset op dat si altoes bereet wesen 60875[regelnummer] sullen hoer onrecht te wederstaen endeGa naar eindnoot60875 alle die hoernen sijn ydel hol ende ront dan die harts hoernen die hart sijn ende dicht ende die sijn van veel. tacken ende en gheens diers en verwandelt hoer hoernen dan 60880[regelnummer] des herts hoernen die welke alle iaer sijn hoernen verwerpt ende huut den rech- teren datmens nauwe geuinden en kan waer af dat gheseyt werdt in prouerbio ganc daer die hart sijn hoernen werpet 60885[regelnummer] als gheseyt wert libro octauo Item daer wert gheseyt libro quarto dye hoernen staen veel vaster aen dye huut dan aen tbeen ende daer om seyt aristotiles dat sommighe dieren roeren hoer hoernenGa naar eindnoot60889 60890[regelnummer] als die oren in een lant dat amfraga heit Constantinus seyt dat dye dyeren van veel roecs ende dye van starker naturen sijn die fumen die gheresolueert werden mit craften der hetten werden ouerghe- 60895[regelnummer] seint totten einden des lichaems ende daer af
[Folio 394v]
crijghen si grote hoernen ende starck en- de sonderlinghe ist dat dese rokige ma- terie ouermits hoerre subtijlheit wil in hare verwandelt of dat si min grof is ende 60900[regelnummer] aerdich dat si in tanden verwaedelt endeGa naar eindnoot60900 daer om seit aristotiles wel libro iij. int ca- pittel vanden tanden dat die dieren heb- bende tanden ende houtanden in beiden kin- nebacken en hebben gheen tanden alst o- 60905[regelnummer] penbaert inden elephanten ende inden wil- den verken Item alle vieruoetighe die- ren hebbende alleen in die nederste kin- nebacken tanden ende ghesplitte claeuwen hebben hoernen ende si ederkauwen ende si heb- 60910[regelnummer] ben twe buken of meer als bouen ghe- seyt is want die veel hoernen hebben die hebben ghesplitte voeten int ghemeyn ende daer om heeft die ezel van indien enen hoern alleen ende enen helen zole aen den 60915[regelnummer] voet alst paert mer hi en ederkauwet niet als aristotiles ende auicenna seggen. Item die hoernen ende die claeuwen sijn also nae inder complexien dat aristotiles ghebiet so wanneer dat een koe ziecke is inden 60920[regelnummer] claeuwen vanden voeten datmanse tusschenGa naar eindnoot60920 die hoeren smeren sal mit olyen ende an-Ga naar eindnoot60921 det medicinen Item vander nutscap der hoernen ende der claeuwen is bouen ghe- seit in die letter b. van bos 60925[regelnummer] Dat xxxi. capitel vanden cocodrille COcodrillus is gheseit van croceoGa naar eindnoot60926 colore dat is van saffranigher verwen als ysidorus seyt ende is een vieruoetich dier als ysidorus seyt libro xij. int capittel 60930[regelnummer] vanden visschen ende mach wel wesen inden water ende opten lande ende is lang omtrent xx. cubitus ende is alte starkeliken getant ende gheclaeuwet ende sijn velle is hem soe hart al waert datment worp mit groten 60935[regelnummer] stenen het en achtes niet des nachts rus- tet inden water ende des daghes opten lan- de ende het leyt eyeren opt lant meerre dan gansen eyeren man ende wijf houden hoer stonden ende daer sijn sommige visschen dye 60940[regelnummer] ghesaechde kammen hebben opt hoeft diese doot in dun van horen buke ende men seyt dat die cocodrille alleen onder alle die dieren sijn ouerste kinnebacken roert alle dese dinghen seyt ysidorus Item 60945[regelnummer] plinius seyt libro octauo capittilo vicesi-Ga naar eindnoot60945 mosexto aldus dat cocodrillus een dyer is dat inden ryuier nylus woent. ende en heeft gheen tonghe als ander dyeren doen die op tlant gaen ende heeft leli- 60950[regelnummer] ke tanden ter manieren van enen kamme of van eenre zaghen ende heeft houtan- den als een wilt zwijn het en is gheen dier dat eerst also cleyn is ende na also groot wert als die cocodril ende het mach 60955[regelnummer] zeer veel eten want wanneer dattet sadt is so gatet legghen ruspen opten oeuer van vervultheden Item desen cocodril coemt onderwylen een voghelkijn toe ghevloghen dat sommighe landen tu- 60960[regelnummer] schillus heyten ende die van ytalien hey- tent coninc der voghelen ende vliecht de cocodril dicwijl voer den mont ende die cocodril verdriuet sommels van hem mer ten lesten luuct hi den mont op en- 60965[regelnummer] de latet voghelken in vlieghen ende in- den eersten scrappet mackeliken ende maect hem eenrehande ioeckinghe inden liue in wes soeticheit hi genoecht crijcht ende wort ontslaep ende als dat voghelkijn ge- 60970[regelnummer] voelt dat hi slaept so glitet voert in sinen buke. ende dan gaettet v vluchs bicken ende biten inden buke ende doerboerten want inden buke is hy dunne ende daer omme wert hi haest verwonnen vanden 60975[regelnummer] visschen die ghesaechde rugghen heb-
[Folio 395r]
ben plinius seit dat dese beeste na volget om te misdoen die vliende sijn mer si vlyet vanden serpenten ende si heeft crancke ogen also langhe als si int water is mer buten 60980[regelnummer] den water siet si alte scarpelic ende des win- ters huudt si haer vier maenden lange mer in die leynten coemt si wt ende also lan- ge als dese beeste leeft so wast si altoes hier toe heuet plinius gheseyt libro viij. capitulo 60985[regelnummer] xxvi. Item phisiologus seyt is dat sake dat die cocodril enen mensche byden oe- uer vint dien doot hi heeft hijs macht ende daer nae screyt hi ende weent ouer dyen mensche mer ten lesten slijnt hi en ende hy 60990[regelnummer] seyt oeck datmen van sinen dreck zalue maect daer dye oude wiuen hoer aensich- ten mede vernesschen ende claer maken Item dye cocodril eet gaerne goede cruden in welken cruden enidros dat een cleyn ser- 60995[regelnummer] pentken is hem wint op dat die cocodril hem mitten crude slijnden mach want dit dier- ken haet den cocodril seer ende als hy dit serpentken mitten crude in geslonden he- uet so loeptet in sinen buke ende grijpten bi 61000[regelnummer] alle sine ingewade ende doodten ende also co- met dat serpentken onghequetset vt dat selue seyt ysidorus libro xij. dat dese worm den cocodril inden mont loept als hi leyt ende slaept beziden den houtanden in Item soli- 61005[regelnummer] nus seit dat die cocodril oec eenrehande cleyne vogelkens hat is die wassen on- der die cruden van milium die wt vlyegen om die hetten vander sonnen ende gaen in- den buke vanden cocodril ende eten dye wor- 61010[regelnummer] men in sinen buke ende also wert dye coco- dril ghezuuert vanden wormen ende heeft een huut alsoe hart datmense nauwe mit enen zwaerde doerslaen soude of doer- steken ende hi woent des daghes opt lant 61015[regelnummer] ende des nachts int water wantet water is des nachts warmer dan des dages wanttet water hout dye radyen vander sonnen ende daer werden si geroert ende al- soe wertet water warm ende het en heeft 61020[regelnummer] gheen tonghe om geluyt te maken mer het heeft een cleyne tonghe nederwaert als die visschen hebben totten smake als solinus aristotiles eude auicenna segghenGa naar eindnoot61023 Dat xxxij. capitel van coluber 61025[regelnummer] COluber wert gheseit also veel alsGa naar eindnoot61025 dye duysternis oefenende coluber dye scuwet die hertinne ende doot die leuwe als ysidorus seyt si haet die rute si doet haer velle af ende si mint die holicheyt 61030[regelnummer] vanden bosschen ende vanden bomen si drinct alte gaerne melc si quetst mitten tanden ende mitten start ende schyet ve- nijn ende si leyt gaerne inder sonnen bi- den thunen si scuwet dye honden si eet 61035[regelnummer] vlieghen si lectet stof vander aerde soe- ket bouen van anguis Item plinius seyt libro xxx. capitulo iiij. dat die vetticheyt van een waterslanghe is goet teghen een bete van een cocodrille ende soe wie dat die gal 61040[regelnummer] vandien slange bi hem heeft die en wert vanden cocodrille niet ghequest Dat xxxiij. capitel van damula DAmula of dama als papyas seytGa naar eindnoot61043 is een wilde caprea als ysidorus seyt libro 61045[regelnummer] xij. dit is een blode dier ende en kan niet vechten want het en kan hem niet ver- weren dan vliende want het is licht ende mint hoghe berghen ende bosschen daer die medicinael cruden staen ende het pleecht 61050[regelnummer] teten dye loueren vanden bomen ende alst ghewont is soe etet dragunteam dat is eenrehande cruyt ende also trecket den pi- le wt. ende sijn bloet is medecinael ply- nius seyt libro vicesimo octauo dat sijn 61055[regelnummer] bloet vercrompen zeenen morwet ende
[Folio 395v]
recket ende beneemt die zericheit vanden koten als der theen ende der vingheren ende verdrijft venijn die serpenten scuwen dit dier ende hatent ende si en moghen sinen adem 61060[regelnummer] niet verdragen als die selue seit het loept bouen maten zeer ende siet scarpelic soeket bouen int selue boeke van caprea agrestis. Dat xxiiij. capitel vanden dromedariusGa naar eindnoot61063 DRomedarius is een harde vandenGa naar eindnoot61064 61065[regelnummer] groten dieren die men dromedarijs in duyt- sche heit ende men heytet in latijn drome- dus. ende is een gheslacht van kemels als ysidorus seyt dat dromedus is een geslacht van kemels ende is minre dan een kemel 61070[regelnummer] mer die dromidarijs mach veel zeerre lopen of gaen want het heeft sinen na- me ghenomen van dromos in griex dat is een snelloep in duutsch want hi sou- de des daghes wel hondert milen rey- 61075[regelnummer] sen ende dit dier ederkauwet als die os ende als die kemel ende anders waer noemtmen dat woert dromedarius voer dye selue dier als die gloze seyt ouer ysaya Item si werden ghelubt in hore ioncheit op dat 61080[regelnummer] si te bet sullen moghen gaen als auicenna seit ende op dat si om hore wiuen wil niet te traechliker gaen en sullen ende si heb- ben enen widen screde als aristotiles auicen- na ende plinius segghen libro vij. ende oeck om 61085[regelnummer] dye grote hetten het is van naturen alte heten dier van complexien want die starc- heit der hetten verteert in hem alle wijn- dicheyt ende vetticheyt Item si sijn snel om die abelheit hoerre leden want si hebben 61090[regelnummer] lange smale been ende zeer zenich ende daer om sijn si abel ter beroeringe ende si en eten niet veel mer zeer luttel si eten hoye ende basten ende beenre van dattilen eten si alte gaern die wi steenre heiten mit welken 61095[regelnummer] si hem des auonts laten ghenoegen alsGa naar eindnoot61095 si veel weechs ghelopen hebben als plinius seyt. ende hoer bloet is zeer heet scarp ende subtijl ende daer om is hoer melc seer sub- tijl ende dun meer dan der ander dyeren als 61100[regelnummer] constantinus seyt. ende min voedende mer het is meer verwarmende ende die gro- ue humoren in snidende soeket bouen van camelus want die proprieteiten van hem beiden sijn bina alleens van desen ende 61105[regelnummer] van dien Dat xxxv. capitel van dypsas DYpsas ende dipsades is feminini ge-Ga naar eindnoot61107 neris ende is een serpent datmen heyt in latijn situla ende is daer om also ghe- 61110[regelnummer] noemt van sitis dat is van dorst daer om dat die gheen sterft van dorst dye daer af gebeten wert als ysidorus seyt libro xij. dese serpenten sijn clein als wanneer dat si ge- treden werden so en werden si nauwe ge- 61115[regelnummer] voelt der welker venijn eer doot eert ge- voelt wert alsoe dat die sterft kwm ze- richeit voelt ende het is een specy van as- pis soeket bouen van aspis Dat xxxvi. capitel vanden draeck 61120[regelnummer] DRaco ist meeste van allen serpentenGa naar eindnoot61120 als ysidorus seyt libro xij. die grieken hey- tent draconta als die ghene die dicwijl wt sinen hole ghetogheu is wort inderGa naar eindnoot61123 luchten ghedragen ende dye lucht wert 61125[regelnummer] ouermits hem ghequetst ende dye zee wort heffende teghen sijn venijn als hi daer ouer vliecht ende hi is ghecammet mit enen cleynen monde ende mit engen pijpkens trect hi sinen adem ende richt 61130[regelnummer] sijn tonge op ende heeft alte scarpe tan- den als een zaghe ende hy en heeft die craft inden tanden niet Mer inden start want hi slaet seer mit sinen start ende hi en heeft alsoe veel vanden venijn nyet 61135[regelnummer] als dye ander serpenten hebben. want
[Folio 396r]
men mach nyemant doden mit sinen ve- nijn Item hy pleecht byden weghe te legghen ende wachten die elephanten endeGa naar eindnoot61138 ende als si comen soe slaet hy sinen start om 61140[regelnummer] hoer been ende houtse so vast dat si nergent comen en connen ende dan doot hyse Item die drake wert ghewonnen in indien ende in ethiopien inder ontstekinge der gro- ter hetten als ysidorus seyt libro xij. Item van- 61145[regelnummer] den draken seyt plinius libro viij. dat die dra- ke xx. cubitus lang is in ethiopien ende si pleghen mit vier of mit vijf sterten te sa- men gheulochten te wesen als si dye zee ouer vlieghen vier of viue te samen om 61150[regelnummer] beter voeder te soeken Item in twalefte capittel seit dat tusschen den elephant en- de den drake is een ewighe schermin- ghe want die drake vouwet hem seluen om des elephants been ende die elephant slaet 61155[regelnummer] den drake mitten voeten daer neder mer die drake wijnt hem also vast mitten start om des elephants benen dat dye elephant vallen moet ende als hi valt so moet hi op- ten drake vallen ende so sterft die drake me- 61160[regelnummer] de ende aldus steruen si beide Item int dertien- de capittel seyt hi dat die elephant den boem neder houwen wil als hi den dra- ke opten boem siet mer die drake springt inden elephant ende beghinten te biten tus- 61165[regelnummer] schen sinen nazen ende bijt naden oghen ende als hi den elephant blint ghemaect he- uet so speelt hy sijn spul ende doet hem al- le dat quaet dat hi mach ende onderwilen springet hem die drake van afteren toe ende 61170[regelnummer] bijtten ende suucten tbloet wt den liue ende hi wort ten lesten also cranc dat hy valt ende sterft ende valt opten dootslagher ende si steruen te samen Item dye zake waer om dat hi des elephants bloet also zeer 61175[regelnummer] gheert is dese want die drake bouen ma- ten heet is ende die elephant bouen maten cout daer om gheert die drake dat hy van dyen bloede vercoelt mach werden als ysidorus seit op die stat leuitici xiiij. si aen 61180[regelnummer] haelden den wijnt als die draken Item iheronimus seyt dat die drake een zeer dorstich dier is ia hi is also dorstich dat hy nauwe mit water versaedt en mach werden ende daer om luuct hi den mont 61185[regelnummer] also op teghen den wint op dat hy also van dorst versaedt mach werden want als hy die scepen in die zee ziet ende die wint stijf is teghen dat zeyl so coemt die drake vlieghen teghen dat zeyl op dat 61190[regelnummer] hy vanden wijnde versaedt mach wer- den ende onderwilen om die grootheit des lichaems ende om sine groete vlucht soe werpt hy tscip dicwijle om ende als die scipluden sien dat hy hem by coemt 61195[regelnummer] ende dat water bestaet te heffen so stri- ken si hoer zeyl ende alsoe ontcomen si Item solinus seit dat selue ende oec seyt hi mede dat die van ethyopien oerbaren draken bloet teghen dye barnende het- 61200[regelnummer] ten ende si werden vandes draken vley- sche gheuoedt om menigerhande zuuc- ten wil want si connen sijn venijn schey- den van sinen vleysch ende heeft sijn ve- nijn alleen inder tonghen ende inder gal- 61205[regelnummer] len ende daer om houwense hem die ton- ghe af ende die gal die dat venijn ont- houden ende als dat venijn wech ghe- daen is soe oerbaren si dat ander lijf in spisen ende in ander medycinen. ende dat 61210[regelnummer] schijnt dauid te roeren. daer hy seyt du hebste den draken in spise ghegheuen den volc van ethyopien Item plinius seit oec dat die drake die lucht ontsteect mitter craft des venijns also dattet schijnt dat hi 61215[regelnummer] vier wt sinen monde gheeft ende onder-
[Folio 396v]
de ende snel te voete ende mit beuenden ledenGa naar eindnoot61216 wijlen als hi floyt gheeft hi eenrehan- de venijn wt dat cleuende is ende daer wert die lucht af gheuenijnt ende daer co- 61220[regelnummer] met dicwijl een sterft af ende onderwijlen woent hi in die zee ende zwemt inden ryuie- ren ende scuult in diepen holen ende slaepet selden of nemmermeer hi slijnt voghelen ende beesten ende heeft alte scarpen gesicht want 61225[regelnummer] als hi is in hogen geberchten soe siet hy si- nen roef beneden in dat leghe verre van hem ende hi vecht mit slaen ende mit byten ende gaern is hi doende aen den ogen ende aen den nazen der dieren daer hi mede vecht 61230[regelnummer] waer af dat plinius seit libro xviij. dat hi al- so zeer mitten elephant vecht dat hy en blint maect ende dat si niet eten en mogen ende also steruen si. Item vanden drake seyt aristotiles libro viij. dat der gheenre beten van- 61235[regelnummer] den drake quaet sijn die venijnde dieren e- ten als die drake die scorpionen eet want daer teghen vintmen nauwe medecijn Item plinius seyt libro xxviij. dattet smeer vanden drake veriaecht alle venijnde din- 61240[regelnummer] ghen ende sijn vet mit honich gemengt ge- neest die donckerheit der oghen. Item aristotiles seyt libro vij. dat die visschen steruen als si ghebeten werden vanden drake Dat xxxvij. capitel vanden heynxten 61245[regelnummer] EQui dat sijn paerden ende heiten daerGa naar eindnoot61245 om equi dat is ghelijc want si aen paren ghelijc inden waghen geslagen werden ende caballus dat is een henst ende is gheseyt van cano dat is hulen daer om dat hy 61250[regelnummer] gaende of lopende dye aerde huelt dyt seit ysidorus libro xij. ende vele luden heytent so- nipes daer om dat hi mitten voeten clapt Item die louendicheit der paerden is veel als die selue seyt si verbliden hem inden 61255[regelnummer] velde ende sonderlinge die henxten si wer- den verwect totten stride als si horen py- pen ende trompetten ende werden si ver- wonnen also dat hoer meesters doot bly- uen soe droeuen si ende als sijt winnen so 61260[regelnummer] verbliden si hem ende daer isser sommi- ghe vanden henxten die haer vyanden kennen die tot hem in varen ende biten- se ende slaense ende sommighe kennen ho- ren eyghenen here ende daer isser veel 61265[regelnummer] als si steruen die horen here tranen laten want men seit dat zij oeck tranen laten als die mensche. Item men pleecht den strijt dicwijl te iudiceren byder blijtscap der henxten ende by hore droefheit want 61270[regelnummer] sijn si vroliken so seitmen dat si den strijt winnen sullen ende ist verkeert soe sullen si den strijt verliesen Item die paerden in persien ende daer omtrent leuen wel vijftich iaer. ende in vrancrijck ende in spaen- 61275[regelnummer] gen ende des weechs en leuen si mar xviij. iaer of xx. of wat meer of wat min. Item inden edelen paerden sculen vier pun- ten als die oude segghen als die forme die scoenheit die verdient ende die ver- 61280[regelnummer] we die form is dattet een starc lichaem hebben sal ende vast ende een bequaem hoechte ende langhe ziden ende inden lanc- ken wat smal ende die aersbellen sullen ront ende groot wesen ende dye borst breet 61285[regelnummer] ende alle tlichaem wel gheknocht ende die voeten droghe ende die hoeue hol ende vast Item die scoenheit is dattet hoeft cleyn sal wesen ende tvel vast aen den be- nen cleuende ende dye oren sullen cort we- 61290[regelnummer] sen ende scarp ende die oghen groot ende die nazelocken rwm ende thoeft hoech ghehouden ende die manen sullen dick wesen ende die start ten voeten toe Item men sal aen sien die rondicheit ende die ver- 61295[regelnummer] diente als dat hi coen sijn sal van moe-Ga naar eindnoot61295
[Folio 397r]
twelc een teyken is van starcheden en- de een paert dat seer rust dattet haeste- lic verwect wert. Item die verwe wert oec ghewacht ende verbeyt want die ver- 61300[regelnummer] we sal wesen als roet swart wit graeu- we of ghespeckelt ende als daer meniger- hande verwe is die verscieret paerdt seer Ende si thoent oec die craften ende die moe- den der paerden Mer van elken punt hier 61305[regelnummer] te segghen dat waer te lang Hier toe he- uet ysidorus gheseyt libro xij. Item vanden heynsten seyt plinius libro vij. capitulo xliij. Dat die heynsten van sicia vechten voer horen heer ende si en willen mit horen moederen 61310[regelnummer] niet hyliken want in hem is een bekennin- ghe der maechscap waer af aristotiles vertelt libro viij. Dat die coninc van noerden hadde een merye die schoen was ende wan een schoen vole ende dye coninc woude van 61315[regelnummer] dier meryen ende van dien voel een ionck laten winnen ende meynde dat dat voel springhen soude mit sijnre moeder en- de dede dat aensicht vander moeder decken ende tvoel hadde mit sijnre moeder scaffen 61320[regelnummer] ende doemen dat aensicht ontdeckede van- der moeder ende tvoel dat bekende doe lie- pet alle dattet lopen mocht ende viel van bouen neder in een valleye ende dode hem seluen van rouwen Item daer die paer- 61325[regelnummer] den gaen inder cudden so gaet dat voel lie- uer mit sijnre suster dan mit sijnre moeder Item si hebben genoecht in pipen ende inGa naar eindnoot61327 bongen ende in trompetten want dan sprin- ghen si inden vianden si voersegghen den 61330[regelnummer] strijt gewonnen of verloren si bescreyen hoer meysters Item men seyt dat die paer- den best ten stride sijn die hoer mulen die- pe int water steken als si drincken \| want men seyt dat alsulke paerden gheen ge- 61335[regelnummer] breke van pissen en hebben alsmense rijdt. Item hi seyt libro xxviij. capitulo ix. Dat die gal vanden heynst is gherekent onder tve- nijn. Item sijn versch raeuwe bloet is quaet ende venijn als des stieren bloet Item 61340[regelnummer] die scuum vanden heynst ghegeuen mit ezels melck doot die pieren inden buke die venijnt sijn Item aristotiles seyt vanden paerden ende auicenna mede dattet sijn tan- den verwerpt ende hoe dattet ouder wort 61345[regelnummer] hoe dat sijn tanden witter werden Item aristotiles seyt libro v. dat die heynst xxv. iaren leeft ende wint vanden dorden iaer tot xxx. toe die merye leeft langher ende wint tot xl. iaren toe. ende wanneer dat si bestaen 61350[regelnummer] te winnen so is hoer stemme grouer dan si te voren was ende si hebben grote ghe- noecht in hyliken ende meer dan andere dyeren als hi seyt libro v. Item die selue seyt libro vij. dattet voeteuel den paerden 61355[regelnummer] onderwijlen toecoemt als si gaen wey- den ende verwerpen hoer zolen ende hem was- sen nuwe weder ende dat teyken van de- sen is beuinge des rechteren culs ende dien paerden die in huys geuoedert wer- 61360[regelnummer] den coemt een zericheyt toe inder leynden ende dit ist teyken dat die afterste leden te samen vergadert werden ouermits dwin- ginge ende tpaert wort vanden eten gesne- den ende ist dattet ghelaten wert soe hel- 61365[regelnummer] pet hem ende den paerden coemt wel toe an- halinge der zenen ende dit is teyken dat alle aderen wt gerect werden als op thoeft ende opten hals ende si mogen qualiken gaen ende hem vergadert onderwilen een venijn in- 61370[regelnummer] den liue ende een ander siect coemt hem toe inden mont die foren hiet ende dit is teyken dat sijn rake valt ende sijn adem wert heet ende hier en is geen boet toe ten waer dat- tet bi hem seluen genase ende hem coemt een 61375[regelnummer] verwoetheyt toe ende dit is teyken dat hoer
[Folio 397v]
oren neygen ten halse waert \| ende hier en is geen medecijn toe ende hem coemt een sieke toe inder blasen ende dit is teyken wantGa naar eindnoot61378 het paert en mach niet pissen ende trect sijn 61380[regelnummer] dyen ende sijn hoeuen ende daer is een dier dat migalus hiet wes bete den paerden ende den mulen hinderlic is want het maect puusten in hem ende dicwile steruen si van dien venijn ende die een heynst kent des an- 61385[regelnummer] ders heynst neyen die tegen hem vechten sal ende si hebben ghenoecht inder weyden te wesen ende te swemmen int water. ende si drincken gaerne water dat onclaer is ende al waert claer si roerent mitten voeten 61390[regelnummer] op dattet onclaer werden sal Hier toe he- uet aristotiles geseyt libro vi. Dat xxxviij. capitel vander merien. EQua dat is twijf vanden heynst endeGa naar eindnoot61393 is een merye vander welker aristotiles seyt 61395[regelnummer] libro vij. Dat een merye die een ionc dra- get ist dat si een kaers ruuct diemen wt doet so verwerpt si hoer volen Item die meryen weyden te gader ende ist datter e- nich sterft ende si een ionc after laet dat 61400[regelnummer] soect die ander wantet geslacht der mery- en minnen hoer specie Item plinius seit libro viij. capitulo xliij. Dat die mery al staende voert brengt haer ionck ende si mint hoer dracht bouen maten Item die selue seyt 61405[regelnummer] dat die volen als si vluchs eerst gewor- pen sijn so hebben si een wart ballichskenGa naar eindnoot61406 voer thoeft dat die moeder vluchs af lec- ket of men snijdet af ende also langhe alst dat voer thoeft heeft so en moetet niet 61410[regelnummer] zuken ende dat hiet plinius veneficium amo- ris want die wiuen die wighelen pleghen dat te oerbaren in horen waersegghen watter geschien sal vander minnen wan- neer dat si yemant prekelen willen ter min- 61415[regelnummer] nen Item aristotiles seyt libro vij. fine Dat die me- rie glorieert in horen manen ende si droef- ter omme alsmense hoer af snijdt want hoer genoecht ontgaet hoer daer me- de recht of si myn droege Item aristotiles 61420[regelnummer] seyt dat ybos mitten paerden vecht ende het en siet niet wel dat ybos mer het vol- ghet der stemmen vanden paerde ende vlichter op ende bitet ende doeten wech lo- pen ende onderwilen doottet dat paert Item 61425[regelnummer] aristotiles seyt dat dat afterste deel van- den volen is meerre dan dat voerste de- le ende also lange alst ionc is soe verheft hem dat voerste deel ende wasset ende dair om vint- men van veel paerden dat si voer grouer 61430[regelnummer] sijn dan after ende daer om also lange alst ionc is so macht sijn hoeft raken mitten af- tersten voete twelck dattet niet doen en kan alst oudt is \| ende also lange alst ionge is so minnet die moeder mit groter be- 61435[regelnummer] geerten ende volcht hoer na werwaert dat si gaet ende heeftet sijn moeder verloren so soecketse mitten neyen Item men ple- get die iongen mit genen stroe te stroy- en noch mit genen roscam te conreyen men 61440[regelnummer] behanges mit genen ghereyde ende het en wort mit ghenen sporen gehouwen men werpt hem genen zadel op tlijf en- de ten wort niet gebreydlet noch gheto-Ga naar eindnoot61443 met ende het volget sijnre moeder vry ende 61445[regelnummer] los nae het et gras \| ende het en wert mit genen naghelen beslaghen \| ende men la- tet lopen daert wil mer int eynde alst gro- te wert soe moetet groten arbeyt doen ende wert mit helfteren ghetoemt ende mit 61450[regelnummer] breydelen gedwongen ende vander moe- der genomen ende en moet sijnre moeder borsten niet meer sughen ende leert hem soeteliken drauen of telden ende als ysi- dorus seyt libro xliiij. so wortet in die kar- 61455[regelnummer] re ende in die waghen geslaghen ende men
