Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman– rechtenstatus


Boek 16
[Folio 285v]
[houtsnede]
[Folio 286r]
43705[regelnummer] Hier beghint het xvi.ste boeck ende spre-Ga naar eindnoot43705 ket vanden costeliken ghesteenten NA dien dat die proprieteiten derGa naar eindnoot43707 aerden ende hare delen besc- reuen sijn int gemeen Soe 43710[regelnummer] blijft noch wat te seg- gen mitter hulpen gods int speciael vander sier- heyt ende scoenheit der eerden ende van dien dingen die de aerde versieren sijn sommighe 43715[regelnummer] dingen die ongesielt sijn ende onsienlic als die dingen die inder eerden wassen als sijn ste- nen verwen ende metallen ende daer of is eerst te seggen na der ordinancien ende sommige sijn groy- like dingen als wortelen cruden ende bomen 43720[regelnummer] Ende sommige sijn sinlike dinghen als men- schen beesten ende ander leuende dieren vanden welken men lest seghen sal Ende inden eersten van desen die inder eerden gewonnen werden ende in haren aderen is te segghen 43725[regelnummer] na der ordinanci vanden a. b. c. Dat i. capitel vanden zande ARena is zant ende is gheseit arenaGa naar eindnoot43727 vander droecheit twelc alst in die hant ge- perst wordt om sijnre droecheit wil ende 43730[regelnummer] hardicheit so maket een knerselinge Ende al wordt in een wit cleet gheworpen het en smet niet als ysidorus seit libro xvi. capitulo iiij. Item tzant vander zee wordt gewasschen van alrehande slykicheit ende slymicheit 43735[regelnummer] als aristotiles seit int boeke vanden propry- eteyten der elementen ende daer om \| om sijn- re groter droecheit wil so en mach tzant in gheten steen ghecoaguleert dat is be-Ga naar eindnoot43738 wrongelt werden dattet volcomen mach 43740[regelnummer] werden Ende puer eerde en mach oec geen steen werden als die selue seit iiij. me-Ga naar eindnoot43741 therorum Item dat zant is substancialiken harder dan die eerde mer het is mor- wer dan die steen ende men macht in veel 43745[regelnummer] meer delen deylen waer af dat zant cout ende droeghe is ende cleyn ende gedruct ende swaer int gewicht al ist dattet cleyn is ende onvruchtbaer van hem seluen om die gebre- ken der hetten ende der humoren Item twater 43750[regelnummer] wordt te zueter daer veel zands verga- dert is ende oec puerre als constantinus seyt Item tsant heeft macht die metallen te zuueren want ouermits sijnre wriuingen wil so ver- teert dat roest vanden metallen want gout 43755[regelnummer] coper ende yser werden geclaert ouermits die scueringe vanden zande Item tsant heeft virtuyt te vercouden te weder slaen ende te sluten ende die heffinghe te doen gaen sitten alst openbaert int slip dat vanden slijpsteen valt 43760[regelnummer] dat al dat selue doet als constantinus seit Item tsant heeft oec die virtuyt vanden mineren want daer werden dicwile gulden zandekens gevonden onder dat zee zant of ryuier zant Ende inden oeueren vander zee werden gepolijs- 43765[regelnummer] te steenen gevonden ende costelike gemmen onder dat zant gemengt Item tsant wordt dicwijl van contrarien wynden gehoept ende ouer een gegadert als iheronius seit vanden welkenGa naar eindnoot43768 twater dicwijl tot meniger stat bestopt 43770[regelnummer] Ende dit gevalt menich werf vanden ryuier diemen nylus heit ende daer om moet die ri- uier sommels ouer slechte lant lopen Item het is sorchlic te comen varen inder zee op een hoep zands daer hi onder twater be- 43775[regelnummer] dect leyt alst bouen geseit is vander zee Dat ij. capitel vanden cleye ARgilla is cleye die taye is ende sli-Ga naar eindnoot43777 mich dat gepast is tot menigherhande werken der potmaker als ysidorus seit libro xvi. 43780[regelnummer] capitulo i. van deser eerden maectmen alrehande vaten Ende oec ouermits starke hetten werdt si in steen verkeert als geseit wort libro iiij. me-Ga naar eindnoot43782 therorum dat smerige slijke is bequaem verke- ret te werden in enen steen ouermits warmer
[Folio 286v]
43785[regelnummer] coagulacien waer by dattet smerige een middel is tusschen dat taye ende tusschen datter wasemende is hebbende in hem wat vuchticheiden want ouermits der wase- minghe mach hi vander hetten ghecoagu- 43790[regelnummer] leert werden Item dat cleye als constan- tinus seit is bloet stempende om sijnre cout- heit wil Ende wordet mit starken edic ghe- tempert ende voer thoeft geplaestert ende opten slapen so stempet bloeden ter nazen ende 43795[regelnummer] is oec goet op vrouwen borsten die zeer stekeen van soeke dit seyt commentatorGa naar eindnoot43796 Dat iij. capitel van alabaster ALabastrus als ysidorus seit libro xvi.Ga naar eindnoot43798 capitulo v. is een wit steen gemenget mit meni- 43800[regelnummer] ghe verwen daer die drie marien haer sal- ue in hadden wantmen mactter goede bus- sen af daer men die saluen alte langhe in houden mach Dese steen wast by thebas ende bi damascke ende dat is die witste mer 43805[regelnummer] die beste wordt van yndien ghebrocht dese steen wordt van diascorides nyco- mar geheiten Ende men seit dat dese steen zeghe ende victorie doet vercrighen ende be-Ga naar eindnoot43808 houden ende dat hi vrientscap wint ende 43810[regelnummer] behoutse Dat iiij. capitel vant gout AVrum dats gout ende is gheseit vGa naar eindnoot43812 aura dat is weder als ysidorus seit libro xvi. daer om hoe dat die lucht meer wedersla- 43815[regelnummer] gen wordt hoe dattet gout meer blinct Item tgout datter schinende ende blinckende is dats fijn ende het is dat beste daer om dattet schinet Het is die beste verwen die wesen mach Item die dunne lemmellen 43820[regelnummer] daer men gouden draden of snijt heiten bractea Hier toe heuet ysidorus geseit int capittel vanden metallen Item aristo- tiles seit in libro metheororum een luttel voer den eynde dattet materialiken wort 43825[regelnummer] als ander metallen van subtilen roden sulfer ende van subtilen witten quicsiluer Item daer en is gheen metalle dat dichter ende vas- ter is dan tgout na der substancien te spre- ken Ende daer om al leytment int viere het 43830[regelnummer] en wasemt niet en wech noch en wordt oec niet inden ghewicht verlicht noch ver- minret want fijn goudt en wordt inden viere niet verteert mer isser yet bi hem dat onreyn is inder smeltinghe dat gaet en 43835[regelnummer] wech ende daer en is niet onder den metal- len dat buechsommer is noch onder den me- tallen en is niet scoenres want onder alle gemaelde picturen so is gout verwe die scoenste Ende onder die metallen en is 43840[regelnummer] niet dat beter virtuyt dan gout wes duecht platearius bescrijft seggende aldus Tgout ist ghetemperste ende dat puerste ende daer om heuet macht te conforteren ende die ouer- vloedighe vuchticheit wt te driuen die 43845[regelnummer] inden lichaem vergadert is Ende daer om ist goet teghen malaetscap ende sonderlinge teghen die malaetscap die men elephan- cia heit als voer geseit is vander malaet- scap Item vilinghe van goude in spisen 43850[regelnummer] of in dranc ghenomen of in medicinen be- scermt dien mensch voer malaetscap of te minsten bedect sise dat mense niet lich- telic merken en mach als auicenna seit diet dicwijl nuttet Item die vilinge mit- 43855[regelnummer] ten zape van bernaedzen ende tbeen van des hirten hart is goet teghen swimelin- ghe of cranckicheit des harten Item gul- den lemmelen gegloyt ende dicwijl in wijn ghelescht maken den wijn goet ende nvt 43860[regelnummer] teghen die quade milt ende tegen veel an- der passien Item een zeer ghebarnt dat is beter gebarnt mit goude dan mit an- deren metallen want het bewaret tzeer son- der vulen Item scuym van goude is goet
[Folio 287r]
43865[regelnummer] int oghe \| want het eet die smetten wech Tgout starct die lede al en wordet daer niet in gemengt Item gout heet gemaectGa naar eindnoot43867 ende gheleit op een stede des lichaems daer thaer vluchs wt getoghen is beneemt den 43870[regelnummer] haer sijn wassen dit seit constantinus Item gout en clinket niet als coper of siluer doet noch het en splijt niet mer het wort wt gerect ende wort gelijc gebreydt ten waer datter ander metal toe waer gedaen want also lange 43875[regelnummer] als coper of latoen mitter substancien des gouds gemengt is so wordet altoes ge- sneden onder den hamer ende is altoes onder den hamer wederspanich Ende daer om ist noet datmen alle ouervloediheit van hemGa naar eindnoot43879 43880[regelnummer] trecke ouermits den viere salt recht ghe- smidich werden ende salmen daer vaten of maken als gregorius seit Item wanneer dat- men ziluer vergaderen wil ende datment sme- den sal so moet hem die goutsmit verhoeden 43885[regelnummer] van drie dinghen als voer stof voer wint ende voer vuchticheit want coemter enich tusschen van desen drien so en sal hem dat een mit- ten andaren niet behouden Ende daer om salmenGa naar eindnoot43888 dese twe vergaderen dat moet wesen in een 43890[regelnummer] zuuer rustelike stede Ende wanneer dat si te puer vergadert verden so en werden syGa naar eindnoot43891 nemmermeer ghesceyden Dat v. capitel van latoen AVricalcum dat is latoen Ende is daer omGa naar eindnoot43894 43895[regelnummer] also ghenoemt als ysidorus seit om dattet me- tal of coper is ende het blinct als gout bo- uen in sijn ouerste Item auricalcum heeft die hardicheit dat coper heeft ende is verga- dert van coper van tynne ende van auripigment 43900[regelnummer] ende mit sommigen anderen medicinen wordet gebracht ter gedaenten van goudt inden viere als ysidorus seit Het heeft die geli- kenis van goudt mar niet den wazem Item men maect veel zuuerliker vaten die schoen 43905[regelnummer] schinen als gout ter wilen dat si nuwe sijn mar allencsken werden si weder vander couden ontuerwet ende als enige spise of dranc in desen vaten yet lange staet so crigen si enen quaden smake vanden coper ende oec die lucht 43910[regelnummer] daer of Mer collirien dat sijn medicinen diemen inden oghen doet die sijn daer nut in gehouden Ende si werden gescarpt vander starkicheit des copers als platearius seit Dat vi. capitel van auripigmentum 43915[regelnummer] AVripigmentum is een ader vander eer-Ga naar eindnoot43915 den of een gheslacht van enen steen die scilfe- rich is hebbende die gedaente van goude ende sommighe meysters hietent lapus arseni-Ga naar eindnoot43918 cus Ende is twierhande als roet ende gheel 43920[regelnummer] Ende dyascorides seit dattet die natuer vanden sulfur heeft als te verwermen ende te drogen Ende het maect alle metallen wit sonder dat gout want dat verbarnet en verderuet als dy- ascorides seit ende plaearius dattet dient ter me-Ga naar eindnoot43924 43925[regelnummer] dicinen want het heeft macht te sceyden an te halen ende te zuueren waer of dattet goet is die corten adem hebben ende die enen quaden adem hebben dat hem van vuchticeidenGa naar eindnoot43928 coemt Sy sullen thoeft neder buyghen ende 43930[regelnummer] ontfangen den roke Item van auripigment dat die leke lude aperment hieten maectmen psilotrum dat is eenrehande salue die ghe- maect is van operment van leuende calc ende van water te zamen gecoect mit welker sal- 43935[regelnummer] uen men haer mede of doet gaen Item operment mit zepen ghemengt verdrijft smet- ten int aensicht diemen inpetigo ende sar- pigo hiet dat aensicht zaftelic mede be- smeert Ende alst daer een clein wijlken opGa naar eindnoot43939 43940[regelnummer] geweest heeft so wasschet weder of want dat goede vleysch soude mede ofgaen ende daer mocht tfuer of comen ende die huyt soude al of gaen want sijn natuer is in sni- dende ende corroderende het doet oec lelike
[Folio 287v]
43945[regelnummer] nagelen of vallen ende doet ander weder wassen. Dat vij. capitel vant siluerGa naar eindnoot43946 ARgentum is geseyt vanden griecshenGa naar eindnoot43947 naem want argim in griex is siluer in duytsch Ende het is een wonder vanden zil- 43950[regelnummer] uer dattet swarte linien maect \| ende het nochtans wit is als ysidorus seit Item in sinen maecsel of in sijnre composicien sijn quiczil- uer ende wit ziluer Item tsiluer is tweerhanGa naar eindnoot43953 als simpel siluer ende gecomponeert siluer 43955[regelnummer] dat simpel siluer hiet vloyende ende leuende datmen quicsiluer hiet ende dat gecomponeer- de ziluer dat is datter dicht is ende vast ende dat ghemaect is van pueren quicziluer ende van witten ziluer dat niet barnende en is als 43960[regelnummer] aristotiles seit Item quicziluer is een wateri- ge substancie die gemengt is mit subtijl- re eerdicheit mit eenre starcke vergaderin- ge die onsceidelic is ende dat heuet van gro- ter droecheit der eerden die int ouerste niet 43965[regelnummer] en smelt of nat is ende daer om en smettet eens menschen hant niet diet an tast als een dinc dat waterich is \| sijn substancie is wit vander claricheit des subtilen waters Ende vander witticheit der eerden die wel subtijl 43970[regelnummer] is ende verduut ende het heeft oec een wittich- eit vander toe menginge der luchten Item quic- ziluer heeft oec dat proper of eyghenheit dattet niet gecoaguleert en wordt by hem seluen sonder sulfur mar inden sulfur mitter 43975[regelnummer] substancien des loods wordet gecongeleert daer om wordt daer geseit dat quicsiluer ende sulfur elementen sijn dat is materie ende beginselen alre natuerliker metallen Alle dese dinghen werden besceideliken geseyt 43980[regelnummer] in libro metherorum Ende auicenna exponeertGa naar eindnoot43980 aldus ende seit dat quicziluer is beginsel alre metallen ende daer om ist een simpel ende een puer element bi dat die ander sijn ende van sijn- re virtuten heeft die een dit geseit ende die 43985[regelnummer] ander dat Ende wat die medici daer of weten dat machmen merken bi desen woerden ende ver- staen Platearius seit dat quicziluer heet ende vucht is van sinen wesen inden vierden grade al ist dat sommige oerdelen te wesen cout ende 43990[regelnummer] vucht inden vierden grade want dattet warm is dat wort getoent bi sinen wercken daer om dattet onbijnt doerschiet ende in snijdt mar wantment inden tasten ende anders coudt gheuuelt so ist coudt quanchuys 43995[regelnummer] Ende dat sommighe seggen dat quicziluer een ader vander eerden is ouermits tekinghe geworden dat scijnt loghen te wesen daer om want ouermits hetten des viers so gaet hi lichteliken wech in roke mar het 44000[regelnummer] wordt vander eerden geboren ende coemt voert vloiende oft water waer ende in enen dich- ten vate dat vast besloten is ende in een cou- de stede gheset machment menih iaerGa naar eindnoot44003 houden ende het hangt also vast aen een of 44005[regelnummer] te samen datmens mit ghenen dinghen ge- menghen en can ten sy dat hi eerst geslecht wordt of gedoet Ende hi wordt gedoodt mit spekel wanneer dat hi daer mede ghewreuen wordt ende sonderlinghe als derGa naar eindnoot44009 44010[regelnummer] ossis sepie toe ghemengt wort Item quic- ziluer vliecht van lichter hetten in ro- ke wech ende sceidt hem ende die roke hin- dert den luden harde zeer die den roke ontfaen want hy brengt beuinghe ende 44015[regelnummer] popelzie in die zenen onslappende ende morwende Ende inden mont ghenomen ende voert int lijf of in die oeren ghegoten doodt die lede doerborende ende doer gra- uende Ende sonderlinghe is goet geyten 44020[regelnummer] melc ghedroncken teghen dese zuyct ende des most een groet deel wesen ende die sieke moet hem euen dicht roeren ende wanderen Item totten seluen is oec son- derlinghen goedt datmen alssen ende
[Folio 288r]
44025[regelnummer] ysop coke in wijn ende drinck den wijn Hier toe heuet platearius gheseit Ende het hyet daer om quicsiluer om des wil dattet die materien in snijdt daert in ghegoten wor- det als ysidorus seit libro xv. daer hi oec wat 44030[regelnummer] vucht ende seyt Het wordt in ouden pis- husen gheuonden ende specialiken in siluer oeuenen daer die goutsmede wonen Ende sonder dit quicziluer en machmen gheen gout of coper of ander metalle deghelijc 44035[regelnummer] vergulden Het wordt best in glasen va- ten gehouden \| want het eet die ander substancien ten lesten al en wech Hier toe heuet ysidorus gheseit libro xvi. int capit- tel vanden metallen Item ziluer dat wit 44040[regelnummer] is ende puer dat is van goeden ghelude ende heeft enen goeden clanc ende men macht wel hameren ende smeden nochtans min dan gout Ende vaten ghemaect van finen ziluer behoudt balzem alte langhe Ende 44045[regelnummer] helpt die craft in iaspis te houden want iaspis heeft meerre duecht als hi in zil- uer gheset is dan als hi in gout gheset is als gheseit wordt inden lapidarius ende alst ghesmouten staet inden viere so staet 44050[regelnummer] scoen roet ende claer ende alst cout is so ist we- der hardt ende dicht Ende al ist dattet grof van materien is nochtans ist dat best naest den goude inder verwen ende inder weerden onder alle die ander me- 44055[regelnummer] tallen Het is medicinael ende het ghe- neest veel zyecten want sijn vijlsel of scuuym gheneest wonden ende vultse mit vleysche ende en later gheen vuyl vleysch wassen en maect een scoen liclauwe ende zuuert die 44060[regelnummer] onreinicheit des lichaems ende bescermt die canteri van stanck ende van vervulin- ghe Canteri dat is een brant die gebrant is mit gloeyende ziluer aen des men- schen lichaem Ende het starct die vloeyende 44065[regelnummer] lede ende bijntse ende alst eerde raect so cri- ghet een rodicheit of een roesticheit ende alsment weder wrijft mit soute ende mit sande so wordet weder wit. Dat viij. capitel vanden adamant 44070[regelnummer] ADamas is een adamant ende is eenGa naar eindnoot44070 clein steen van yndien ende onghe- corrumpeerdt ende heeft een yserighe verwe ende blinckinghe vanden cristal ende en is nemmermeer meerre dan een hazelnote 44075[regelnummer] desen steen en wijct gheenre materien. noch yser noch vier noch en wordt nem- mermeer heet waer om datten die grie- ken hieten onghetemde craft mar men mach- en mit versschen boxbloede breken mit 44080[regelnummer] welken stucskens die daer of vallen die grauers ghesteinten ende gemmen mede doergaten ende grauen dese steen misdoet den magneet want hy en ghehenghet den magneet niet dat hi yser na hem trec- 44085[regelnummer] ken mach als hi daer bi is want hi trec- ket afterwaert Men seit dat dese steen venijn vedrijft ende menigerhande anxtenGa naar eindnoot44087 Ende hi is den wigelaers ende den gokelaers contrari Hier toe heuet ysidorus geseit 44090[regelnummer] libro xvi. int capittel vanden crijstallen Item dese steen is een steen der versueninghe ende der minnen als diascorides seit want waer een wijf van horen man gegaen ende si wert weder gheropen in die graci haers mans 44095[regelnummer] ouermits die virtuyt des steens lichte- lijc Item die selue seit waer dat sake dat die man desen steen heymelijc sijnen wiue des nachts onder thoeft leide als si sliep so soude hy van haer weten of sy reyn 44100[regelnummer] waer van anderen mannen want waer si reyn si soude al slapende horen man inden ar- men gripen ouermits craft des steens Ende waer si ontrouwe si soude rokeloes van- den bedde schieten Item die duecht des
[Folio 288v]
44105[regelnummer] steens is als diascorides seit dat dese steen ge- dragen aen die lufter sceen vanden arm is goet teghen die viande ende teghen ver- woetheit ende tegen kiuinge ende scheldin- ge ende tegen die witte wiuen ende teghen 44110[regelnummer] veel droemen ende venijn Dat ix. capitel vanden ametist AMetistus is een steen van yndienGa naar eindnoot44112 die welke onder die purpur gemmen die principaetscap houdt Item ametistus is 44115[regelnummer] ghemengt mit purpurre verwen ende mit violetscher verwen scietende of wyt laten- de oft vlammen waren als ysidorus seit het is een ander gheslacht dat neder gaen- de is totter iacincten niet te mael vierich 44120[regelnummer] mer hi heeft een winighe verwe Ende daer sijn vijf specien als ysidorus seit Item diascorides seit dat die purpur die edelste is ende nvt- ste voer die ander want sijn virtuut is tegen dronckenscap ende houdt enen mensche wa- 44125[regelnummer] kende ende verdrijft quade gedachten ende ge- uet goet verstant ende hi is morwe te grauen Dat x. capitel vanden steen agathes AGathes is een zwarte gemme heb-Ga naar eindnoot44128 bende witte aderen Ende wordt agathes 44130[regelnummer] geheiten vanden ryuier des zeluen naems dat in cicilien loept daer dese gemme eerst by ghevonden werdt als ysidorus seit Mer nv wordt hi in menighen landen ge- vonden Het is een gheslacht dat creticum 44135[regelnummer] heit mit gelen aderen ende daer is een ghe- slacht dat indicum heyt ende is menigerhan- de mit bloedighen stippen dat eerste ghe- slacht seit ysidorus is goet in magica ar- te dat is inder consten van nygromancien 44140[regelnummer] want si verkeren die tempeesten daer mede ende doen daer riuiren mede staen Ende dat sel- ue gheslacht is goet als dyascorides seit totten formen der coninghen ende die grauen der droemen te wijsen Ende dat gheslacht dat- 44145[regelnummer] men creticum heyt verwandelt vresen en- de sorgen Ende maect sinen drager bequaem ende behaechelic ende wel sprekende ende starck Ende dat dorde geslacht als indicum starcket gesicht ende is goet tegen venijn 44150[regelnummer] Dat xi. capitel vanden steen albeston ALbeston is een steen van archadienGa naar eindnoot44151 ende is van yseriger verwen ende heeft sinen naem na den viere daer om want als hi eens ontsteken is so en wardt hy nemmer- 44155[regelnummer] meer ghelescht daer dat hantwerck af ghetymmert is vanden welken die heyden den hoefde ongheloue maecten want daer was in venus tempel een barnende lanterne of een licht datmen niet lesschen 44160[regelnummer] en mocht mit gheenre tempeesten of regen als ysidorus seit libro xvi. int eerste capitel vanden gemmen Dat xij. capitel vanden steen abscicus ABscicus is een zwarte gemme endeGa naar eindnoot44163 is wichtich ende swaer onderdeilt mit roden 44165[regelnummer] aderen Ende assmen dese gemme eens heet ma-Ga naar eindnoot44165 ket by den viere so blijft si vij. dagen he- te als ysidorus seyt int capitel vanden zwarten gemmen Dat xiij. capitel vanden steen alabandina ALabandina is een gemme ende is ge-Ga naar eindnoot44169 44170[regelnummer] seit vanden lande van alabanda in asia wes verwe is ghelijc den calcedoni mer openre als ysidorus seyt vanden cris- tallen Mer dyascorides seit dat alabandina is een claer gemme ende rodelachtich als 44175[regelnummer] sardius wes virtuut is te doen bloeden ende dat bloet te meeren Dat xiiij. capitel vanden steen argirites ARgirites is een gemme die den zil-Ga naar eindnoot44178 uer ghelijct hebbende gulden spockelen den 44180[regelnummer] welken ghelijc is inder verwen andro- maya wes verwe oeck ziluerich is als ysidorus seit ende is viercant van vormen als een taerninc ende is starc als een adamant die gokelaers gaeuen desen steen den naem 44185[regelnummer] also om dat si meynen dat hi gramscap brey- delt als ysidorus seit int capitel vanden gulden gemmen
[Folio 289r]
Dat xv. capitel vanden steen astryon AStrion is een gemme van yndien endeGa naar eindnoot44188 is by na als een cristalle in wes middel 44190[regelnummer] lucht ende sterre mit enen scynsel eenre volre manen Ende aldus heeft hi den naem van astris dat is vanden sterren daer om datter een ma- nier van eenre sterre is geset als ysidorus seyt Dat xvi. capitel vanden steen allectoriaGa naar eindnoot44194 44195[regelnummer] ALlectoria of allestrius is een steen dieGa naar eindnoot44195 gevonden wort inden capponen of hanen ende is gelijc enen donckeren cristal ende als hi op sijn groetste is so is hi also groet als een boen Men seit wie dat desen steen heeft in 44200[regelnummer] kiuinge of in striden dat hi niet verwonnen en mach werden als geseit wordt inden lapi- darien Item van deser seit diascorides dese steen allectorius verwect die min ende maect enen man bequaem ende stantaftich ende enen verwinreGa naar eindnoot44204 44205[regelnummer] bescheiden ende maect vriende ende verdrijft dorst inden mont ghehouden Dat xvij. capitel vanden steen asterites ASterites is een witte gemme hou-Ga naar eindnoot44208 dende in haer een besloten licht gelijc eenre 44210[regelnummer] sterren Ende maect die radien vander sonnen wit Dat xviij. capitel vanden steen amaritesGa naar eindnoot44211 AMarites is een steen of een gemmeGa naar eindnoot44212 vanden welken waert zake datter een cleet af geraect waer tegen tfuer dat weder staet 44215[regelnummer] hi ende doet men tfuer daer in het en sal niet barnen mer alst claerheit ontfanghen heeft so salt te lichter scijnen ende is gelijc den aluyn die men alumen scissile heit Ende is contrari alle der touernien der goke- 44220[regelnummer] laers als ysidorus seit libro xvi. capitulo x. Dat xix. capitel van bytumen eenrehande aerde Bytumen is een taye limige aerde dieGa naar eindnoot44222 inden broeken leit oft lijm waer ysidorus seit libro xvi. capitulo ij. dat bytumen is een taye aer- 44225[regelnummer] de die gevonden wort int lant van iudeen by eenre stede daer men aspaltum vijnt dat is eenrehande lijm wes natuer barnende is ende den vier al sib Ende het is van so groter taiheit dat mens niet breken mach noch mit 44230[regelnummer] water noch mit yser mer alleen mit men- strualighen bloede vanden vrouwen Het is goet die scepen mede te vergaderen ende te sa- men vuegen Item van desen bytumen wort ge- seit in plateareo dat aspaltum ende bytumen iu- 44235[regelnummer] daicum dats iuedsch lijm heet ende droege sijn inden dorden graet Ende is een aerde van zwarter verwen ende zwaer ende stinckende ende is een aerde als sommige seggen vanden scu- me dat vander doder zee gecomen is ende is ge- 44240[regelnummer] worden als eerde Ende heeft macht te trec- ken consolideren ende verteren ende het is seer goet wonden ende quade vlceren mede te consolideren ist dattet gepuluriseert wert ende dat ment in een droge wonde werpt is dat die wonde 44245[regelnummer] zeer lanc ende breet is Item ist oec goet tegen die passien der moeder die de geestelike lede bedrucken dat men suffocaci heyt der moeder ist dat men den roke ter nazen ende ten monde ont- faet Ende is oec goet den fleumaticis die 44250[regelnummer] garen slapen ende litargicis want het zuut die fleume wten hoefde Dat xx. capitel vanden steen berillusGa naar eindnoot44252 BErillus is een steen van yndien ende isGa naar eindnoot44253 gruen gelijc den maraude mer hi wort ge- 44255[regelnummer] polijst mit blekicheiden of hi wort vanden genen van yndien gevormt in ses hoeken op dat men syn verwe niet bekennen en soude Ende wortGa naar eindnoot44257 hi anders gepolijst so en heeft hi geen blinc- kinge. ysidorus seit dat sijn geslachten sijn int capitel 44260[regelnummer] vanden gruenen gemmen daer hi seit van criso- berillus ende is een speci van berillus wes ble- ke gruenicheit wederblijct in eenre gulden- re verwen ende desen sent ons dat lant van yndia Item diascorides bescrijft ons die virtuten van- 44265[regelnummer] den berille Ende seit dattet die beste berille is die daer bleecste is Ende hi is goet te- gen die vrese der vianden ende maect enen man on- verwinlic ende goedertieren ende geeft goeden sin
[Folio 289v]
Ende is goet teghen ghebreken der leueren ende 44270[regelnummer] teghen ruspinge Ende hy gheneest natte oghen ende hi verbrant die hant sijns dragers ist dat hi en lange ende stijf in die hant houdt ende dat hy den steen teghen dat oghe vander sonnen houdt of seit hi maect den menschGa naar eindnoot44274 44275[regelnummer] groet verheuen ende hi mint hilic tusschen man ende wijf ende houdtse verenicht. Dat xxi. capitel van een steen genoemt calculus. CAlculus is een steen der eerden toeGa naar eindnoot44278 ghevuecht ende is ront ende sonderlin- 44280[regelnummer] ge hardt ende puer ende aen allen zijden saeft ende slecht ende dit is een keselinc Ende een ander steen die desen contrari is die scerp ende serp is als hy in een cousse coemt of in een schoe so eet des menschen voet ontwe ende dese 44285[regelnummer] hiet scrupulus ende is een cleyn steenken Item ysidorus seit libro xvi. capitulo iij. dat dicwijl een steenken den dieren inden lichaem wasset van hetten ende van tayen humoren als nv inder blazen ende nv inden nyeren als constantinus seit Soect bouen int 44290[regelnummer] seuende boec int capitel vanden passen des steensGa naar eindnoot44290 Dat xxij. capitel vanden wetsteen COs dat is een wetsteen daermen opGa naar eindnoot44292 scuert Item daer sijn sommige wetsteen die olie behouen salmen daer een mes op 44295[regelnummer] scarp maken ende sommige behouen water die olie wil den saften steen ende twater den scerpen die wetsteen heeft dese eyghenscap ouer hem als ysidorus seit int selue boec int dorde capittel dat in dien dat hi een ander 44300[regelnummer] dinc scarp maect so verteert hi hem seluen Item gregorius Sijn puluer die van hem gaet is goet ter medicinen ende heeft macht te droghen ende te wederslaen ende bloet te stempen als constantinus seyt. 44305[regelnummer] Dat xxiij. capitel vanden calcsteen CAlx dat is een ghebarnt steen vanGa naar eindnoot44306 wes toe menginge mit zand ende mit water men morter maect ende is leuende calc gehieten als ysidorus seit al ist dat hi in- 44310[regelnummer] den werck cout schijnt nochtans hout hy barnende hetten of viere int verborghen want alsmen daer cout water op ghiet so brec- ter vluchts tfier wt wes natuer heeft eenrehande wonderlicheit want na dien dat die 44315[regelnummer] calc begint te dorren so wordt hi inden wa- ter ontsteken mitten welken tfuer pleecht gelescht te werden ende hi vordt mit olienGa naar eindnoot44317 gelescht daer tfuer mede onsteken wort Ende hi is goet mede te metselen ende vuch- 44320[regelnummer] ter den enen steen mede aen den anderen Ende die calc die vanden witten steen wordt ende vanden harden die is best mede te metselen Ende die vanden morwen steen is die is nvt- ste onder dat dack mede te lemen hier toe 44325[regelnummer] heuet ysidorus gheseit libro xvi. capitulo iij. Item pla- tearius seit dattet calc heet ende droge is in- den vierden grade Ende als hi gemengt is mit olien so geneest hy puysten ende wonden ende dat gesneden is dat consolideert hi ende 44330[regelnummer] sluyt ende hi eet ouertallich vleisch ende en latet gheen vuyl vleisch wassen inden won- den Item leuende calck gemengt operment ende mit water gecoect doet haer wt vallen Dat xxiiij. capitel van moerter 44335[regelnummer] CEmentum dat is moerter ende is eenGa naar eindnoot44335 vergadaringhe van calc van zandeGa naar eindnoot44336 ende van water dat goet is mueren mede te metselen ende die stenen te samen te doen bin- den ende die wanden mede te witten ende is 44340[regelnummer] een beghin op eenre want daermen op malen wil ende sonderlinghe waert van plaestro of van gipsus of van enen ande- ren steen die lucht gelijc enen glaze ende men hieten in duytsch sperkalck of sperglas 44345[regelnummer] ende is doerschinich Ende in zassen wassen grote berghen ende die lude setten des win- ters alst vriest voer hoer kelre veynsteren Dat xxv. capitel vanden carbunckel steen.