[Folio 398r]
ordineret op te riden ende tot veel onsa- licheden wertet gepasset ende hoe dattet langer leeft hoe dattet meer wercx doen moet ende hoe datment oec qualiker ha- 61460[regelnummer] uent van eten ende van conreyden etcetera en- de daer om seyt ysidorus datmen die paer- den te consacreren plach in menigerhan- de gewoente der goden want die wagen paerden punten si der sonnen toe om die 61465[regelnummer] vier verwandelingen der sonnen int iaer als des zomers des herfsts des win- ters ende der leynten ende die kar paerden der manen want in tween tiden als des da- ges ende des nachtes. ende daer om die de 61470[regelnummer] maen oefenen die versamenen twe paer- den altoes als een wit ende een zwart ende die paerden van drien raden screuen si den goden toe inden wilden beesten want dye duuels trecken die menschen tot hem bi- 61475[regelnummer] den drie etaten als bijder kinsheyt ende bijder ioecht ende bijder outheyt Item dese versamende te gader die paerden van me- nigerhande verwen ende bouen vij. paer- den en dorsten sise niet lichtelic te gader 61480[regelnummer] coppelen ende dye vertelden si totten lope der vij. sterren ouermits der welker be- roeringe die werelt geregiert wert int gemeyn of totten getale der vij. dagen ouermits der welcker lope si sagen dat- 61485[regelnummer] tet eynde des tegenwoerdighen leuens volbracht werdt ende daer om so onderscey- den si wonderliken seer die verwen van- den paerden als ysidorus daer seyt want die rodelachtige paerden geleken si den vie- 61490[regelnummer] re of der sonnen ende die witte paerden der luchten die doncker paerden der aerden ende die witte of die graeuwe paerden den water Item die selue seyt dat si die rode paerden reden des zomers want dan be- 61495[regelnummer] staen alle dingen te warmen ende dye witte des winters want dan werden alle din- gen graeu vannder coutheyt des yses en-Ga naar eindnoot61497 de die doncker groen paerden in die leyn- ten want dan bestaen alle dingen te groy- 61500[regelnummer] en ende die swarte paerden inden herfst want dan werden alle dingen dorre ende swartach- tich als die cruden ende die bladeren van- den bomen. Item die selue seyt aldaer dat si dye rode paerden consacreerden 61505[regelnummer] maers die een god vanden stride is en- de die witte paerden consacreerden si den claren tiden ende die duyster paerden van haer consacreerden si der bloemen ende der aerden ende die graeuwe der luchten ende dat 61510[regelnummer] water ende die van menigerhande verwen waren consacreerden si yris mitter purper bloemen want yris heeft meer verwen Alle dese dingen plagen die oude in voir- tiden te houden ende te doen mitter pro- 61515[regelnummer] curacien der duuelen want die duuels rie- dent hem als die selue ysidorus seyt ende daer om is dese werelt te versmaden etcetera Item int leste suldi toe luusteren van de- se volen want den draf of den telt die dat 61520[regelnummer] grijpt ende leert in sijnre ioncheyt die salt houden in sijnre outheyt Dat xxxix. capitel vander elephant ELephas elephantis of elephantusGa naar eindnoot61523 elephanti machmen oec seggen 61525[regelnummer] dat is een elephant ende is een groot dier ende wort gheseyt van eliphio in griex dat is berch in duytsch ende dat is om die groot- heyt sijns lichaems. mer die van indien hietent barro waer af dat sijn stemme bar- 61530[regelnummer] ritus genoemt is wes tanden men ebur hiet ende sijn becke hiet promuscida \| ende daer mede roert hi sijn spise als ysido- rus seyt libro xij. Ende dit gheslacht van dye- ren is goet daermen striden sal. want in 61535[regelnummer] desen dyeren pleghen die van perssen
[Folio 398v]
ende van meden houten wagen te maken daer si af stormen ende vechten of si op een muere stonden Item dese dyeren heb- ben meer verstants ende memorien dan ander 61540[regelnummer] dyeren ende si gaen gaern bi een aen cop- pelen ende mit scaren ende si scuwen die muys si hyliken verkeert ende si baren inden wa- teren of inden bosschen. ende daer si haer iongen werpen of baren daer laten sise 61545[regelnummer] om der draken wil want die drake is hem hat want si werden vanden drake gedoot ende si dragen haer dracht twe iaer noch si en winnen mer eens ende si leuen drie hondert iaer als ysidorus seyt libro xij. Item 61550[regelnummer] plinius seyt libro viij. capitulo v. Dat die elephant onder alle de dyeren is hi van groterGa naar eindnoot61551 virtnten want alsmen seyt so vergade-Ga naar eindnoot61552 ren si hem aen groten hopen als die ma- ne nuwe is ende gaen te gader in enen ri- 61555[regelnummer] uier ende wasschen hem schoen ende baden ende nigen dien nuwen licht alle gader ende keren weder tot haren steden ende si doen die iongen voer hem gaen ist dat si te wa- ter gaen of weder keren ende lerense al- 61560[regelnummer] le dinck te doen als si selue pleghen te doen Item wanneer dat si siecke sijn so vergaderen si eenrehande cruut dat hem goet is ende eer dat zijt orbaren soe heffen si hem ten hemel mer thoeft bughen si 61565[regelnummer] ter aerden laghe recht of si onsen lieuen here baden om hulp ende om troest dat si genesen mochten Item si sijn van goe- den verstande ende men machse alsoe wel leren dat si horen coninck leren kennen 61570[regelnummer] ende aenbeden want si bugen hoer benen om hem eer te doen Item men seyt capitulo v. Ist dat die elephanten enen mensch sien dwalen inden bosschen of anders waer also dat die mensche wt den rech- 61575[regelnummer] ten wege is so gaen si ten eersten op dat si den mensch niet veruaren en sullen een stuck vanden weghe ende bliuen dan stil- le staen ende dan alleyncsken so gaen si der- waert voer daer die mensch dan na vol- 61580[regelnummer] ghen sal ter tijt toe dat die mensche in- den rechten wech gecomen is ende dan gaen si wech Item quaem hem een dra- ke te gemoet ende daer een mensche waer die voer een drake anst hadde so souden 61585[regelnummer] die elephanten comen vechten voer dien mensch om hem te bescudden ende in hem is alte grote scaemte want wanneer dat die een vanden anderen verwonnen wert so scuwet die verwonnen is die stemme des 61590[regelnummer] verwinres ende si hyliken daert heymelic is ende die man is rede tot vijf iaren ende twijf tot x. iaren ende dat mer twe iaer als si segghen Item als si hyliken sullen soe sijn si sorchliken bi te wesen ende sonderlin- 61595[regelnummer] ghe die wilde want dan pleghen die wil- de te comen ende willen die huzen daer ne- der werpen in indien ende dat is om dye tamme wiuen vanden elephanten dair si garen mede te scicken hadden merGa naar eindnoot61599 61600[regelnummer] die lantluden besluten dye wiuen dat si daer niet aen en connen comen. ende wan- neer dat si tamme sijn so sijn si goet op te striden. Item tusschen den drake ende den elephant is altoes een viantscap want 61605[regelnummer] die een benijt den anderen om die groot- heyt sijns lichaems ende want die drake sonderlinghe heet is ende hem altoes dorst ende om dat hi wel weet dat die elephant bouen maten cout van naturen is so vliecht 61610[regelnummer] hi opten elephant ende suuct hem tbloet wt op dat hi vercoelt mach werden als bouen gheseyt is vanden drake int sel- ue boeke Item aristotiles seyt libro i. en- de auicenna mede dat die naze vanden 61615[regelnummer] elephant lang is ende starck ende hi orbaert
[Folio 399r]
die voer sijn handen ende hi etter ende drinc- ter mede ende hi heeft mammen inder bor- sten ende heeft inden monde starke houtan- den. ende sijn tonge is cleyn na sinen liue 61620[regelnummer] ende men machse selden buten sien dan als hi sijn lippen lect als hi ghegeten heeft ende ghedroncken ende in hem en wert mer e- nen darm gheuonden ende die heeft hi voer sijn mage mer na desen een is noch 61625[regelnummer] een daer die dreck in leyt ende heeft een leuer die vierwerwen meerre is dan eens ossen leuer mer sijn milt is cleyn na sinen liue ende dat is daer om seyt auicenna want die melancolye gaet al in tvoetsel. Item 61630[regelnummer] aristotiles seyt libro ij. Dat si tanden hebben als si gheboren werden ende hi graeft wel e- nen boem vter aerden mit sinen tanden ende hi rust al slapende ende staende aen gro- ten bomen want hi en mach die been niet 61635[regelnummer] bugen mer hi roert die afterste voeten gelijc den menschen Item libro vij. den ele- phant coemt een suucte toe van winde ende daer af en mach hi niet pissen noch sijn geuoech doen ende ate hi aerde soe soude 61640[regelnummer] hi steruen ten waer dat hi daer in ghe- went waer ende wanneer dat hi stenen slijnt so heeft hi zericheyt inden iuncturen ende daer tegen is hem goet warm water ghe- droncken ende cruut dat in honich ghedu- 61645[regelnummer] wet waer want die twe dinghen verbieden die lopinge des buucs ende wanneer si al- so moede sijn van arbeyden dat si niet slapen en moghen so salmen hem hoer scouderen besmeren ende bayen mit olien ende mit war- 61650[regelnummer] men water ende alsoe werden si ghenesen Item dat selue doet verken vleysch ge- bonden op horen scouderen ende waert dat si een yser inden liue hadden so soudemen hem olye drincken gheuen ende dat yser 61655[regelnummer] soude wt gaen ende en mochten si die olie niet drincken so soudmen medecinen leg- gen in olyen ende kokense ende geuen hem die teten. Item die man is moedigher ende meerre van liue dan twijf nochtans 61660[regelnummer] wert die man getemdt mit slagen ende hi is den man gehoersaem die daer op sit also lange als hi en slaet ende als hi af climt so bint hi hem die twe voerste been ter tijt toe dat hi getemdt wert. ende men 61665[regelnummer] machen bet temmen dan enich wilt dier datter is want hi is verstandel van sin ende hi geuoelt coude inden winter ende den couden wint ende hi is gaern bijden riuie- ren ende hy baedt int water totten kinne 61670[regelnummer] toe ende hi swemt mer hi en mach niet langhe dueren inden swemmen om der swaricheyt wil. Item si sijn van naturen goedertieren want si en hebben geen gal mer men maectse wel toernich alsmen- 61675[regelnummer] se droncken maect mit wine alsmen stri- den sal Item aristotiles seyt libro xviij. g. Dat gheen dier also lange en leeft als die e- lephant ende dat is om sijnre conplexien die ioncheyt vanden elephanten wort be- 61680[regelnummer] kent bijder witticheyt vanden tanden Item als si ghehylict hebben so wasschen- se hem eer dat si weder totten hoep co- men ende nemmermeer en vechten si om haer wiuen want si en kenden nye ouer- 61685[regelnummer] spel ende vanneer dat si gheuanghen wer-Ga naar eindnoot61685 den so maectmense zedich mit een hant vol ghersten of mit tween of mit also ve- le als si tot enen mael gripen moghen ende dat geschiet in deser manieren men 61690[regelnummer] maect enen groten cule in daerde inden wege daer si plegen te wanderen ende bedect dien cule mit riseren ende mit aer- de ende als bi te midswegen coemt soe isGa naar eindnoot61693 hi seer swaer ende valt inden cule so coem- 61695[regelnummer] ter dan een iagher toe ende smijtten ende
[Folio 399v]
prekelten ende dan coemter noch een an- der iagher ende smijt den eersten iager al willens ende bescudt den elephant ende iaecht den eersten iagher wech ende dan 61700[regelnummer] heeft hi gherst bi hem ende geeftse hem teten ende smeecter mede so is hi vluchs goedertieren ende dit wert aldus weder drieweruen of vierweruen ghedaen ende so mint hi dan dien beschermt had en- 61705[regelnummer] de is hem altoes onderdanich Ende ge- uielt dat hi enen worm genomen had- de of gheslijndt diemen cameleon hiet ende gaefmen hem dan oleaster teten soe ghenase hi. oleaster dat is oliuenboem 61710[regelnummer] hi heeft enen saften buke ende enen har- den rugge ende daer om als hi mitten een- hoern vecht so set hi hem altoes den rug- ghe tegen ende hoedt hem daer hi mach dat hi inden morwen buke niet gheraect 61715[regelnummer] en sal werden. ende hi heeft luttel haren ende gheen borstelen hi heeft brede oren ende dunne ende lanck nederwaert hangen- de die welke hy op recht ende steectse wt daer hi zeer mede slaet als hi toernich 61720[regelnummer] wert teghen den drake dien hi haet ende daer om en dar die drake den elephant nymmermeer bestriden dan als hi vol ge- droncken is Hier toe heuet solinus ghe- seyt die welke veel ander dingen seyt Alle 61725[regelnummer] dese gelikenisse seyt plinius dat hi in phi- siologus boeke gelesen heeft ende als die lant luden weten voerwaer den boem daer hi aen pleecht te rusten soe comen si als hi wanderende is ende sagen den boem 61730[regelnummer] bina al ontween ende als hi deghelijck slaept soe wort hi swaer ende valt mitten boem ende dan bleect hi lude alsoe datter veel ionghe elephanten toe comen ende souden dien gaern op helpen mer si en con- 61735[regelnummer] nens niet wel doen. ende dan als hi daer blijft leggen so mogen die iagers daer toe comen ende doen horen wil ende si ver- smaden thiliken meer dan een reyse om een dracht te crijghen want hi seyt daer 61740[regelnummer] wanneer dats hem lust so gatet twijf voer ten oestenwaert ende die man volcht thent si comen daert heymelick is ende hoe dat sijt maken twijf pijnter ymmer een cruut te ghecrijgen dat si et dat mandragora 61745[regelnummer] hiet ende die man etet na ende dan maect hi- se mit kinde mer si draecht die vruchte lange inden buke om dat si alsoe groot is ende si werpt hoer iongen inden water of inden bosschen om des draecs wil dat hy 61750[regelnummer] hoer dracht niet slijnden en sel ende wan- neer dat die moeder in arbeyde gaet so isser die man bi ende beschermetse voer dat hoer deren mach Item hi seyt aldaer dat die beenre vanden elephanten gebarnt 61755[regelnummer] veriaghen die serpenten ende alle die ve- nijntheyt Item men seyt daer een ander wonderlicheyt want hi seyt datmense bij- den luden van ethyopien aldus iaecht in sommigen canten vanden lande men 61760[regelnummer] gaet tot woesten steden daer die maech- den al naect gaen al hanghende mit ho- ren hare Ende men geefter eenre een vat in die hant ende der ander een scarp mes dat groot is ende dan beginnen die maech- 61765[regelnummer] den ludt te singhen ende als die beest den sanck hoert soe coemt si tot dien tween maechden ende lect hore beyder mammen ende van dier soeticheyt des sangs wert die elephant ontslaep ende dan is die een 61770[regelnummer] bereet ende steect den elephant die ke- le af ende die ander houdet dat vat onder ende ontfaet sijn bloet daermen tlaken mede verwet datmen purpur hiet Dat xl. capitel van edus.Ga naar eindnoot61774 61775[regelnummer] EDus is gheseyt van edendo dat isGa naar eindnoot61775
[Folio 400r]
van eten want het is cleyn ende vet ende van genoechliken smake als ysidorus seit libro xij. ende wi hietent een hueken ende sijn natuerlike droecheyt wert ghetempert 61780[regelnummer] vander vuchticheyt der etaten als ysaac seyt in dyetis want dat dair is genoech- liken te verduwen ende best ende sonderlin- ghe dat manniken ende sijn vleysch voedt wel ende wint goet vleysch ende dat is der men- 61785[regelnummer] scheliker naturen seer bequaem ende sonder- linghe den genen die leckerlijc eten ende leuen ende het heeft langer ende harder ha- re dan tlam doet mer het heeft beter vley- sche dat beter te verduwen is om des wil 61790[regelnummer] dattet getemperder is inder vuchtich- eyt ende inder hetten als constantinus seyt ende het heeft een scarp gesicht ende een sim- pel aenscouwen ende een slim ende het kent sijn moeder bijder stemmen als plinius seit 61795[regelnummer] libro viij. capitulo v. Sijn leuer gegheten ghe- neest een siecheyt der oghen diemen vici- apolis hiet ende is een ghebreck dat een mensch toe coemt des auonts inden ogen Item die selne seyt libro xxviij. int capitel van-Ga naar eindnoot61799 61800[regelnummer] der d. Dat die versche huecs vellen ghe- nesen venijnde beten ist datmense daer warm op bijnt ende sijn haer gebarnt ver- iaecht serpenten ende dye versche vellen al warm ghenesen wonden ende tbloet is 61805[regelnummer] goet tegen tvenijn ende sijn lubbe is goet den genen die stieren bloet gedroncken Hier toe heuet plinius geseyt Het is een onnosel dyer dat niet en vecht ederkau- wende ende dat gheordineert was totter 61810[regelnummer] suuerre offerhande ende is springhende ende welich vet van binnen ende vleyschich ende ruwe van buten ende mager ende is gaern die spruten ende die loueren vanden bomen etende ende sonderlinge minnet die eyloefs 61815[regelnummer] bladeren ende dier gelijc. Dat xli. capitel van een boem rups ERuca is een rups op enen boem endeGa naar eindnoot61817 is een worm mit veel voeten was- sende inden bladeren vanden colen die 61820[regelnummer] de bladeren ende die bloessem af et ende die vruchten mede dese worm wint hem sel- uen in een wijngaerts blat of in enen an- deren mit eenrehande web als die spin maect ende wort onderwilen vlieghende 61825[regelnummer] ende dicwijl bliuet also leggende in sinen web mit sinen venijnden zade alle den winter ouer ende werpt eenrehande eyer daer des leynten tijts veel gedieds af coemt die de boem verderuen ende het is 61830[regelnummer] een morwe worm mit veel verwen al lan- ges den rugge gheslrijpt ende lucht desGa naar eindnoot61831 nachts als een sterre ende des daghes is hi lelic van veel verwen ondersteken ende is venijnt want croep hi ouer eens men- 61835[regelnummer] schen vel dat heet waer het soude verber- nen ende laet puusten after het is eerst een crupende worm ende na wortet een vo- gel ende vliecht ende dat hiet papilis alst vliecht ende van horen dreck werden we- 61840[regelnummer] der ruspen ende als si voghelkijns sijn so vlieghen si des nachts in die keersen en- de verbarnen hem dicwijl van hore doecht en seyt hi niet Dat xlij. capitel van fauni ende satiri ende sijn 61845[regelnummer] beesten den menschen seer ghelijck FAuni ende satyri sijn eenrehandeGa naar eindnoot61846 wonderlike beesten dye een vorm naden mensche hebben mer niet altema- le want men mach hem gheen consten 61850[regelnummer] leren noch leren spreken mer si hebben enen sin naden wilden beesten ende die dyeren die van hem comen minnen al- te sonderlinge gaern ya also gaern waert dat si een wijf consten crijghen dat som- 61855[regelnummer] mels gheualt si soudense doot minnen
[Folio 400v]
want si en moghens niet wel sadt wer- dan als ysidorus seyt. ende al ist dat dese beesten der menscheliker redelicheyt niet al en bruken nochtans volghen si den 61860[regelnummer] menschen inder stemmen ende in veel wer- ken Item die satyri die sijn cleyn mit na- ghelen die ghecromt sijn ende hebben nazelocken ende hoernen int hoeft voer ende si sijn inden voeten als gheyten ende 61865[regelnummer] sinte anthonis sacher een inder woesti- nen die gheuraecht was van sinte an- thonis wie dat hi waer doe soude hi ge- antwoerdt hebben ic ben sterflic vanden wilden luden der woestinen hier inder 61870[regelnummer] buerten ende vele luden segghen dat- tet wilde luden sijn als ysidorus seyt int selue capittel. ende sommighe hebben hoefden als die handen ende hieten ce- nocephali ende sommighe hieten cyclo- 61875[regelnummer] pes ende hebben mer een oghe int voer- hoeft sommige sijn dair die geen hoeft en hebben ende dese oghen staen inden scouderen \| sommighe hebben een plat aensicht sonder nazen ende hebben die 61880[regelnummer] nederste lippen alsoe langhe hanghen- de dat si dat aensicht mit allen daer me- de bedecken in die grote hetten vander sonnen als een slaept. ende sommighe hebben den mont so nauwe ende so en- 61885[regelnummer] ghe dat zijt met eenre pipen supen moe- ten dat si in nemen ende dese sijn sonder tonghe ende voer tspreken doen si tey- ken mit wencken Item in sicia hebben si also lange oren daer si alle tlijf mede be- 61890[regelnummer] decken ende dese hrten panthyos. ItemGa naar eindnoot61890 in ethiopien sijn si sommighe dye alsoe laghe wanderen bijder aerden als beesten ende die hem niet op rechten en moghen noch sijn daer ander in ethyopien die den 61895[regelnummer] enen voet also groot hebben als si opten rugghe legghen so bedecken si hem van- der sonnen ende nochtans sijn si so snel te voet dat si den honden ghelijct wer- den ende daer om werden si vanden grie- 61900[regelnummer] ken synopides ghehieten Item daer sijn sommighe ander die de veersen ghe- cromt hebben totten benen toe ende heb- ben achte theen aen den voeten ende de- se lopen int wilde inder woestinen van 61905[regelnummer] libia Item in sicia sijn dyeren die de vor- me vanden mensch hebben ende voeten van paerden ende dese werden van ve- le luden lanne ghehieten als pascasius seyt Item ysidorus seyt veel andere 61910[regelnummer] wonderlike dingen libro xi. ende hi nemt- se al van plinius libro vi. ende vij. ende oec van solinus Dat xliij. capitel vanden wijfkens FEmine is gheseyt vanden delenGa naar eindnoot61914 61915[regelnummer] der dyen bouen daer man ende wijf onderscheyden werden van malkande- ren waer bi dat femina is gheseyt van fos in griex dat is viere in duytsche want femina dat is twijf heeft een vierighe 61920[regelnummer] craft daer si seer mede begheert man- uolck In allen gheslacht der dyeren so begheert een wijf meer dan een man ende wert vuerichliker beroert ter minnen dan die man als aristotiles seyt libro xi. Item 61925[regelnummer] aristotiles seyt die ghemeyn proprietey- ten vanden wiue libro viij. d. Dat die wi- uen crancker sijn dan die mannen wtge- nomen die beerinne ende die leeuwin- ne want deser wiuen sijn koenre ende star- 61930[regelnummer] ker dan die mannen Item die wiuen sijn abelre wat te leren ende si sijn meer besorcht bi horen iongen ende si sijn be- ter thyeren etcetera soeket bouen libro vi. capitulo i. van puella dat is vander maecht. daer 61935[regelnummer] vinstu veel van deser materien Item twijf
[Folio 401r]
is ghemeynlic van meerre naturen dan die man want lichtelic vecht si tegen den man. Ende aristotiles settet een exem- pel van foca dat is een zeelhont int ach- 61940[regelnummer] tende boecke want foca blijft altoes in een stede ende die man vecht mitten wiue ter tijt toe dat die een dander doot en- de twijf is myn stantaftich ende trou- we den die man Item aristotiles settetGa naar eindnoot61944 61945[regelnummer] een exempel van sepia. want wanneer twijf gheslagen wert so helpt hoer dye man mer twijf iaecht den man als si ge- slaghen wort ende wil dien slaen Item aristotiles seyt libro xv. Dattet wijf inder 61950[regelnummer] winninghen eens kinds is als een ma- terie mer die man is als een vorm want tsaet coemt van hem beyden van wel- ker menghinge een creatuer coemt. en- de daer om segghen is dat man ende wijf 61955[regelnummer] beghin sijn vander winninghe ende die man als een form ende twijf als een ma- teri Item twijf is crancker ende boech- sommer van naturen dan die man ende dat doet dat si veel couder is ende dair 61960[regelnummer] om coemt hem toe die oueruloedicheit vanden menstruo als die selue seyt ende die suuct coemt oeck wel den vieruoeti- ghen dyeren mer den vrouwen meest Item vanden anderen goeden punten 61965[regelnummer] ende quaden soeket bouen libro vi. vanden vrouwen Dat xliiij. capitel wat fetans is FEtans dat is een vrouwe die in ar-Ga naar eindnoot61968 beyde gaet of een wijf in allen ge- 61970[regelnummer] slacht der dyeren Item alle wiuen heb- ben een lit daer si in ontfaet ende voedt haer ionghen ende die omlopinge der planeten ende der sterren helpen haer daer toe dattet voert coemt Hier af soe- 61975[regelnummer] ket bouen libro vi. capitulo iij. de muliere paren- te \| dats vanden wiuen die kinderen win- nen inden arbeyde als si beuallen is Dat xlv. capitel wat fetus is FEtus fetus fetui dat is een drachtGa naar eindnoot61979 61980[regelnummer] als die vrucht die vanden mensch coemt of van enigen anderen dyeren mer pro- perlick te spreken so hietet fetus alsoe langhe alst noch inder moeder buke ge- uoedt wort wes secundinen ballichskens 61985[regelnummer] hieten die te gader mitten kinde wt co- men daer tkint in leyt ende dicwile ster- uet die moeder als die dracht inden bu- ke blijft Item ysidorus seyt dat die drach- te van enen buke wort onderscheyden 61990[regelnummer] ouermits den gheslacht \| want dat een is sommels een knechtken ende dat an- der een meysken dan inden ghenen in- den welken die nature dwaelt als inden ghenen die beyde hebben diemen her- 61995[regelnummer] mofrodite hiet dat sijn die hebben mans ghetouwe ende des wijfs mede mer si sijn onuolcomen als ysidorus seyt libro xi. van fetus dat is vander dracht zoe- ket bouen libro vi. daermen seyt vander 62000[regelnummer] winninghe des menschen Dat xlvi. capitel vande wilde luyden FIcarius in een beteykenis so hie-Ga naar eindnoot62002 tet yemant die vighen vergadert of vercoept in eenre andere beteykenis 62005[regelnummer] soe hietet die wilde luden die inden bos- schen wonen ende dye vanden vighen leuen noch hieten si fatui ficarij als de- se die beesten daer thans af gescreuen is diemen fauni ende satyri noemt die wel- 62010[regelnummer] ke onder den wilden vighen ende den bomen wonen die ruwe sijn van hare
[Folio 401v]
ende mit hontsmulen ende menigerhan- de ghemeenlike dyeren vanden welken ysayas seyt xiiij. ende ysidorus oeck libro 62015[regelnummer] xi. int capittel vander wonderlicheyt soe- ket bouen int selue boeke van faunus etcetera ende dese werden fatui ficarij ghenoemt die ghescaept sijn een deel naden men- sche ende een deel naden beesten alsmen 62020[regelnummer] sien mach inden apen ende inden meer- minnen ende in deser ghelike dese hie- ten fatui ficarij want al ist dat si hoer noot- dorft hebben vanden vruchten nochtans sijn si fatui dat is dwaes inder bescheyden- 62025[regelnummer] heyt want si en weten reden noch bescheyt ende daer sijn oec sommige die ficarij hie- ten dat loze moerdenaers hieten ende sijn dye mit enen corten messe die luden moerden onuerhoedelic als aioch dede 62030[regelnummer] die alsulken mesken op sijn rechter side hangende hadde daer hi den coninck e- glom die alte sonderlinge vet was me- de dodede mer doe babilon verderft was doe en woenden alsulke luden daer niet 62035[regelnummer] meer want daer en woent gheen volck meer alst plach te doen mer daer wonen seer wonderlike beesten van formen als iheronimus seyt ouer ysayas Dat xlvij. capitel vander myeren 62040[regelnummer] FOrmica dat is een myere of eenGa naar eindnoot62040 eempt die coern draecht ende cru- men mica dat is een cruym daer om seyt- men formica van fero fers ferre dat is van dragen ende van mica dat is een cru- 62045[regelnummer] me ende maect also van tween woerden een ende seyt formica voer ferre micas. want die myere draecht des zomers also ve- le crumen ende coerns in hoer hol dat si des winters ghenoech op te leuen heeft 62050[regelnummer] als ysidorus seyt libro xij. ende si vergadert den weyte ende si en acht den gherst niet ende waert dat die reghen op hoer ver- gaderde weyte viel so souden si daer om weder arbeyden als dye sonne schoen 62055[regelnummer] schene ende draghen al inder sonnen op dat hi weder droge werden mocht Item in ethyopie vintmen myeren die alsoe groot sijn als honden die gulden zant wt horen voeten werpen. mer dat ver- 62060[regelnummer] waren si also nauwe dattet nyemant crij- ghen en kan want crijgen si yemant die doden si als ysidorus seyt libro xiiij. int ca- pittel vanden cleynen dieren Item so- linus seyt oeck vanden myeren dat die 62065[regelnummer] myeren seer cleyn sijn nochtans sijn si meer besorcht dan grote dyeren want si voersien hem wijseliken ende dencken om tafterste si leuen bi veel geselscaps ende maken culen ende holen dair si ha- 62070[regelnummer] re prouande in draghen ende sommige weyts coernen ondoppen si. ende dien leggen si in die heymelike stede op dats die voghelen niet nemen en sullen of dats die wint niet en wech voeren en sal 62075[regelnummer] ende si maken rechte wegen die tot ho- ren huzen gaen. ende die wijste sijn al- toes inden weghen op dat die ionghen niet verdwalen en sullen. ende alse ye- mant vanghen wil of dat yemant hoer 62080[regelnummer] nesten besoeken wil om eyer die van hem comen te crijghen die goet sijn ter me- decinen so bezeyken si die luden mit ve- nijnden water dat hem tvel smert ende ioket ende dat water hebben si voer ho- 62085[regelnummer] re wapen Hier toe heuet solinus ghe- seyt plinius libro xi. capitulo xxxi. seyt alle dese gelikenis oeck ende dat si meer gewichts dragen dan si groot sijn ende si biten den bast af op dat die weyte inden husen niet weder 62090[regelnummer] wassen en sal ende ist coern also groot dat- tet in hoer gat niet en mach so biten sijt
[Folio 402r]
ouermits ontween ende si arbeyden des nachts alst schoen weder is. ende als die mane vol is ende si hebben hoer seker tiden 62095[regelnummer] wanneer dat si naersteliken dragen willen ende als die een wt is so is die ander weder in ende si maken menigerhande seker toe- paden Item die myeren sijn cleyn en- de nauwe bijden buke of si ghegort wa- 62100[regelnummer] ren ende ten lesten werden si so groot dat si vloeghelkijns crijghen ter manieren van eenre vlieghen ende die grote myeren die in indien sijn die tgout ende die gem- men verwaren die sculen in horen holen 62105[regelnummer] voer die grote hetten des zomers en- de dan comen die luden ende stelent hem mer die myeren ruken also nauwe dat si die luden dicwijl schoren als sise vernemen al hebben si oec snelle kemels bi hem Item 62110[regelnummer] aristotiles seyt dat die myeren geen stincken- de dingen liden en mogen want waert datmen hoer huzen suffumigeerde mit zweuel of mit ghebarnden harts hoern si souden hoer huzen laten staen ende al 62115[regelnummer] ist dat si mit veel hoeps ende geselscaps leuen nochtans en hebben si ghenen co- ninck als aristotiles seyt libro i. Ende solinus seyt dat selue prouerbiorum vi. Dat die myer genen leyder en heeft noch gebiedt etcetera 62120[regelnummer] daer die glose seyt. na dien seyt hi dat al- sulken cleynen dyer dat genen prins en heeft ende oec geen reden noch verstant en heeft dan hem die nature wijst hem voersiet dattet sijn nootorft crijcht soe 62125[regelnummer] waert veel mogheliker dattu die ghe- maect biste na goods beelt gheroepen soudste wesen om sijn glorie te bescou- wen Du sulste weten dat wi ons den he- re onderdoen sullen ende ons voersien te- 62130[regelnummer] ghen qnade toecomende dinghen mitGa naar eindnoot62130 also grote meysterscap van binnen ende hebben god die onse scepper is tot enen leydsman want du selste hier inder tegen- woerdicheyt die vruchten also gaderen 62135[regelnummer] vanden welken du leuen moechste in die toecomende tijt Item aristotiles seyt libro viij. dat die werkinghe der myeren is open- baer diese aen sien wil want die myeren gaen altoes den rechten wech ende niet 62140[regelnummer] den dwaelwech Item die myeren heb- ben oec proprieteyten die niet goet en sijn want si verderuen die wortelen van- den bomen daer si bi nestelen ende mit hare pisse quetsen si der menschen han- 62145[regelnummer] den ende si climmen opten bomen en- de verderuen die bloesemen ende die tel- gheren ende die vruchten mede si de- ren den menschen mer si baten den be- ren want als plinius seyt libro viij. Als die 62150[regelnummer] beren ende die beerinnen siecke sijn so zoe- ken si myeren die si eten ende dan ghe- nesen si mer die eyere vanden myeren sijn sommige menschen goet die veel wints in hebben soeket beneden vanden eyeren 62155[regelnummer] Dat xlviij. capitel vanden formicaleon FOrmicaleon heeft sinen naem vanGa naar eindnoot62156 formica ende van leo als ysidorus seyt libro xij. Het is een cleyn dier ende starck en- de nagaende want het pleecht al dieflic 62160[regelnummer] in die huzen der myeren te crupen ende et hoer coern ende die cleyne myeren werden van desen ten lesten ghegheten want die myere en kan hoer niet geweren ende dit dier is een speci van spinnen soeket bouen 62165[regelnummer] in die letter a. van aranea Dat xlix. capitel van fucus FVcus fuci is die meeste bye mer siGa naar eindnoot62167 is minre dan diemen scarrabo hiet ende is daer om fucus genoemt want si et vreem- 62170[regelnummer] den arbeyt dat die ander gegadert heb- ben ende si en maect selue ghenen honich
[Folio 402v]
Item dese fucus en heeft geen angelen ende daer om is si een onuolcomen bye en- de men sietse selden dan in die leynten ende 62175[regelnummer] dan helpen si den anderen haer husen maken die ses kant sijn ende ander dinghen die si te doen hebben ende nochtans en mo- gen si nauwe vanden honich eten anders dan si stelen mogen als plinius seyt 62180[regelnummer] Dat l. capitel vanden griffoen GRiphes dat is een griffoen ende isGa naar eindnoot62181 geuloegelt ende vieruoetich ende si wonen in enen gebercht datmen mons yperbo- rens hiet ende ouer alle tlichaem sijn si leeu- 62185[regelnummer] wen ende inden hoefde gheliken si den aern alleen ende si sijn den paerden seer hat ende den leuenden menschen als ysidorus seyt libro xij. ende hi is also machtich dat hi een paer- de mitten man die daer op sit die ghe- 62190[regelnummer] wapent is mit sinen claeuwen neemt ende voerten in geen lucht als die glose seit ouer deutronomij xiiij. Item die griffoens verwaren geberchten dair die costelike gesteynten sijn als die marauden ende die 62195[regelnummer] iaspis ende en latense van daer niet draghen waer af dat ysidorus seyt libro xiiij. capitulo iij. dat daer sijn sommige landen in sicia die ouer- vloyen van goude ende van gesteynten mer om die veruaerlicheyt der griffoenen so 62200[regelnummer] en coemter die mensch selden toe ende men vinter fijn marauden ende fijn cristal en- de hebben claeuwen also groot ende so breet datmen daer nappen af maect daer die coningen wt drincken 62205[regelnummer] Dat li. capitel vande rotten GLires dat sijn rotten ende sijn eenre-Ga naar eindnoot62206 hande beestkens die meerre sijn dan mu- sen ende die slaep maectse vet want glis in griex is wassen in duytsch als ysidorus 62210[regelnummer] seyt libro xij. ende si slapen alle den winter ende leggen of si doot waren ende des somers werden si weder leuende als die selue seit Item plinius seyt libro viij. capitulo lviij. Dat die ratten gaern inden bosschen wonen endeGa naar eindnoot62214 62215[regelnummer] ende minnen hoer gesellen dye si kennen ende die vreemde beuechten si ende si voe- den hoer ouders als si niet meer en mo- gen mit groter goedertierenheyt Dat lij. capitel van grillus. 62220[regelnummer] GRillus als is cyrogrillus dat is eenGa naar eindnoot62220 dier dat cleyn is ende cranck ende teder gri- pende ende dodende ende doernich als een eghel als die glose seyt ouer leuiticum xl. ende heeft sinen naem vanden ghelude 62225[regelnummer] der stemmen genomen als ysidorus seyt libro xij. Dit dier wandert afterwaert ende doerboert die aerde ende crijscht des nachts ende beyt mitten myeren weder ende maecter vrienscap mede als ysidorus seyt 62230[regelnummer] Dat liij. capitel van een hinne calf HYnnulus is een soen des herten endeGa naar eindnoot62231 hi wert verborgen ouermits wenken vander moeder als ysidorus seyt libro xij. ende het is een cranck dier dat niet en vecht als dammula 62235[regelnummer] is ende siet seer scarp ende loept geringe ende die moeder huedet in heymeliken doncke- ren steden ende leert hem springen ouer haech- doernen ende streuellen als plinius seyt libro viij. int capitel vanden herten sich bouen in die 62240[regelnummer] letter c. van ceruus ende sijn vleysch is mor- we ende goet te verduwen om dattet ve- le loept als constantinus ende ysaac seggen in die- tis ende wordet ghelubt eert hoernen crij- get so is sijn vleysch te beter teten ende ver- 62245[regelnummer] duweliker inder droechten ende inder hetten als die selue seyt ende waer hi gelubt eer dat hi hoernen crege so en soude hi nem- mermeer hoernen crijgen als voerscre- uen is Item die hijnden sijn den serpen- 62250[regelnummer] ten contrari ende die van sinen smeer of mit sinen bloede bestreken waer die en soude
[Folio 403r]
vanden serpenten niet gequetst werden van dien daghe ende sijn lubbe is alte goet te- gen tvenijn als die selue seyt 62255[regelnummer] Dat liiij. capitel vanden bock HIrcus dats een bocke ende is en we-Ga naar eindnoot62256 lich dier ende is altoes bereet ter oncuys- heyt als ysidorus seyt libro xij. ende sijn natuer is seer heet also datmen daer mede enen 62260[regelnummer] admant breect diemen mit vier noch mit stael ghebreken en can mer men morwe- ten mit sinen heten bloede als die selue seyt Dese bock bestaet te winnen als hi een iaer out is als aristotiles seyt libro v. ende 62265[regelnummer] die soen die eerst gewonnen wort is gro- ter ende vetter dan die na ghewonnen wer- den Item die selue seyt libro vij. Dat dye bocken hebben een kenlike grootheyt in horen oren als die scapen in horen sterten 62270[regelnummer] want sommige hebbense een palmbreet ende hebben enen langen baert ende den start wtgesteken inder langheyt ter aerden toe ende hebben veel hoernen die starck sijn ende grof ende sijn ruwe van haer ende si ruken qua- 62275[regelnummer] liken ende sijn seer vet ende sonderlinge bijden nyeren ende dan steruen si lichteliken ten waer dat si weder magerden ende hoe dat si vetter sijn hoe dat si myn saets wt laten ende hoe dat si van minre winninge sijn als die sel- 62280[regelnummer] ue seyt libro viij. ende si en hyliken niet dan sel- den ende daer om slaense die wise harden doot eer dat si hyliken of si makense ma- ger ende latense leuen ende al ist dat si buten mager schinen nochtans sijn si vet van bin- 62285[regelnummer] nen als die catten sijn. Item aristotiles seyt libro xviij. Dat die bocx wel hoernen aen hoer been crijgen sijn vleysch is quader ende harder dan ander vleysch ende onuerduweliker als ysaac seyt in dietis ende sonderlinge als hi 62290[regelnummer] oudt is mer sijn vel is goet ende starck ende als hi gelubt wert so ist vleysch mor- wer ende vuchter ende beter te verduwen Item plinius seyt libro xxviij. Dat democritus ghe- seyt heeft dat die bock nymmermeer son- 62295[regelnummer] der coerts en is Item tbloet van enen bock dat mit eyloue gheuoedt is ende mit wine breect den steen inden nyeren ende inder blasen wonderliken seer als ysidorus seyt ende sijn hoern gebarnt veriaecht die serpenten ende geneest 62300[regelnummer] fistulen cankeren ende ander vretende zeren als polipum in die nazen. Item die leuer vander bock geneest beten van verwoeden hon- den ende sijn galle claert die ogen ende cor- rodeert dat web ende den doeke vanden o- 62305[regelnummer] gen. sijn orijn gemengt mit sijnre gallen is goet op lelike puusten int aensicht Dat lv. capitel van hyena HYena is een wrede beest ende is denGa naar eindnoot62308 wolue gelijc inder slijndinge ende si is quaet 62310[regelnummer] doende inden doden ende trect die vuliken vter aerden ende knaechtse ende hyena is van deser naturen dat sl hoer geslacht verwan-Ga naar eindnoot62312 delt want nv is si man ende als nv is si wijf ende daer om ist een onreyn dier als ysi- 62315[regelnummer] dorus seyt Het wandert des nachts om die huzen ende maect eens menschen stemme dat die luden sullen wanen dat- tet een mensche is. van desen dier seyt plinius libro viij. capitulo xxviij. Dattet een ia- 62320[regelnummer] re een man is ende tander iaer een wijfGa naar eindnoot62320 ende baert sonder man als die gemeynt waent mer aristotiles seyt daer teghen ende heeft een hals als een adder of een slanghe ende enen rugghe als een 62325[regelnummer] elephant ende en kan hem niet bughen noch omme keren ten moet hem mit al- le den liue omme weynden alsoe stijf ist Het pleecht die luden des nachts vten huze te locken ouermits sijnre stem- 62330[regelnummer] men diet nader stemmen des menschen heeft ende alst yemant des nachts buten
[Folio 403v]
crijcht dien schoret ende heeft alte meni- gerhande verwen in sinen oghen ende laetse seer omme lopen sijn schiem maect 62335[regelnummer] die honden stomme \| ende so wat dier drie- weruen in sinen voetstappen tret dat en mach nergent hene dese beest hylict in ethyopien mitter lewinnen ende wint al- te fellen beest die oec volcht die stemme der 62340[regelnummer] menschen ende der beesten ende heeft veel regulen van scarpen tanden inden monde aen beyden siden bouen ende be- neden Item in affrica sijn deser hyenen veel ende wilde ezels ende veel vreemder die- 62345[regelnummer] ren als plinius seyt Dese beest wint enen steen die hyena hiet ende waert datten ye- mant onder sijn tonghe hadde hi sou- de weten te seggen toecomende dingen Solinus seyt Item plinius seyt libro xxviij. 62350[regelnummer] Dat hyena den pantheer haet ende hing- men hoerre beyder vellen te samen soe soude thaer vanden pantheer wt vallen sijn gal is seer medecinael want si is goet tegen duysterheyt der ogen ende die go- 62355[regelnummer] kelaers plegen in veel dingen thert en- de die leuer vander hyena te oerbaren als aristotiles daer seyt libro vij. Dat dye grootheyt van hyena is alsoe die groot- heyt des wolfs ende in sinen halse heeft 62360[regelnummer] hi haer als tpaert ende heeft haer ouer al sijn rugbeen ende pleecht die luden te be- driegen ende grijptse ende slijnt honden daer hijse crijghen can ende etse also gaern als menschen ende hi pleecht der doder luden 62365[regelnummer] graften te grauen ende et die dode luden Dat lvi. capitel vanden eghel HEricius is een doernich dier mitGa naar eindnoot62367 scarpen tacken gedect ende sijn huyt is ouer al mit groter scarpicheyt beset 62370[regelnummer] daert hem seluen in wint als een tol want ten eersten mael alst wat geuoelt so win- tet hem ront als een bal ende datmens ner- gent genaken en mach Dit dier is also scalck dattet hem seluen weyntelt in ap- 62375[regelnummer] pelen of in peren of in anderen oeft dat si in hem bliuen steken ende also lopet daer mede tot sinen hole ende brengt sinen kin- deren wat als ysidorus seyt libro xiij. Item aristotiles seyt libro iij. datter sommighe 62380[regelnummer] inden bosschen wonen sommige op slech- ten lande ende sommighe int water en- de dese maken veel eyeren die niet ghe- gheten en werden. ende dit dier heeft luttel vleysch. ende sijn hoeft ende sijn 62385[regelnummer] mont staen hem al nederwaert. ende he- uet vijf tanden tusschen den welken al- toes vleysch is ende dat hebben si voir die tonghe ende heeft sinen buke ghe- deylt in vijf vollen oueruloedicheden 62390[regelnummer] ende daer is oec een gheslacht van eghe- len die witte doernen hebben ende de- se legghen veel eyer. Item dese eghel hoert qualiken ende qualiker dan ander dyeren mit harden sculpen die op vier 62395[regelnummer] voeten wanderen. Item hi seyt daer libro v. Dat die velde egelen hyliken al staende ende setten rugge aen rugge want omtrent den rugge daer si horen dreck wt wer- pen daer vergaderen si bi vander naturen we- 62400[regelnummer] ghen als si hyliken Item si weten oec als die noerden wint wayen sal want dan soe maken si holen in die aerde ende sculen voir die wint. Item in constantinobels was een man die enen egel hadde biden welken hy 62405[regelnummer] altoes voerseyde die toecomende winden ende nyemant en mochte weten waen hem die const quam Item die seluve seyt libro xiiij. datter also menigen buke heeft alst me- nighen tant heeft ende in dien tanden wer- 62410[regelnummer] den vijf eyeren. ende die een eghel is betet dan dander \| ende dye een maectGa naar eindnoot62411
[Folio 404r]
meerre eyer dan dander want deen werden bat ghecoect ende verduut dan die ander ende is cleyn van lichaem ende die oueruloe- 62415[regelnummer] dicheyt van sinen voetsel gaet inden scar- pen hare of doern als hi seyt libro xix. Dat lvij. capitel van een dier genoemt he- rinacius HErinacius dat is also veel als cy-Ga naar eindnoot62419 62420[regelnummer] rogrillus ende is een cleyn doernich dier ende woent in holen ende is den egel gelijc mer het is wat meerre vanden welken pli- nius seyt libro viij. capitulo xxxviij. Dat dese he- rinacij weyntelen hem seluen also inden ap- 62425[regelnummer] pelen als die egels doen en dragender altoes een inden mont behaluen die si inden rugge dragen Als hi gheiaecht wort so weyntelt hi aen enen tol als hy anxt heeft dat hi niet ontgaen en sal en- 62430[regelnummer] de dit dier werpt van hem een venijnde pisse ende dese pis hindert hem eerst wor- ter sijn rugge mede geraect ende die doer- nen gaen daer af wt ende daer om en weet dat niet datter daer om te rasscher geuangen 62435[regelnummer] wort ende onderwilen heuet die pis alle geydelt alsment iaecht \| ende dan en kant niet geulien ende het weet van naturen ouer- mits sinen ruken wanneer dattet niet pissen en mach ende dan heuet sijn cracht vanden 62440[regelnummer] venijn verloren ende altoes sparet sijn pis daert mach ter tijt toe dattet siet dattet ymmer geuangen sal werden ende sluut hem seluen also vast datmens niet ondoen en mach men moet sijn huut schoren mer 62445[regelnummer] so salment in warmen water setten so ont- pluket vluchs ende dan so wortet mitten aftersten voeten te samen ghebonden ende wort gehangen ende also ghehangen ster- uet van honger ende anders en machmens 62450[regelnummer] niet wel doden ende sijn velliken is goet doe- ken mede te striken die de vrouwen dra- gen des zomers ende waert sake dat desen dier enigen appel ontuiel als het ghe- laden waer ende dattet vastelic thuus 62455[regelnummer] waert liep so soudet van quaetheden al- le die appelen af scudden ende lopen weder om ander appelen Dat lviij. capitel van een vaerse IVuenca dat is een vaerse of eenGa naar eindnoot62459 62460[regelnummer] ionge koe die niet ghecalft en heeft die men oec punt ter ploech mede te eren als ysidorus seyt het \| is een welich dier om der ioncheyt wil ende daer om wortet ge- prekelt ende in banden gehouden onder 62465[regelnummer] dien arbeyt ende men pleethtse mitten ver-Ga naar eindnoot62465 re te coppelen op dat si ontfanghen sal men slaetse in dye weyde op dat si vet werden sal ende daer na wert si ter vleysch bancken geleyt ende vanden vleyschouwer 62470[regelnummer] doot gheslaghen ende si heeft dichter ende droger vleysch dan die kaluers doen die soecken om dat si verre vanden melck sijn etcetera ende oec sijn si morwer heter ende vuchter dan die oude ossen of coyen 62475[regelnummer] Dat lix. capitel vander leeuwen LEo grece dat is leeuwe in griex isGa naar eindnoot62476 coninc in duytsch daer om dat hi coninck ende prins is van allen beesten als ysidorus seyt libro xij. sommige vanden leeuwen sijn cort 62480[regelnummer] ende mit cruufden manen ende deseGa naar eindnoot62480 en vechten niet ende sommighe sijn lang ende mit slechten hanghenden manen ende dese sijn fel haer voerhoeft ende hoer start bewijst hoer moeden ende hoer 62485[regelnummer] craft leyt inder borsten ende die vastich- eyt int hoeft. ende als si gheuanghen sijn vanden iaghers so sien si in die aer- de op dat si te myn veruaert sullen we- sen vanden iaghers die al om hem staen 62490[regelnummer] ende si ontsien die crijschinghe vanden raden des wagens mer si ontsien tvuer
[Folio 404v]
meest ende si slapen mit openen oghen ende als si wanderen so decken si hoer voet- stappen datse die iager niet vinden en kan 62495[regelnummer] ende als si geworpen hebben so slaept dat welpen drie daghen ende dan te lesten o- uermits briesschinge vanden vader wortet gewect al beuende ende dat is een natuer- lic exempel biden mensch. want ist dat si 62500[regelnummer] niet gequetst en werden so en connen si niet toernich wesen ende in hem is oec grote ont- fermharticheyt want si en misdoen nye- mant die gaen leggen die geuanghen lu- den die hem te moete comen laten si thuys 62505[regelnummer] trecken ende si en eten gheen menschen ten waer dat si alte groten honger hadden Hier toe heuet ysidorus geseyt libro xij. Item plinius seyt libro viij. capitulo xvij. Dat die leeu- wen in sijnre hoechste edelheyt is wan- 62510[regelnummer] neer dat hem sijn hals ende sijn scouderen ouer al mitten manen bedect sijn ende die leeuwen die de pardy winnen en heb- ben die edelheyt niet Item die leeuwe be- kent wel als die lewin mitten pardus ge- 62515[regelnummer] hilict heeft ende dan so bijt hijse ende slaet- se mer mocht si erghent aen een water comen dat si hoer wasschen mocht so en wister die leeuwe niet af ende als si der ion- gen geneest so wert hoer die buke van- 62520[regelnummer] den claeuwen der iongen geschoert en- de dair om en baert si niet dicwijl plinius seyt dat si eerst vijf ionghen brengt daer na vier ende also alle iaer een myn ende si sijn int eerst ongeformeert ende cleyn ter 62525[regelnummer] grootheyt van enen wesel int begin ende hi seyt oec dat si ter sester maent nauwe geboren mogen werden ende tot tween maen- ten nauwe beroert en werden Item die leeuwe pist als een hont die tbeen op 62530[regelnummer] licht ende die orine stinct seer vuyl \| ende als hi eens sat is so mach hi drie dagen vas- ten ende ist dat hi te veel ghegeten heeft so werpt hi die spise in een fonteyn. ende als hem honghert so haelt hise mitten 62535[regelnummer] claeuwen weder wt ende hi en werpt die spi- se niet wt dan als hi geiaecht wert op dat hi te bat vlyen mach of lopen Item hi mach alte langhe leuen twelc bekent wort bijder verteringe van sinen tanden 62540[regelnummer] ende dan in sijnre outheyt als hi qualiken arbeyden mach so et hi wel menschen ende dan pleghen si omtrent den steden te wesen ende wachten tvolc dat te velde co- met ende alsmense vangt so werden si ge- 62545[regelnummer] hangen op dat si te meer veruaert sullen wesen si gripen die mannen wel. mer op- ten wiuen grimmen si slecht ende en doen hem niet dien ionghen kinderen misdoen si selden ten waer dat si alte grote honger 62550[regelnummer] hadden ende wanneer dat die leeuwen toer- nich sijn so slaet hi die aerde eerst mit si- nen staert ende dair na verheft hem sijn moet so smijt hi sinen rugge hardeliken mit sinen start weder ende wt alle wonden die 62555[regelnummer] hi maect mitten nagelen of mitten tan- den dair loept scarpe ende wreet bloet wt als ysidorus seyt Item als hi in groter vre- sen is van sinen liue als hem die honden also na comen dat hi qualiken ontgan- 62560[regelnummer] gen mach so openbaert hi sijn edelheit want hi en wil niet sculen in heynghen noch in hagen mer hi gaet sitten op een schoen velt ende hi saet hem daer toe dat hi hem weren wil also langhe als hi staen 62565[regelnummer] kan ende comt toe springhen mit groten spronghen ende schoert die honden ende als hi gewont wort dat weet hi also nauwe wie hem dat ghedaen heeft ende in sinen aenganck pijnt hi hem vluchs den recht 62570[regelnummer] sculdigen te gripen hoe veel datter sijn ende als yemant na hem schiet ende hijs niet
[Folio 405r]