[Folio 290r]
CArbunculus dat is een alte lieuenGa naar eindnoot44349 44350[regelnummer] costeliken steen ende is daer om carbun- culus ghehieten na carbo dat is een cole viers want hi glimt gelijc eenre barnender colen wes schininge of licht des nachts niet verwonnen en wordt van hem sijn xij. ghe- 44355[regelnummer] slachten mar dat sijn die beste die de radien wt geuen ende luchten als een viere als ysidorus seit libro xvi. capitulo xiij. dese carbunkel wast in li- bien daer die trogoditen wonen Ende die best van allen is die van vieriger verwen is omgort 44360[regelnummer] mit eenre witter ader wes eyghenheit is \| wort hi geworpen int vier so leit hi of hi gelescht waer onder dode colen mar werpt- men daer water op so begint hi te barnen Ende een ander gedaente van carbunckel is die- 44365[regelnummer] men scaudasicus hiet in een stede vanden lande van indie daermen dien also vijnt genoemt in wes gedaent openbaren binnen of gulden droppelen waren binnen luchtende of si vier waren ende dese gemme en machmen also 44370[regelnummer] hoech niet prisen si en is veel beter ende daer is een ander species diemen signes hyet ende is also gehieten vander barninhe der lampen ofGa naar eindnoot44372 der keerssen Ende dese is tweerhande die een gheeft purpur radien wt ende die ander is 44375[regelnummer] die een caf of een stro op heft als hi op een cleet eerst gewreuen wert ende dat hi also gemaect is desen en machmen niet wel gra- uen Ende al wort hi sommels gegrauen alsmen daer mede zeghelen sal so neemt dat ge- 44380[regelnummer] grauen twas leliken na hem ofter een dierken in gebeten had ende nemet wasse na hem als ysidorus seit Item totter gedaenten van enen carbunckel wordt balagius gebracht die roet is ende vierlichtende als dyascorides seit \| ende 44385[regelnummer] men seit dat dese species van carbunckel wordt geuonden inder ader van enen saphier ende grijpt eenrehande neuel ter manieren van eenre voncken biden vier balangien die welc haer stroyet int ouerste vanden 44390[regelnummer] steen ende dat machmen bescehdeliken sienGa naar eindnoot44390 ist datmen daer nauwe op merct Dat xxvi. capitel vanden steen crisoprassus. CRysoprassus is een steen in ethio-Ga naar eindnoot44393 pien den welken tlicht verbercht ende 44395[regelnummer] die duysternis melten des nachts is hy vuerich ende des daechs gulden als ysi- dorus seit des daechs en sietmens nauwe dan of hi bleec gout waer ende daer is een ander crisoprassus in yndien ende is prassio 44400[regelnummer] gelijc inder verwen of porreyden ende wort ouersprenkelt mit sommighen gulden dropen of stippen als inden lapidarius geseit wort Dat xxvij. capitel vanden steen calcedonius. CAlcedonius is een bleec steen endeGa naar eindnoot44404 44405[regelnummer] heeft een plompe verwe als die half is tusschen den berille ende den iacinct als ge- seit wort inden lapidario men mach en gheen van sinen gheslacht grauen ende hi trect een stro na hem dit seit ysidorus dese steen doerghe- 44410[regelnummer] gaet ende gedraghen doet die saken verwinnen ende is goet teghen duuelsche gedroch ende hi behout sijn virtuten als dyascorides seit Dat xxviij. capitel vanden steen crisolitus. CRysolitus is een steen van ethio-Ga naar eindnoot44414 44415[regelnummer] pien luchtende als goudt ende scin- rende als viere Ende is der zee gelijc inder verwen neygende ter gruenicheit in gou- de geset ende gedragen in die lufter scheen des arms so veruaert hi ende veriaecht die 44420[regelnummer] duuels Ende hy helpt teghen die anxten ende veruernissen die des nachts comen ende minret die melancolie ende verdrijftse ende starct dat verstant als diascorides seit Item van- den crisoliten sijn sommighe specien die 44425[regelnummer] crisolimphis hieten wes verwe des daechs gulden is ende des nachts vierich ende daer is een ander species van crysolitus die cri- solentus hiet Ende is gulden inder verwen
[Folio 290v]
wes aengesicht des merghens scoenre is 44430[regelnummer] ende na verduystertse die verwen ende grijpt haestelic viere die welke als hi biden vie- re is so wort hi haest ontsteken als ysidorus seit libro xv. int capittel vanden gulden gemmen Dat xxix. capitel vanden steen celidonius. 44435[regelnummer] CElidonius is een cleyn steen nochtansGa naar eindnoot44435 is hi precioes Ende daer sijn twe specien als swart ende roet Ende si werden vten buke der swaluen getoghen ende si sijn cleyn ende lelic mar inden craften en sijn si den meesten niet 44440[regelnummer] ongelijc mar si sijn veel meerre inder vir- tuten Item die rode is goet tegen limaticamGa naar eindnoot44441 passionem dat is een zuyct die den luden wast ende coemt na dat die maen waent of wast ende hi is goet tegen raserie ende tegen 44445[regelnummer] oude quelinghe ende maect enen wel spre- kende bequaem ende behaechlic ende die swart is goet teghen deerlike humoren ende tegen coertzen ende gramscap ende in wateren gewas- schen ende mit dien water die oghen ghe- 44450[regelnummer] wasschen gheneestse dit seit lapidarius. Dat xxx. capitel vanden cristalle CRystallus is een claer steen luchten-Ga naar eindnoot44452 de ende is waterich inder verwen Men ghe- loeft dattet snee is of ijs dat lange ghe- 44455[regelnummer] leghen heeft ende is verhardt waer om dat hem die grieken dien naem ghegeuen hebben Het wast in almanien ende in cypers ende son- derlinghe noerdtwert inden hoghen ber- ghen daert also bitterlike zeer vriest ende 44460[regelnummer] daer des somers die son also bitterlike heet scijnt ende dit moet veel tijds nemen eert hier toe comen can Ende alsmen dit set teghen den radien vander sonnen so grijpt die vlamme datmen daer mit dorren boemvijst 44465[regelnummer] vier aen ontsteken soude Ende sijn gesicht ghesent totten drancken en werct anders niet dan dattet coude liden mach hier toe heuet ysidorus gheseit libro xvi. capitulo xiij. Item diascorides seit vanden cristal dattet crystal 44470[regelnummer] niet alleen hardt en werdt vander craft der coudtheit mer meer vander craft der aerdicheit wordt verkeert in enen steen Sijn verwe is den yse ghelijc Sijn virtuyt is teghen den dorst ende teghen 44475[regelnummer] hetten ende als hi ghewreuen is mit honich ende ghedroncken so meeret hi die melck inden borsten is dat sake dattet melc eerst verloren is van heter soken Ende oec ghe- nomen inden dranck is hi goet teghen 44480[regelnummer] passien der dermen Item dat vanden wa- ter natuerlic crystal wordt als gregori- us seit want dat water heeft van hem sel- uen een vloyinghe mar omder groter coutheit wordet verkeert in cristal want 44485[regelnummer] daer staet ghescreuen in ecclesiasticis die noerde wijnt blies ende congeleerde crystal Dat xxxi. capitel vanden steen ceraimus CEraimus is een steen die den cry-Ga naar eindnoot44488 stal ghelijc is ende is in germanien 44490[regelnummer] dese is besmet mit eenre verwen diemen ceruleus hyet Ende daer is een ander in spaengen die blinct als een vlamme dese vallen vanden steden des donres ende si sijn goet teghen die blixemen als ysido- 44495[regelnummer] rus seit Item men seit inden lapidarius wanneer dattet zeer donret ende weder lichtet so vallen dese stenen Ende so wie dat dese cuysscheliken draecht die en sal van- den blixemen niet gheslaghen werden 44500[regelnummer] noch die stede noch thuys daer hi in is of hi en sal niet ghequetst werden Item haerre beider virtuyt is stride ende ander saken te winnen ende si sijn goet tot zueten slapen als daer gheseit wordt 44505[regelnummer] Dat xxxij. capitel van corael COrallus dat is een corael steen endeGa naar eindnoot44506 wasset in die rode zee ende also lan- ge als hi bedect wordt mit water so bli-
[Folio 291r]
uet hout mer wanneer dat hy wt gheto- 44510[regelnummer] ghen wordt ende vander lucht geraect wordt so wordt hi in enen steen verhart sijn telgheren sijn onder den water wit en- de morwe ende als si mitten netten wt ghe- toghen werden so bestaen si te roden ende 44515[regelnummer] steen te werden als ysidorus seit int capit- tel vanden roden gemmen Ende hoe dat die peerlen van yndien precioser ende lieuer sijn by ons alsoe veel is coral lieuer by dien van indien die wighelaers seggen dat 44520[regelnummer] corael den blixem wederstaet Ende hi is twi- erhande als wit ende roet ende men vijndes nemmermeer langher dan enen haluen voete Ende die roede is goet teghen alle lopinge van bloede ende teghen dat grote euel ende te- 44525[regelnummer] ghen becoringe vanden quaden iaer ende hy menichfoudicht die vrucht ende bescer- met coern opten velde ist dattet daer ge- grauen wort totten vier hoeken vanden acker Dat xxxiij. capitel vanden steen corneolus 44530[regelnummer] COrneolus is een doncker roet steenGa naar eindnoot44530 nochtans is hi nvt ende precioes Ende de- se steen aen den hals ghedraghen of inden vingher zachticht die gramscappen waert dat yemant tegen v quaet wesen woude 44535[regelnummer] Ende een vrouwe die de lopinge te zeer hadde die souden draghen want hy doet den vloet sitten gaen Dat xxxiiij. capitel vanden steen dyonisius DYonisius is een swart doncker steenGa naar eindnoot44539 44540[regelnummer] ouersprenkelt mit roden aderen Ende heit daer om also want waer hi ghewreuen ende mit water ghemenget so doet hi den wijn wel ruken ende dat nochtans wonder in dien is hy wederstaet dronckenscap 44545[regelnummer] als ysidorus seyt libro xvij. Dat xxxv. capitel vanden steen diacores DYacores is een luchtende steen alsGa naar eindnoot44547 berillus ende is bequaem om antwoerde te crighen vanden duuelen want hy ver- 44550[regelnummer] wect die duuels ende quade ghedachten Ende waert zake dat hi by enen doden gheleyt worde inden graue hy soude ter stont sijn craft verliesen want die steen is heylich 44555[regelnummer] Dat xxxvi. capitel van eenrehande metale ge- noemt inden tijden voerleden es ES is vander blinckinge der luchten ghe-Ga naar eindnoot44557 noemt als ysidorus seit want in voertij- den eer datmen vanden yser te seggen wist so 44560[regelnummer] plachmen mit coper te ploegen ende tlant te breken ende si plagen daer mede te vechten ende doe worpen si gout ende suluer en wech mer nv is gout in die hoechste eer Item iob xxviij. Coper wordt ghemaeet alsGa naar eindnoot44564 44565[regelnummer] ander metallen van zuluer ende van quiczuluer mer dat geualt als daer meer vanden zul- uer is dan vanden quiczuluer ende dat zuluer is eerdich ende niet puer hebbende een ro- de verwe die verbarnende is mer dat quic- 44570[regelnummer] ziluer dat middelbaer is noch niet alte subtijl daer wort coper af gemaect als die twe vergadert werden als aristotiles seit en- de als ysidorus seit int capittel vanden coper Ist zake dat coper gemenget is mit ande- 44575[regelnummer] ren metallen so verwandelet sijn verwe en- de sijn virtuyt alst openbaert in latoen daer is een ghslacht van coper dat co-Ga naar eindnoot44577 ronarium heit dat van tayen coper dunne ge- slaghen is ende is gheverwet mitter gal- 44580[regelnummer] len van enen stier ende heeft die ghedaente van goude ende die sangers plagen daer cronen af te hebben ende daer om heitet co- ronarium Item alle coper loept haesteliken in groter couden dan in anderen tiden ende wort 44585[regelnummer] haesteliker lelic ten si datment mit olien bestrijke Item ysidorus seyt men mach van coper alte veel dings maken als trompetten potten. ketelen. lepelen ende deser ghelijc
[Folio 291v]
Item die steen daert coper of ghecoect 44590[regelnummer] wordt is van groter hardichet ende dich-Ga naar eindnoot44590 ticheit waer bi dat hi niet haestelic ghe- broken en wordt ten si dat hy eerst in een rotse mit alte starken viere verbrant werdt want men moeten achtweruen of neghenwer- 44595[regelnummer] uen verbarnen eer datment coper volcomelic wt getrecken can ende gezuueren als die lu- de segghen diet te barnen pleghen Item co- per gebrant datmen es vstum hiet in die apoteke heeft virtute te ontbinden te ver- 44600[regelnummer] teren ende te dunnen ende die quade humoren te verdriuen ende het geneest wonden ende zuuert die donckerheit der oghen ende eet ouertallic vleysch ende en laets niet weder wassen als platearius ende dyascorides segghen 44605[regelnummer] Dat xxxvij. capitel van electrum ELectrum is daer om also gehieten omGa naar eindnoot44606 dattet totter radien der sonnen claerre lucht dan gout of siluer want men seit dat electrum machtiger ende craftiger is ende dat metal- 44610[regelnummer] le is edelre dan alle ander metallen Ende van desen sijn drie gheslachten daer is een dat eerst vloyet vten boem datmen sap hiet want wanneert eerst vten boem loept so ist een we- ke gumme mar na wordet hart van hetten 44615[regelnummer] of van couden ende also hart als een doerschi- nich steen inder manieren van cristal dat ander geslacht des metals hietmen dat geuon- den wordt ende wordt gehadt in precio dat dorde wordt van drien pecien gouds ende van 44620[regelnummer] eenre pecien ziluers Ende dat natuerlic elec- trum dat is van dier natueren dat wanneer dit natuerlic electrum is in eenre waerscap- pinge ende datter lichten bi staen of comen so blincket claerre dan alle die metallen Ende 44625[regelnummer] isser venijn inder tafelen of omtrent dat selt melden want ist datmen daer in schenct so ma- ket een barstinge ende verwandelt hem snelli- ken in menigerhande verwen ter manieren van enen hemelschen boge hier toe heuet 44630[regelnummer] ysidorus gheseit libro xv. int leste vanden me- tallen Item vanden consteliken electrum datmen maect ouer ezechiel seit gregorius wan- neer dat gout mit ziluer gemengt wort Tsiluer wasset totter claerheit Ende tgout 44635[regelnummer] mitter claerheit dat getemperde siluer ver- liest sijn virtuyt mar alleen totter sierheit des toe gemengden ziluers so begint dat ziluer een luttelken te bleyken Ende dat ghe- waer electrum wordt van sommigen arpago 44640[regelnummer] gehieten daer om dattet alle bladeren ende stroe ende vezen van clederen na hem trect ge- likerwijs dat magnes yser na hem trect als ysidorus seit libro xvi. capitulo vanden roden gemmen Item die mensch neemt licgtelijc in alre manie- 44645[regelnummer] ren wat verwen dat hy hebben wil Ende het wordt haest besmet vander wortelen auense ende vander mosselen als die zelue seyt Dat xxxviij. capitel vanden steen echites EChites is een steen van yndien ende vanGa naar eindnoot44649 44650[regelnummer] persien die geuonden wordt inden ouer vander laechster zee van indien ende oec van persien ende is tweerhande als ysidorus seit als manne- ken ende wijfken Ende si werden altoes bey- de geuonden inden nesten der aernen Ende sonder 44655[regelnummer] dese en can die aern gheen ionghen crigen Ende daer om houdtse die aern altoes in sinen nest Tmanneken van desen is hardt ghelijc eenre gallen ende een luttel scinren- de Twijfken is weke ende morwe Ende die 44660[regelnummer] steenkens gebonden aen eenre vrouwen die in arbeide gaet doen haest die kijnder te voerschijn comen Ende si doen onderwilen der vrouwen misdracht hebben ist sake datmen- se by haer alte langhe laet legghen want 44665[regelnummer] daer soude wat na vter wijflicheit comen waert datmense niet haestelic en wech en naem als ysidorus seit libro xvi. capitulo iiij. dese steen heeft oec enen anderen steen in hem ghe-