en raect so werpt hi dien neder mer hy en quetsten niet ende als hi sterft so bijt hi die aerde ende screyt of stort tranen wt si- 62575[regelnummer] nen oghen ende als hi siecke is so mey- stert hi hem seluen mit apen bloet Item hi ontsiet seer eens hanen kam ende sinen sanck ende hi is een bequaem dier beken- nende ende minnende die hem goet doet alst 62580[regelnummer] openbaert inden exempelen die plinius daer seyt Hier toe heuet plinius gheseyt libro xiij. capitulo xvij. vanden leeuwe seyt aristo- tiles libro ij. ende also doet auicenna dat die leeuwe heeft enen hals of hi onberoer- 62585[regelnummer] lic waer ende stijf ende sijn binnenste sijn of si van enen honde waren ende altoes roert hi den rechteren voet eerst ende na den luf- teren als die kemel doet ende hi heeft lut- tel morchs inden benen ende sijn benen sijn 62590[regelnummer] hart want waert datmen daer harde op sloeghe het soude schinen of daer vier wt spronghe Item libro xvi. seyt hi dat die leeuwe veel spleten in sinen voeten heeft ende daer om wint hi blinde kinder als dye 62595[regelnummer] hont of die wolf ende hi heeft gesaechde tanden ende daer om wint hi zonen dye on- uolcomen sijn als die selue seyt ende so- linus mede die welke seyt soe wanneer datmen enen ionghen hont slaet ende hy 62600[regelnummer] ianct so is die leeuwe veruaert wes kinder blint werden gheboren Item hi bercht hem in hogen bergen ende daer siet hi si- nen roef ende als hi den roef siet so reert hi also lude van welker stemmen die ander 62605[regelnummer] dyeren veruaert sijn ende bliuen vluchs staen ende so coemt hi dair bi ende maect om- me die dyeren een cirkel daer die dyeren niet ouer en dorren gaen ende bliuen staen of si doot waren recht of si verwijst wa- 62610[regelnummer] ren te steruen ende verbeyden sijns daer oft haer coninc waer Item als hi ouer scar- pe steenroetsen of streuellen gangen sal so trect hi sijn claeuwen in ende huutse want die claeuwen oerbaert hi voer sijn swaert 62615[regelnummer] ende daer om trect hijse binnen sinen vley- sche op dat si niet gequetst en sullen wer- den ende hi scaemt hem den roef alleen te- ten die hi geuanghen heeft ende dair om laet hi den anderen beesten wat die hem 62620[regelnummer] volgen van sijnre gracien die hi geroeft had als die selue seyt Item hi is alsoe heet van naturen dat hi coertsen crijcht die den quarteyn bouen gaen ende dese suuct heeft hem die nature ghegheuen op 62625[regelnummer] dat hem sijn wredicheyt benomen sal wer- den Item sijn vleysch wantet alte sonder- linge hete is so ist quaet gheten als dy- ascorides seyt ende plinius mede libro xxviij. ende is oec goet in medecinen tot veel din- 62630[regelnummer] gen wes smeer den serpenten contrari is ende so wie daer mede besmeert is die en darf niet sorgen voer enighe steecten van venijnden wormen Item sijn vet ge- mengt mit roesolien beschermt die huut 62635[regelnummer] vanden aensicht van laster ende van quaden plecken ende behout die witheyt ende ghe- neest verbarntheyt \| ende sijn gal mit wa- ter ghemengt gheneest swellinghe der oghen ende maectse claer ende is oeck goet 62640[regelnummer] teghen die vallende suucten Item sijn hert in spisen genomen geneest den quar- teyn. hier toe heuet plinius gheseyt libro xxviij. capitulo viij. Item wanneer datmen den leeuwe iaecht so maectmen enen dub- 62645[regelnummer] belden cule den enen vluchs aen den an- deren ende inden anderen cule dair wort een starke houten kist geset die lichteli- ken toeualt als si geraect wert \| ende men set een scaep inden eersten cule ende dair 62650[regelnummer] springt hi in naden scape ende so valter vluchs een bort bouen op dat seer swaer
[Folio 405v]
is also dat hi bouen niet weder wt en mach ende als hi dan siet dat hi verscalct is soe vliet hi voert inden anderen kule die daer 62655[regelnummer] aen staet mitter houtenre kisten die soe beheyndeliken ghemaect is mit eenre vallen dat die kist vast toe sluyt als dair yet coemt ende daer blijft hi in geuangen ende dan comen die iaghers toe ende nemen 62660[regelnummer] minen lieuen here mitter kisten ende voe- renen wech ende houdenen alsoe langhe daer thent hi getemdt wert ende dat roert iheronimus ouer ezeetchiel xix. capitel al- daer hi seyt \| si seynden hem in een keuye 62665[regelnummer] of in een kist Dat lx. capitel vander leeuwinnen LEena dat is twijf vanden leeuwenGa naar eindnoot62667 ende is een beest die seer gheyl is al- toes soude si wel hyliken ende daer om is 62670[regelnummer] si wreeder dan die leeuwe ende sonderlin- ge als si iongen heeft want si auontuert hoer lijf om haer kinder want si en ont- siet dat scut der iaghers niet op die tijt Item si baert veel ionghen ter eersterGa naar eindnoot62674 62675[regelnummer] dracht ende meer dan na ende daer om wert haer moeder inden liue gequetst vanden nagelen der iongen ende also draecht si al- le iaer myn als aristotiles ende plinius seggen ende dese gelikenis seyt ysidorus libro xij. Item 62680[regelnummer] die dyeren mitten scarpen naghelen en mogen niet dicwijl baren want si verder- uen die moeder daer si in leggen als si hem inden liue bestaen te rueren Item daer is een cleyn beestken dat alte seer ont- 62685[regelnummer] sien wert vanden leeuwe ende vander leeu- winnen twelc optaleo hiet want het dra- get eenrehande venijn dat den leeuwe ende den leeuwinne doot ende wanneer dat beestken geuangen wert so barmeut endeGa naar eindnoot62689 62690[regelnummer] bestroyter vleysch mede mitter asschen ende dat vleysch leytmen inden weghen daer die leeuwen pleghen te wanderen ende als si dat vleysch eten so steruen si als ysidorus seyt libro xij. Item als auicenna 62695[regelnummer] seyt libro vij. capitulo i. so is die leeuwen een vra- tich dier inder spisen want hi et ende slijnt sijn spise sonder kauwen ende daer om spu- wet hi dicwijl wt dat hi ghegeten heeft ende dat hi wt gheworpen heeft dat et hi 62700[regelnummer] weder also dat hi swaer wert vander spi- sen ende daer na vast hi twe daghen ende twe nachten ende hi en doet sijn geuoech niet dan tot tween daghen eens ende dat is droghe sonder nat ende stinct seer vuyl 62705[regelnummer] ende also doet sijn orine oec ende wanner dat sijn buke op gesneden wert so coemter een quade lucht wt ende hi heeft enen stinc- kenden adem die venijnt is ende sijn be- ten sijn venijnt sonderlinge als hi raest 62710[regelnummer] hi wort rasende als die hont doet als a- ristotiles ende auicenna segghen ende hi is seer fel als hi toernich is ende hi pleecht hem seluen mitten staert op sinen rug- ge te slaen ende grimt leliken mit sinen tan- 62715[regelnummer] den sonderlinghe als hi honger heeft ende hi pleecht in gaten ende in holen te scu- len ende gripen die dyeren die verbi hem liden ende springt hem op tlijf ende scoertse ende breect hem vleysch been ende huut ende 62720[regelnummer] etse ende siet hi yemant comen die hem den roef nemen wil so grijpt hi sinen roef vast mit sinen claeuwen in sinen armen ende grimt ende siet ansteliken den ande- ren aen ende smijt die aerde starckelijck 62725[regelnummer] mit sinen start ende ist dat yemant bi hem coemt dien vaert hi opt lijf ende scoertse ende dan loept hi weder tot sinen roef Item als hi eerst enich dier geuanghen heeft so drinct hi dat bloet eerst van dien 62730[regelnummer] dier ende lecket ende na deylt hi die le- den ende breectse van een ende slijndet
[Folio 406r]
vleysch Dat lxi. capitel vanden lupaert LEopardus is een lupaert ende is al-Ga naar eindnoot62734 62735[regelnummer] te fellen dier dat gecomen is van- der leeuwinnen ende van pardus ende is mit ouerspel ghewonnen als ysidorus seyt libro xij. ende het is een dier dat seer na bloede dorst ende twijf is meerre dan die 62740[regelnummer] man als aristotiles seyt ende heeft menigher- hande verwe als pardus doet ende als hy enen roef vangen sal so coemt hi aen al springende ende niet lopende ende ist dat hi den roef ten derden of ten vierden spron- 62745[regelnummer] ge niet en vangt so blijft hi van onweer- den staen ende gaet afterwaerts of hi ver- wonnen waer. tlijf mitten start ende mit- ten voeten wort den leeuwe gelijct mer int hoeft gelijct hi pardus ende hi is min- 62750[regelnummer] re van lichaem dan die leeuwe ende hi haet den man vanden leeuwe alte seer ende want dese lupaert den leeuwe ontsiet so maect hi enen cule onder die aerde die twe mon- den heeft den enen daer hi bi in gaet ende 62755[regelnummer] den anderen mont daer hi bi wtgaet ende dese cule is in beyden monden seer wijt ende midzen enger ende als die leeuwe dan coemt so schiet die lupaert in sijn gat ende die leeuwe volcht den lupaert mit craf- 62760[regelnummer] ten in dat gat daer hi meynt dat hi den lupaert doot biten sal mer want dat gat midzen engher is dan die mont voer is vanden gate ende die lupaert wel voert doer mach ende die leeuwe niet soe springt 62765[regelnummer] die lupaert geringe voert doer ende coemt den leeuwe van afteren toe ende die leeu- we en kan hem dan niet om geweynden om des wil dattet gat also enge is en- de dat die leeuwe langhe is so bijten die 62770[regelnummer] lupaert van afteren doot ende dit doet die lupaert mit consten ende niet mit craften Item aristotiles seyt libro viij. van eenre beesten diemen ferculeo hiet ende auicen- na seyt dattet die lupaert is dat dat dier 62775[regelnummer] eenrehande venijnden et. ende dan soect hi drec vanden mensch ende ettet. ende daer om pleghen die iagers dien dreck in een vat te hanghen op enen boem ende als die lupaert coemt totten boem springen 62780[regelnummer] om den dreck te nemen so schietenen ende slanen die iagers doot ende als die lupaert sieke is so drinct hi bloet van eenre ghey- ten so geneest hi Dat lxij. capitel vanden haze 62785[regelnummer] LEpus dat is een haze ende hi wortGa naar eindnoot62785 in griex lagos gehieten om des wil dat hi seer loept Item ysidorus seyt libro xij. dattet een snel dier is ende blode ende niet vechtende als die selue seyt ende 62790[regelnummer] en heeft gheen wapen anders dant seer loept ende vliet altoes ende het is van cranc- ken ghesicht als die ander dyeren die hoer oghebraeuwen niet toe en luken als si slapen ende die haze hoert bat dan 62795[regelnummer] hi siet ende sonderlinghe als sijn oren recht op staen wes oren seer lang sijn ende buech- som twelc noot was om die openheyt der oghen want hy bescudt die oghen mitten oren ende si en sijn mit ghenen dec- 62800[regelnummer] sel gedect vanden vliegen ende van ande- ren wormen want die natuer heeft allen creaturen een hulp ghegheuen tegen dat hem hinderen mach als auicenna seyt ende daer om is hem die lichticheyt 62805[regelnummer] der leden ghegeuen dat hi den honden ontlopen mach ende den anderen dyeren en hem sijn die langhe oren ghegeuen om dat hi daer mede die vliegen keren sal ende hi heeft veel haers onder sinen voe- 62810[regelnummer] ten op dat si tvleysch vander quetsinge be- schermen sullen als hi loept ende daer om
[Folio 406v]
seyt aristotiles dat die voeten vanden hase onder veel haers hebben ende ander dyeren niet of luttel ende hi heeft die afterste been 62815[regelnummer] langer dan die voerste twelck noot was om dat lichte lichaem op te bueren en- de te heffen want waren sijn voerste be- nen lang so soude hi qualiken tegen tge- bercht op lopen ende hi is quader te van- 62820[regelnummer] gen teghen den berch op dan als hi ne- derwaert loept ter valleyen ende dat is om die corticheyt sijnre benen Item plinius seyt libro viij. capitulo lv. datter veel gheslach- ten van hazen sijn want sommige wonen 62825[regelnummer] in hoghen gheberchten ende sommighe inden bosschen ende dese sijn meerre dan die ander ende grouer van hare ende snelre dan die ghene diemen coninen hiet want die coninen dat sijn cleyne hazen ende en 62830[regelnummer] connen niet vechten ende dese maken holen in die aerde daer si in wonen ende sijn alte seer drachtich. ende in hyspanien isser tot sommiger stat also veel dat si dat coern al vanden velde eten ende maken daer 62835[regelnummer] dueren tijt van tcoern ende men seyt dat si winnen sonder man onderwilen ende si sijn al- so drachtich want also rasch als si den e- nen dracht geworpen hebben so werden si vluchs weder swaer ende daer om ist een 62840[regelnummer] nuttelic dier ten eten ende oec ter cledin- ghe ende tot menigherhande medecinen want sijn lubbe is goet teghen tvenijn ende stopt dat buuceuel ende sijn bloet saef- ticht die zericheyt vanden oghen als pli- 62845[regelnummer] nius ende dyascorides seggen ende men vint geen dyer dat tanden in beyden kinne- backen heeft dan die haze als aristoti- les seyt. ende hoe dat sijn lubbe ouder is hoe dattet beter is als plinius seyt 62850[regelnummer] Dat lxiij. capitel van linx LInx lincis is also ghenoemt want-Ga naar eindnoot62851 tet inden geslacht ende inden ghetale der woluen is genoemt het is een beest als die wolf ende sijn rugge is mit speckelen 62855[regelnummer] ouer geset als pardus ende sijn orijn wert in preciose gemmen verkeert diemen li- gurius hiet ende het droefter om dat dye gemme tot des menschen oerbaer comen sal ende alst siju orijn wt geworpen heeftGa naar eindnoot62859 62860[regelnummer] die hudet onder tsant. mer daer wort si in enen steen bewrongelt als plinius seyt libro viij. capitulo xxxix. ende ysidorus xij. Dat lxiiij. capitel van limax LImax is een worm die inden slikeGa naar eindnoot62864 62865[regelnummer] geuoedt wert ende daer om is hi altoes on- reyn ende slikich als die selue seyt libro xij. ende is seer traech van beroeren ende heeft in- den rugghe altoes een sculpe die hardt is daer hi hem in sluut ende is een ge- 62870[regelnummer] hoernt worm ende heeft wat op sinen mont daer hi den wech mede soect. ende als hi wat contrarijs vint of roert so trect hi sijn hoernen in binnen der sculpen Item alsulke wormen wassen ende groyen als die 62875[regelnummer] lucht gecorrumpeert is ende die reghen mede die welke crupen seer lanssem bo- uen opten bomen ende opten cruden en- de so werwaert dat die worm hene cru- pet altoes laet hi een teyken after hem 62880[regelnummer] Dat lxv. capitel vanden wolf LVpus dat is een wolf ende is ghe-Ga naar eindnoot62881 seyt als ysidorus seyt leopes dat is dat hy den leeuwen inden voeten gelijct. want so wat hi inden voeten gecrijcht dat en mach 62885[regelnummer] niet leuen ende hi is een gripende beest. ende so wat hi crijcht in sinen claeuwen dat ver- derft hi vanden welken die kaerlen seg- ghen dat hi den mensch hees maect in- der kelen ist dat die wolf den mensche eerst 62890[regelnummer] siet ende daer om seytmen int gemeyn als een mensch onuerhoets haesteliken swi-
[Folio 407r]
ghet \| lupus est in fabula \| dat is te seg- gen die wolf is inder sagen of inder spra- ken ende ist dat die mensche den wolf eerst 62895[regelnummer] siet so verliest hi sijn stouticheyt Item die woluen en hylicken met twalefweruenGa naar eindnoot62896 des iaers ende si mogen langhe honger liden ende als si lange geuast hebben soeGa naar eindnoot62898 slijnden si veel Item tlant van ethiopi- 62900[regelnummer] en voet woluen mit langen manen mit so menigherhande verwen dat hem en geen verwe onbreect hier toe heuet ysi- dorus gheseyt ende plinius libro viij. capitulo xxiij. die woluen in affrica sijn traech ende cleyn 62905[regelnummer] ende die in couden landen gewonnen wer- den die sijn cleynre van lichaem ende wre- der dan die in anderen landen sijn. aris- totiles seyt dat in india is een wolf dye drie ordinancien van tanden heeft bouen 62910[regelnummer] ende onder ende heeft voeten als die leeuwe ende een aensicht als een mensch ende enen start als een scorpioen ende sijn stemme is als des menschen stemme ende is also vre- selic als een bazuun ende is snel als een 62915[regelnummer] harte ende is alte wreet ende et menschen Item aristotiles seyt libro vi. dat die woluenGa naar eindnoot62916 seer fel sijn inden tiden dat si hilicken ende als si ionghen hebben so sijn si quaetste als die teuen sijn vanden honden Item 62920[regelnummer] libro vij. daer seyt hi dat die woluen ghe- saechde tanden hebben ende si eten vley- sche ende gheen cruut dan als si sieke sijn so eten si wat om der medecinen wil op dat si spuwen moghen ende hi seyt libro viij. 62925[regelnummer] dat hi sijn ionghen mede neemt als hy vliet ende als si wt horen holen comen so eten si organum ende kauwense op dat ha- re tanden scarp sullen werden Item hi seyt daer vanden seluen dat die wolf seer 62930[regelnummer] quaet is als hi gegheten heeft. ende als hi ghenen hongher en heeft soe rust hi veel ende is seer koen ende speelt gaern want mach hi een kint gripen hi speelter me- de ende daer na doodt hijt ende ettet ende als 62935[regelnummer] homerus seyt so is die wolf seer wacker ende is seer vanden vier veruaert \| ende men seyt ist dat hi gesteynt wert so sal hi mer- ken die hem eerst gheworpen heeft ende ist dat hem die steen seer doet ende grijpt 62940[regelnummer] hi dien mensch soe en sel hijs niet seer quetsen mer een luttel al grimmende daer na sal hi dien laten ende hoe dat dye woluen ouder sijn hoe dat si quader sijn ende si scaden den menschen want als si out 62945[regelnummer] sijn so en moghen si geen beesten iagen om hare outheyt ende want hoer langste tanden geplomt sijn ende si menighen tijt leuen so werden si hem plomp Item hi seyt aldaer dat die woluen sijn van dub- 62950[regelnummer] belder manieren want sommige sijn ront ende sommighe sijn langwerpelt ende de- se sijn van scarperen hare ende van koen- re moede ende die binnenste vanden wol- uen sijn seer cranck ende werden lichteliken 62955[regelnummer] ghecorrumpeert als si ghewont werden ende dat ander deel van sinen lichaem mach veel slaghen liden ende si hebben grote starcheyt inden halze ende inden hoefde ende die wonden die van horen bi- 62960[regelnummer] ten comen sijn seer quaet te ghenesen ende dese wonden gheneestmen alsmen won- den gheneest die een onuroet hont ge- beten heeft als aristotiles seyt Item dye selue seyt libro xiij. dat die mont vanden wol- 62965[regelnummer] ue wide op gaet ende heeft daer grote craft ende is een slijndende dier Item van- den wolue seyt auicenna libro vij. het sijn sommige woluen die van naturen gheer- ne visch eten ende eten vule dinghen die 62970[regelnummer] de visschers wt horen netten werpen en- de als si niet teten en vinden so gaen si
[Folio 407v]
totter visscher netten ende scorense Item physiologus seyt vanden woluen dat ho- re craft inder borsten ende inden claeuwen 62975[regelnummer] leyt ende inden monde mer after en is hi niet starck ende hi en mach sinen hals niet bugen van alle den iaer dan in die mey maent alst donret ende hi heeft dese be- hendicheyt ouer hem dat hi ghenen roef 62980[regelnummer] en neemt omtrent daer hi sijn ionghen heeft legghen mer hi loept verre daer of rouen ende des nachts als hi om enen roef wil totter scaeps coye so gaet hi al teghen wints op datten die honden niet 62985[regelnummer] luchten en sullen ende waert also dat hi mit enighen voete geluyt maecte als hi dar- waert ghinghe so soude hi dien voet bi- ten van quaetheyden ende sijn oghen bar- nen des nachts als een kaers ende soli- 62990[regelnummer] nus seyt dat hi in sinen start een haer dra- ghet dat die myn seer verwect dat hi mit- ten tanden wt trect wanneer dat hi anst heeft dat hi gheuanghen sal werden ende hi ontsiet die stenen harde seer want waer 62995[regelnummer] yemant die twee keselinghen te samen clappede of smeette hi soude sijn koe- nicheyt verliesen ende soude wech lopen waert dat hijt hoerde ende hi wint blinde kinder als die hont doet die welke si seer 63000[regelnummer] mint ende voetse naerstelic ende als hi gro- ten hongher heeft so et hi aerde. ende coemt hi dan aen enighen beestken dye hi gripen wil als gheyten die inden ha- ghedoernen gaen of ander beesten die 63005[regelnummer] vellet hi te bat want hi swaer gheladen is ende als hi dit doen wil so leyt hi ghe- scolen onder die cruden ende bramen en- de als hi sinen slach siet soe loept hi toe ende grijpt een scaep of anders wat ende 63010[regelnummer] coemt hi inder scaeps coyen ende hi mach- te crijcht so bijt hi hem allen die kele af ende dat deel dat hi niet meer slijnden en mach dat graeft hi onder die aerde en- de als hi hongher heeft so trect hi dat 63015[regelnummer] stucke dat hi ghehouden had weder wt ende etet ende tlaken dat vander wollen ge- maect is dat die wolf doot gebeten he- uet maect enen man lusich die daer cle- der af draecht als ysidorus seyt aristoti- 63020[regelnummer] les seyt dat alle die nature vanden wol- ue is den scape contrari ende sijnre naturen want men leest in enen boeke dat eens wolfs snaer die van sinen darmen ghe- maect is gheset op een ghyteern daer 63025[regelnummer] scaeps snaren op sijn verderuen die scaep snaren mit allen ende vretense en wech ghelikerwijs dat een aernts veder ge- daen onder duuen vederen ist dat si lan- ghe te samen in een stede ghelaten wer- 63030[regelnummer] den als die selue seyt sich bouen vanden aern Dat lxvi. capitel vander mulen MVlus is gheseyt van molendo datGa naar eindnoot63033 is van malen want men pleecht den 63035[regelnummer] mulen in die molen te slaen om tcoern te malen om gaende ende die molen om trec- kende als ysidorus seyt libro xij. Item die ioden segghen dat annaa ezaus neue de- de die ezels eerst op die meryen sprin- 63040[regelnummer] ghen op dat daer af teghen der naturen een gheslacht van mulen comen soude ende daer om die mule die de natuer der moeder volghende is is meerre dan die ezel ende oeck scoenre ende snelre \| mer hi is 63045[regelnummer] leliker ende vetter ende oeck minre dan die heynst waer bi dat vander meryen en- de vanden ezel een mule gewonnen wort ende vanden heynst ende vander ezellinnen coemt burdo ende die mule is een vrucht- 63050[regelnummer] baer dier nochtans mach hi veel arbey- den als plinius seyt libro viij. capitulo xliiij. en-
[Folio 408r]
de dese mery ende die ezel en begheren malkanderen niet ten waer dat si op ge- uoedt waren mit malkanderen als dat 63055[regelnummer] die ezel in sijnre ioecht merien melc ge- soken had ende also die merye ezels melc Item van wilden ezels ende van merien comen schoen mulen ende snel ende si sijn ru- we van lichaem mit ongetemden moede 63060[regelnummer] mer edele ende die ghene die ghecomen sijn vanden wilden ezels ende vanden me- rien dat sijn die beste ende dese gaen den anderen al bouen Item aristotiles seyt libro viij. vanden mule hoe dat hi meer drinct hoe 63065[regelnummer] dat sijn spise meer geuordert heeft Item libro xiiij. seyt hi dat die mule gheen gal op die leuer en heeft datmen openbaer- liken sien mach Item die selue seyt dat die mule ter winninge niet en doech want 63070[regelnummer] hi vander ezel ende vander merye gecomen is ende si beyde van couder naturen sijn al- so dat daer om die coutheyt inden mu- le also grote is om des wil dat si beyde also cout sijn van naturen ende daer om dat 63075[regelnummer] van dien tween coemt is onuruchtbaer ende dat is die mule Item ysaac seyt in die- tis dattet vleysch vanden mule quader is dan ezels vleysch om te voeden ende te verduwen Item aristotiles seyt dat die mu- 63080[regelnummer] le in sommigen tiden ende in heten landen onderwilen wint een ionc mitter mulin- nen mer dat van hem coemt dat is vreem- de als dat gewonnen wort vanden henxt ende vander ezelinnen datmen burdo hiet 63085[regelnummer] ende daer om ist reden dat alsulken dinck onuruchtbaer blijft ende dye mulin wert selden vet Item die dreck vanden mule gebarnt ende gewreuen mit edick stempt bloet als dyascorides seyt. ende die selue 63090[regelnummer] dreck is goet tegen steecten vanden scor- pionen als die selue seyt Dat lxvij. capitel vanden muyse MVs dat is een cleyn dierken ende isGa naar eindnoot63093 geseyt van humo dat is vander aer- 63095[regelnummer] den daer om dat si vander humoren der aer- den wassen of wast want mus dat is aer- de die leuer van desen dier wast als die maen vol is als dan die zee ende ander wa- teren wassen ende als dye mane weder 63100[regelnummer] waent ende minret soe minret der musen leuer weder Item die musen werden sori- ces ghehieten daer om dat si alle dinck dat si pleghen teten sagen ende sniden oft mit eenre zaghen af gesneden waer hier 63105[regelnummer] toe heuet ysidorus gheseyt libro xij. Item die muys als aristotiles seyt libro vij. en drinct niet ende waert dat si dronck si soude steruen. Het is een vratich dier ende dair om wert si mit luttel spisen verscalct als mit re- 63110[regelnummer] gael of mit witten ellebor ist dat zijt in- den liue crijcht. Item dye orijn vander muys is stinckende ende contagiose dat is aencleuende ende hoer bete is venijnt ende men seyt dat hoer start oeck venijnt is 63115[regelnummer] Item vanden musen seyt plinius oec libro viij. capitulo xxxviij. het sijn sommighe star- ke musen die hoer voeder ende hoer eten gaderen in kulen ende oeck des winters hem berghen ende sculen in holen die al- 63120[regelnummer] te nauwe smaken bouen in dye raexen ende heeft nazegaten daer si alte nauwe mede ruken Item inden herfst pleghen die man ende twijf aderen te gaderen ende laden malcanderen mit dien aren twijf 63125[regelnummer] gaet legghen op horen rugghe ende die man leyt die aren twijf opten buke en- de dan neemt die man des wijfs start in die mont ende also sleept hijse voert tot ho- ren hole toe ende daer bestemmen si dat 63130[regelnummer] coern ende als dat gedaen is soe lopen si weder ende dan gaet die man opten rugge
[Folio 408v]
leggen ende laet hem vanden wiue laden ende doen als si voer deden Item daer sijn veel specien van muzen want sommige leuen 63135[regelnummer] inden huzen ende sommige inden velden ende sommige wonen aen den kanten vanden wateren ende sommige slapen des winters ende waken des somers als die rotten twelc als plinius seyt dat sommighe muzen ende 63140[regelnummer] al ist dat die musen beestkens sijn die seer wel swemmen konnen nochtans sijn si seer nut inder medicinen want als plinius seyt libro xxix. capitulo vi. dat die assche vanden musen ghemengt mit olyen of mit hoenich is 63145[regelnummer] goet in die oren gedropen die enen men- sche wee of seer doen \| ende waer inden oer enich worm ghecropen so waer die gal- le vander muys goet getempert mit star- ken edick ende dat in die oren ghegoten. 63150[regelnummer] Item enen cleynen muys gebraden is den iongen kinderen goet gegheten die vele seueren of quilen Item dyascorides seyt dat hoer dreck mit edick gemenget zuuert dat hoeft dien thaer ontualt ende behout 63155[regelnummer] dat haer dattet niet en valt ende dien dreck gewreuen ende mit wine gedroncken doet wonderlike wel camerganck hebben Item tvel vander muys versch geleyt op qua- de hyelen geneestse ist van wonden of van 63160[regelnummer] anderen couden dingen Dat lxviij. capitel vander wesele MVstela dat is een wesel ende men seytGa naar eindnoot63162 dattet een lange muys is als ysidorus seit libro xij. want telon in griex dat is lanc in 63165[regelnummer] duytsch dese wesel is droghich van sin ende hi voedt sijn iongen inden husen ende draechtse vander eenre stat totter \| ander ende hi verwandelt sinen stoel op dat sijn nest niet geuouden en sal werden ende hi pleechtGa naar eindnoot63169 63170[regelnummer] die serpenten te iagen ende hi verdrijftse ende hi haet die musen ende etse ende daer sijn twe geslachten van weselen want dat een geslacht is wilt als inden bosschen ende scheelt vanden anderen inder grootheyt 63175[regelnummer] ende die grieken hieten die locidas ende dat ander geslacht wandert inden huzen Item der geenre opinie dat is meyninge is valsch die seggen dat si te monde ontfan- gen ende die dracht ten oren wt te werpen 63180[regelnummer] hier toe heuet ysidorus geseyt libro xij. ende hi is den cleynen vogelkijns hat als den mos- ken ende hoer gelijc want hi et hoer eyeren ende waert dat sijn iongen mit enigen on- geual ghequetst waren of doot so loept 63185[regelnummer] hi ende haelt een cruyt daer hijse mede gheneest ende verwectse vander doot want men seyt dat hijse verwect als plinius seyt Item hi et wijnrute ende besmeert hem mit- ten zape ende dan gaet hi totten basilisken 63190[regelnummer] onuersaecht ende doodten als plinius seyt libro viij. capitulo xij. f. daer geseyt wort dat die wesel den basilisken doot dese wesel is een dier dat veel slaept ende worter vet af als die ratten. ende die gal vanden wesel 63195[regelnummer] is goet tegen den slangen diemen aspi- des hiet ende des wesels cullen stincken vuyl ende men seyt dattet vleysch vanden wesel goet is tegen tvenijn Item die we- sel ghebarnt ende tot asschen gemaect is 63200[regelnummer] gesont ter medecinen den genen die in litargien legghen alsmense mit water mengt want si wectse van dier suucten daer si in laghen ende sliepen \| ende men seyt dat die assche oec goet in fistulen is Item 63205[regelnummer] aristotiles seyt libro viij. dat die wesel vecht te- ghen den serpenten ende mach snelliken lo- pen ende is buechsom van liue ende seer on- stadich ende is wijs inden ruken ende heeft enen roden rugge ende enen witten buke 63210[regelnummer] ende hi verwandelt sijn verwe want in som- migen landen ende in sommigen tiden van-
[Folio 409r]
den iaer sijn die wesels al spier wit son- der die start ende sijn bete is venijn ende quaet ende sijn vrijn stinct als die vrijn van- 63215[regelnummer] der muys Dat lxix. capitel van migale MIgale is een cleyn dier als een we-Ga naar eindnoot63217 sel ende is vratich ende loes want het gripet mit loesheden dattet inden buke neemt 63220[regelnummer] als die glose seyt ouer leuiticum xi. het veynst hem goedertieren als hem bi coemt yemant mer vluchs bitet ende schiet sijn ve- nijn als die selue seyt. van migale seyt aristotiles dattet die paerden ende die mulen 63225[regelnummer] quelt ende sonderlinghe der merien die een volen draecht ende dit dier vecht teghen die serpenten ende dan wapentet hem mit wijnrute als die selue seyt Dat lxx. capitel vander catten 63230[regelnummer] MVrilegus dat is een kat als die ge-Ga naar eindnoot63230 meynt seyt want si siet also scarpeliken dat si die duysternis der nacht verwint \| ende daer om hiet si catus want cateo dat is sien ende daer om heeft si den naem naden 63235[regelnummer] sien want catus of cattus dat is gesicht ende catus is oec also veel te seggen als beheyndich want die kat is seer subtijl als ysidorus seyt libro xij. ende die kat is een dier niet van eenre sonderlinger verwen 63240[regelnummer] of hair mer si is als nv wit als nv swart of blonde of rodelachtich of bont mit me- nigerhande smetten als inden oeren in- den voeten inden start ende inden rug- ghe ende int aensicht \| ende is den lu- 63245[regelnummer] paert ghelijck ende heeft enen groten mont ende gesaechde tanden ende een langhe tonghe ende boechsaem ende dun ende seer subtijl mitter welker si al drinckende lecket als die ander dyeren 63250[regelnummer] die de onderste lippe onghelijc der ouer- ster hebben ende alle alsulke dyeren en halen horen dranck niet al puttende mer si leckenen mitten tongen als aristotiles ende plinius seggen ende is een dier dat in sijnre 63255[regelnummer] ioecht seer welich is ende doende ront ende maect een spul tot allen dinghen die voer hem beroert werden want trect men een stroe of anders wat voer hoer si grijpter na ende speelter mede. ende 63260[regelnummer] als si out is soe ist een swaer dier ende sla- perich ende volcht den muzen seer be- heyndelic ende wert den musen meer ghewaer mitten roke dan mitten ghe- sicht ende als si die muys heeft so spe- 63265[regelnummer] let si daer eerst mede \| ende alst spel wt is so bijt sise doot. ende inder tijt dat si hiliken wil als int lest van februarius soe is si of si wilt waer ende die katers vech- ten dan alte starck om haer wiuen en- 63270[regelnummer] de si schoren malkanderen swaerliken mitten claeuwen ende dan laten si een vreselike stemme wt als si malcanderen gheuat hebben ende als si wilt wort soe is si alte wreet ende woent inden bos- 63275[regelnummer] schen want dan vangt si hazen als si sla- pen ende coninen inden holen. ende ist dat si van bouen valt soe coemt si op ha- re voeten te vallen ende die val en sca- det hoer niet ende hoer dreck stinct vuyl 63280[regelnummer] ende daer om huudt si dien onder mul of onder slijck \| ende wanneer dat si een schoen vel heeft soe verblijtse hoer dair in ende worter wilt mede ende haer sco- ne velle cost haer dicwijl tleuen mer is 63285[regelnummer] hoer die start af ende die oren ende is hoer pels verbernt soe blijft zij bi huys Item een ionck catken dat op een put sit of op een fonteyn ende siet sinen schie- me inden water dat springhet dicwijl 63290[regelnummer] van groter minnen na sinen schieme en- de verdrenct hem seluen want het waent
[Folio 409v]
ander catten te sien Dat lxxi. capitel van noctiluca NOctiluca is een beestken mit veelGa naar eindnoot63294 63295[regelnummer] voeten ende is geulueghelt ende dair om wantet onder den gheuoegelt ghe- rekent is so luchtet des nachts inder duys- ternis als een kaers ende sonderlinge bi- den aftersten van sinen liuen ende alst licht 63300[regelnummer] is soe ist lelic ende doncker ende besmet des gheens hant diet aen tast ende als ist dattet inder duysternissen licht het scuwet noch- tans dat licht ende wandert alleen des nachts ende is den vlieghen contrari als 63305[regelnummer] ysidorus seyt libro xij. int capitel vanden cleynen geuoghelt Dat lxxij. capitel vanden velt ezel ONager dat is een wilt ezel ende isGa naar eindnoot63308 also veel te segghen als ysidorus 63310[regelnummer] seyt als wreet In affrica isser veel die wilt sijn ende ongetemt ende als die ezelin- nen ionghen so brenghen si die manni- kens in heymeliken steden want quamer die man of die ezel bi hi soude den ion- 63315[regelnummer] ghen ezelken sijn cullen af biten ende dat doet hi van nidicheden op dat hi sijn wi- uen alleen houden sal ende daer om vluch- ten die moederen haer iongen dat man- nikens sijn als plinius seyt libro viij. Item 63320[regelnummer] vanden wilden ezels ende vanden tammen comen alte snelle ezels ende is een vry dier onghetemmet ende welich dat inden berghen ende inden bosschen loept ende en vecht niet ende en doet nyemant gheen 63325[regelnummer] quaet ende ontloept wel enen leeuwe of enen wolf ende dese wilde ezel mach veel dorst liden vanden welcken physiologus seyt dat dese ezel opten xv.sten dach van maert twalefweruen ende alsoe veel des 63330[regelnummer] nachts briescht ende roept daer die van af- frica bi weten dat die dach ende nacht dan euen lang sijn ende roept tot elker vren eens \| dese ezel is wijs inden ruken want als hi sijn wijf verloren heeft soe climt 63335[regelnummer] hi op enen hogen berch ende luchtet mit- ten nazelocken ouermits den wint en- de also verneemt hi waer dat si is hi ple- ghet in goeden weyden te wanderen als in geberchten ende in bosschen daer hi goe- 63340[regelnummer] de cruden et ende als hi die vint so briescht hi van blijscappen ende al waert sake dat hi gewaer worde datter iagers of ander dyeren hem iagen wouden so en wil hi van daer niet hi en heeft eerst sijn ghe- 63345[regelnummer] noechte van dien cruden ende hi vliet al vanden menschen ende mint eenlicheden Dat lxxiij. capitel van onocentaurus ONocentaurus als dye glose seytGa naar eindnoot63348 ouer ysayas ix. is een wonderlic 63350[regelnummer] dier dat ghecomen is van enen stier ende van eenre ezelinnen want onos in griex is ezel in duytsch ende is een welich on- cuysch dier als die ezel mer phisiologus seyt dat onocentaurus is een dier dat vanden 63355[regelnummer] nauel opwaert menschelike forme heeft ende vanden nauel nederwaert heuet die for- me van enen dyer ende hier bi blijft plinius libro vij. capitulo iij. ende int selue capitel set hi een ex- empel van veel wonderliken beesten die in 63360[regelnummer] indien sijn als van faunis ende satyris daer voer af gheseyt is in die letter f. ende nv van onocentaurus ende van ypocentau- rus ende van deser ghelijc die alle der men- scheliker formen wat geliken want ypocen- 63365[regelnummer] tauris heeft die form naden paerde ende naden mensche als ysidorus seyt Dat lxxiiij. capitel vanden waterrotte ORix als die glose seyt ouer dat eer-Ga naar eindnoot63368 ste boeke van ysaya is een onreyn dier dat 63370[regelnummer] niet te offeren en doech het is een beest als een water rot of muys ende is dair om
[Folio 410r]
also genoemt datse die slaep vet maect want des winters slapen si ende legghen of si doot waren ende des somers werden 63375[regelnummer] si leuende waer af dat orix een dyer is dat den musen ghelijct wert ende dat roert die letter van ysaya ende concordeert mit pli- nius die aldus seyt tlant van egipten hiet orix een wilde beest die welke inden op- 63380[regelnummer] ganck der sterren diemen canicula hiet inden achtende kalende van iunius als die somer beghint staet teghen die star- re ende sietse aen of sise aen beden soude ende dat doet si als si ontspringt ende he- 63385[regelnummer] uet langhe gheslapen ende wort gede- clineert Nominatiuo hic orix genitiuo huius oricis \| ende na dien seyt men oeck sorix soricis ende onix onicis \| mer iuuenalis seyt dat orix alte vetten voghel is also datmen een 63390[regelnummer] mes plomp maect op sijn vetticheyt als die selue seyt libro iij. dair hi seyt dat hi wel eenre hennen van affrica ghelijct Item brito seyt datmen seggen sal orix origis in genitiuo na deser regulen van grassijn. no- 63395[regelnummer] men in ix donat cis vel in gis als fex fe- cis lex legis in genitiuo wtghenomen deser vier. nox nix senex ende supellex. waer af dat gheseyt wort dat orix dat selue dier was dat inden ewe zuuerghetelt was 63400[regelnummer] ten eten deutronomij xiiij. Dat lxxv. capitel van een scaep OVis dat is een scaep ende draechtGa naar eindnoot63402 wolle inden lichaem ende is on- ghewapent ende is behaechlic inden moe- 63405[regelnummer] de ysidorus seyt libro xij. dat die scapen bi- dentes ghehieten werden dat is twitan- dich daer om dat dye achte tanden teGa naar eindnoot63407 hoge tanden hebben die de heyden seer inder offerhande plaghen te brenghen 63410[regelnummer] als ysidorus daer seyt Item aristotiles seyt libro v. dat die scapen vruchte droeghen tot achte iaren toe Item aristotiles seyt libro vij. dat die scaep al drinckende mit vruchte wer- den ende dair om geuen hem die harde sou- 63415[regelnummer] te teten op dat si veel drincken sullen op dat si ontfanghen sullen Item si geuen hem oeck inden herfst cucurbiten teten mit soute op dat si veel melcx crigen sou- den ende dan hebben si meest melcx ende 63420[regelnummer] die scapen werden vet. gheeftmen hem rijs mit zoute ende ist datmen die scapen drie daghen van eten houdt ende men hem dan spise gheeft so werden si seer vet en- de des somers is hem noerdelic water 63425[regelnummer] goet ende inden herft zudelic water dat lauwe is ende mit veel ganghens ende ver- re te gaen werden si mager ende die harden kennen welc die gene sijn die des win- ters leuen sullen moghen want op som- 63430[regelnummer] migen wert ijs geuonden ende op sommi- ge niet ende welcker dat crank is dat en scuddet ijs niet van hem ende dat scapen vleysch dat in waterighen steden ghe- uoedt wert dat en is niet goet ende die lan- 63435[regelnummer] ghe sterten hebben liden die coude bat dan die mitten breden starten ende die luttel wollen op hebben ende cruuft die moghen meest liden Item in tscaep is myn ver- stants dan in anderen dyeren als hi seyt 63440[regelnummer] libro viij. die vieruoetich sijn ende die don- re scaedt den scapen als plinius voer ge- seyt heeft vanden lam in die letter a. van agnus ende van aries Dat lxxvi. capitel van panthera 63445[regelnummer] PAnthera als ysidorus seyt libro xij.Ga naar eindnoot63445 is een dier dat alre dyeren vrient is wtghenomen den drake den welken hi seer haet ende so wat dese pantheer grijpt dat deylt hi den anderen mede 63450[regelnummer] want hi heeft ghenoecht in gheselscap want panthera in griex dat is te seggen
[Folio 410v]
totum in latijn ende altemael in duytsch ende is een beest mit veel ronde stipkens ouerset als nv mit witten nv mit swarten 63455[regelnummer] ende mit menigen anderen alle tlijf ouer van buten Dese beest als ysidorus seyt draecht eens ende dese ionghen als si in- den buke der moeder leggen ende si wat craften hebben vluchs haten si haer moe- 63460[regelnummer] der ende si scoren der moeder buke van bin- nen mit horen naghelen recht of si die baringhe wederstaen wouden ende die moeder en kan dan niet baren van gro- ter zericheyt hier toe heuet ysidorus ge- 63465[regelnummer] seyt libro xij. vanden panthere seyt physi- ologus dat die pantheer den drake haet ende die drake iaechten en wech ende wan- neer dat die pantheer gheten heeft ende sat is so huudt hi hem in sijn hol ende slaept 63470[regelnummer] stedeliken drie daghen ende drie nachten ende naden derden daghe staet hi op en- de laet een stemme wt die groot is en- de daer coemt een soete lucht wt om wel- ken goeden roke alle die ander dyeren 63475[regelnummer] hem volghen mer die drake alleen als hi die stemme vanden pantheer hoert so loept hi of vliecht in sijn hol op dat hi den roke niet ruken en sal want men meynt dat hi daer of steruen soude dese dingen 63480[regelnummer] seyt oec plinius. Item men vint swaerre leeuwen in syria die den pantheren in- den witten spockelen ghelijc sijn Item alle vieruoetighe dyeren begheren die verwe vanden pantheer ende van tigris te 63485[regelnummer] sien mer si pleghen hoer hoefden te ber- ghen want si vreselic sijn onder den ha- ghedoern of ander cruden ende dat lich- aem datter scoen is laten si buten ende al- so locken si die dyeren bi hem ende dan gri- 63490[regelnummer] pen sise ende etense ende al ist dat die pan- theer een wrede beest is nochtans is si den ghenen goedertieren die hoer te hul- pe comen waer af dat plinius een exem- pel seyt dat een man quam in eenre wil- 63495[regelnummer] dernissen daer hi ionghe pantheren in een graue geuallen vant die hi wt halp ende doe ghinck die oude pantheer al smekende ende halp dien man inden rech- ten wech wt dier wildernissen recht of hy- 63500[regelnummer] en seer ghedanct hadde Dat lxxvij. capitel van pardus PArdus als ysidorus seyt is alte snel-Ga naar eindnoot63502 len beest mit menigherhande ron- de verwe gespeckelt als die pantheer 63505[regelnummer] noch en heeftet gheen onderscheyt af dan dat die pantheer witter speckelen heeft also seyt plinius libro viij. Item van pardus seyt hi dat wanner dat pardus siecke is so et hi menschen dreck op dat 63510[regelnummer] hi ghenesen sal ende daer om hanghen die iaghers menschen quaet opten bo- men ende als hi daer op climt soe wert hi vanden iaghers doot gheslaghen ende is een gheylich dier ende hylict mitter 63515[regelnummer] leeuwinnen daer een lupaert af coemt ende als sijn ionghen gheuanghen wer- den so is hi alte wreet als die glose seyt ouer ozee xiij. Dat lxxviij. capitel van een dier oft een men- 63520[regelnummer] sche waer PYlosi als die glose bi brengt ouerGa naar eindnoot63521 ysaya xiij. sijn wonderlike dyeren ter ghelikenis oft menschen waren en- de men hietse wilde luden diemen fau- 63525[regelnummer] ni ende satyri hiet \| ende sommighe la- tijnsche luden hietense aluen \| want de- se aluen pleghen seer gaerne mitten
[Folio 411r]
vrouwen te spelen ya so vele dat si den vrouwen doden bouen sijn si of si men- 63530[regelnummer] schen waren ende beneden als dyeren Item een gloze seyt dattet een aep is of een simme soeket nederwaert van simia Dat lxxix. capitel van pitargus 63535[regelnummer] PYtargus is een suuer dyer te etenGa naar eindnoot63535 alst openbaert deutronomij xiiij. ende is een gehoernt dyer ende gebaerdt als die bock ende is minre dan een hart ende meer- re dan een bock waer om dattet hirco- 63540[regelnummer] ceruus gelijc is mer veel minre soeket nederwaert van tragelafo ende ederkaut als die bock ende split sijn hoeuen als die herten ende is een wilt dyer dat seer snel is ende woent in bosschen ende in berghen 63545[regelnummer] ende in woesten steden Item hugo seyt dat pytargus een cleyn vogel is ende neder mer in deutronomio en seyt hijs voerGa naar eindnoot63547 gheen vieruoetich dier dat ghelijc den hyrcoceruo is als dair die glose seyt ende 63550[regelnummer] die eerste silleba en werter niet geademt want men sals mitter h. niet scriuen mer som- mighe scriuen phytargus ende dat is quaet alst openbaert inden boeken die gecorri- geert sijn 63555[regelnummer] Dat lxxx. capitel vanden pigmeen PIgmei sijn menschen die seer cley-Ga naar eindnoot63556 ne sijn vander lengden van enen cubitus hoech dese wonen inden gheberchten van indien ende is buer bijder zee als papi- 63560[regelnummer] as seyt. mer augustinus seyt dat si mer enen haluen cubitus lang sijn ende als si drie iaren out sijn soe sijn si van volco- menre outheyt ende als si van seuen iaren sijn so bestaen si te ouden dese luden ple- 63565[regelnummer] ghen teghen den cranen te vechten van- den welken si sommels verwonnen wer- den al ist dat si mit yser ghewapent sijn plinius seyt libro vij. capitulo iij. dat die pigmeen wonen in enen ghetemperden lande in 63570[regelnummer] ghedubbelden berghen ten noerden- waert die welcke bestreden pleghen te werden vanden cranen ende dat is hier om want die cranen nestelen daer veel ende broeden daer ende want dese pig- 63575[regelnummer] meen anxt hebben dat hem dese cranen tlant af winnen sullen om des wil dat- ter also veel broeden willen soe trecken si tsiaers eens wt als die cranen eyeren gheleyt hebben op gheyten op bocken 63580[regelnummer] ende op scapen mit ghewapender hant ende slaen die eyer ontween ende die cra- nen comen hem teghen ende willen ha- re eyeren ende haer ionghen bescudden ende dan striden si. ende dit gheschiet 63585[regelnummer] inden leynten ende dit moeten si alle ia- re doen drie maenten lang en de- den si dit niet so souden daer alsoe veel voghelen werden dat si tlant verliesen souden Item si maken haer huzen dicht 63590[regelnummer] mit der cranen vederen ende aristotiles die philosoeph seyt dat si in holen ple- ghen te wonen Dat lxxxi. capitel van een varcken POrcus dat is int ghemyn een ver-Ga naar eindnoot63594 63595[regelnummer] ken dit pleecht hem int slijck te weyntelen ende sonderlinghe alst be- staet te vetten ende alst bestaet warm we- der te wesen ende het rust gaern daert modderich is ende vuyl. dit dier heeft 63600[regelnummer] borstelen op sijn lijf daer dye scoenma- kers mede nayen haer scoenen als ysi- dorus seyt. Item vanden vercken sijn sommighe tamme ende sommige wilt ende dat mannen sijn onder die tamme 63605[regelnummer] die hieten verres in latijn dat sijn beeren in duytsch daer om dat si grote craften hebben ende die wiuen hieten sues van sus dat sijn
[Folio 411v]
soghen ende die mannen vanden wilden ver- ken hieten apri van aper dat sijn euers 63610[regelnummer] in duytsch als ysidorus seyt Item pli- nius seyt libro viij. capitulo li. Dat die verken ge- tandt geboren werden als virgilius seyt ende als een verken een oghe verloren he- uet so steruet cort daer na ende hem comen 63615[regelnummer] veel suucten toe ende wanneer dat si sieke sijn so houden si thoeft slim ende als si int slijc gheweyntelt sijn so leggen si meer op die rechter side dan op die lufter. si vetten lx. daghen lang ende si minnen mal- 63620[regelnummer] kander ende si kennen malcanders stem- me ende wanneer dattet een crijt so comen si alle toe ghelopen ende willen dien ver- ken helpen ende die tamme sijn die ken- nen haer eygen huze des auonts als si 63625[regelnummer] wt den velde comen ende als si vet sijn so snorkense ende si slapen des meye tijts meer dan in anderen tiden vanden iaer ende dat coemt vanden fumen dats van- den roken ouermits die hetten vanden 63630[regelnummer] leynten die geresolueert sijn vanden hu- moren inden winter die in horen liue ver- gadert sijn ende daer om slapen si dan soe- teliker ende langher dan op anderen tiden om des wil dat hem die fumen ter hers- 63635[regelnummer] sen lopen ende bestoppense ende alsoe ist oec vanden mensche in dien tiden Item aris- totiles seyt dattet verken gheen tanden en verwerpt mit allen ende die man heeft meer tanden dan twijf Item aristotiles 63640[regelnummer] seyt dattet verken springt na die achten- de maent ende twijf baggelt na enen iaer ende datter ghewonnen wert vanden sperma des mans voer dat eerste iaer dat is seer crank Item die selue seyt dat- 63645[regelnummer] tet verken dese gewoent heeft Ist dat- tet hylict voer dat iaer soe sijn die bag- ghelen minre ter andere reyse ende is die soch voer dat eerste iaer mit ionghenGa naar eindnoot63648 so brengt si ionghen van cleynen licha- 63650[regelnummer] men ende is die soch seer vet so gheeft si luttel melcx na hoerre dracht ende dye bagghelen sijn beter die inden winter ge- worpen werden dan die inden zomer ge- worpen werden ende si sijn beter die ge- 63655[regelnummer] wonnen werden inder ioncheyt dan in- der outheyt ende als die beer vet wert so mach hi tot allen tiden hyliken des daghes ende des nachts mer des mor- ghens best Item hi seyt daer libro vi. wan- 63660[regelnummer] neer dat die soch bagghelt soe gheeft si den eersten soen die voerste mamme die naest der herten staet ende als hoer ge- nen lust aen en gaet so en moet die man niet op springhen ter tijt toe dat horen 63665[regelnummer] oren bestaen te hanghen. ende gheso- den gherst is hem goet gheten wanneer dat si winnen sullen. Item hi seyt daer libro vi. Dat den verken menigherhan- de suucten toe coemt die een hiet bran- 63670[regelnummer] cos ende is een aposteme inden oren en- de inden kinnebacken ende dicwijl in- den voeten ende tvleysch dat in dier ste- de is dat wort ghecorrumpeert ende die corrupci gaet vaste voert totten an- 63675[regelnummer] deren vleysch thent si ter longen coemt so smoret ende gheeft den gheest. dese suuct wert haestelick ghemeerret ende als daer die ouerste harde vanden ver- ken toe coemt so snijt hi vluchs dat lit 63680[regelnummer] af daer die suuct is. want men machs sonder sniden niet genesen Item noch coemt hem een ander suuct toe ende dat is hoeftsweer of swaricheit vanden hoef- de ende tmeeste deel vanden vercken 63685[regelnummer] sterft hier af. Noch isser een anderGa naar eindnoot63685 suuct ende dat is lopinghe vanden bu- ke ende dat machmen cume ghenesen
[Folio 412r]
onderwilen dodet in drien daghen ende als die verken grof sijn soe helpet hem 63690[regelnummer] dat si moerbessen eten ende wanneer dat haer water seer heet is so is hem baden goet ende men sal hem die ader onder die tonghe laten Item menigerhande spi- se als spoelinghe maket die verken vet 63695[regelnummer] ende sommighe verken heffen sommige gaderen vleysch ende sommighe vettich- eyt Item die verken int ghemeyn heb- ben ghenoecht in eykelen teten want si temperen hoer vleysch dair mede mer 63700[regelnummer] ist dattet die zogen te veel eten so sullen si hoer iongen verwerpen als die scapen Veel ander dinghen vertelt aristotiles soe- ket bouen vanden aper ende beneden van sus Dat lxxxij. capitel vanden luys 63705[regelnummer] PEdiculus dat is een luys ende isGa naar eindnoot63705 een worm vander huut ende is also genoemt van pedibus dat is vanden voe- ten want si veel voeten heeft \| ende ysidorus seyt libro xij. dat si den mensch meer quelt 63710[regelnummer] mitten voeten dan mitten biten ende si wert van vuchten ende ghecorrumpeerden waze- men die tusschen vel ende vleysch verga- deren ende sweeten doer dye sweetgater als constantinus in viatico seyt ende dicwijl was- 63715[regelnummer] sen luzen ende neten op thoeft ende sommi- ge luzen groyen van bloediger humoren ende die sijn root ende grof ende sommige van fleumatiger humoren ende die sijn weeke ende wit ende sommige van coleriger humo- 63720[regelnummer] ren ende die sijn ghelu ende lanck snel ende scarp ende sommighe van melancolioser humoren ende die sijn van asscher verwen dat is van swartachtiger verwen ende de- se sijn traech Item so waer in enen lich- 63725[regelnummer] aem dat vol quader humoren is veel lu- sen sijn dat is een teyken van een ghe- meyn corrupcie als van morphea ende van lepra Item tegen die moyenisse van lu- sen is veel wasschens goet ende kemmin- 63730[regelnummer] ghe ende medecinen die suuerende sijn want als constantinus seyt so dootse ende verdrijftse quicsiluer mit wilgen asschen gemengt mit wat vets \| is dat sake dat si van he- ter humoren comen dat selue doet ghe- 63735[regelnummer] barnt loot mit olien ende mit edick ghe- mengt ende comen si van couder humoren so is staphysagria goet ende auripigment mit olien ende mit edick ende so is oeck zee water ende gesouten water mit edick en- 63740[regelnummer] de na dien dat die naturen der dyeren sche- len daer na schelen oec die luzen alst o- penbaert inden verken wes luys men vsya hiet alsoe ghenoemt want si barnt want waer dat si bijt daer wort die stat 63745[regelnummer] hete also datter bladeren af comen als ysidorus seyt libro xij. ende hoe dat een luys magherre is hoe dat si meer bijt Dat lxxxiij. capitel vander vloen PVlex dat is een vloe ende is eenGa naar eindnoot63749 63750[regelnummer] cleyn moyelick worm ende is al swart ende wert van puluer ende van vulen stoue als ysidorus seyt libro xij. Het is seer licht niet mit lopen mer mit springhen ende alst cout is so isset traech ende sterft 63755[regelnummer] ende des somers wert si leuende ende dan groyter veel al ist dat si hoer gheslacht niet en vermeerret als ander dyeren noch- tans menichfoudicht si haer speci ouer- mits eyeringhe dat is dat si veel eyer- 63760[regelnummer] kens maken daer si wt groyen ende eerst sijn si wit mer na als si swert werden soe begheren si bloet te suken ende op tvley- sche te sitten ende als si ghesoken heeft soe laet si daer een rode stede mit enen 63765[regelnummer] zwarten stipken midzen ende queldt die slapende luden of die gaerne sla- pen souden ende si en sparen oec keyser