[Folio 292r]
lijc dat die vrouwe doet die kijnt draecht 44670[regelnummer] als dyascorides seit ende oec wordet in la- pidario geseit wes virtuyt is soberheit te gheuen ende rijcheit te merren ende min ende maken enen man verwinre ende gunstich Ende ver- biedt dat vallen vanden groten ongemake 44675[regelnummer] Ende waert datmen op yemant vermoede dat hy verghifnis gedaen had ende hy sculdich waer ende men desen steen onder sijn spise ley- de so en soude die mensch die spise niet swelghen moghen Ende trectmen den steen we- 44680[regelnummer] der wech so sal hi wel eten Dat xxxix. capitel vanden steen emachites EMachites is een yserich steen endeGa naar eindnoot44682 wast in affrica in yndien ende in arabi- en ende hi wort haest verkeert in eenre bloe- 44685[regelnummer] diger verwen als ysidorus seyt Het stempt dat bloet ende lopinge der blasen ende dat menstruum ende tantvleysch als dyascorides seit In platea- rio wordt geseit dat hi is cout ende droghe van natueren ende heeft macht bloet te strem- 44690[regelnummer] men Ende wordt geseit van emach dat is bloet ende chitis dat is wederstaen waer bi dat hi goet is den ghenen die bloet spuwen ende is goet tegen dat buyceuel dissintiram Dat xl. capitel vanden steen elytropia 44695[regelnummer] ELytropia is een gruen gemme mitGa naar eindnoot44695 bloedigen aderen ende dropelen ouerstroit ende ist dat hi int water geleit wort tegen den radien der sonnen doet dat water wt sieden ende verkeert in enen neuele Ende na een luttelken 44700[regelnummer] wort die neuel verkeert in cleynen druepe- len van reghen Item dese selue gemme scijnt oec wonderlike dingen te doen want wordt si in een becken geleit in claren water so ver- wandelt si die radien der sonnen ende vanden we- 44705[regelnummer] derslach der sonnen scijnt si of si een doncker- heyt maecte ende beneemt der sonnen daer om- trent haer licht also dat die menschen die daer bi staen een donckerheit sien ende maect een bloedige verwe recht of die son eclip- 44710[regelnummer] seerde Ende daer om wanttet den menschen dunct die daer bi staen dat si der sonnen haer schijnen beneemt so wort dese gemme elitro- pia gehieten dat is verkeringe der sonnen Ende dat seyt ysidorus besceydelic ende dyascorides mede 44715[regelnummer] Ende des gelijcs doen dese gokelaers mit enen crude dat elitropia hiet ende becokelen der lude oghen daer mede want dat cruyt maect enen mensch datmens niet sien en mach ende dese gemme is in veel dinghen 44720[regelnummer] te prisen want si stempt bloet ende verdrijft venijn ende die gene die desen steen draecht en mach niet bedroghen werden Dat xli. capitel vanden steen enydros ENydros is een clein steen drupen-Ga naar eindnoot44724 44725[regelnummer] de mit ewighen drupelen nochtaus enGa naar eindnoot44725 smelt hi altemael niet noch hi en wort niet verminret Ende die reden waer om dat dit is die is quaet te bewysen Dat xlij. capitel vanden steen epistites 44730[regelnummer] EPistites is een schinrende steen endeGa naar eindnoot44730 roet desen steen gedraghen omtrent dat her- te bescermt ende dwinct quade stricken ende oec dwingt hy dese sprengelkijns ende die onvruchtbaer vogelen ende die neuelen ende 44735[regelnummer] die hagelen dat si den vruchten niet misdoen en moghen ende set der sonnen viere teghen ende gheeft radien wt Ende ist dat ghy de- sen steen in heten water werpt so en salt niet meer sieden ende wordt na coudt als 44740[regelnummer] ysidorus ende diascorides segghen Dat xliij. capitel vanden steen excolitos EXcolitos is een steen also ghenoemtGa naar eindnoot44742 daer om dat hy mit veertich ver- wen ondetsceyden is ende hy is zeer cleynGa naar eindnoot44744 44745[regelnummer] ende maect die oghen der menschen beuen- de die hem aensien Ende hi wordt ghe- vonden in lybien biden trogoditen. Dat xliiij. capittel vant yser
[Folio 292v]
FErrum dat is yser ende is gheseyt vanGa naar eindnoot44749 44750[regelnummer] feriendo dat is van slaen als ysidorus seyt want ouermits sijnre hardicheit \| werden die ander metallen ghetemt ende ghesmeedt ende te samen ghebonden \| ende al heuet sijn beghin vander eerden noch- 44755[regelnummer] tans ist sonderlinghe hardt ende dicht Item ysidorus seyt dat yser coemt van grouen quicsiluer dat niet reyn en is noch ga- tich ende van eerdighen grouen sweuel dat niet puer en is ende wanttet zeer cout ende 44760[regelnummer] droghe ende aerdich daer om ist yser cout ende droge ende is zeer hardt in sinen delen ende gedicht Ende wanttet min heeft in hem vander lucht ende vander vuchticheit watericheit dan die ander metallen daer om ist alte son- 44765[regelnummer] derlinghe quaet te smelten ende morwe te maken als ricardus seit Het is een manier dat yser werck mit olien te temperen op dat- tet niet te hardt en wordt vander coutheit des waters als ysidorus seit Een yser mit 44770[regelnummer] bloede geraect roest haestelijc ende alst in die substanci der ysers coemt so en comet daer niet lichteliken wt Item dat yser heeft een enicheit mitten adamant want adamas trecket yser na hem Item een gloyende yser 44775[regelnummer] dicwijl ghelescht in wijn of in melc so is die wijn of melc goet den ghenen die een verharde milt heeft als constantinus seit Item ysidorus seit dat yser int vier ontsteken wordt hardt ende het wort gecorrumpeert 44780[regelnummer] vanden smeten of slaghen Ende alst roet is so salment weder wt trecken want het en is niet goet datment daer langher in houdet Ende dat yser is den menschen nutter dan tgout in veel dinghen al ist dattet gout 44785[regelnummer] meer gemint wordt vanden vrecken Men mach ghemein orbaer sonder yser niet doen want men mach sonder hulpe vanden yset nietGa naar eindnoot44787 wel vri wesen vande vyanden Ende tghemeen recht wordt mitten yser gheregeert ende 44790[regelnummer] die onnoselheit wordt daer mede bescer- met Ende die coenicheit der quader wordt- ter mede bedwonghen \| ende sonder yser mach- men selden volbrenghen noch gheen wo- ninghe tymmeren noch gheen lant ackeren 44795[regelnummer] Item ysidorus seit dat een yser mitten anderen yser wordt scarp gemaect. Scoria ferri dat is die onreynicheit die inden vier ge- coect wordt Ende is also ghehieten daer om dattet vanden yser mit ghewelt des 44800[regelnummer] viers wt gheclopt is ysidorus Dat xlv. capitel van vijlinghe FErrugo dat is vilinge van yser alsGa naar eindnoot44802 die scueben ende het is dat datter of vliecht alsmen yser slaet alst vten vier coemt Ende 44805[regelnummer] heeft macht te droghen ende te dunnen ende daer om ist goet teghen die bestoptheit der mylten \| ende maect starkelijc coringhe ia also zeer dat si onderwilen den doot in bren- ghen ten si dat sijn quaetheit verdruct wordt 44810[regelnummer] datment enen nacht in puluer vanden ada- mant legghe of in water Item teghen die aenbeyen is fijn sijn puluer Ende stremt oec dissinturiam ende buyceuel ende het vreet ende smet eens menschen hant diet aen tast 44815[regelnummer] Ende hoe dat een yser meer puer is ende ge- polijst also wordet eer ende haesteliker van- den roest besmet ende gaet qualiker of dan in drie manieren als ouermits cokinghe des viers of ouermits vilinge eenre vi- 44820[regelnummer] len of ouermits wriuinghe eens hards steens of zands dit eyghen heeft die smettinghe des roests dattet mit lich- ten ongheual weder coemt totter stede inder welker het eens ghewortelt wordt 44825[regelnummer] Dat xlvi. capitel van een materie genoemt gleba GLeba dat is een vergaderinghe die teGa naar eindnoot44826 samen ghelopen ende vergadert is van puluer Ende hiet int gemein cleye Ende een
[Folio 293r]
ghebonden eerde dat is cleye ende als sy 44830[regelnummer] gesceyden is so ist puluer ende als si in enen clote verhadrt is so en ontfaet si gheenGa naar eindnoot44831 saet ende als si tsaet ontfanghen heeft so en laet sijt niet weder wtgaen Mer als si te broken is so dect si tsaet ende vuedet ende 44835[regelnummer] als si ghemorwet is ouermits reghen so vergadert si in haer eenrehande vettich- eit daer si die wortelen mede ouergiet op dattet zaet te voerschijn comen mach ende vrucht brenghen als gregorius seit Item 44840[regelnummer] dat cleye houdt onderwilen in hem die na- tuer vanden minneren Ende daer om vten cleye menigerhande dinghen comen specien als gregorius seit op die stede iob xxviij. Die stede sijns dat sijn saphieren steen ende 44845[regelnummer] cleye van dier stadt is goudt ysidorus. Dat xlvij. capitel van gemma GEmma is daer om gemma ghe-Ga naar eindnoot44847 noemt om des wil dattet lucht als een gumme als ysidorus seit die gemme gheuen den 44850[regelnummer] goude grote sierheit mit menigherhan- de verwen daer om seit ysidorus dat si preci- oes gehieten werden want daer en isser niet veel ende si sijn lief want alle dinc des luttel es dat is lief ende precioes als ge- 44855[regelnummer] screuen is \| tsermoen goeds was precioes dat is selden of luttel Ende het en sal nie- mant twifelen ten is waer dat den gemmen die cracht ende die virtuit van gode in ge- sait is want als geseit wort inden lapidario 44860[regelnummer] den cruden ende den gemmen is grote craft ge- geuen vanden welken sommige geuonden worden inden buke der eerden ende werden wt gegrauen mitten morghen ende sommighe werden vten diepen der zee geworpen Ende 44865[regelnummer] weet die stede van hem niet waer dat si ge- maect werden Ende dese gemmen werden altoes inden oueren vander zee bedect onder tsant Ende daer wasseter vele inden lichaem vanden voghelen ende vanden serpenten Ende 44870[regelnummer] wt wat dinghen dat die gemmen comen sy hebben grote craften ende si sijn van gode ge- edelt wanneer dat si edel sijn ende gerecht want als ysodorus seit int capittel vanden gul- den gemmen ende sijn quaet te kennen die ge- 44875[regelnummer] rechte vanden valschen gemmen want het geualt dicwijl dat die valsche gemmen den goeden ghelijc sijn datmense nauwe onderkennen en mach want sommighe maken een glas oft een maraude waer 44880[regelnummer] ende bedrieghen der luder oghen ende daer en is gheen dinc sonder bedroch Ende ysidorus seit dat alle dinc dat doerschinende is dat hieten wi gemmen mar die de dingen also oerdelen die werden bedroghen want daer 44885[regelnummer] scuylt dicwijl meer virtuten in enen cleinen donckeren adamant dant doet in enen doerschinenden sardius of berillus Dat xlviij. capitel vanden steen gagatesGa naar eindnoot44888 GAgates is een grof ruud steen endeGa naar eindnoot44889 44890[regelnummer] nochtans is hi precioes die welc eerst in cycilien in enen riuier die men gagates hiet gheuonden wordt al ist dat hi in bri- tanien groet ende veel gheuonden wort als ysidorus seit Ende hi is tweerhande als geel 44895[regelnummer] ende swart Ende die swart is effen slecht ende licht ende haestelic verbarnlic ende alsmen de- sen aent vier houdt so ruyct hi bina als wieroec ende als hi ontsteken is so veriaecht sijn roke die serpenten ende melt die ghe- 44900[regelnummer] ne die beseten sijn ende hi is den vianden con- trari ende hy melt den maechdom want ist datmen eenre maecht die scauelinghe daer of drinken gheeft so en sal si haer niet bepissen Mar gheeftment eenre deer- 44905[regelnummer] nen die gheen maecht en is si sal vluchts haer water moeten maken ia teghen horen wil als dyascorides seit Ende also wordt die maechdom bekent als die auctoers seggen
[Folio 293v]
Item die geel steen warm gewreuen trec- 44910[regelnummer] ket stroe nae hem die licht sijn Item hi is goet gedroncken den geenen die twater la- den want hi verteert die humoren die daer deerlic sijn ende men seit dat hi die leuer starct ouermits sijnre droecheit Sijn pul- 44915[regelnummer] uer starct die tanden die wekelike staen Item men seit dat hi seer goet is den ge- nen die des nachts leliken droemen hebben ende moyselen vanden viant sijn suffumiga- ci doen die menstrua comen den vrouwen 44920[regelnummer] als si haer stonde verloren hebben die noch ionc ghenoech sijn Ende hi beneemt weuten des buucs ende hi helpt den vrouwen zeer die in arbeide gaen ende al ist dat dese steen rude is nochtans doet hy veel wonders ysi- 44925[regelnummer] dorus seit dat dese steen inden water ontsteken wert ende inden olie gelest twelc wonder is Dat xlix. capitel vanden steen galactides GAlactides is een steen van asschigerGa naar eindnoot44928 verwen ende zuet inden smake Ende als 44930[regelnummer] hy ghewreuen wordt so geeft hi wt oft melc waer als ysidorus seit dese steen inden mont ghesloten bedrouet hart ende om den hals ghehangen so geeft hy den vrouwen soeke in hoeren borsten Ende aen der die 44935[regelnummer] der vrouwen ghebonden doetse lichteli- ken baren Ende wordt hi gepulueert ende ge- menget mit water ende mit soute ende alsoe dat gesprenkelt ouer die scaeps coye ende al om so crigen die scapen veel melcs ende sijn 44940[regelnummer] si rudich si werden daer af genesen dyascorides Dat l. capitel vanden steen gelaria GElaria is een witte gemme hebben-Ga naar eindnoot44942 de een ghedaente des hagels inder fi- guren ende is van also groter coutheit 44945[regelnummer] dat hy nemmermeer vanden vier warm en wordt als diascorides seit Dat li. capitel vanden steen geraticenGa naar eindnoot44947 GEraticen is een zwart steen mer hiGa naar eindnoot44948 verwint die verwe mitter virtuten den 44950[regelnummer] welken waert datten yemant droeghe als \| sijn mont voer ghewasschen waer die soude vlusch wel segghen ende we- ten wat een ander van hem gedacht had als gheseit wordt inden lapidario Ende 44955[regelnummer] die ghene die den steen ouer hem dra- ghet die wordt ghemint ende lief ghe- hadt van elker malc Ende sijn virtute wort aldus geproeft Men sal yemants lichaem mit honich besmeren ende ist dat 44960[regelnummer] si den mensch onbecropen laten ende si dien mensche scuwen soe ist die rechte steen ia ist datten die mensch ouer hem heeft ende trecmen den steen en wech dat si dan den lichaem becrupen 44965[regelnummer] Dat lij. capitel vanden steen iaspisGa naar eindnoot44965 IAspis is een gruen gemme ghelijcGa naar eindnoot44966 den maraude mer si is grouer van ver- wen wes specien sijn xvij. als ysidorus seit Ende al ist dat hi principaliken gruen 44970[regelnummer] is nochtans heeft hi veel verwen daer onder gemengt wes duecht is die cort- sen te verdrucken ende watersucht in- den ghenen die den steen kuyscheliken draghen ende helpt den vrouwen die in ar- 44975[regelnummer] beyde gaen ende hi veriaecht quade dromen ende houdt sinen dragher vry van vrezen ende van anxten ende vercoelt die hetten van bin- nen ende dwingt dat bloet ende dat zweet ende hi verbiet oncuyscheit ende belet ontfangnis 44980[regelnummer] ende stopt menstrua ende aenbeyen ist dat hy gepulueert wert Ende gegeuen mit melc geneest hi veroude vlceren Ende zuuert die vulnisse vanden oghen ende scerpet ghe- sicht Ende hi wederstaet touernye ende alsul- 44985[regelnummer] ke queteringe ende hi is beter in ziluer ge- set dan in goude Item men vint int hoeft van aspis enen steen die gelijc is den ias- pis mer het is seer cleyn die welke won-
[Folio 294r]
derlike grote virtuten in heeft ende daer 44990[regelnummer] om wanen sommige luden alsmen iaspis seit dattet aspis is Ende men seit dat hi alsoe veel duechden ende virtuten ouer hem heeft als hi aderkens heeft ende verwen als dy- ascorides seit Item die best wordt gevonden inden 44995[regelnummer] geberchten van sicia ende hi wort gewacht vanden grifoens als die smaragdus doet Dat liij. capitel vanden steen iacinctus IAcinctus is by na een steen van ver-Ga naar eindnoot44998 wen als die saphier ende heeft sinen naem 45000[regelnummer] nader verwen als ysidorus seit Ende die steen iacinctus die in ethiopien gevonden wort is die best die niet alte claer en is noch niet te doncker mer tusschen beyden blinc- kende dese en blinct niet effen ghelijck 45005[regelnummer] hi is bequaem inder claerheit ende hi is oec doerschinich inden neuele ende by den ogen schynt hi plomp ende dorre ende wort hi inden mont gehouden so wordt hi cout geuoelt ende is alte sonderlinghe hardt te grauen 45010[regelnummer] Item ysidorus seit iacinctus is een steen nv inder verwen blauachtich nv rodelach- tich of vander veneetscher veewen EndeGa naar eindnoot45012 daer sijn drie species want si sijn grana- ti dat is blauwe of carmi dats geluwe 45015[regelnummer] ende veneti dats die van venegien comen mer onder desen drien so sijn die grana- ti dats die blauwe die best dese steen is wonderlic die hem zeer starct mitter luch- ten want mitter claerre luchten is hi claer 45020[regelnummer] ende mitter donckerre luchten is hy doncker Item die virtuyt van desen steen is dit dat hi blijtscap gheeft na den auctoren ende hi is der melancolien contrarie ende is oec contrari menigerhande pestelencie die in- 45025[regelnummer] der luchten is ende starct die lede ende die ze- nen ende hi gheeft enen zueten ende enen geson- den smake als dyascorides seit ende sonderlinge ist dat hi den saphier ghelijck is ende hoe dat hi dien uaerre ghelijc is inder ver-Ga naar eindnoot45029 45030[regelnummer] wen hoe dat hy meer virtuten heeft En- de alsulken iacinct is den venijn conttarieGa naar eindnoot45031 ende den vergiffenis Ende dyascorides seit oec dat hem een cruyt dat iacinctus heit ghe- lijc is inder verven Ende is hem in veel vir- 45035[regelnummer] tuten gelijc mer niet in allen als ysidorus seyt Dat liiij. capitel vanden steen yris YRis is een seshoect steen als ysido-Ga naar eindnoot45037 rus seit die welke eerst ghevonden wer- det in arabien bider roeder zee mer nv 45040[regelnummer] wordt hi tot veel steden ghevonden als in germanien ende in ybernyen ende in veel steden noerdwaert Ende is doerschinich inder verwen ghelijc den cristal als ysidorus seyt Ende heyt daer om yris want hy den re- 45045[regelnummer] ghenboghe ghelijc is yris dat is een he- mels boghe of een regenboge die wel- ke als hy wederslaghen wordt in een huys ende die son onder dat dack is vanden huze so maect dese steen enen hemelschen boge 45050[regelnummer] inden naesten wanden die daer tegen staen Item ysidorus seit dat hy die selue virtu- ten heeft die de beril heeft Item dyas- corides seyt dat hy oec den vrouwen hel- pet als si eens kijnds ghenesen zullen 45055[regelnummer] Dat lv. capitel vanden steen hyena HYena is een gemme die inden oghenGa naar eindnoot45056 eenre beesten die men hyena heit ghevon- den wordt Ende waert dat yemant desen steen onder sijn tonghe hielde hi soude 45060[regelnummer] veel toe comende dinghen te segghen weten Dit seyt ysidorus ende oec staet inden lapidario Dat lvi. capitel vanden steen kamen KAmen is een steen inder verwenGa naar eindnoot45064 45065[regelnummer] nv wit nv swartachtich nv roedelach- tich nv mit menigherhande verwen on- dersteken ende is also gheheiten van cauma caumatis dat is ontfenghinge
[Folio 294v]
want hi werdet in sweuelinghe ende in heten 45070[regelnummer] steden gheuonden. wes virtuut is die wa- tersucht te ghenesen. ende hi wordt mit menigherhande beelden ghegrauen ende polijst: Dat lvij. capitel vanden steen kabiates: 45075[regelnummer] KAbiates is een doerscinich steenGa naar eindnoot45075 gelijc den cristal. die welke maectGa naar eindnoot45076 sinen drager wel sprekende ende gheeft eer ende gracie ende bescermtse van deerlijcken dinghen ende van venijnde ende ghe-Ga naar eindnoot45079 45080[regelnummer] neest die heffinghe vander leuer: Dat lviij. capitel vanden steen kalcophanus: KAlcophanus is een zwart steen-Ga naar eindnoot45082 ken inder verwen gemaelt. die welc ghedragen inden mont maect die stemme 45085[regelnummer] claer ende bescermt die kinnebacken van heesheyden als geseyt wort inden lapidario Dat lix. capitel vanden steen ligurius: LIgurius is een steen ghelijck denGa naar eindnoot45088 electro inder verwen. ende is geseyt 45090[regelnummer] van linx dat is den liynwurm als ysidorusGa naar eindnoot45090 seyt. van wes orijn dese steen wast ende wordt onder tsant Sijn virtuut is stroe op te nemen ende is ghoet tegen die zerich-Ga naar eindnoot45093 heyt der maghen. ende stopt die lopinghe 45095[regelnummer] des buucs ende hi is ghoet den ghenen die de gheelsucht hebben ende die qualijcken gheuorwet zijn. want hi gheeft die ver- loren verwe weder: Dat lx. capitel vanden steen lipparea: 45100[regelnummer] LIpparea is een gemme vanden landeGa naar eindnoot45100 van sirtes wes proprieteyt is dat alle wilde beesten haesten hem om desen steen te scouwen. want die iaghers die de beesten mit ghenen honden ghecrighen en 45105[regelnummer] moghen bie hebben desen steen ende doen daer mede die wilde beesten tot hem comen: Dat lx. capitel vanden steen margarita:Ga naar eindnoot45108 MArgarita dats een paerle ende isGa naar eindnoot45109 45110[regelnummer] vanden witten gemmen die voerbaer- ste als ysidorus seit. dit gheslacht vint- men inden mosschelen vander zee ende si was- sen inden vleysch der mosschelen als die steenkens int breyn vanden visschen hoef- 45115[regelnummer] de Ende die peerle wordt vanden hemelscen douwe welcken dou die mosscelen ontfangen in sekeren tiden vanden iare van welcken pa- erlen sommighe iuriones hieten ende heb- ben enen bequamen naem daer om datmen 45120[regelnummer] een alleen ende niet meer te samen gheuon-Ga naar eindnoot45120 den en werden. Item die witte paer- len dat zijn die beste Item men vintse die natuerlic doergheghaet zijn ende dit zijn die beste. ende sommige werden doer- 45125[regelnummer] ghegaet mit consten als platearius seyt. Men salse kyesen die wit zijn ende claer blinckende ende ront Ende si hebben macht te conforteren ende si zijn ghoet teghens den hartuanc ende bezwiminghe ende teghen cranc-Ga naar eindnoot45129 45130[regelnummer] kicheyt die coemt van vloynghe der me- dicinen. Ende si zijn ghoet teghen die lopin- ghe des bloedes ende teghen dat buuck- euel als platearius seyt. Ende hoe dat die dronc des douwes meerder is hoe 45135[regelnummer] die peerlen meerder zijn. ende si en wordt nymmermeer meerder dan een half no- te Men seyt daer oec dat in dyen tiden dat die paerle bestaet te wassen vanden dronc des donwes ist dan datter een onwe-Ga naar eindnoot45139 45140[regelnummer] der coemt van donder ende van blixom soeGa naar eindnoot45140 wort die mossel ghesloten ende dan verderft die paerle ende ghaet te niet Item van yndien ende vanden outsten britanien co- men die edelste paerlen: 45145[regelnummer] Dat lxij. capitel vanden steen magnes:Ga naar eindnoot45145 MAgnes is een steen van yndien vanGa naar eindnoot45146 ysiger verwen ende wert in yndien bi den trogaditen gheuonden ende treckt yser nae
[Folio 295r]
hem als ystdorus seyt Hi trect yser omGa naar eindnoot45149 45150[regelnummer] dat hi een te samen houdinge maken mach der ringen. ende daer van heyten die gemeijn- te leuende yser wes craft also groet is so augustinus vertelt dat so wye enen magneet hielde onder een gulden vat of onder een me- 45155[regelnummer] talen vat ende leyde daer een yser bouen op so soude dat yser bouen veruert werden vanden steen die daer onder leit want daer was een graft van yser ghemaect in enen tempel endeGa naar eindnoot45158 bouen inden tempel was een groet magneet 45160[regelnummer] gemetselt daer stont dat yseren graft recht onder gheset ende die steen haeldet op endeGa naar eindnoot45161 daer bleeft inder lucht hanghen. Item het is een ander specie vanden magneet die dat yser aensiet ende iaget van hem Ende die self mag- 45165[regelnummer] neet trect yser onderwilen in enen hoec ende in- den anderen iaget hijt van hem Ende hoe dat hi gheelre is hoe hi beter is Ende dyascorides endeGa naar eindnoot45167 lapidarius seggen dat hi man ende wijf wel te sa- men houdt ende meerdert die minne ende die 45170[regelnummer] cierheit ende hi gheneest die watersucht ende die mylt ende tvallen vanden haer ende de ver- brantheyt Item zijn puluer gestroyt in vierGa naar eindnoot45172 hoecken vanden huyse op colen die leuendich zijn sal den luden duncken die inden huyse zijn 45175[regelnummer] dattet huus valt sonder marren. ende dat coemt vanden berueringe der herssen der menschen die daer inden huyse zijn. Item een mag- neet heymelic ghesteken onder thoeft eens mans wijf doet al heymelic weten of si o- 45180[regelnummer] uerspul ghedaen heeft of en doet. want is sijs onsculdich so sal si haren man vlusch omhelsen ende is si sculdich so sal si vlusch vanden bedde scieten al naect ende die ghene die mit magica ars omgaen die oerbaren 45185[regelnummer] desen steen als platearius seyt: Item die steen magnes is heet ende droege inden dorden grade ende heeft macht yser nae hem te trecken. ende men vint grote gheberchten van desen steen want si trecken die scepen na hem 45190[regelnummer] die mit yser verghadert zijn ende verderuense Ende het is ghoet den ghewonden luden zijn puluer ghemengt mit apostolicon ende op die wonde gheleyt ende trect yser nae hem Item puluer vanden magneet inder 45195[regelnummer] groetheyt van tween dragmen mitten sape van vennecoel is ghoet teghen die wa- tersucht ende teghen die quade milt ende teghen tvallen vanden hare als auicenna segghet: 45200[regelnummer] Dat lxiij. capitel vanden steen melantes MElantes is een steen also ghehie-Ga naar eindnoot45201 ten daer om dat hi een suete endeGa naar eindnoot45202 een honichachtich sap wt gheuet als ysidorus seyt ende is van tween verwen. 45205[regelnummer] als groen aen die een side ende ghelijc den honich aen die ander side: Dat lxiiij. capitel vanden steen menophitis MEnophitis is een steen alsoe ghe-Ga naar eindnoot45208 hieten vander stede van egipten ende 45210[regelnummer] is vander naturen eenre gemmen als ysi- dorus seyt dese steen ghewreuen ende ghe- puluerizeert ende gheleit op een stede op een lit datmen bernen wil of af sniden of mit edic bestreken doet dat lit alsoe 45215[regelnummer] verscricken dattet zijn voelen verliest: Dat lxv. capitel vanden steen mentes MEntes is een gemme alsoe ghe-Ga naar eindnoot45217 noemt want het is der myrren ge- lijck inder verwen. Ende alsmen desen 45220[regelnummer] duwet soe ruyct hi als nardus: Dat lxvi. capitel vanden steen medus MEdus is een gemme of een preci-Ga naar eindnoot45222 oes steen die men in tlant van me- den vint. die welck onder wijlen gruen 45225[regelnummer] is ende onderwilen zwart van verwen als dyascorides segghet. die virtuut van desen steen is teghen die blyntheyt der oghen ende si gheneest mede dat voet-
[Folio 295v]
euel ist dat zijn puluer ghemengt wert 45230[regelnummer] mit soch eens wijfs die een knechtken zoect Ende alsoe is hi oec ghuet teghen die zericheit der nyeren ende tegen tgebrec twater te maken Ende ist dat die zwart steen ghesceyden wert op enen wetsteen ende in 45235[regelnummer] warm water ghedaen ende dat yemande te drincken ghegeuen doot den mensch mit coringhe ende mit verkeringhe der ma- ghen Ende wert die coutheyt of ghewas- sen soe quetst hy wonderlike zeer ende 45240[regelnummer] halet ghesicht af altemael als gheseyt wordt in lapidario: Dat lxvij. capitel vanden steen melotes: MElotes is een gruen gemme ge-Ga naar eindnoot45243 lijc den maraude nochtan is si van 45245[regelnummer] grouere ende dickerre gruenicheyt dan die maraude. ende si wast in arabien ende is zeer morwe inder substancien noch- tans is si zeer nut want als dyascorides seyt soe behuet si enen mensch ouermits ha- 45250[regelnummer] re craft van allen deerliken dinghen: Dat lxviij. capitel vanden marmorsteen: MArmor dat is een marmorsteenGa naar eindnoot45252 ende daer isser menigerhande die mit verwen ende mit smetten gheprijst 45255[regelnummer] werden als ysidorus seyt want daer zijn veel gheslachten van marmors ende si en wer- den niet al van steenroetsen ghesneden. mer daer isser veel onder die aerde ghe- sprait als marmor ende dat precioes. ende 45260[regelnummer] alsoe is die marmor ophites want hi is ghelijc den mannekens vanden serpen- ten daert den naem na heeft \| vanden wel- ken twee gheslachten zijn als een dat morwe ende wit is ende dat ander zwart ende 45265[regelnummer] hardt. Item die marmor purpuritos wt egipten is tusschen witten ende roeden mit veel puntkens daer onder lopende. ende hiet purpurites daer om dat hi roet als purpur is. Item het zijn veel ander 45270[regelnummer] marmors als alabastren ende parius da- er men nederwaert of segghen sal Item daer is een ander gheslachte datmen coraliticum hiet ende wordt gheuonden in asya ende en is niet bouen twee cubitus 45275[regelnummer] lanck. ende is alsoe wit als een ebur dats yuorien been. mer hebbende sommi- ghe smetten die zwart zijn. ende die ander diemen thebaycum hiet is mit ghulden plecken wech ende weder nv hier nv 45280[regelnummer] daer. ende dese wort in egipten gheuonden natuerlicken open. ende men vijndt ander marmors inden oeueren daermen lan- ghe columpnen af maket Ende daer is een ander gheslacht van marmors datmen 45285[regelnummer] cacisteum hiet ende zijn zeer fijn ende luch-Ga naar eindnoot45285 tende ende ghoet totten oghen want dese is goet den ghenen die de gemme grauen in te spiegelen Ende daer is een marmor die- men viridicum hiet dat numidea wt seyn- 45290[regelnummer] det. ende alsmen desen wrijft soe gheeft hi een sap wt als edick daer hi den naem van heeft Ende anders zijn daer menigerhande ondersceydinghe vanden marmors vanden welcken ysidorus exempel maect libro xvi. ende 45295[regelnummer] hier mede is te hants van desen genoech Item een marmor is dichter ende vaster dan ander stenen ende starcker ende scoender ende nutter want men vint in horen aderen een materi van menigerhande gemmen 45300[regelnummer] ende om zijnder groter dichticheit willen is hi te swaer te grauen ende te polijsten. ende hi is zeer goet specien ende cruden in te hou- den ende sonderlinge die albasteren Ende wij mo- ghen ons bouen allen dinghen verwonderen 45305[regelnummer] dat die marmorsteen en mach niet ghe- temt werden ouermits crachten mitten stael ofte mit yser of mit saghen noch oeck mit hameren. mer mit effenen
[Folio 296r]