[Folio 412v]
noch coninc te biten Item alssen is hem venijn ende peersiken blader als constanti- 63770[regelnummer] nus seyt Item coloquintida is goet te- gen die vloyen ist dat si gewreuen wert ende mit water gemengt ende dat water ge- sprenkelt ouer al dair die vloyen sijn ende also sijn oec die blader van alssen want als- 63775[regelnummer] men seyt so steruen si van horen smake ende van horen roke of lucht. ende om des wil dat si also rasch springhen soe sijn si quaet te vanghen Item alst warm we- der is ende reghenachtich so biten si scar- 63780[regelnummer] pelicste Dat lxxxiiij. capitel vanden eenhoern RInoceron in griex dat is cornu lu-Ga naar eindnoot63782 nare in latijn ende eenhoern in duyt- sche dat selue is oeck monoceron ende is 63785[regelnummer] alte wreden beest ende heeft enen hoern voer in thoeft staen van vier voeten lang ende is voer starck ende scarp ende soe wat hi daer mede raect dat gaet doer als ysi- dorus seyt libro xij. want hi heeft dicwile 63790[regelnummer] vechtinghe mittten elephant ende dien quetst hi can hi daer toe comen ende hi weet wel dat hi nergent crancste en is dan inden buke ende daer om steect hi al- toes naden buke des elephanten ende de- 63795[regelnummer] sen eenhoern en machmen qualiken van- ghen dan in deser manieren als die au- toers scriuen vanden naturen der dinghen Men set hem een meysken voer dat een reyn maecht is ende dan coemt die een- 63800[regelnummer] hoern ende begeeft alle sijn wreetheyt ende leyt sijn hoeft inder maechden scoet ende wert ontslaep ende dan wert hi geuangen ende wert doot geslagen mitten scotten der iageren. hier toe heuet ysidorus geseyt libro 63805[regelnummer] xij. Item gregorius seyt ouer iob Dat de- se eenhoern alsoe fel is ende also onghe- temt van naturen al waert dat hi mit e- niger snbtilicheyt geuangen worde menGa naar eindnoot63808 mochts niet leuende houden dat hi them- 63810[regelnummer] men soude willen mer hi sterft vluchs Item plinius seyt van desen libro viij. capitulo xxi. p. dat hi midzen op tvoerhoeft in- den nazegaten te midswegen vander na- sen enen hoern heeft ende is viant des e- 63815[regelnummer] lephants ende hi wettet ende scueret sinen hoern theynden opten roetsen op dat hi te bat rede sal wesen te vechten Item die selue seyt libro viij. capitulo xxij. datter veel spe- cien sijn van desen dier \| als rinoceron 63820[regelnummer] monoceron ende egliceron ende monoceron is een wrede wilde beest die den heynst gelijc is inden lichaem ende den herte in- den hoefde ende den elephant inden voe- ten ende den beere inden start ende geeft een 63825[regelnummer] sware stemme wt ende heeft enen swarten hoern wt blickende midzen in tvoerhoeft van tween cubitus lanck dese beest en machmen leuende niet vanghen ende egli- ceron is een speci vanden eenhoern en- 63830[regelnummer] de hiet in latijn capricornus van egle in griex dat is capra in latijn ende gheyt in duytsch ende van ceros in griex dat is hoern in duytsch ende is een cleyn dier dat den hueken gelijc is ende is alte wreet 63835[regelnummer] ende draecht enen hoern voer in thoeft Item plinius seyt aldaer dat in indien sijn ossen mit enen hoern ende hebben witte spockelen ende vaste ende dichte claeuwen als die paerden ende daer sijn oeck ezels 63840[regelnummer] mit enen hoern als aristotiles auicenna ende plinius segghen want dese hebben enen hoern staen tusschen horen oren ende dat ander lijf is als die wilde ezel ende alsul- ken eenhoern en is also fel niet noch soe 63845[regelnummer] koen als die ander. Ende monoceros wert geseyt van monos in griex dat is een in duytsch ende van ceros dat is eenhoern
[Folio 413r]
dat is te samen een dier hebbende een hoern in sijn voerhoeft ende wert ghede- 63850[regelnummer] clineert Nominatiuo hic rinoceron genitiuo huius ri- nocerontis ende men vint oeck rinoceros ende monoceros ende dan seytmen in geni- tiuo rinocerotis ende also vanden anderen Dat lxxxv. capitel vanden vorsschen 63855[regelnummer] RAna dat is een vorsch inden waterGa naar eindnoot63855 ende heeft den name van garrulare daer om dat hi veel gheluyts maect in- den broeken daer si wassen ende werden als ysidorus seyt libro xij. capitulo iij. vanden visschen 63860[regelnummer] Item vanden vorschen sijn sommige wa- terich sommige broekich sommige sijn padden diemen rubete hiet daer voer af gheseyt is in die letter b. van bupho ende sommige sijn inden riede ende dese sijn 63865[regelnummer] cleyn ende groen ende si sijn oec inden streue- len ende dese sijn stomme ende sonder stemme ende daer sijn ander die cleyn sijn diemen agredule hiet ende wonen inden droghen of inden water ende daer is een speci van 63870[regelnummer] vorsschen die welcke alsmen dier een in eens honts mont werpt die en soude niet meer bassen mer daer seggen vele luden tegen als ysidorus seyt libro xij. Item aristo- tiles seyt vander vorsschen libro iiij. dat si een 63875[regelnummer] proper tonge heeft want dat voerste van hoerre tongen dat voeget si voer inden monde ende wert daer ghebonden als dat vterste vander tonghen eens vischs al ist dat si die tonge vry heeft after ende bin- 63880[regelnummer] nen aen die pipe ende daer om heeft dye vorsch een proper tonge ende is coax dat is tgheluyt dat si mitter tonghen maect ende dat en doet si niet dan int water alleen ende sonderlinge tmanniken inden tiden 63885[regelnummer] als hi hijlict als hi twijf roept want een ygelick dier dat een stemme heeft dat roept inden tiden als si hyliken willen Item die vorsch menichfoudicht hoer stem- me wanneer dat si dye nederste kinne- 63890[regelnummer] back ghelijc int water hout ende strect die ouerste wt ende van dien arbeyde des wt- stekens vanden tween kinnebacken soe luchten haer ogen als een kaers ende sonderlinghe des nachts meer dan des 63895[regelnummer] daechs ende alle visschen voeden haer ion- ghen sonder die vorschen. als die selue seyt libro vij. ende als si eerst openbaren soe schinen si slechs een hoeft te wesen mit enen smalen stertken datter after aen han- 63900[regelnummer] get daer na wort hi breet al tot enen bu- ke ende als die start af is soe wassen hem die been ende wert een vieruoetich dier ende si werden al beroert meer springhen- de dan gaende sonder rubeta dat is die 63905[regelnummer] oude padde want die springt selden of luttel ende die waterighe vorsche die in- den sloten ende inden broeken is die roept vele ende is slikich ende bukich ende hef- fende ende onder den buke gespockelt 63910[regelnummer] ende is vol venijns ende is den mensche veruaerlic aen te sien ende te tasten ende wert vanden mensche zeer ghehaet ende si leeft inder aerden ende oec inden water Dat lxxxvi. capitel vanden salamandre 63915[regelnummer] SAlamandra als plinius seyt libro x.Ga naar eindnoot63915 capitulo xlviij. is der lacerten ghelijck inder figuren ende si en openbaert ner- ghent dan in groten reghen ende si sterft int claer weder ende si lesschet vier of si 63920[regelnummer] cout ijs waer ende si spuwet melkich etter wt den monde ende waert dat daer enich mensche of geraect worde so soude hem alle sijn haren ontuallen ende dat selue lit dat daer af geraect worde dat soude te 63925[regelnummer] niet gaen ende in eenre leliker verwen ver- wandelt werden daer om is salamandra een venijnt dier. want als plinius seyt
[Folio 413v]
libro xxix. capitulo iiij. het venijnt die vruchten vanden bomen ende die wateren corrum- 63930[regelnummer] peert ende so wie daer af aet of dronck die waer vluchs doot. mer waert sake dat sijn spekel eens menschen voet raecte soe soude die mensch al vergaen ende al ist dat die salamandra also venijnt is nochtans 63935[regelnummer] wert si van sommigen dyeren ghegeten ende die salamandra leeft alleen inden vie- re dat anders geen dier en doet als die selue seyt ya hi lescht enen brant die ont- steken is ende daer is een geslacht van sa- 63940[regelnummer] lamandra wes huut vilmich is als een vel van enen zee calue daermen onder- wilen riemen af maect ter coninghen be- hoef die welke om haerre langher out- heyt wil of dat si out sijn al werden si in- 63945[regelnummer] den vier gheworpen si en werden niet ge- barnt mer als si lange inden viere ghe- leghen hebben soe werden si vernuwet als si wt den viere ghetoghen werden ende van dien vellen werden banden inden 63950[regelnummer] lampen die mit ghenen brande verbarnt en moghen werden soeket bouen in die letter a. vander menigherhandicheyt of onderscheyt der slanghen ende daer suldi vinden van desen worme daer hi seyt van 63955[regelnummer] anguis Dat lxxxvij. capitel vander ylen SAnguisuga dat is een egel die in-Ga naar eindnoot63957 den water is ende mint dat bloet se- re ist van menschen of van paerden want 63960[regelnummer] also rasch als een mensch op menighen graue of sloot coemt ende roert dat water so isser die eghel vulchs reede ende is eenGa naar eindnoot63962 mit bloten benen so cleuen si vulchs daerGa naar eindnoot63963 aen ende zuken tbloet ende als si te veel ge- 63965[regelnummer] soken heeft so spuwet sijt wt op dat si van- den verschen drincken mach als ysidorus seyt libro xij. het is een swartachtig worm mit roden stripen ouertogen ende onder- scheyden ende mit saeften lichaem ende lang- 63970[regelnummer] werpelt ende buychsom ende haer mont is driekant ende heeft een pijpken inden mont daer si dat bloet mede suuct. ende alsmen dese eghel setten wil dat si bloet suuct want si venijnt is so salmense in netel win- 63975[regelnummer] den ende in soute op dat si daer mede ghe- dwonghen mach werden wt te spuwen dat si venijns binnen heeft in laeuwen water ende in warmen tiden is si liefste aen dat zuken 63980[regelnummer] Dat lxxxviij. capitel van stellio STellio is een beestken dat optenGa naar eindnoot63981 rugghe ghemaelt is ende heeft si- nen naem vander verwen ghenomen ende die stippen lichten als sterren Item 63985[regelnummer] ysidorus seyt libro xij. dat stellio den scor- pionen contrari is Plinius seyt dat stellio sonderlinghe leeft vanden douwe ende al ist dattet een schoen ghemaelt dier is nochtans ist seer venijnt want als plini- 63990[regelnummer] us seyt libro xxix. capitulo iij. so maectmen van stellio alte quaden venijn \| want wanneer dattet in wine ghedrenct is ende die van dien wine dan dronck die soude een le- lick aensicht crijgen oft half malaetsch 63995[regelnummer] waer ende dair om doen zijt in saluen dair hem die onnutte wiuen mede smeren \| ic wil of een goedt man een wijf hadt die niet reckelic en waer die haer selue plach te bestriken dattet aensicht schoen wer- 64000[regelnummer] den soude so soude die manne gaen toe ende doen daer van stellio toe so worde ha- re aensicht lelick ende daer teghen is we- der goet een doder van enen eye honich ende glas dat ontween ghepuluert is te 64005[regelnummer] samen ghemengt ende daer mede be- streken Item men seyt dat die gal van stellio ontween ghewreuen mit water ver-
[Folio 414r]
gadert weesels ende stellio is een crupen- de dier ter manieren van eenre laceerten 64010[regelnummer] ende vieruoetich hebbende brede voeten ende ghesplitte vingeren als een hant dair si mede cruupt ten husen ende ten oeueren daer si hoer holen maken ende vernuwet sijn vel inder outheyt als die serpent \| als 64015[regelnummer] die selue seyt ende scuult des winters in- den holen ende haer ghesicht wert hem plomp ende in die leynten als si wt den ho- len coemt ende ghebreck gheuoelt vanden sien soe verwandelt si die stede ende soect 64020[regelnummer] een ander stat als een hol dat teghen dat oesten staet ende daer cruupt si in ende al- toes als die zon des morgens op gaet soe luyct si steeds die oghen wide op thent die vuchticheyt wt den ogen ver- 64025[regelnummer] teert is ende verdroecht. Item hi seyt daer super prouerbiorum libro capitulo xxx. seyt die glosa Dat stellio een rasch dier is noch- tans en heuet gheen vederen mer also rasch crupet mitten voeten ende climt opt 64030[regelnummer] ouerste vanden huzen Dat lxxxix. capitel vanden serpent SErpens is een gemeyn naem endeGa naar eindnoot64032 is daer om also ghehieten wantet mit verborghen toeganghen cruupt ende 64035[regelnummer] het en gaet niet openbaerlick \| mer het cruupt voert als ysidorus seyt libro xij. van wes natuer ic hier niet en veruolge want daer bouen anguis in dye letter a. ist al exponeert nochtans wil ic hier sommi- 64040[regelnummer] ghe proprieteyten setten die openbaer sijn Iohannes van sinte gelis seyde dat die nochteren spekel die serpenten een venijn is. ende tserpent vecht voer sijn hoeft inden welken men seyt dat die stoel 64045[regelnummer] des herten is ende sijn vleysch is cout als inder borsten ende inden buke ende het mint doncker steden ende het siet al slim want het siet ter siden ende niet recht wt ende het verbercht malaetscip inden ghenen die- 64050[regelnummer] se et ende altoes roert si die tonghe ende dat is om die craft des venijns. ende si mach honger liden ende si pleecht hoer een oer te duwen teghen die aerde ende int ander oer steect si horen start op dat si vander 64055[regelnummer] floyter niet verscalct werden en sal si wert mit wijnrute geiaghet ende si wispelt eer si bijt si is viant des vogels want mit e- nen blasen doot si dien ende tvenijn dat si wt werpt dat neemt si weder in 64060[regelnummer] Dat xc. capitel vander apen SImia dat is een ape \| ysidorus seytGa naar eindnoot64061 libro xij. dat die apen sijn wijs inden elementen \| si verbliden hem vander nu- wer manen ende si werden vander middel- 64065[regelnummer] re manen ende vander ouder verdroeft of troerich ende als si twe iongen crijcht soe neemt si dat si liefste heeft inden arm ende dat si leetste heeft dat set si op horen scou- deren ende geuallet dan dat si vlyen moet 64070[regelnummer] ende si niet wel ontcomen en kan so werpt si tkint en wech dat si inden armen heeft ende draget ander also langhe als si mach ende node scheydet si daer af ende daer om wert si dicwijl geuanghen. Item het sijn 64075[regelnummer] vijf gheslachten van apen als die selue seyt vanden welken certopetici sterten hebben ende is een ape mit enen start die sommighe luden oliman hieten ende dair sijn ander diemen cenophale hiet want 64080[regelnummer] inden aensicht sijn si den honden gelijc mer si hebben tlichaem naden apen Item si sijn oeck sommighe ruuch mit manen ende mit mammen die stekende sijn ende die de quaetheyt haest vergheten heb- 64085[regelnummer] ben daer sijn si oeck diemen satyri hiet die onuersadelic sijn vanden vrouwen si sijn daer diemen collatrices hiet die veel
[Folio 414v]
vanden anderen schelen mitten aensicht want si sijn mit enen langen baert ende 64090[regelnummer] mit enen breden staert als ysidorus seyt Item plinius seyt libro viij. capitulo iiij. dair hi seyt dat die gheslachten vanden simmen sijn den aensicht der menschen ghelijc- ste voer alle dieren ende mitten sterten wer- 64095[regelnummer] den si onderscheyden. ende wat si voer sien doen dat willen si na doen want zij pleghen hem te scoeden ende dat doen dye iaghers al willens ende laten hoer schoen after bliuen op dat sise aen trecken sul- 64100[regelnummer] len ende als sise aen hebben ende die iagers dat vernemen so comen si aen mitten hon- den ende so en konnen die apen niet ghe- lopen ende dan werden si gheuanghen. Plinius seyt dat si haer iongen alte seer 64105[regelnummer] minnen want daer si in enen huse ghe- went sijn ende dat si daer haer iongen wer- pen so moghen si alte wel ghedoghen datmen mit haren kinderen speelt ende si latense luden sien ende si kennen die ghe- 64110[regelnummer] ne die hem vriendelic sijn. hier toe he- uet plinius gheseyt Item auicenna seit dat si tanden hebben als die honden ende haer biten is venijnt ende sonderlinghe die langhe starten hebben ende sommighe 64115[regelnummer] hebben tanden als die menschen ende scarpe rodelachtighe oghen ende mam- men in die borste ende vingheren als een mensche ende wandert op tween voe- ten ende hebben veerssen als die mensch 64120[regelnummer] ende dat hebben luttel dyeren sonder dye mensche ende sonderlinghe die vieruoeti- ge dyeren als aristotiles seyt Item haer wijflicheyt ghelijct der wiuen dinc en- de die vede vanden mannikens gelijct 64125[regelnummer] den hontsdingheren ende haer inghewa- den sijn als des menschen sijn. hier toe heuet auicenna gheseyt ende alle dese sel- ue dinghen seyt aristotiles libro ij. Item die a- pe kan springhen ende spelen menigher- 64130[regelnummer] hande dinghen mer van naturen eer si ghetemmet werden so sijnt quade bees- ten want mit slaghen ende mit banden temtmense ende men pleecht hem een block aen te binden op dat si niet verre 64135[regelnummer] lopen en sullen men machse mit alre spi- sen voeden al is si oeck onreyn ende si ple- ghet die lusen te soeken op eens men- schen hoeft ende die et si Item die leeu- we begheert apen vleysch teten als hy 64140[regelnummer] sieck is want hi geneest daer mede als ysidorus ende plinius segghen Dat xci. capitel vander meermin MYrena syrene of men seyt Nomi-Ga naar eindnoot64143 natiuo hoc syren syrenis etcetera en- 64145[regelnummer] de is een wonderlic dier inder zee twelc ouermits die zoeticheyt sijns sangs trec- ket die scipluden tot hem ende wi hietent een meerminne \| die glose seyt ouer ysa- ya xiiij. Dat syrene serpenten sijn die mit 64150[regelnummer] cammen sijn. ander luden segghen dat- tet zeevisschen sijn inder gedaenten van wiuen ende papyas seyt Dat syrene gro- te vlieghende ghecamde draken sijn. Item ysidorus seyt libro xx. dattet drie 64155[regelnummer] maechden waren die vloeghelen had- den ende claeuwen vanden welken die een sanck \| die ander speelde op die har- pe ende die derde op die liere die de sce- pen toghen om der zoeticheyt wil dair 64160[regelnummer] si braken mer nader waerheyt te spreken so warent drie ghemeyn wiuen die ge- ueynsdelic voeren om haer broot te win- nen In arabien sijn serpenten die syre- ne hieten die meer lopen dan heynsten 64165[regelnummer] ende men seyt dat si vlieghen ende sijn alsoe venijnt dat hoer venijn die luden doot eer dat si gheuoelen Item physi-
[Folio 415r]
ologus seyt dat syrena is een wonder inder zee hebbende vanden nauel opwaert een 64170[regelnummer] form van enen wiue ende beneden een fi- gure van enen vissche dese beest verblijt hoer in onweder ende in claren weder droeft si dese beest doet die scipluden sla- pen ouermits die zoeticheyt haers san- 64175[regelnummer] ges ende als si siet dat si ontslaepen sijn soe coemt si totten scepe ende die si dan gri- pen mach dien neemt si mit haer op een droghe stat ende so moet hijse hiliken en- de ist dat hijse niet doen wil of en mach 64180[regelnummer] so dootsen ende slijnt sijn vleysch Van al- dustanighen wonderliken dingen wert ghelesen in die hystori des groten alex- anders Dat xcij. capitel vanden scorpioen 64185[regelnummer] SCorpio als ysidorus seyt libro xij. isGa naar eindnoot64185 een worm die bijder aerden loept ende heeft inden start een angel voer sijn wapen ende is also in griex ghenoemt ende schiet sijn venijn mit enen crommen staert 64190[regelnummer] ende scorpio wort geseyt van scorte in griex dat is zoet in duytsch ende van poyo dat is veynsen want voer maect hy vrienscap ende after steect hi ende hier na heeft dye haechdoern sinen naem Item scorpius 64195[regelnummer] is een waterich teyken inden hemel want als die sonne in dien teyken gaet so ge- uoelen wi eerst coude Item plinius seyt libro xij. capitulo xxvi. dattet venijn vanden scor- pioen drie dagen lange harde seer doet 64200[regelnummer] mer na so doodtet traechliken ten waer datmen hem raskelijc te hulpe quaem ende altoes is die scorpioen bereet te ste- ken hoe dicke dat hi steect Item die scor- pioens hebben ix. geslachten die al ve- 64205[regelnummer] nijnt sijn \| ende tvenijn alre dyeren is des middaechs quaetste als die sonne heet- ste is ende oeck als si dorst hebben ende als si hebben sommighe cnopen onder tus- schen inden sterten ende hoe dat si dier 64210[regelnummer] meer hebben hoe dat si venijnder sijn. onderwilen sijn dier knopen vi. onder- wilen vij. Item apolodonis seyt dat in affrica scorpionen sijn die pennen heb- ben ende die sijn seer scadelic ende dese ple- 64215[regelnummer] gen die ytaliaens te halen om daer me- de te vergheuen mer herwaert te lan- de en moghen si niet leuen. In ytalien vintmen cleyne scorpioens die niet seer scadelick en sijn In sicia pleghen si dye 64220[regelnummer] swarte verken te steken ende dye steruen rasch ten waer dat si hem baden in twa- ter ten top toe ende waer een mensche van een scorpioen gheslaghen of geste- ken so sal hi drincken die asschen vanden 64225[regelnummer] scorpioen mit wijn ende oly daer scorpi- oens in verdrenct sijn is goet op tzeer ge- smeert ende die scorpioen en steect gheen dier dat bloet derft ende daer sijn som- mighe scorpioens die xi. ionghen bren- 64230[regelnummer] ghen die welke die moeder onderwilen slijnt mer daer is een altoes die de scalc- ste is die der moeder opten aers gaet sit- ten ende daer en kan sijs niet ghecrijgen dese doot sinen vader ende dit heeft die na- 64235[regelnummer] tuer voersienlic ghedaen op datter niet te veel werden en soude \| hier toe heuet plinius gheseyt libro xi. Item aristotiles libro vij. dat die scorpioens die venijnt eten sijn venijnder dan die ander ende sommi- 64240[regelnummer] ghe draken eten die scorpioens ende dat sijn die quaetste draken teghen die steken vanden scorpionen sijn veel boeten alst bouen openbaert libro v. vanden venijnen Dat xciij. capitel vander soghen 64245[regelnummer] SVs dat is een soch ende is twijf van-Ga naar eindnoot64245 den verken dese pleecht die aer- de mitten mule om te wroeten om dye
[Folio 415v]
wortelen vanden cruden Item plinius seyt libro viij. capitulo li. datter geen beest twe- 64250[regelnummer] weruen des iaers ontfaet dat quick is dan die soch ende si draecht haer iongen vier maenten ende brengt xx. iongen on- derwilen mer dat en mach niet dueren mer x. of xi. dat duert wel ende onderwij- 64255[regelnummer] len et sise allegader sonder een ende dat was haer eerste dat voer wt quam want dat heeft si liefste ende het is dat netuerlicsteGa naar eindnoot64257 ende desen gheeft si altoes die eerste mam- me die hoechste staet als plinius solinus 64260[regelnummer] ende aristotiles segghen libro vi. het is een onreyn gulsich dier dat ghierliken sloc- ket alle stinckende dinck dat onsuuer is ende si meynt dat modder een bat is ende al weyntelende inden slike wort die soch vet 64265[regelnummer] ende sonderlinghe werden die verken vet als si rusten ende dat achtende deel van ho- re spisen gaet in borstelen ende in bloede ende in dier gelike ende als si bagghelt en- de die iongen soect so wast si ende wert ma- 64270[regelnummer] gher \| want haer voetsel verwandelt in melck daer haer ionghen af gheuoedtGa naar eindnoot64271 werden ende als si ionghen heeft soe is si seer fel ende si vecht voer haer iongen te- ghen die wolf Ende die ander proprieteyten 64275[regelnummer] soeket bouen in die letter p. van porcus ende in die letter a. van aper Dat xciij. capitel vanden stierGa naar eindnoot64277 TAurus is een stier of een os dyeGa naar eindnoot64278 niet ghelubt en is als ysidorus seyt ende 64280[regelnummer] is een griex naem als bos is Item die selue seyt libro xij. dat die stieren van indien ene ghele verwe hebben na den goude die seer snel sijn ende quaet ende thaer staet hem verdwerlt ende buget sijn hoeft wer- 64285[regelnummer] waert dat hijt hebben wil ende si mogen op- ten rugghe alle ghescutte liden ende als si onder enen vigeboem ghebonden wer- den so laten si alle hoer quaetheyt after bliuen als ysidorus seyt libro xxviij. soeket 64290[regelnummer] bouen van ficus in die letter f. het is een houaerdich dier ende stierich wes starc- heyt groot is inden hals ende inden hoer- ne ende voer int hoeft Item plinius seyt libro viij. capitulo xlv. dat die edelheyt des 64295[regelnummer] stiers openbaert inden aenghesicht ende inden verwerden aensicht ende inden stinc- kenden oren ende inden hoernen ende inden scrappen mitten voersten voeten daer hi tsant hoghe mede doet springhen Item 64300[regelnummer] aristotiles seyt libro ij. dat die stier een ron- de leuer heeft als die mensche ende men pleechten alleen te weyden eer dat hy mitten coyen springhen sal als die sel- ue seyt libro vij. ende dan vecht hi starkeliken 64305[regelnummer] tegen die ander stieren Item hi seyt daer int selue boeke waert sake datmen des verren huut een weynich op snede en- de staker een riet of een pijpken in ende bliese die huut op ende gaue hem dan teten 64310[regelnummer] van bonen of die eynden vanden erwiten dat sijn die doppen so soude hi alte vet schinen mer het soude wint wesen ende men soude hem soete dinghen gheuen als vigen ende gheporste druuen so worde hi 64315[regelnummer] vette Item die stieren doen contrari tegen die paerden want en ist water niet cout claer so en drincken sijs niet Item die sel- ue seyt libro vij. dat si om hoer wiuen vech- ten ende die verwint die bespringet twijf ende 64320[regelnummer] als die gesprongen heeft vercranct is van dien hiliken so coemt dan weder die eerst verwonnen was ende vecht tegen den genen die daer ghehilict heeft want hi meynt dat hi nv vercranct is ende die dan verwint 64325[regelnummer] die springt dan op twijf Item die stie- ren springhen na dien dat si een iaer out sijn ende bi auonturen na dien dat si viij.