lemmelen van loede die in borderen ghe- 45310[regelnummer] vuecht sijn welc borderen sonderlinghe morwe wesen sullen ende daer mede wer- den si ghesceyden ende gecloeft ende gesacht ende die borderen moeten seer ghelijc wesen Dat lxix. capitel vanden steen nytrum 45315[regelnummer] NYtrum is een wittachtighe steenGa naar eindnoot45315 mit droepelen wes virtuyt is sceydende aftreckende ende af wisschende ende die ouer- vloedighe humoren verterende Item ysi- dorus seit van nytro dattet sinen naem he- 45320[regelnummer] uet vanden landen nitrea in egipten van- den welken men medecijn maect Ende die onreynicheiden der clederen ende der licha- men ghewasschen werden die natuer van nitro en scheelt niet veel vanden soute 45325[regelnummer] Item ysidorus seit dat syn scuijm affronitrum he- it mer nitrum is een ader vander aer- den ende is heet ende droeghe ende licht roet of wit of gheel ende is bitter inden smake ende zuerachtich ende wat soutachtich en-Ga naar eindnoot45329 45330[regelnummer] dunnet die vetticheit ist dattet inden mont ghenomen wordt ende verminret die taye humoren ende verteertse Ende sijn poluer mit honich gemengt claertet aensicht ende maket wit ende zuuert dat etter vander 45335[regelnummer] maghen ende vanden darmen die van een apostenie ghebleuen is ende veriaecht dieGa naar eindnoot45336 luze vanden hoefde ende doot die wormen vanden oeren ende maectse reyn van allen etter Item sijn scuym mit edick gemen- 45340[regelnummer] get is goet teghen vretinghe van zeren vleisch ende van op heffinge Ende mit ho- nich gemengt wisschet die donckerheit der oghen af ende doot dat venijn ende cru- det wt Ende verbiet machtelic die gicht 45345[regelnummer] der tonghen als dyascorides ende platearius segghen Ende nitrum is heet ende droeghe int eynde vanden derden grade ende is lax- atijf ende colatijf \| als coastantinus seytGa naar eindnoot45348 Dat lxx. capitel vanden steen noseeGa naar eindnoot45349 45350[regelnummer] NOsee poroponderen is een duer-Ga naar eindnoot45350 baer steen wittachtich of menigherhan- de die ghetogen wort wter padden hoef- de ende hy sal in starcken wijn ende in water ghezuuert werden als dyascorides seyt ende in 45355[regelnummer] hem openbaert onderwilen een vorm van eenre padden mit scarpen voeten ende wt ghesprayt dese steen is goet teghen be- ten venijnder dieren ende teghen tfenijn want als daer tfenijn teghenwoirdich 45360[regelnummer] die steen die daer menigerhande is bar- net den vingher des rakers ende men sal- se beide te samen in besluten als dyascorides seyt Dat lxxi. capitel vanden steen onithinusGa naar eindnoot45363 ONithinus is een steen van yndienGa naar eindnoot45364 45365[regelnummer] ende van arabien ende heeft in hem een gemengde verwe ter ghelikenis eens menschen nagel als ysidorus seyt die grieken heiten den nagel onicum die onix van yndien heeft die verwe des viers 45370[regelnummer] mit witten verwenden aderen opten can- ten Ende onix van arabien heeft een zwar- te verwe mit witten stremen Ende sijn ge- slechten sijn viue als sardonix ende heeft den naem vander gheselscap twier ste- 45375[regelnummer] nen als vander witticheit van onix ende vander roetheit van sardius alst bene- den openbaert vau sardonix Item deseGa naar eindnoot45377 gemme onix heeft veel deerlike werc- ken want als dyascorides seyt Aen den hals 45380[regelnummer] ghehanghen of aen den vingher gedra- ghen maect droefheit ende vrezen ende me- nichvoudighe kiuinghe ende beruert die sinnen tot vechtinghe ende scheldinge en- de inden kinderen maect hy veel ouer-Ga naar eindnoot45384 45385[regelnummer] vloedieh spekels mer als daer sardius bi is so en mach hy des niet doen Dat lxxij. capitel vanden steen optallius OPtallius als ysidorus seyt is eenGa naar eindnoot45388
[Folio 296v]
steen die onderscheiden is mie verwen vanGa naar eindnoot45389 45390[regelnummer] menigerhande gemmen want in hem is een wreet viere der carbonckels Ende daer is een blinckende purpur vanden a- metist Ende daer is in die gruen gruenic- heit vanden maraude ende alle die verwen 45395[regelnummer] sijn in hem sculende onder eenrehande meni- gerhandicheit ende heeft den naem nae den lande Item desen steen wast alleen in yndien als ysidorus seit Ende men seit dat hy al- so menighe virtuten heeft als hy meni-Ga naar eindnoot45399 45400[regelnummer] ghe verwe heeft Men seit inden lapida- rio dat die gene die desen steen draecht ouer hem behout die oghen claer ende scarp mer die ander ogen maect hi dat si doncker schinen die daer bi comen ende becokelse datGa naar eindnoot45404 45405[regelnummer] si niet sien en mogen wat die gheen doet die den steen aen hem heeft ende daer om is hi den dieuen een zeker steen mede te stelen Dat lxxiij. capitel vanden steen orites ORites is een gemme die zwart endeGa naar eindnoot45409 45410[regelnummer] ront is ende daer is een ander die gruen is hebbende een smette die dorde is wes deen zijde slecht is ende sijn substancie is als een lemmel van yser dese steen gedra- gen bescermt den mensch vanden beten der 45415[regelnummer] crupender dieren ende der wilder beesten ende der an- derre dieren ende gehangen an eenre vrouwen so en mach se gheen kinder dragen ende ist dat si kint draecht soe misschiet hoer rasch vanden kinde 45420[regelnummer] Dat lxxiiij. capitel vande leye PEtra dat is in griex ende is een leyeGa naar eindnoot45421 in duutsch of vast ende dicht als ysidorus seyt want die substanci der leyen wordt wt vasten ende dichten delen gemaect petra ende lapis 45425[regelnummer] die moghen een dinc beteikenen als een steen of een leye Item ysidorus seit dat een steen is slecht ende effen ende saeft mer saxa dat is oft een zarck waer die wten bergen ge- sneden werden silex dat is een keselinge ende 45430[regelnummer] is een zeer hardt steen daer viere wt sprin- get ende al ist dat een steeu cout is noch-Ga naar eindnoot45431 tans alsmen daer harde mit een yser op slaet so gaet daer viere wt vander eerden alleen en wort gheen steen want als die 45435[regelnummer] droecheit inder aerden verwinnende is en laetse niet bewrongelt werden Ende daer om salt een steen werden so moet totter aer- den eenrehande smericheit ende starcke het- ten der sonnen als ambrosius basilius ende ysidorus 45440[regelnummer] ende dyascorides seggen Item die bekende pro- prieteiten des steens of eenre leyen sijn dese want die steen is ghemeynlic coudt ende droege dicht hardt ende zwaer bege- rende tcentrum der aerden ouermits sijnre 45445[regelnummer] zwaricheit ende druckende die aerde dat hy valt of leit Ambrosius seyt dat die steen sijn been der aerden want si houden in veel landen die aerde te samen Item gregoriusGa naar eindnoot45448 seit dat stenen ghegloeyet ende ghelescht 45450[regelnummer] in wijn verkeren den wijn in edic Item ysidorus seit dat inden stenen moet wesen ge- meynliken puuricheit der materien craft ende duerbaerheit der verwen ende onderschei- dinghe der figuren ende menichuoudighe 45455[regelnummer] nvtscap want si sijn nvt in huzen ende in cas- telen mede te tymmeren straten mede te maken honde ende wolue ende oec die viande mede te veriagen ende men trecter die me- tallen wt ende men gheneester menigher- 45460[regelnummer] hande siecheit mede Item die stenen wer- den eerst wtten berghen ghetoghen ende nae geviercant ende gepolijst ende als si ghepo- lijst sijn so werden si inden palaysen gheor- dineert die meeste ondder ende die minste bo- 45465[regelnummer] uen ouermits der morter ende buten gheeffent Dat lxxv. capitel vanden steen parius PArius is een gheslecht van enenGa naar eindnoot45467 marmersteen die dierbaer is als ysidorus
[Folio 297r]
seit dese steen wordt ghevonden by pari- 45470[regelnummer] us dat een eylant is waer af dat hy pari- us ghenoemt is ende sijn groetheit en strect niet meere dan een scotel of een be- ker groet ende is bequaem specien in te hou- den ende saluen als ysidorus seit Item die gloze seit 45475[regelnummer] ouer hester dat parius is een geslacht van enen marmersteen die sonderlinge wit is ende beteykent reynicheit Dat lxxvi. capitel vanden steen parassius PArassius is een steen die gruen isGa naar eindnoot45479 45480[regelnummer] als porreye ende hi starct die cranc gesicht onderwijlen wort hi gevonden mit bloedigen dropelen ende onderwijlen mit witten onderdeilt Dat lxxvij. capitel vanden steen pirrites PYrrites als ysidorus seit is een steenGa naar eindnoot45484 45485[regelnummer] die vanden blixemen coemt die veel viers in heeft ende hi geeft lichteliken voncken wt Ende wort hi stijf in die gedruct so salGa naar eindnoot45487 hi sijn hant barnen ende daer om heeft hy den naem nae den viere ende van hem wort 45490[regelnummer] inden lapidarius gheseit dat hy zaefte- lic gheroert wil wesen ende zuetelic in die hant gehouden want dructmen desen steen zoe barnt hy Dat lxxviij. capitel vanden steen pyomtesGa naar eindnoot45494 45495[regelnummer] PYomtes is een steen die van wijf-Ga naar eindnoot45495 liken gheslacht is want in zekeren tijden ont- faet hi ende wint enen steen die hem ghe- lijc is Ende hi is den vrouwen goet die in arbeyde gaen als dyascorides seit 45500[regelnummer] Dat lxxix. capitel vanden steen panthon PAnthon is een steen van veel ver-Ga naar eindnoot45501 wen ouersprenkelt ende te gader onderdeilt want hi is zwart ende roet gruen ende bleke ende purpur ende als een rode rose dese ste- 45505[regelnummer] ne maect enen man kuen ende onverwinlic in dien daghe als hi ghesien wort des morgens als die sonne op gaet als geseit wort inden lapidarioGa naar eindnoot45508 Dat lxxx. capitel vant loetGa naar eindnoot45509 45510[regelnummer] PLumbum dat is loet van desen seytGa naar eindnoot45510 ysidorus datter twee gheslachten sijn als twit ende tzwart Ende twitte is dat best Ende het wert eerst ghevonden inden eylanden der zee van athalamiten ende hu- 45515[regelnummer] den des daechs werdet in veel steden ghe- vonden Item ysidorus seit dattet swart loet twierhande is anter het coemt wt eenre aderen alleen anter het wasset mit siluer ende als die aderen vergadert sijn so 45520[regelnummer] wordet te samen geblasen ende in dyer toe-Ga naar eindnoot45520 blasiinge coemt dat tmeerst voert daerGa naar eindnoot45521 na siluer ende dat daer af after blijft dat wordt swart loet Item in yndien en wort coper noch loet gevonden mer gemmen ende 45525[regelnummer] perlen heuet gadinge Item vanden zwarten lode maectmen platen ende pipen af in spaen- gen ende in englant Item aristotiles seit dat die substancie van lode wert gewon- nen van sweuel dat alte grof is ende niet 45530[regelnummer] ghepuert ende dat heffich is ende oec van quicziluer dat niet puyr en is in mi- nerighen steden Item is dat men loet hanget ouer scarpen edic dat loet sal inGa naar eindnoot45533 puluer verkeert werden Item mitten lo- 45535[regelnummer] de maectmen ziluer puyr al driuende in- den vier Men maecter menie af die geel wordt of roet nae dien datment veel of luttel barnt ende oec ceruze die wit is Item ieronimus seit dat loet in sijure op-Ga naar eindnoot45539 45540[regelnummer] siedinge die hardicheyt alre vaster lic- haemen doet sceiden ia den adamant Item aristotiles seyt dat als loet ghesmouten is sonder twiuel quicziluer is mer het en wordt niet ghesmouten ten moet heet 45545[regelnummer] sijn Ende het is wonder vanden lode wanttet van donckerre ende van zwartiger verwen is ende datter nochtans also scoen verwe af coemt ouermits barninge als menye ende ander dingen Item loet is nvt nae der
[Folio 297v]
45550[regelnummer] ghewoenten vander medicinen Ende het is cout ende vucht inden anderen grade als constantinus seit Het is wonderlike goet teghen verbarntheit ende tegen hete apostemen ende het stempt bloedende wonden ende dwinget 45555[regelnummer] den reume vanden ogen ende safticht die slagen vanden scarpionen ende vanden draken ende verbiet luxurie ist datmen dunne lemmelen van lode bijndt op die nyeren Ende heeft oec ander me- dicinael reden vanden welken soect neder- 45560[regelnummer] waert vanden verwen int capittel van stibio datmen ceruze heit of bloem van loede Dat lxxxi. capittel vanden stof PVluis dat is slof of puluer dat mit-Ga naar eindnoot45563 ten wijnde en wech wayet als ysidorus seyt 45565[regelnummer] om sijnre lichticheit wil wanttet stof wort vanden wijnde gesceyfelt Ende als contrarij wijnden comen die doen dat puluer vliegen als beda seit als die puluer te samen ge- slagen wordt openbaert die natuer des din- 45570[regelnummer] ges van wat dingen die puluer gesceyden wordt nv bi den smake nv bi der verwen ende nv bi den roke Ende daer om werden die goede rukende specien gepuluerizeert op dat die butenste virtuyt haer openbaren 45575[regelnummer] mach ende op dat hi te bet ruken sal ende te verder reyken sal in spisen of in dranc Ende dat hi te bet smaken sal ende vervulde won- den te bet dragen sal ende dat hi doot vleisch verdriuen sal ende af halen ende en latens niet 45580[regelnummer] meer wassen als puluer van gebranden lo- de zuuert wonden ende droechtse ende wint le- uende vleisch ende bescermet als constantinus seyt Ende daer om werden vanden pulueren em- plaesteren gemaect ende gebacken cruden ende 45585[regelnummer] saluen ende goede werdender suffumigacien mede gedaen ende die dode lichamen wer- den daer mede gebalzemt dat si niet vervulen en sullen ende van puluer ende van water maec-Ga naar eindnoot45588 men cleye of slijc daer men huzen mede 45590[regelnummer] leemt ende potten ende cannen af maect Item ysidorus seit dattet oge gequest wordt van- den puluer ende van puluer coemt menich worme ende wordt vanden puluer mede ge- vuedt Het is den serpent broet Item alle 45595[regelnummer] dat ziel heeft coemt ende wordt vanden pul- uer ende sal weder te puluer werden ghelijc als den mensche geseit is du bist puluerGa naar eindnoot45597 ende in puluer sultstu weder verkeert werden die lucht wordt vanden puluer besmet 45600[regelnummer] dattet oghe die claerheit der sonnen on- derwijlen niet sien en mach want dicwijl als die natte lucht gemengt wordt mit- ten puluer so wordter een neuelinge van- den welken die son sommels niet gesien en 45605[regelnummer] wordt Item vander resolucien des stoefs en wordt die radie vander sonnen niet ghesien dat si doer den glase scijnt of schinen mach Dat lxxxij. capitel vanden steen quirijn QVirijn als dyascorides seit is een steenGa naar eindnoot45609 45610[regelnummer] die inden nestkens der hoppen ghe- vonden wordt dit is een melder der hei- meliker dinghen inden slape Ist datmen desen steen leit op thoeft eens slapenden menschen die mensch sal lude ouerluyt seg- 45615[regelnummer] gen al dat hem droemt ende desen steen minnen die wigelers want si doen daer touerie mede Dat lxxxiij. capitel vanden steen quanidros QVanidros is een steen vul van ver-Ga naar eindnoot45618 wen mer hy is van hoger virtuten als 45620[regelnummer] diascorides seit ende hi wert gevonden inden hoefde vanden gier ende hi is goet tegen alle deer- like dingen ende vullet die borsten mit melke Dat lxxxiij. capitel van aerde genoemt bolusGa naar eindnoot45623 RVbri ende heit int ghemeyne bolusGa naar eindnoot45624 45625[regelnummer] armenicus dat een ader vander aer- den is of een steen ende is cout ende droeghe van naturen ende wort geuonden in armenien. ende men sal hem aldus kennen. want hi is der roeder aerden gelijc ende ander aerden men salder een
[Folio 298r]
45630[regelnummer] luttel of biten ende houdent inden mont ist dat- tet smelt onder die tanden ende blijft vaste an die tonge cleuen so ist goet. ende heft die natuer den buuck te dwinghen ende bluet te stempen etcetera van waer dattet coemt: 45635[regelnummer] Dat lxxxv. capitel vanden steen reyben REyben als auicenna seyt is een steen-Ga naar eindnoot45636 ken dat gheuonden wert int hoeft vanden creeft ende is ouderwilen wit onderwilenGa naar eindnoot45638 neygende totter blonder verwen Ende nae der 45640[regelnummer] substancien is hi morwe mer een luttel har- der dan een appel van een visch oge. ende na der formen van buten is hi ront ende slecht. Ende binnen een luttel hol ende na der duechden is hi natuerlicke cout ende vucht ende goet 45645[regelnummer] tegen die beten van scorpionen ist dat hi daer op gheplaestert wordt. Men seyt dat hi oec ghoet is tegen beten der verwoeder honden ist datmen zijn puluer mit drancke neemt ende wort hi ghebrant soe wert zijn puluer 45650[regelnummer] die tanden suuerende ende droecht wonden ende is ghoet ten rude ende beneemt traninghe vanden oghen: Dat lxxxvi. capitel vanden saphire SAphirus is een blaeu gemme endeGa naar eindnoot45654 45655[regelnummer] is den claren hemel ghelijc inder ver- wen Ende is fijn onder die luden ende zeer duer- baer ende bequaem inden vingeren der coningen. ende wert in veel steden gheuonden mer die oest- lic is ende die wt yndien coemt dien prijstmen 45660[regelnummer] voer den besten ende sonderlinge wanneer hi he- uet eenderhande gulden puluer onder een ge- menget Ende dese saphier is dick nyet doerschinende als ysidorus seyt Item dese steen wordt zeer gheprijst in lapidario also dat 45665[regelnummer] hi die ouerste gemme der gemmen hiet Ende he- uet een verluchtende sterre daer men sijn virtuyt by oerdelt Ende daer is een ander specie van enen saphier die men syrtites hiet welc speci gevonden wodrt by sirtesGa naar eindnoot45669 45670[regelnummer] tusschen die zanden van libien als dyascorides seyt Item die saphier wordt onderwijlen geuon- den inden aderen vanden mueren daer men la- zuer vijnt Ende inden seluen aderen is die sa- phier midzen als inden bucke ende daer 45675[regelnummer] wordt een speci vanden carbonckel gevon- den ende daer om meynen veel luden dat die saphier moeder is vanden carbonchel daer om dat hi wasset in sinen aderen Item dyascorides seyt dat die saphier vrede ende rust maect tus- 45680[regelnummer] schen luden dies niet eens en sijn Item die saphier verdrijft onnatuerlike hetten ende dan salmen den saphier hangen of leggen op den aderen die vander harten comen ende hi starct dat hart ende maket vrolic ende daer om is hy 45685[regelnummer] goet tegen den hertvanc ende tegen melancoli- en Item hi stempt bloet alsmen ter nasen bloodt ende hi inden slape geleit wordt ende doet zwellinge gaen sitten Ende hy is goet tegen enen fellen vierigen apostenie die menGa naar eindnoot45689 45690[regelnummer] atrax hiet want hi verdrijft die wijndicheitGa naar eindnoot45690 ende sijn quaetheit ende en laet den venijnden roke ter herten niet comen als dyascorides seyt ende is den venijnde contrari ende lescht dat mit allen want ist dat ghi een spin set in een bus- 45695[regelnummer] se daer bouen een gaetken aen is ende ghy daer enen gerechten saphier hout voer dat gaetken die spin sal steruen Ende dat heb ic dicwijl sien proeuen Item die saphier be- houdt dat gesicht ende zuuert die vulnisse 45700[regelnummer] vanden ogen Ende hi geneest quade vlceren als hy gepuluert is ende mit melc gemengt Ende dat is oec in wonden geproeft Item dye oude meesters plagen te meynen dat dese steen oec weert was bi gode want die hey- 45705[regelnummer] den als si antwoert hebben souden van apollo so hadden si te bet geloue inder antwoerdt als daer die saphier bi was Item die wy- gelers minnen desen steen sonderlinge want na hoere meninghen so werken si daer won-
[Folio 298v]
45710[regelnummer] derlijcke dingen mede ende hi verlost die ge- uangen vten karcker want hi ontsluut sloten doeren ende poerten. Ende hi is een minre der rey- nicheit ende daer om sal hi zijn virtuten hou- den ende hebben so moet zijn drager cuuslijc 45715[regelnummer] leuen. ende hi verdrijft nidicheit ende anxt ende ma- ket sinen drager coen ende een verwinre ende ves- ticht die siel in duechden ende maectse oet- moedich ende ghoedertiren: Dat lxxxvij. capitel vanden smaragden: 45720[regelnummer] SMaragdus is een maraude ende houtGa naar eindnoot45720 die principaetscap van allen groenen gemmen. ende in ghenen cruden noch gemmen en is also grote groenicheit als inden ma- raude. gheen dinc en is den ogen ghenuech- 45725[regelnummer] licher ende is hi ghebreydet ende gepolijst so machmen daer in spiegelen Item die key- ser nero plach inden maraude te sien als twee scermers mit zweerden scermden als ysidorus seit Ende van sinen geslacht zijn- 45730[regelnummer] der xij. mer die edelste zijn van sicia die in geretica sicica gheuonden werden. Ende als die noerden wint zeer wayet ende dat die of sant aerde bouen of gelicht wert soe siet mense daer liggen blincken Item die van e- 45735[regelnummer] gipten hebben oec marauden in haren landen. Item die marauden als si mit wyn of mit o- lie ghemengt zijn so vorderen si inder grue- nicheit Ende daer is eenderhande bastaert van maraude al ist dat hi groen is. want hi 45740[regelnummer] is droeue ende doncker vander coper ende is cal-Ga naar eindnoot45740 se smaragdus genoemt. hier toe herft ysi-Ga naar eindnoot45741 dorus gheseit libro xvi. int capitel vanden vuylen gem- men: dese maraude wert vanden griffoens bewaert datter nyemant toecomen en can 45745[regelnummer] als ysidorus seyt libro xiiij. capitulo iij. die gruenich- heit van desen steen maect die lucht groen ende is spiegelic ende doerschinende datmen daer beelden ende figuren in sien mach. ende hi heeft virtuut menige siecten 45750[regelnummer] te ghenesen ende meerdert rijcdom ende hi is goet in rade ende anden hals gehangen ghe- neest hi dat vallende euel ende sterct dat cranc ghesichte ende behoudet ende dwinghet die wellighe berueringe ende hi gheeft ghoe- 45755[regelnummer] de memorie Ende hi is ghoet teghen be- driechnis der duuelen ende beneemt die becorin- gen ende stempt bloet ende hi is desen goet die te wigelen plegen van toecomenden dingen als gheseyt wort inden lapidario: 45760[regelnummer] Dat lxxxviij. capitel vanden steen sardius SArdius is een gemme van roederGa naar eindnoot45761 verwen of een roede aerde alsoe ghenoemt daer om dat si in sardis eerst ge- uonden is als ysidorus seyt ende die glose ouer 45765[regelnummer] apocalipsi dese gemme al ist dat si duer- baer ende scoen is nochtan wert si die laetste ghetelt van veel luden ende si segghen dat si gheen nutscap in en brengt dan een blinckinghe wtgenomen dat onix gheen hinder doen en 45770[regelnummer] mach als sardius daer bij is. want voer is gheseyt dat onix veel quader proprietey- ten ouer hem heeft die benomen werden o- uermits tegenwoerdicheit des steens sar- dius Mer dyascorides seyt dat sardius veel meer 45775[regelnummer] proprieteyten heeft Ende van hem zijn twee specien onder den welken dit die beste is die van sardis ouergesent wardt. hi brengt oec bliscap in ende hi verdrijft anxt ende vrese ende maect die luden koen ende scarpet dat ghe- 45780[regelnummer] dachte Item hi seyt dat sardius die altema- el van bloediger verwen is bescermt den menschen van tovernien Dat lxxxix. capitel vanden steen sardonix. SArdonix heeft den naem van sar-Ga naar eindnoot45784 45785[regelnummer] dius ende van onix als ysidorus seyt. Ende is van dryen verwen want hi is zwart int leechste wit int midden ende roet als me- ny int ouerste dese wort in arabien ende in indien gheuonden Ende daer zijn vijf gheslachten
[Folio 299r]
45790[regelnummer] ende die meest verwen heeft ondersceiden ende dicker van verwen dat is die beste. hi ver- drijft oncuusheyt ende maect sinen dragher oetmoedich ende scamel: Dat xc. capitel vander gemmen genoemt de zonne 45795[regelnummer] SOlis gemma candida est die gem-Ga naar eindnoot45795 ma der zonnen is wit ende doerlichten- de ende is alsoe ghenoemt want si blinckende radien draecht als die zonne ysidorus etcetera Dat xci. capitel vanden steen silemtes:Ga naar eindnoot45799 45800[regelnummer] SIlemtes is een steen van parsienGa naar eindnoot45800 ende van yndien of een gruen cruut of een cruut dat bloyende is wes verwe den iaspis ghelijc is als gheseyt wordt inden lapidarius. Ende is doerlichtende mit 45805[regelnummer] eender witter smetten die de vorme van-Ga naar eindnoot45805 der manen houdt ende die witte smette in-Ga naar eindnoot45806 den lichaem van desen steen wast ende wa- ent mitter manen als ysidorius ende dyas-Ga naar eindnoot45808 corides seggen. hi is machtich om myn te 45810[regelnummer] maken ende hi helpt die ghequolen hebben ende die verteert zijn. etcetera Dat xcij. capitel van den tynne: STannum dats tin Ende ysidorus seitGa naar eindnoot45813 dattet een metal is ende is also ge- 45815[regelnummer] noemt nae den griexschen vocabel Ende het sceydet ende deylt die ander metallen da- ert mede ghemenghet werdt Ende bescer- met oec ander metallen vanden vyere Ende want die natuer van coper ende van yser zeer 45820[regelnummer] hardt is ende zijn si sonder tynne soe wer- den si verbrant ende men maecter ceruse af. ende die spieghelen werden mitten tinne ghe- tempert Item aristotiles seit dat tin wordt ghemaket van quicsiluer dat gho- 45825[regelnummer] et is ende van quaden sulfer. ende dese twee en zijn niet wel ghemenget ende daer om heeftet een verwe nae den sulfer mer het en heeft zijn ghedichtickeyt niet. Item hermes seit int boec der alkemien dat 45830[regelnummer] tin alle metalen ende haer lichamen breke- lic maket daert mede gemenget wort ende dat om zijnre groter droecheyt ende verder- uetse datmense niet bugen noch vouden en can Mer werdet mit quicsiluer gemen- 45835[regelnummer] get so wert hem zijn craken benomen ende het wert wit mer na maectet zwart ende verdoemt Inden seluen wert geseit dat ghe- brant tin maect sneege of witte verwe alst loet Ende ist vier al te starc soe coemt 45840[regelnummer] die eerste materi vanden tinne weder. Item want tin morwer is dan siluer ende harder dan loet so en mach dat loet mitten loede niet geconsolideert werden lichtelic noch dat yser mitten coper. noch in deser en mo- 45845[regelnummer] ghen si niet gheconsolideert werden dats gheuestiget sonder enige vetticheyt Dat xciij. capitel van zweuel: SVlphur dat is zweuel ende is eenGa naar eindnoot45848 ader der aerden ende heeft den naem 45850[regelnummer] van sol ende van vr. sol dat is die zon ende vrGa naar eindnoot45850 dats vier want zijn craft wert vyerich gheuonden ende gheuoelt van heten wateren want dat water dat doer den zweuel ber- ghen loept ontfaet den smake vanden zwe- 45855[regelnummer] uel ende oec die verwe ende grijpt die vieri- ge craft daer wt vanden welken dicwijl he- te fonteyne springen ende gheen dinc ontsteect so haest als zweuel Item in cecilien zijn bergen van zweuel die altijt bernen ende sonderlinghe 45860[regelnummer] tusscen ytalien ende cecilien an die zee kant. Item ysidorus seit datter vier gheslachten zijn van sulfer. dat een is leuende sulfer ende als dat gegrauen wert so blinctet. ende dat oerbaren die medici als ysidorus seyt. dat 45865[regelnummer] ander is cleye dat den vollers dient. dat dor- de is nut die wol mede te beghieten want hi maectse zaft ende wit. dat vierde is nut keersen mede te ontsteken als ysidorus seyt. Auicenna ende platearius seggen dat sulphur heet
[Folio 299v]
45870[regelnummer] ende drohe is inden vierden grade ende isGa naar eindnoot45870 een eerde die verwandelt is in die natu- re van zulfer mit waterighen delen die voert gaende sijn in vierege delen ende dat zulfer is onderwijlen grof heffich ende rude 45875[regelnummer] onderwilen ist wit ende puyr ende subtijl ende on- derwilen isser een middel tusschen desen twe- en ende na deser naturen van zulfer ende van quicziluer comen menigerhande metallen alst openbaert in libro metheororum iiij. 45880[regelnummer] daer getoent wordt dat zulfer ende quiczil- uer sijn materi der metallen dat zulfer is leuende alsulc alst is wanneert vander eerden gebracht wort dat ander is doot of ge- lescht als datmen consteliken maect als dat- 45885[regelnummer] men in riederen ghiet of manderen vaten Men sal kiesen ter medicinen datter le- uende is ende blinckende inder verwen ende son- der steen wit of gruen twelc alsment int viere leyt dat een groen verwe maeket 45890[regelnummer] ende vet ende heeft macht te scheyden te ver- teren te trecken ende te dunnen ende te subtijlen ende daer \| om verbiedt hi thoesten ende helpt die vallen vanden euel Ende zuuert rudic- heit ende is goet teghen tvenijn ende ver- 45895[regelnummer] wrect die in litargien leggen ende helpt die vergicht sijn inden voeten ende in handen op datment te punt oerberen can als auicen- na dyascorides ende plato segghen Dat xciiij. capitel vant sout 45900[regelnummer] SAl dat is sout ende is gheseit van salien-Ga naar eindnoot45900 do dat is van springen want alsmen soute int viere werpt so springet vten viere wan- tet vierich is als ysidorus seyt Sommighe andere wanen dattet van salo geheiten is 45905[regelnummer] Ende vanden \| zee water coemt een schuy- me aen den canten ende dat wordt vander son- nen gedroecht alst daer blijft leggen ende wordt soute Ende onderwilen werdet wt sou- ten putten geput ende nae ghecoect thent 45910[regelnummer] in soute verkeert werdt Ende het wordt dicwijl onder zant gevonden Ende men vijnt oec steenrotzen ende geberchten daer men soute wt graeft als in arabien ende in pan- nonien Ende die stenen daer men soute wt 45915[regelnummer] wint sijn alsoe hardt datmen daer huzer af maect. Tgemeyn soute barst int vie- re mer tsout des ackers van sicilien dat lijt viere ende drijft inden viere teghen die natu- re ende het springt vten water Item tsout 45920[regelnummer] wordt verwandelt inder verwen want in som- mighen landen ist roet in sommigen purpur daer die berch ethna leyt in een hoeke van sicilien ende het is daer oec zeer wyt ende blinckende datmen daer in spiegelen mach 45925[regelnummer] Ende in capidocia graeft men soute oft saf- fraen waer van verwen als ysidorus seit Item het wort verwandelt inden smake als die zelue seit Ende anderswaert vijntment zeer bitter ende hoe datter bitterre is hoe dat- 45930[regelnummer] tet heter is of het wordet heetste geoer- delt als auicenna seit Item des souts is noet op eerdrijc want alle spise is onsma- kelic sonder soute ende maect in allen spisen een appetijt ende droecht die lichamen ende be- 45935[regelnummer] scermet die dode lichamen voer stincken Hier toe heuet ysidorus geseit Item platerius endeGa naar eindnoot45936 auicenna seggen dat soute gemeynliken heeft macht te zuueren die stinckende humo- ren ende die te verteren ende heeft macht den wint 45940[regelnummer] te breken ende te dunnen ende dat sal aldus ghe- scien men salt clein puluerizeren ende siedent ende leggent warm opten mont vander magen in een sacsken Item tsout behoudt inden lichaem die craft der natuerliker vucticheit ende is af-Ga naar eindnoot45944 45945[regelnummer] wisschende ende sceidende Ende daer om soute water onbindt heffinge ende opblasinge ende waterzucht als die selue seit Item et he- uet macht vervuylt vleisch te vreten ende sonder- linge alst gebarnt is want dan weverstaet derGa naar eindnoot45949