[Folio 416r]
maenten out sijn als die coyen doen soe- ket nederwaert van vacca Item die stie- 64330[regelnummer] ren sijn wreet also langhe als si niet ge- lubt en sijn mer als hem die cullen wt sijn so sijn si wiuich ende en hebben genen moet ende sijn goedertieren ende si wassen dan ende werden vet ende so slaetmense in die ploech 64335[regelnummer] soeket nederwaert de vitulo castrato dat is vanden ghelubden calue Item men seyt libro xxx. int eynde dat die stieren star- kere zenen ende lacerten ende coerden heb- ben dan die ossen want in allen dyeren die 64340[regelnummer] ghelubt sijn werden alle die leden des li- chaems morwe ende slap ende inden herte des stiers wert dicwile een been geuon- den als inden hert des herten. Item het sijn sommige wilde stieren die alte wreet 64345[regelnummer] sijn die van gheelre verwen sijn ende die veel starker ende meerre sijn dan ander ghe- meyn stieren als plinius seyt libro viij. capitulo xxij. Dat xcv. capitel van tragelaphus 64350[regelnummer] TRagelaphus is gheseyt hyrcocer-Ga naar eindnoot64350 uus van cragos in griex dat is een bockGa naar eindnoot64351 in duytsch ende elephos in griex dat is herte in duytsch dat waer te gader een bothyrc Item ysidorus seyt libro xxij. dat tra-Ga naar eindnoot64354 64355[regelnummer] gelaphi sijn vanden grieken alsoe ghe- noemt want sommige sijn ghescaept als herten ende hebben lang ruuch hart haer als dye bock ende mit baerde aen tkinne neder hangende Item aristotiles seyt libro ij. 64360[regelnummer] dat sommige velt dieren cromme hoer- nen hebben als hyrcoceruus doet dye- men tragelaphus hiet ende sijn voeten heb- ben hoeuen ende tlichaem wert also groot als een herte ende si sijn seer starck ende ha- 64365[regelnummer] re aensicht bocket nederwaert ende hoer hoernen sijn als die hoernen van eenre hinden Dat xcvi. capitel vanden mol TAlpa dat is een mol ende is een een-Ga naar eindnoot64369 64370[regelnummer] rehande beestken ter ghelikenis van een- re ratten van welken mol ysidorus seyt libro xij. dat hi verdoemt is mit ewigher blint- heyt inder duysternisse ende is sonder ogen ende heeft enen mule ghelijc enen verken 64375[regelnummer] dair hi die aerde mede graeft ende werpt die aerde op ende wt ende et die wortelen on- der daerde hi haet dye zon ende scuwetse ende hi en mach niet langhe op die zwar- te aerde leuen ende heeft een ruuch saft vel 64380[regelnummer] ende corte beenkens ende breede voeten ende die vingheren van malkanderen staende oft hande waren Item aristotiles seyt van- den mol aldus \| alle dier dat sijn gelijck wint heeft oghen sonder die mol die wel- 64385[regelnummer] ke gheen oghen en heeft diemen sien mach mer waert yemant die tvellekijn saefteliken op snede die soude voetstap- pen of litteyken vinden vanden oghen ende sommige luden meynden dat dat vel- 64390[regelnummer] lekijn scoerde van anst ende van wedermoet als hi storue ende dat hi dan sijn oghen op- loke inden steruen want hijse ghesloten hadde doe hi leefde plinius seyt noch dat die mol nauwe hoert inden douen element 64395[regelnummer] der naturen als inder aerden ende hoert hi enen mensch spreken so loept hi wech \| dit seyt hi libro x. capitulo xlix. Dat xcvij. capitel vanden das TAxus is een das ende is ter groot-Ga naar eindnoot64399 64400[regelnummer] heyt van enen vos wes vel seer ruwe is ende vilmich ende men hietet melota als die glose seyt hier af seyt plinius libro viij. capitulo xxxix. dese dyeren hebben eenrehan- de scalcheyt als hem die honden volgen 64405[regelnummer] so houden si horen adem in ende steken die huut wtwert ende also dwingen si die be- ten vanden honde ende die slagen vanden
[Folio 416v]
menschen ende si voersien een toecomen- de tempeest ende daer om maken si hem holen on- 64410[regelnummer] der die aerde mit menighen wtganghe want als die noerden wint wayt so set- ten si horen rugen start int noerder gat datter die wint niet in en mach ende laten dat zuder gat open ende also verkeert ende 64415[regelnummer] in dien holen voersien si hem van horen cost teghen den winter ende ist dat hem onderwilen spise ghebreect so slapen si voer hoer eten als die selue seyt het sijn vanden geslachten der dyeren die hem 64420[regelnummer] des winters berghen ende huden inden holen ende si leuen veel tijts mit slapen als bouen geseyt is vander ratten Item physiologus seyt dat een speci van tax- us is die sijn spise nauwe vergadert te- 64425[regelnummer] ghen den winter mit sinen wiue ende be- stemptse seer wiselick ende als die coude winter coemt so sorcht die man dat hem wat gebreken sal ende dwingt sijn wijf dat si sparen moet ende en laetse niet e- 64430[regelnummer] ten sat ende si veynst hoer teghen hem recht of si vrede mit hem hebben woude en- de om dat eten niet vechten en woude mer so gaet si heymeliken wt ende coemt totten contrarien gate verstoliken weder 64435[regelnummer] in dats die man niet en weet ende grijpt grote montuollen ende sluupt weder wt ende gaet buten sitten eten Item dese beest haet den vos als die selue seyt en- de pleechter mede te vechten \| mer als 64440[regelnummer] die vos siet dat hi opten anderen niet win- nen en mach om sijns harts haers wil so ghebaert hi of hi hem verwonnen ga- ue ende loept een stuck weechs ende bsijftGa naar eindnoot64443 daer leggen sculen ende wacht als die 64445[regelnummer] das wt wandert om sijn aes ende als hi wt is so coemt reyner die vos ende cruupt in des dassen hol ende bepist ende beschijt des dassen slaepcamer ende dan strijct dye vos wech ende als die das dan coemt soe 64450[regelnummer] vint hi sijn camer ontreynt wes stanc die das niet liden en mach ende begheeft die woninge ende loept op een ander stat en- de maect een weder. ende dit weet dye vos wel ende so coemt hi dan in des das- 64455[regelnummer] sen herberghe Dat xcviij. capitel van tigris TYgris is een beest die snel is te vly-Ga naar eindnoot64457 en ende also gheringhe oft een pijl waer diemen schiet want si hietent bi hem 64460[regelnummer] seluen ghescut als ysidorus seyt libro xij. het is een beest mit menigerhande stip- kens onderscheyden ende is alte sonder- linghe snel ende hier na heeft tigris die riuier den naem want si oeck seer loept 64465[regelnummer] dese dyeren sijn meest in hyrcania. hier toe heuet ysidorus gheseyt Item men seyt Nominatiuo hec tigris genitiuo hu- ius tigridis voer die beest Ende voer dien riuier seytmen. Nominatiuo hic tigris 64470[regelnummer] etcetera soeket bouen vanden riuieren Item plinius seyt dat die iaghers pleghen die ionghen onderwilen te stelen ende dan moet die iager op alte snellen paert sit- ten als hi dat doen sal ende dye iongen 64475[regelnummer] sijn seer slimich ter wilen dat si soe cleyn sijn ende als die oude dan verneemt dat haer ionghen wech sijn soe verneemt si vluchs ouermits der luchten welcs we- ghes dat die iagher daer mede hene is 64480[regelnummer] ende als dye iagher hoert dye bryeschin- ghe vander beesten ende si niet verre van hem en is soe werpt hi een vanden ion- ghen vanden paerde ende dat grijpt si en- de loepter mede tot horen hole ende si weder 64485[regelnummer] om naden iagher ende eer dat si dan we- der ghecomen can so is hi daer mede in een scip int water ende daer ghebaert si
[Folio 417r]
of si onuroet waer mer si en wil int wa- ter niet als plinius seyt libro viij. capitulo xix. 64490[regelnummer] ende die man en gheeft nymmermeer om die ionghen ende waert dat dye iagher alle die ionghen wech draghen woude so soude hi veel gateren onderweghen maken daer hi henen riden woude en- 64495[regelnummer] de setten in dien gateren glasen of spie- ghelen want als si hem volghede so en mach sijs niet laten si en siet in die spiege- len ende so siet si den schiem van hoer sel- uen ende dan waent si dattet haer ionghen 64500[regelnummer] sijn ende also wert si ouer al ghetoeft dat die iagher ghemackeliken en wech ia- ghet mit die ionghen Dat xcix. capitel vander motten TInea dat is een mot in enen cledeGa naar eindnoot64504 64505[regelnummer] als ysidorus seyt diese pleghet te eten ende te verderuen wanneer een cleet niet sommels gesonnet en wert alst nat op gheleyt wert ende dese worm is al- so cleyn dat hi hem seluen huut binnen 64510[regelnummer] den noppen ende ridet tlaken al doer en- de verderuet datmens niet wel gewaer en wert Item die motten scuwen alle bit- ter dinc ende die rukende sijn ende si en comen niet gaern op clederen die ouer- 64515[regelnummer] stroyt sijn mit alssen ende mit lauwer bla- der ende van cederbomen ende cypressen of deser ghelijc of dat dese voerscreuen dinghen enighe in die kiste legghen en- de si en laten die boeken oec vanden mat- 64520[regelnummer] ten niet eten noch verderuen als constan- tinus seyt \| het is eenrehande rudicheit opten hoefden diemen oeck tynea hiet vander welker soeket bouen daer hi seyt vander siecheyt des hoefds 64525[regelnummer] Dat C. capitel vande hout wormen TEredines dat sijn wormen die in-Ga naar eindnoot64526 den houte sijn Dit seyt ysidorus libro twa- lef Dese wassen vander corrumpeerder humoren die inden houte ghebleuen is 64530[regelnummer] onder den basten der bomen ende oeck wassen si inden morghe ende sonderlin- ghe als si gheplant werden of ghehou- wen als dye mane vol is of als si recht voer den ontfanghe is ende si onder dye 64535[regelnummer] aerde is ende wanneer dit gheschiet so wort die oueruloedicheyt ghecorrum- peert ende wert verkeert in wormen of in vulnissen soeket bouen vanden wer- ke der manen libro vi. ende al ist dat dese 64540[regelnummer] worm seer morwe is van hem seluen noch- tans doerboert hi een hart hout ende maect subtijlre puluer dan men mit een- re vilen maken soude soecket nederwaert van vermiculus 64545[regelnummer] Dat C. capitel ende i. vander slacken TEstudo dat is een slack ende is eenGa naar eindnoot64546 dier also ghenoemt daer om dat si mit eenre testen dat is mit eenre sculpen gedect is of si in een camer waer als ysi- 64550[regelnummer] dorus seyt libro xij. Ende het sijn vier ge- slachten als die opter aerden crupen ende die inder zee sijn ende die inden broeken sijn ende inden riuieren soeket bouen in die letter l. van limax 64555[regelnummer] Dat C. capitel ende ij. vanden schilt padde TOrtuca wert onder die slacken ge-Ga naar eindnoot64556 rekent daer om dat si tusschen har- den scilpen ghesloten wert daer si hoer seluen in te gader voecht ende huudt als 64560[regelnummer] si van yemant gheraect wert ende hier af sijn twee specien. dye een is op tlant die ander op twater ende die in twater is die is dodende ende vol venijns en-Ga naar eindnoot64563 do die inden bosschen of inden husen woent
[Folio 417v]
64565[regelnummer] die is zuuer \| ende dese machmen eten nochtans is si lelick aen te sien ende si leyt eyer als een henne mer si sijn bleker ende minre het is een vieruoetich dier heb- bende cleyne voeten als een vorsch en- 64570[regelnummer] de een cleyn hoeft als een serpent ende harde sculpen mit veel speckelen ende tvleysch vander geenre die inden bosschen wonen is medecinael ende dat vleysch doet die craften wedercomen die verloren wa- 64575[regelnummer] ren waer bi dattet vleysch goet is den ge- nen die verteert sijn ende noch in theringhe sijn Item aristotiles seyt vander sciltpadt die- men tortuca hiet die inder zee woent dat dier et alle dingen ende hoer mont is star- 64580[regelnummer] ker dan enich dinck dat is dan enichs monts enich diers. want al naem si enen steen inden mont si souden breken ende si gaet aen den oeuer ende et crudekijns ende als si weder keert int water so swemt si dat die 64585[regelnummer] sonne horen rugge droghe maect want si en mach niet diep int water wesen Item hi seyt aldaer libro xiij. dat een dier dat plu- men heeft of een sculpe dat en heeft gheen blase om dat si also luttel drinc- 64590[regelnummer] ken want die oueruloedicheyt des drancs gaet in vederen ende in plumen ende in ande- ren dingen sonder in die scilpadt want die longen vander schildtpadde is vleyschich ende bloedich gelijc der longhen vander coe 64595[regelnummer] ende die longen vander tortuwen die inden bosschen loept is meerre dan si wesen soude want hoer lichaem wort in een dic- ke sculp gehouden ende daer om en wert si niet gedissolueert dan inden vleysch al- 64600[regelnummer] leen ende daer om was inder tortuwe een bla- se op dat si die oueruloedicheyt ontfan- gen soude als een vat mer si is seer cleyn ende die blase is in allen dyeren die longen hebben die bloedich is ende daer om dye 64605[regelnummer] tortuwe alleen heeft een blaze ende nye- ren onder alle dyeren die harde sculpen hebben Dat c. capitel ende iij. vanden coe VAcca dat is een coe ende is twijfGa naar eindnoot64609 64610[regelnummer] vanden stiere het is een luxurio- se dyer ende welich \| want als aristoti- les seyt libro vi. soe werden dye coyen ter oncuysheyt beroert na dat si een iaer out sijn of eer ende si draghen hoer calueren 64615[regelnummer] negen maenten ende si baren in die thien- de ende men weet hoer ridinghe biden veel loyen ende dat hem haer claeuwen heffen want si loyen steedts ende sprin- ghen op die verren ende volghen hem 64620[regelnummer] na ende bliuen bi hem staen Item hi seyt daer int selue boeke int eynde dat die lu- den segghen dat si thien maenten swaer gaen ende waert dat si daer voer calf- den dat calf en soude niet leuen noch sijn 64625[regelnummer] claeuwen en souden niet volbracht wer- den ende si leuen vijftien iaer ende dye mammen oeck mer als si ghelubt wer- den so werden si starker ende leuen dan thien iaer. ende nader dracht ist melck 64630[regelnummer] goet ende voer en heeft si niet of had si wat dat soude niet of luttel doghen en- de alst melck vander coe eerst coagnleertGa naar eindnoot64632 dat is bewronghelt wert soe wertet als een steen ende dat gheualt hem alst mit 64635[regelnummer] water gemengt wert ende men seyt int gemeyn als die coyen veel winnen dat- tet dan des winters veel reghenen sal Item si sijn gaern bi een ende ist dat si ghescheyfelt werden soe veruaren si en- 64640[regelnummer] de werden verloren Item in allen dyeren sijn die mans stemmen grofste sonder inden coyen want dese hebben grouer stemmen dan die mans Item die selue seyt dat die coe starke hoer- nen ende grof heeft ende heeft meer cnopen
[Folio 418r]
64645[regelnummer] aen den hoern dan die man ende ist datmen- se heet maket so machmense rechten ende crommen ende makender cammen ende an- der dinghen af ende werden si inden voe- ten siecke ende smeertmense dan tusschen 64650[regelnummer] den hoernen mit olyen ende mit peck en- de mit anderen medecinen so ghenesen si Item die selue seyt dat die coyen min- nen claer water te drincken ende dat on- reyn is ende doncker dat drinken si selden 64655[regelnummer] of nemmermeer ende hem comet tvoet- euel toe ende hier af steruen si ende dit ist teyken daer af als wanneer dat si hoer oren laten hangen ende als si niet en eten als die selue seyt ende die coe wert vet in 64660[regelnummer] hoer selfs dreck ende hoe datmense meer spaert inden arbeyt hoe dat si tragher wert ende als si vanden dazen ghesteken wert so lichtse horen start ende ist in die vlieghe tijt ende en kanse der dazen niet 64665[regelnummer] quijt werden so loept si den camp op ende neder ende en kan niet rusten si en is der vlie- gen quijt Dat C. capitel ende iiij. van een sonderlinghe nacie van coyen 64670[regelnummer] VAcca die coe is onderwilen wilt van-Ga naar eindnoot64670 der welker auicenna ende aristotiles segghen dat eenrehande coe is int lant datmen terra perthorum hiet dye haer inden hals heeft als die paerden \| ende 64675[regelnummer] hoer lichaem is ter grootheyt van enen hart ende vele luden hietense equiceruus ende dese coe en heeft gheen hoernen ende woent inden gheberchten ende is wilt ende heeft schone ogen ende is van scarpen ge- 64680[regelnummer] sicht ende onderwilen hebben dese coyen hoernen mer si sijn cleyn als die hijnden hebben ende sijn gecromt ten ruggewaert als die bocshoernen ende men vint in hoir hert een beenken alsmen doet in des her- 64685[regelnummer] ten ende in des kemels. Item aristotiles seyt libro viij. dat die dyeren die geen hul- pe en hebben vanden hoernen die hebben wel ander hulpe vander naturen als dye wilde coe werpt die honde mit horen 64690[regelnummer] dreek ende verbarntse als si hoer te na co- men ende sommighe honden becomme- ren hoer mit sulken dreck ende bliuen daer bi staen ende daer en binnen ontlopen hem die dyeren daer af soeket bouen in dye 64695[regelnummer] letter b. van bos ende van bubalus dat een wilt os is Dat C. capitel ende v. van een calf VItulus dat is een calf ende vluchsGa naar eindnoot64698 alst geboren wert so rechtet hem op aen 64700[regelnummer] die mammen der moeder ende daer af wer- tet gheuoedt ende het wert vander moederli- ker tonge ghelect ende wert also van alre vulnissen gesuuert ende hem wast oec een swart dinck voer thoeft alst den voolen 64705[regelnummer] doet dat die coyen af lecken eer dat die cal- uer zuken moeten twelc seer ter minnen dient mer het is een venijn Item dat calf mint sijn moeder ende volget haer stemme ende stoet die borsten diet zuucht op datter 64710[regelnummer] tmelck te bat wt ganghen sal ende alst sat gedroncken is so springet ende is vrolic ende bliuet altoes bijder moeder Item die ghelike- nis seyt aristotiles libro viij. datmen die calueren aldus pleecht te lubben nae dien dat si een 64715[regelnummer] iaer out sijn men werptse op die aerde ne- der ende snidet tvel op ende winter die cul- len wt ende die wortelen werden opwaert geduwet ende die senen mede ende die snede wert genayet thent dair tbloet wt is ende 64720[regelnummer] waert alsoe dattet een aposteem worde so soude men den cul dye af gesneden is barnen ende werpen daer die asschen op ende alsoe soudt ghenesen Item inder zee is een calf of eenrehande beest dye
[Folio 418v]
64725[regelnummer] den calue ghelijct ende daer om hyetet een zeecalf. dit zeecalf baert of werpt sijn iongen op tlant als ander quick ende hilict als die honden doen ende en werpt nymmermeer meer dan twe iongen ende 64730[regelnummer] gheeft sinen ionghen den mammen op tlant ende en leytse niet ter zee voir den xl.- sten dach mer daer na so leeret hem swem- men alleyncsken ende si sijn quaet doot te slaen ten si dattet hoeft onghequetst is 64735[regelnummer] ende si bleken als calueren ende daer om hie- ten si calueren si groeten die luden mit- ter stemmen ende mitten aensichte mit gro- ter leringhe. ende en gheen dier en heeft also zwaren slape si ghebruken vinnen 64740[regelnummer] inder zee die huut is rv ende harich als der ander caluer ende si crupen voer dat gaen ende men seyt dat hoer rechter vinnen on- der eens menschen hoeft gheleyt doet slapen Hier toe heuet plinius gheseyt 64745[regelnummer] libro viij. capitulo xij. Dat C. ende vi. capitel vanden beer VRsus dat is een beer dair om wantGa naar eindnoot64747 hi sijn ionghen formeert mit sinen monde als ysidorus seyt libro xij. want si 64750[regelnummer] sijn eerst als een stuck vleysch dat die moe- der al leckende vormt alst wesen sal en- de dat is daer om want die vrucht en bli- uet niet langhe ghenoech inder moeder lichaem ende der beeren hoeft is seer cranck 64755[regelnummer] mer si hebben grote craften inder armen ende inden leynden want si gaen dicwijle recht op als een mensch als ysidorus seit libro xij. int capitel vanden beesten Item pli- nius seyt libro viij. capitulo xxxviij. dat si hyliken 64760[regelnummer] int beghin vanden winter ende si en hili- ken niet int ghemeyn als die vieruoeti- ghe dyeren doen mer si nemen malcan- der inden armen als die menschen doen ende als si hoer dinc ghedaen hebben soe 64765[regelnummer] scheyden si van malcanderen ende elck gaet in sijn sonderlinghe hol daer die wijf- kens opten dertichsten dach haer ion- ghen crijghen ende niet meer dan viue ende die ionghen sijn onghescepen int eerst 64770[regelnummer] ende tvleysch is wat meerre dan musen son- der ogen ende sonder hare mer haer claeu- wen openbaren wat ende selden sietmen die beeren hyliken ende die mannikens legghen viertich daghen dat si niet wt 64775[regelnummer] en comen ende die wijfkens vier maen- den ende si timmeren hoer woninge mit risen ende mit garden ende si deckense bouen mit morwen loueren datter geen reghen doer en mach ende die eerste vier- 64780[regelnummer] thien daghen slapen si also vast datmen- se niet wecken en mach al waert datmen- se wondede ende dan werden si alte seer vet ende haer smeer is goet teghen tual- len vanden haer ende na desen daghen 64785[regelnummer] werden si ontwaken ende dan voeden si haer ionghen ende treckense aen hem ende doen hem wat vreedts ende si broe- den op haer ionghen als dye voghels of die hennen doen Item theoprastus 64790[regelnummer] gheloeft een wonderlic dinck ende seyt dat der beeren vleysch dat dan gecoect worde soude wassen waert datment hiel- de ende dan en vintmen gheen teyken van spise in horen buke dan een weynich 64795[regelnummer] hnmoren ende bider herten hebben si cley-Ga naar eindnoot64795 ne dropelen van bloede \| ende inden li- chaem voert en wort niet mit allen ge- uonden ende in die leynten comen si wt ende dan sijn die mannen vet van wel- 64800[regelnummer] ken dinghe een verborghen sake is want in dien tide en sijn si ghemest gheweest mit slapinghe noch mit spisen dan dye viertien daghen ende als si wt den ho- len of speluncken comen so soeken si eenre-
[Folio 419r]
64805[regelnummer] hande cruut daer si den buke dan me- de laxeren want si dan bestopt sijn ende haer oghen sijn verduystert ende dan be- gheren si seer die honichroten op dat si horen mont daer mede ghenesen mo- 64810[regelnummer] gen die vanden byen seer gequetst was ende si hebben een cranck hoeft ende daer om als si sommels vallen van eenre steen- roetsen neder so steruen si rasch ende men seyt dat haer herssen venijnt is ende daer 64815[regelnummer] om salment int openbaer barnen op dat- ter nyemant af eten en sal dat hi niet ra- sende en werde Item si vechten seer te- ghen den stieren ende hanghen hem aen der stieren halzen ende weghenen dair 64820[regelnummer] neder ende bitenen doot. ende daer en is gheen dier dat also scalck is een quade daet te doen als die beere hier toe he- uet plinius gheseyt libro viij. capitulo xxxvij. Item aristotiles seyt libro vi. dat die beer 64825[regelnummer] wel alle dinck eet hi eet vruchten alsGa naar eindnoot64825 hi opten bomen climt hi breect byestoc- ken ende etet honich ende dye byen bitenen in sijn oghen ende steken sijn tonghe ende onderwilen veriaghen si den beere. hij 64830[regelnummer] et creeften ende myeren om der medeci- nen als hi siecke is ende hi et vleysch om sijnre groter starkicheyt wil ende hi vecht teghen den herten ende den wilden swi- nen ende tegen den honden ende gaet 64835[regelnummer] recht op staen teghen hem ende hi wil alle dinck wreken ende hi en mach niet liden van yemant. ende ist dat hy enen mensche grijpt of twe die hem misdaen hebben isser die derde mensche bi hi sal 64840[regelnummer] die twee eerste laten gaen ende bestri- den den derden ende als hi ghegrepen wert soe wort hi blint ghemaect mitten aensien eens beckens dat blanck ghe- scuert is ende dat in die clare sonne ge- 64845[regelnummer] houden ende men pleechten aen staken te binden. ende daer maect hi een ront pat al om lopende wech weder menich- weruen ende daer wort hi ghedwonghen int eerste dat hi spelen moet ende wert 64850[regelnummer] mit slaghen ghetemmet ende het is een onstadich dier ende selden rust hi ende daer gaet hi alle den dach omme den sta- ke ende soe gaet hi dan ene wile legghen ende zuuct sinen pote ende lecten want hy 64855[regelnummer] heeft grote genoechte in dien zape van- den claeuwen daer eenrehande zuete vuchticheyt in is die hi al leckende en- de zukende wt trect ende hi kan seer wel op bomen climmen bouen int ouerste van- 64860[regelnummer] den bomen ende die byen pleghen ho- nich te maken bouen inden holen bomen ende dat ruuct die beer van beneden en- de climt van binnen bouen op ende maect aldaer een gat mit sinen claeuwen en- 64865[regelnummer] de haelt dat honich van buten want haer gat is buten aen den boem ende daer haelt hi thonich wt ende dicwijl als hy hongher heeft soe coemt hi weder en- de als dat die iagher merct soe slaet hy 64870[regelnummer] enen pael of twe die scarp sijn beneden binnen den bome ende bouen voer tgat daer thonich is past hi enen swaren ha- mer slutende mit enen starken reep al- so datmen mit starker craften dien ha- 64875[regelnummer] mer nauwe vanden gate ghebrenghen kan ende altoes alsmen den hamer laet gaen soe smijt hi weder op tgat ende hoe datmen dien onweerdeliken af trecket hoe dat hi harder weder op tgat valt ende 64880[regelnummer] als die beer dan coemt ende is hongerich so duwet hi den hamer wech ende grijpt naden honich ende dicwijl duwet dien ha- mer des beeren muul dat hijs nauwe we- der ghecrijghen en can ende hi en laet
[Folio 419v]
64885[regelnummer] vmmer niet af want hy groten honger heeft ende werpt dien hamer onweer- deliken vanden gate ende soe smijtten die hamer aen sijn herssen euendicht ende dit geschiet so lange want hi een cranc- 64890[regelnummer] ke herssen heeft dat hi dul wert ende valt neder inden stake ende blijft daer steken ende dan comen die iaghers ende nemenen so is hi doot dese manier van beeren te van- ghen seyt theophrastus ende bouen in duyt- 64895[regelnummer] sche lant hebben si dese maniere oec Dat C. capitel ende vij. vander beerinnen VRsa dat is die beerinne ende is eenGa naar eindnoot64897 wrede beest ende sonderlinghe als haer iongen genomen werden want al- 64900[regelnummer] le haer sorghe dat is vanden ionghen ende daer om lect sise ende voetse mit groter naersticheyt ende auontuert hoer lijf dic- wile om die ionghen ende als si vanden manne ontfangen heeft so gaet si lange 64905[regelnummer] tijt van hem als voerscreuen is ende inder tijt als si hyliken wil so gaet si in een hey- melike stede want si scaemt hoer ende die man gaet van hoer als hi sijn dinc ghe- daen heeft Item plinius seyt libro x. capitulo lxx. 64910[regelnummer] dat die beeren horen dranck niet en lec- ken als die honden doen of die woluen mer si gripent mit groten slocken Dat C. capitel ende viij. vander vossen WLpes dat is een vos ende selden houtGa naar eindnoot64914 64915[regelnummer] hi rechte wegen mer al gaet hi crom- me wech ende weder mit groter bedriege- nis of hi erghent enen pront prinden mocht. want als hi niet teten en heeft so veynst hi hem ende gaet legghen of hi 64920[regelnummer] doot waer ende als die voghelen dan co- men ende wanen dattet een vulic is ende bestanen te bicken so vaert hi toe ende grijpt- se ende etse als ysidorus seyt libro xij. en- de die vos hinct altoes want sijn rech- 64925[regelnummer] ter benen sijn corter dan die lufter ende heeft een seer ruych velle dat warm is van naturen ende vol haers ende heeft e- nen groten start ende als die hont den vos gripet so biedt hi hem den start ende so 64930[regelnummer] trect hi hem der start doer die tanden ende en can des haers niet vluchs quijt wer- den die vos en ontsluupt den hont dic- wijl ende hi pleecht teghen den das om die huzen te vechten als voerscreuen is 64935[regelnummer] vanden das ende hy grijpt meer die tam voghelen ende dyeren dan die wilde als aristotiles seyt libro viij. Item die herte is vrient des vossen ende daer om vecht hi tegen den das want die hert pleecht 64940[regelnummer] den vos te helpen ende is een vratich loes dier ende wint blinde iongen als die leeu- we ende die wolf als aristotiles seyt libro xvi. ende het is een stinckende dier dat gecorrum- peert is want waer dat hi woent daer 64945[regelnummer] maect hi die steden onuruchtbaer ende hi verderftse ende hi heeft enen witten bu- ke ende enen witten strotte ende enen roden rugghe mitten start ende heeft enen stinc- kenden adem ende sijn bete is wat ve- 64950[regelnummer] nijnt als plinius seyt ende als hem die honden volghen soe slaet hi sinen start tusschen sinen been \| ende als hi siet dat hi niet ontgaen en kan so vergadert hi sinen pis in sijn start. ende als die hon- 64955[regelnummer] den bi hem comen soe bewyet hijse mit- ter pissen inden ogen ende ouer al waer af dat dye honden dicwijl niet bi hem en willen ende al ist dat hi seer hoersch en- de valsch van hem seluen is noechtans 64960[regelnummer] is hi in veel dinghen goet ter medeci- nen als plinius seyt libro xxviij. capitulo viij. want men seyt dat hoer smeer ende hoer
[Folio 420r]
morch goet is op vercrompen zenen ende tbloet is goet totten steen in die blaze 64965[regelnummer] ende in die nyeren Item men seyt soe wie droeghe die tonghe van enen vos in e- nen rinck of in een span die en soude geen doncker oghen crijghen \| ende plinius seyt veel wonder van sijnre doecht mer ic en 64970[regelnummer] wil daer niet af setten Dat C. capitel ende ix. van wormen VErmis dat is een worm of een dierGa naar eindnoot64972 dat van vleysch of van crude dic- wile wasset want van wermoes als van 64975[regelnummer] colen comen dicwile rupsen ende dat is van corrupcien der humoren onderwilen co- men si van menghinghe der gheslach- ten onderwilen van eyeren te maken alst openbaert inden cortuwen inden scorpi- 64980[regelnummer] onen ende inden laceerten als ysidorus seit libro xij. In die leynten pleghen die wor- men wt horen holen te crupen \| ende het is menich onderscheyt van wormen want sommighe sijn waterich dat is dat si in- 64985[regelnummer] den wateren wonen ende sommighe aer- dich dat is dat si opten lande wonen ende sommighe van desen sijn inden cruden als inden colen ende sommighe inden bo- men ende sommige inden clederen als die 64990[regelnummer] motten ende sommige inden vleysche als maden die alle werden van vervuylden vleysch ende sommighe sijn inden dyeren als die pyeren ende sommighe inden han- den als die zueren ende die luzen ende neten 64995[regelnummer] op thoeft ende deser ghelijc. Het sijn ander wormen inder aerden diemen pieren hiet die ront ende morwe sijn daer die mollen af leuen ende daermen sommels die vis- schen mede vangt ende constantinus seyt 65000[regelnummer] dat dese aerdt pieren goet tegen den cramp sijn ende teghen vercrompen zenen ende teghen beten van serpenten ende teghen steecten van scorpionen ende daer sijn som- mighe wormen die gheen voeten mit al- 65005[regelnummer] len en hebben als die slangen ende ser- penten Ende daer isser sommich die veel voeten hebben ende sommige sijn seer quaet die der naturen des menschen vi- anden sijn als die serpenten ende ander ve- 65010[regelnummer] nijnde wormen ende daer sijn sommige die angelich sijn van lichaem die gheen ze- nen en hebben noch benen noch ribben noch knoerselinge van benen noch bloet ende alle alsulke dyeren ist datmense in o- 65015[regelnummer] lien steect so steruen si ende beghietmense weder mit edick so werden si weder le- uende als aristotiles ende plinius segghen ende daer sijn sommighe wormen die winnen ende gewonnen werden \| ende sommige die 65020[regelnummer] gewonnen werden ende niet en winnen als die salamandren ende in alsulken en is geen geslacht In deser manieren ende in menighen anderen werden die wormen ver- wandelt also wel groot als cleyn 65025[regelnummer] Dat C. capitel ende x. van een wormken VErmiculus dat is een wormkenGa naar eindnoot65026 alsmen inden houten ende inden oef- te vint ende is een woert dat van ver- mis coemt ende die aerde worme wast van 65030[regelnummer] slijck ende van bladeren ende van vruch- ten der bomen ende als die winter ghe- daen is soe comen si des leynten tijts voert crupen vten aderen der aerden ende si scuwen alle ghesouten dinghen 65035[regelnummer] ende dinghen die wel ruken die bitter- heyt in hebben. ende si verderuen alle clederen die vander wolllen ghemaectGa naar eindnoot65037 sijn der scapen die vanden woluen doot ghebeten sijn ende sommighe wormen 65040[regelnummer] trecken hem seluen meer voert mitten monde dan mitten voeten ende dese wor- men sijn sonder bloet ende buechsom.
[Folio 420v]
in allen wormen is gheuoelen als pli- nius seyt libro xi. capitulo lxxi. ende si hebben oec 65045[regelnummer] enen smake want si scuwen dat bitter is ende soutich ende si begheren tzoet \| die een roeft mitten monde dye ander mitten claeuwen of mitten voeten die ander groe- uen die ander suken si slorpen si lecken 65050[regelnummer] si spuwen si eten ende so doen si haer dien- sten oeck mitten voeten menichsins als plinius seyt aldaer libro x. capitulo lxxi. Dat C. capitel ende xi. van een slanghe ghe- noemt vipera 65055[regelnummer] VIpera is een gheslacht van een-Ga naar eindnoot65055 re venijnder slangen vander welker ysi- dorus seyt libro xij. Vipera heeft den naem daer om also want si mit ghewelt ende mit craften baren moet want als hoer 65060[regelnummer] buke bestaet te suchten ter drachten waert ende sijse een wijl ghedragen heeft soe en willen die iongen inden liue die ripich- eyt der naturen niet verbeyden so vreten si die siden vander moeder binnen op ende 65065[regelnummer] comen wt bi hem seluen ende so sterft die moeder Men seyt dattet manniken sijn zaet spuwet in des wijfkens mont en- de so wert si van dier ghenoechten on- uroet ende bijt des mannikans hoeft af.Ga naar eindnoot65069 65070[regelnummer] ende aldus steruen si beyde man ende wijf die man als hi hijlict ende twijfken als si baert van deser vipera maectmen coecs- kens diemen tyriaci hieten daermen dri- akel af maect teghen tvenijn Item pli- 65075[regelnummer] nius seyt libro viij. capitulo xi. Dat vipra alleen onder allen serpenten hoer huudt in die holen der aerden alle die ander huden hem in spleten van bomen of van steenroet- sen ende si mach langhe hongher liden ende 65080[regelnummer] des winters leyt si in dien holen der aer- den ende si spuwet eerst tvenijn wt eer dat si daer in cruupt ende slaept daer thent die leynten tijt coemt ende wanneer die zweetgaten vander aerden op gheloken 65085[regelnummer] werden ouermits die warmte der son- nen so wert si ontwaken ende so cruupt si wt ende want si daer langhe inder duys- ternis gheleghen heeft soe sijn haer die oghen doncker ghewerden soe soect si 65090[regelnummer] vennecoel ende bestrijct hoer oghen daer mede ende mit dien zape oec ende doetet inden oghen ende etet mede ende so crijcht si goede oghen ende si is seer venijnt vander welker aristotiles seyt libro vij. Tyrus is als 65095[regelnummer] die cocodrille hi scuult inden winter mer na stroept hi sijn vel af dat hi inden oghen heeft also dat sommige luden die dat niet en weten wanen dat hi blint is daer na haelt hi tvel vanden hoefde af in enen da- 65100[regelnummer] ghe ende aldus vernuwet hi hem altemael tlijf ouer Item int selue boeke wert ge- uonden int eynde dat tyrus den welken alle grote serpenten vlyen al ist dat hi cley- ne is ende hi heeft haer alle sijn lijf ouer 65105[regelnummer] wanneer dat hi bijt so vervulen alle dieGa naar eindnoot65105 leden van sinen bete rechte voert die om- trent den bete staen \| ende men vint in in- deen een cleyn tyrus wes bete also ve- nijnt is datmen daer geen medecijn te- 65110[regelnummer] gen en vint Item ambrosius in exame- ron seyt van vipera dat si dat loeste ende dat quaetste gheslachte is van alle den serpenten \| ende wanneer dat hoer lust te hyliken so soect si waer dat die lamprey- 65115[regelnummer] den sijn ende gaet opt oeuer daer si meynt dat die lampreyde is ende so wispelt vipe- ra ende doet der lampreyden een teyken \| ende vluchs so coemt die lampreyde ende dan schiet die vipera eerst hoer venijn wt ende 65120[regelnummer] gaet totter lampreyden ende daer doen si malcanderen vrienscap ende als si hoer dinghen ghedaen hebben so gaet vipe-	eindnoot56505 N Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (07-12), zonder representant, met penwerk. eindnoot56518 is is Lees: is. eindnoot56573 arstotiles Lees: aristotiles. eindnoot56599 ghetempemrt Lees: ghetempert. eindnoot56698 ghecale Lees: ghetale. eindnoot56745 hetteu Lees: hetten. eindnoot56769 drantk Lees: dranck. eindnoot56773 behoudcn Lees: behouden. eindnoot56780 bynnerster Lees: bynnenster. eindnoot56847 hekben Lees: hebben. eindnoot56872 dle Lees: die. eindnoot56875 samen De n staat ondersteboven. eindnoot56904 onermits Lees: ouermits. eindnoot56926 zonnen Lees: zinnen. eindnoot56948 ruuct De eerste u staat ondersteboven. eindnoot56975 drincken De eerste n staat ondersteboven. eindnoot56976 peerden De n staat ondersteboven. eindnoot56984 vochtichticheyt Lees: vochticheyt. eindnoot56996 scascker Lees: scalcker. eindnoot57053 de Lees: die. eindnoot57104 ralch Lees: rasch. eindnoot57145 assulcker Lees: alsulcker. eindnoot57148 vuchheyt Lees: vuchticheyt. eindnoot57224 vleich Lees: vleisch. eindnoot57234 bater Lees: beter. eindnoot57281 conerarien Lees: contrarien. eindnoot57401 23 Handgeschreven tekst in linkermarge (23): '[...]est dese ij. calommen'. eindnoot57429 mannen Lees: manen. eindnoot57473 W Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant. eindnoot57477 serpenren Lees: serpenten. eindnoot57480 A Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot57511 claenwen Lees: claeuwen. eindnoot57520 lammaren Lees: lammeren. eindnoot57596 lammenren Lees: lammeren. eindnoot57626 A Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot57644 bleken Lees: bleten. eindnoot57645 anicenna Lees: auicenna. eindnoot57694 A Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant. eindnoot57700 ghlubt Lees: ghelubt. eindnoot57724 A Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot57754 A Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot57764 goedartieren Lees: goedertieren. eindnoot57774 nnde Lees: ende. eindnoot57777 rechier Lees: rechter. eindnoot57788 gebrekee Lees: gebreken. eindnoot57832 en- Lees: ende. eindnoot57853 en ende Lees: ende. eindnoot57867 A Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot57876 in In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot57927 ten Lees: te. eindnoot57958 vau Lees: van. eindnoot57964 dac Lees: dat. eindnoot57984 brngge Lees: brugge. eindnoot58057 die Lees: dier. eindnoot58060 gespitte Lees: gesplitte. eindnoot58107 A Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot58158 dense Lees: dese. eindnoot58161 dnbbelt Lees: dubbelt. eindnoot58162 wenijn Lees: venijn. eindnoot58164 getwiuoudlcht Lees: getwiuoudicht. eindnoot58184 quaeste Lees: quaetste. eindnoot58195 sou- soude Lees: soude. eindnoot58203 vnchticheit Lees: vuchticheit. eindnoot58219 crnpen Lees: crupen. eindnoot58220 iuden Lees: inden. eindnoot58254 ysidorns Lees: ysidorus. eindnoot58281 crnupt Lees: cruupt. eindnoot58294 ysidorns Lees: ysidorus. eindnoot58326 ysidorns Lees: ysidorus. eindnoot58328 angnes Lees: angues. eindnoot58381 mach De m staat ondersteboven. eindnoot58388 werden In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot58390 bet In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot58415 viertihste Lees: viertichste. eindnoot58445 luht Lees: lucht. eindnoot58449 ghebroken Lees: gheroken. eindnoot58489 st Lees si. eindnoot58544 ongherorrt Lees: ongheroert. eindnoot58592 seggeen Lees: seggen. eindnoot58594 A Lombarde, 2 regels hoog (18-19), met representant. eindnoot58653 kindaren Lees: kinderen. eindnoot58656 di Lees: die. eindnoot58665 gheeft In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot58671 A Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant. eindnoot58694 hangse Lees: hangtse. eindnoot58715 vergader Lees: vergadert. eindnoot58819 boemt Lees: coemt. eindnoot58853 sleecten Lees: steecten. eindnoot58869 A Lombarde, 2 regels hoog (12-13), met representant. eindnoot59027 alle Lees: alte? eindnoot59042 vanneer Lees: wanneer. eindnoot59054 keysees Lees: keysers. eindnoot59091 minnen De eerste n staat ondersteboven. eindnoot59101 slath Lees: slach. eindnoot59237 ghnoech Lees: ghenoech. eindnoot59239 B Lombarde, twee regels hoog (22-23), met representant. eindnoot59321 B Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot59325 sijn sijn Lees: sijn. eindnoot59345 B Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant. eindnoot59379 veteicheit Lees: vetticheit. eindnoot59474 Ddt Lees: Dat. eindnoot59475 B Lombarde, twee regels hoog (19-20), met representant. eindnoot59494 suken Lees: sulken. eindnoot59526 ynmant Lees: yemant. eindnoot59540 B Lombarde, 2 regels hoog (04-05), met representant. eindnoot59559 datet Lees: dattet. eindnoot59604 genesen De eerste n staat ondersteboven. eindnoot59615 B Lombarde, 2 regels hoog (39-40), met representant. eindnoot59636 C Lombarde, 2 regels hoog (20-21), met representant. eindnoot59648 plinius De n staat ondersteboven. eindnoot59688 inder De n staat ondersteboven. eindnoot59721 soue Lees: sone. eindnoot59734 gbeen Lees: gheen. eindnoot59738 doeringe Lees: doernige. eindnoot59740 hoernen De eerste n staat ondersteboven. eindnoot59765 vniuersabilis Lees: vniuersalibus. eindnoot59782 vauden Lees: vanden. eindnoot59784 EAmeleopardus Lees: CAmeleopardus. eindnoot59800 C Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot59842 verwanlinge Lees: verwandelinge. eindnoot59856 her Lees: het. eindnoot59864 tgestacht Lees: tgeslacht. eindnoot59870 democretis Lees: democritus. eindnoot59877 leest Lees: leeft. eindnoot59886 vauder Lees: vander. eindnoot59887 C Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant. eindnoot59890 somge Lees: sommige. eindnoot59915 C Lombarde, 2 regels hoog (19-20), met representant. eindnoot59923 ghwont Lees: ghewont. eindnoot59925 ghescuttten Lees: ghescutten. eindnoot59930 quaae Lees: quade. eindnoot59956 C Lombarde, 2 regels hoog (20-21), met representant. eindnoot60015 da Lees: dat. eindnoot60021 ynmant Lees: yemant. eindnoot60046 ep Lees: op. eindnoot60067 mecinael Lees: medicinael. eindnoot60080 C Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot60200 volbrach Lees: volbracht. eindnoot60218 C Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant. eindnoot60240 draccht Lees: dracht. eindnoot60242 darr Lees: daer. eindnoot60243 dle Lees: die. eindnoot60377 onderschrit Lees: onderscheit. eindnoot60399 ghsleept Lees: ghesleept. eindnoot60404 wer Lees: wert. eindnoot60408 C Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot60440 gbeboren Lees: gheboren. eindnoot60482 C Lombarde, 2 regels hoog (26-27), met representant. eindnoot60507 maken De m staat ondersteboven. eindnoot60606 fnyezen Lees: snyezen? eindnoot60623 C Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot60632 crunt Lees: cruut. eindnoot60654 soecteri Lees: soecter. eindnoot60674 gehuoden Lees: gehouden. eindnoot60677 ende In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot60739 ghteykent Lees: gheteykent. eindnoot60833 xxxi. Lees: xxix. Vergelijk index, 9ra07. eindnoot60834 C Lombarde, 2 regels hoog (19-20), met representant. eindnoot60840 schijn Lees: schijnt. eindnoot60845 serpeut Lees: serpent. eindnoot60860 Handgeschreven tekst in rechtermarge (05): 'cer[...]'?. eindnoot60861 Handgeschreven tekst in rechtermarge (06-08): 'Van her[...] ende ande[...] leest al'. eindnoot60875 ende In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot60889 hoernen De tweede n staat ondersteboven. eindnoot60900 verwaedelt Lees: verwandelt. eindnoot60920 datmanse Lees: datmense. eindnoot60921 hoeren Lees: hoernen. eindnoot60926 C Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot60945 capittilo Lees: capitulo. eindnoot61023 eude Lees: ende. eindnoot61025 C Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot61043 D Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot61063 xxiiij. Lees: xxxiiij. Vergelijk index, 9ra12, maar ook daar is dit capitel foutief genummerd met xxiiij. eindnoot61064 D Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant. eindnoot61095 auonts De n staat ondersteboven. eindnoot61107 D Lombarde, 2 regels hoog (11-12), met representant. eindnoot61120 D Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot61123 ghetogheu Lees: ghetoghen. eindnoot61138 ende ende Lees: ende. eindnoot61216 Deze regel (396va01) is misplaatst. De tekst sluit in feite aan op de laatste regel van de volgende kolom (396vb40). De tekst van de vorige kolom vervolgt hier dus met regel 02. eindnoot61245 E Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant. eindnoot61295 40 Op deze regel (396vb40) volgt in feite de tekst van de misplaatste eerste regel van de vorige kolom (396va01). eindnoot61327 In druk alleen de representant (punt). eindnoot61378 sieke Lees: siecte. eindnoot61393 E Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot61406 wart Lees: swart. eindnoot61443 gebreydlet Lees: gebreydelt. eindnoot61497 vannder Lees: vander. eindnoot61523 E Lombarde, 2 regels hoog (28-29), met representant. eindnoot61551 groter In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot61552 virtnten Lees: virtuten. eindnoot61599 mer In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot61685 vanneer Lees: wanneer. eindnoot61693 bi Lees: hi. eindnoot61774 39 Handgeschreven tekst na de punt: 'een hoecken'. eindnoot61775 E Lombarde, 2 regels hoog (39-40), met representant. eindnoot61799 selne Lees: selue. eindnoot61817 E Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant. eindnoot61831 gheslrijpt Lees: ghestrijpt. eindnoot61846 F Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant. eindnoot61890 hrten Lees: heten. eindnoot61914 F Lombarde, 2 regels hoog (19-20), met representant. eindnoot61944 den Lees: dan. eindnoot61968 F Lombarde, 2 regels hoog (33-34), met representant. eindnoot61979 F Lombarde, 2 regels hoog (04-05), zonder representant. eindnoot62002 F Lombarde, 2 regels hoog (30-31), zonder representant. eindnoot62040 F Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant. eindnoot62130 qnade Lees: quade. eindnoot62156 F Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot62167 F Lombarde, 2 regels hoog (35-36), met representant. eindnoot62181 G Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot62206 G Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot62214 ende ende Lees: ende. eindnoot62220 G Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant. eindnoot62231 H Lombarde, 2 regels hoog (19-20), met representant. eindnoot62256 en Lees: een. eindnoot62308 H Lombarde, 2 regels hoog (16-17), met representant. eindnoot62312 sl Lees: si. eindnoot62320 wijf In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot62367 H Lombarde, 2 regels hoog (36-37), met representant. eindnoot62411 betet Lees: beter. eindnoot62419 H Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot62459 I Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot62465 pleethtse Lees: pleechtse. eindnoot62476 L Lombarde, 2 regels hoog (24-25), zonder representant. eindnoot62480 dese In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot62667 L Lombarde, 2 regels hoog (16-17), met representant. eindnoot62674 In druk alleen de representant (punt). eindnoot62689 barmeut Lees: barntment? eindnoot62734 L Lombarde, 2 regels hoog (03-04), met representant. eindnoot62785 L Lombarde, 2 regels hoog (14-15), zonder representant. eindnoot62851 L Lombarde, 2 regels hoog (39-40), zonder representant. eindnoot62859 siju Lees: sijn. eindnoot62864 L Lombarde, 2 regels hoog (12-13), zonder representant. eindnoot62881 L Lombarde, 2 regels hoog (29-30), zonder representant. eindnoot62896 met Lees: niet? eindnoot62898 hebben De n staat ondersteboven. eindnoot62916 In druk alleen de representant (punt). eindnoot63033 M Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant. eindnoot63093 M Lombarde, 2 regels hoog (02-03), zonder representant. eindnoot63162 M Lombarde, 2 regels hoog (30-31), zonder representant. eindnoot63169 geuouden Lees: geuonden. eindnoot63217 M Lombarde, 2 regels hoog (05-06), zonder representant. eindnoot63230 M Lombarde, 2 regels hoog (18-19), zonder representant. eindnoot63294 N Lombarde, 2 regels hoog (03-04), zonder representant. eindnoot63308 O Lombarde, 2 regels hoog (17-18), zonder representant. eindnoot63348 O Lombarde, 2 regels hoog (17-18), zonder representant. eindnoot63368 O Lombarde, 2 regels hoog (36-37), zonder representant. eindnoot63402 O Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant. eindnoot63407 te In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot63445 P Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot63502 P Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot63521 P Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot63535 P Lombarde, 2 regels hoog (07-08), zonder representant. eindnoot63547 In druk alleen de representant (punt). eindnoot63556 P Lombarde, 2 regels hoog (28-29), zonder representant. eindnoot63594 P Lombarde, 2 regels hoog (27-28), zonder representant. eindnoot63648 mit De m staat ondersteboven. eindnoot63685 ander In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot63705 P Lombarde, 2 regels hoog (18-19), met representant. eindnoot63749 P Lombarde, 2 regels hoog (22-23), zonder representant. eindnoot63782 R Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant. eindnoot63808 snbtilicheyt Lees: subtilicheyt. eindnoot63855 R Lombarde, 2 regels hoog (08-09), zonder representant. eindnoot63915 S Lombarde, 2 regels hoog (28-29), zonder representant. eindnoot63957 S Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot63962 vulchs Lees: vluchs. eindnoot63963 vulchs Lees: vluchs. eindnoot63981 S Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant. eindnoot64032 S Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot64061 S Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant. eindnoot64143 MYrena Lees: SYrena. eindnoot64185 S Lombarde, 2 regels hoog (18-19), zonder representant. eindnoot64245 S Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant. eindnoot64257 netuerlicste Lees: natuerlicste. eindnoot64271 gheuoedt De u staat ondersteboven. eindnoot64277 xciij. Lees: xciiij. Vergelijk index, 9rb30. eindnoot64278 T Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot64350 T Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant. eindnoot64351 cragos Lees: tragos. eindnoot64354 bothyrc Lees: bochyrt. eindnoot64369 T Lombarde, 2 regels hoog (01-02), zonder representant. eindnoot64399 T Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant. eindnoot64443 bsijft Lees: blijft. eindnoot64457 T Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot64504 T Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot64526 T Lombarde, 2 regels hoog (38-39), met representant. eindnoot64546 T Lombarde, 2 regels hoog (20-21), met representant. eindnoot64556 T Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant. eindnoot64563 endo Lees: ende. eindnoot64609 V Lombarde, 2 regels hoog (05-06), met representant. eindnoot64632 coagnleert Lees: coaguleert. eindnoot64670 V Lombarde, 2 regels hoog (26-27), zonder representant. eindnoot64698 V Lombarde, 2 regels hoog (13-14), zonder representant. eindnoot64747 V Lombarde, 2 regels hoog (23-24), zonder representant. eindnoot64795 hnmoren Lees: humoren. eindnoot64825 als In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot64897 V Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot64914 W Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot64972 V Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot65026 V Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot65037 wolllen Lees: wollen. eindnoot65055 V Lombarde, 2 regels hoog (12-13), zonder representant. eindnoot65069 mannikans Lees: mannikens. eindnoot65105 wanneer De tweede n staat ondersteboven.

Vorige Volgende

Boek 18