[Folio 300r]
45950[regelnummer] verottinge ende der vervulinghe ende danGa naar eindnoot45950 zuuert te bet ende droecht ende schiet bet doer als die selue seyt Item het heeft macht den buke te morwen ende die ouer- vloedicheit wt te leiden ende sonderlingen sal 45955[regelnummer] gemme Dat also geheiten wordt wantet also claer is als een gemme Item het we- derstaet venijntheit als den venijnden humo- ren ende daer om soute gemengt mit honich ende mit een cruym broets geneest den car- 45960[regelnummer] bonckel of den antrax dat sijn bladaren dieGa naar eindnoot45960 india scrijft comen als auicenna seit ItemGa naar eindnoot45961 het verdrijft smetten int aensicht ist dattet ghetempert wordt mit roeswater ende nietGa naar eindnoot45963 camfer ende datmen dat aensicht daer mede 45965[regelnummer] strijcket ende het verdrijft ioecselen ende ver- driuet wordet mit zeepen gemengt Item het heeft craft venijnde beten ende steecten der crupender dieren te genesen ende van scarpi- onen ist dattet mit honich ende mit noten ge- 45970[regelnummer] mengt wordt ende mit sommigen anderen als auicenna seit dese ende menige ander virtuut heuet soute dat alte lange waer te vertellenGa naar eindnoot45972 mer om exempel te geuen sijn dese genoech Dat xcv. capitel vanden steen topazius 45975[regelnummer] TOpazius of topasion welc woerdtGa naar eindnoot45975 men niet en declineert is een gemme als ysidorus seit libro xvi. ende is van enen gruenen ghe- slacht weder blinckende mit allen verwen Ende was eerst gevonden in een eylant van arabien 45980[regelnummer] daer die trogoditen cruden ende wortelen grouen van honger ende doe vonden sise daer ende doe dat die sciplude vernamen dat si daer bedect lach mitten wolken doe voeren si daer toe ende wonnense ende hietense topazijn 45985[regelnummer] inder spraken vander trogoditen Ende doe dese steen aldus gevonden was hieten si den steen na den eylande Het is een grote ende een brede gemme want plinius screef dat dese gemme also groet gevonden werdt datter 45990[regelnummer] phyladrich een zuul of maecte van vier cubitus hoech Ende inder glozen wordt ge- seit ouer apocalipsi hoe dat die topasius zelderre is hoe dat hi presioser is ende heeft twe verwen blinckende vten goude ende van- 45995[regelnummer] der luchtiger claerheit Ende sonderlinghe als si geraect werdt vander sonnen of van- den radien der sonnen ende verwint die claer- heit alre ander gemmen inden aensien Ende men vint gheen claerre dinc inden huse 46000[regelnummer] der coningen Men seit dat hi gevuelt tbe- rueren ende den lope der manen ende is goet tegen die passie der manen die den luden toe coemt na dien dat die maen wast of waent ende stempt bloot ende die aenbeye 46005[regelnummer] ende dwingt siedende water ende beneemt hem dat sieden als gheseyt wordt inden lapidario ende doet gramscap gaen sitten ende droefheit ende is goet teghen deerli- ke berueringhe ende teghen frenesie ende te- 46010[regelnummer] ghen den haestighen doot Ende ontfaet beelden in hem ghelijck enen spieghel Dat xcvi. capitel vanden steen turgo TVrgo turgis of turchois is enenGa naar eindnoot46013 blonden steen die geneycht is ter wittic- 46015[regelnummer] heit ende heeft sinen naem naden turken of na turkyen daer hi in wasset hy behou- det gesicht ende starket ende maect blijtscap Dat xcvij. capitel vanden ziluerder aerden TErra sigillata is een gesegelt broetGa naar eindnoot46019 46020[regelnummer] ende is een ader der aerden die cout is ende droege die welc platearius heit sarrasijns aerde of zilueren aerde die wit- tachtich is Sijn virtuyt is bindende sijn puluer ghetempert mitten witten van- 46025[regelnummer] den eye ende wederstaet die lopinghe van- den bloede Ende is goet tegen heffinge wanden voeten ende teghen artitike wor-Ga naar eindnoot46027 det op die zeer steden gheplaestert als in plateario gheseir wordt ende is goetGa naar eindnoot46029
[Folio 300v]
46030[regelnummer] teghen venijntheyt ende inde pestilencien mit bolus armenicus ende mit edic ghemengt Dat xcviij. capitel vanden wijnsteen VArtarum dat is wijnsteen die aen denGa naar eindnoot46033 wijnvaten blijft cleuen wes natuer is heet 46035[regelnummer] ende droghe inden derden grade ende hi is goet teghen rudicheit ende teghen ander smetten int aensicht en vanden hoefde ende hi heeft macht te dunnen te verteren te zuueren ende te laxeren dit seit platearius 46040[regelnummer] Dat xcix. capitel vant glas VYtrum dat is glas Ende auicenna seitGa naar eindnoot46041 dat een glas is onder die stenen als die dwaes onder die menschen ende is ghe- neicht tot allen verwen. Ende ysidorus seyt 46045[regelnummer] dattet daer om glas hiet wantet licht in sijnre doerschijnlicheit ende hoe dattet binnen is so isset buten Item tglas was eerst gheuonden bi ptolomaida int ouer bi belum den ryuier die beghint vander 46050[regelnummer] wortel des berchs van carmelus als die sciplude daer hauenden mit horen scepen want doe die sciplude enen wech maech-Ga naar eindnoot46052 ten opt zant des zeluen oeuers ende leiden daer enen viere op doe quamen clein ry- 46055[regelnummer] uierkijns wt vloeyen van glaze ende van blinckenden zande die te zamen gemengtGa naar eindnoot46056 waren van nuwer vuchticheit als ysidorus seit die den glaze eerst een beghinsel ga- uen mar nv maectmen tglas van asschen der 46060[regelnummer] bomen ende der cruden Ende bi groter hetten viers ende als nv wordter glas toe ghe- mengt ende als nv coper ende wordt also ver- keert in een glasen masse Ende wanneer die glazen masse gesmouten is inden oeuen 46065[regelnummer] ende volcomelic gezuuert so onfaet si een puericheit der substancien ende een doerschi- nilicheit ende daer om heeft si die macht te ontfangen alle verwen want het mach volghen inder verwen der marauden ende den 46070[regelnummer] iacincten ende ander stenen die duerbaer sijn also buechsom ende smeltelic wort die masse inden ouen dat als die glaesmaker blaest inder pipen daer die substanci teynden aen hangt so gheeft hi hem wat formen dat hi 46075[regelnummer] wil Ende daer en is gheen dinc bequamer tot spighelen dant tglas noch der malin- ghen ghemackeliker nochtans is in wit- ten glaze groet eer dat den crijstal naest is want het plach die metallen van goude 46080[regelnummer] ende van ziluer te verdriuen om wt te drinc- ken als ysidorus seit Item men seit dat die steen obsianus ghetelt wordt inden geslacht vanden glazen ende hi is onderwilen gruen ende swart ende onderwilen doerschinende ende 46085[regelnummer] veel luden maken van desen steen gommen Item tglas heeft dit punt ouer hem alst ghesmouten is so machment bugen waer- men wil ende alst cout is so breket ghelijc enen kekel ende alst gebroken is so en mach- 46090[regelnummer] mens niet weder maken ten moet anderweruen ghesmouten wesen Nochtans seit ysidorus datter een was die tglas smidich maec- te datment smeden mochte want daer was een vlesch van glase gemaket ende voer 46095[regelnummer] den keyser tyberius gheworpen die slechs gheuonden was ende een meister maectze weder mit eenen hamer den welken die keyser dede onthoefden want hi en wou- de niet dat slike of vulnis bouen goudt 46100[regelnummer] ende ziluer gaen soude want waert datmen die glazen niet breken en mocht men soud- se beter tellen dan gout of ziluer dit seit ysidorus Item tglas is sonderlinghen puer ende doerschinich ende vormen ende 46105[regelnummer] beelden ontfanghende Sijn puluer zu- uert die tanden ende inden oghen wasschet die vlecken of Ende is sonderlingen goet teghen den steen vander blasen ende vanden nyeren alst mit wijn gedroncken wordt
[Folio 301r]
46110[regelnummer] Als auicenna seit Dat c. capitel vanden steen ydachites YDachites is een precioes steen vanGa naar eindnoot46112 gulder verwen ront inder figuren hebben- de in hem enen anderen steen die welc een 46115[regelnummer] gheluyt gheeft ende dat segghen si datter een eenrehande geest is ende niet die steen die daer in leit als dyascorides seit de- se steen sweet eenrehande water wt hem recht of hi een springende of een lopen- 46120[regelnummer] de fontein in hem hielde waer af som- mighe segghen dattet die steen is die enidros heyt Soeket bouen vander e. int selue boeke Dat c. ende i. capitel vanden steen yearchitent 46125[regelnummer] YEarchiten is een steen die welckGa naar eindnoot46125 ghedraghen vanden mensch so en wordt die mensch vanden vlieghen niet ghebeten noch vanden byen als dyasco- rides seit ende is goet teghent tvenijn 46130[regelnummer] Dat c. ende ij. capitel vanden steen zynuetht ZYnuetht dat is een lazuur steen endeGa naar eindnoot46131 is een sleen of een ader vander aer-Ga naar eindnoot46132 den daer men lazuur af maect alsmen seit inden lapidario Ende hoe dat dese steen 46135[regelnummer] der hemelscher verwen naerre is hoe dat hy beter is ende heeft eenrehande gul- den blinckinghe ende die gene die wat wit- tachtich is die heeft meest vander aer- den ende daer om en is hy so goet niet en- 46140[regelnummer] de men machen alte lange houden son- der corrupcien ende hi is tot veel passien goet ende teghen die swiminge die van me- lancolien comen op datment den siecken te punt geuen can Ende men sals nemmer- 46145[regelnummer] meer geuen ten si dat hi eerst cleyn ge- puluizeert werdt ende dicwijl gewasschen werde ende dat is een teyken als hi volco- melic ghewasschen is als wanneer twa- ter daer hi in gewasschen wordt niets niet 46150[regelnummer] ontverwet wort Ende hi zuuert ende ontbint wonderliken zeer den quarteyn Noch men sals mit gheenre kokinge gheuen want hi souden totten gronde gaen mer men sallen voer of na geuen ende dat mit weye 46155[regelnummer] van coyen casen als platearius seit ende ghe- likerwijs dat van yseren lemmelen ceruze wordt also wordt lazuur van silueren lem- melen ouer dat ghehangen Men vijnGa naar eindnoot46158 den lazuur steen inden mueren vanden siluer 46160[regelnummer] ende vanden goude ende in sinen aderen wer- den dicwijl saphieren ende iacincten ende alsulke blaeu steen ghevonden Dat c. ende iij. capitel vanden steen zyngrites Zyngrites is een steen van glazerGa naar eindnoot46164 46165[regelnummer] verwen die welc inden hals ghedragen stemmet bloet ende verdrijft wonderlic- heit des ghedachts ende wort hi gehou- den tot enen ontstekenen houte so wort sijn vlam ghelescht als dyascorides seyt	eindnoot43705 In druk alleen de representant (punt). eindnoot43707 N Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (03-08), met representant (05), met penwerk. eindnoot43727 A Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant. eindnoot43738 gheten Lees: gheen. eindnoot43741 metherorum Lees: metheororum. eindnoot43768 iheronius Lees: iheronimus. eindnoot43777 A Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot43782 metherorum Lees: metheororum. eindnoot43796 stekeen Lees: steken. eindnoot43798 A Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot43808 24 Handgeschreven tekst in linkermarge (24): 'nota'. eindnoot43812 v Lees: van. eindnoot43867 Handgeschreven tekst in linkermarge (03-04): 'nota haer wt getoghen'. eindnoot43879 ouervloediheit Lees: ouervloedicheit. eindnoot43888 andaren Lees: anderen. eindnoot43891 verden Lees: werden. eindnoot43894 A Lombarde, 2 regels hoog (29-30), zonder representant. eindnoot43915 A Lombarde, 2 regels hoog (10-11), zonder representant. eindnoot43918 lapus Lees: lapis. eindnoot43924 plaearius Lees: platearius. eindnoot43928 vuchticeiden Lees: vuchticheiden. eindnoot43939 wijlken Het et-afkortingsteken representeert hier n. eindnoot43946 Handgeschreven tekst na 'siluer': 'et quicsiluer'. eindnoot43947 A Lombarde, 2 regels hoog (02-03), zonder representant. eindnoot43953 tweerhan Lees: tweerhande. eindnoot43980 metherorum Lees: metheororum. eindnoot44003 menih Lees: menich. eindnoot44009 25 Handgeschreven teken in midden- en rechtermarge (25-26): '+'. eindnoot44070 Handgeschreven tekst in rechtermarge (06-07): 'nota'. eindnoot44087 vedrijft Lees: verdrijft. eindnoot44112 A Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot44128 A Lombarde, 2 regels hoog (23-24), met representant. eindnoot44151 A Lombarde, 2 regels hoog (05-06), met representant. eindnoot44163 A Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot44165 assmen Lees: alsmen. eindnoot44169 A Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot44178 A Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot44188 A Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot44194 Handgeschreven tekst in linkermarge (08): 'capoen'. eindnoot44195 A Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant. eindnoot44204 ende De n met tilde staat ondersteboven. eindnoot44208 A Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot44211 25 Handgeschreven tekst in linkermarge (25-26): 'nota'. eindnoot44212 A Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot44222 B Lombarde, 2 regels hoog (36-37), met representant. eindnoot44252 25 Handgeschreven tekst in rechtermarge (25-26): 'nota'. eindnoot44253 B Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot44257 niet Het us-afkortingsteken representeert hier iet. eindnoot44274 seit Lees: set. eindnoot44278 C Lombarde, 2 regels hoog (10-11), zonder representant. eindnoot44290 passen Lees: passien. eindnoot44292 C Lombarde, 2 regels hoog (24-25), zonder representant. eindnoot44306 C Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant. eindnoot44317 vordt Lees: wordt. eindnoot44335 C Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot44336 vergadaringhe Lees: vergaderinghe. eindnoot44349 C Lombarde, 2 regels hoog (01-02), zonder representant. eindnoot44372 barninhe Lees: barninghe. eindnoot44390 bescehdeliken Lees: beschedeliken. eindnoot44393 C Lombarde, 2 regels hoog (05-06), zonder representant. eindnoot44404 C Lombarde, 2 regels hoog (16-17), zonder representant. eindnoot44414 C Lombarde, 2 regels hoog (26-27), zonder representant. eindnoot44435 C Lombarde, 2 regels hoog (06-07), zonder representant. eindnoot44441 limaticam Lees: lunaticam. eindnoot44452 C Lombarde, 2 regels hoog (23-24), zonder representant. eindnoot44488 20 Handgeschreven tekst in rechtermarge (20): 'nota'. eindnoot44506 C Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant. eindnoot44530 C Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot44539 D Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot44547 D Lombarde, 2 regels hoog (38-39), met representant. eindnoot44557 E Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot44564 ghemaeet Lees: ghemaect. eindnoot44577 ghslacht Lees: gheslacht. eindnoot44590 hardichet Lees: hardicheit. eindnoot44606 E Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot44649 E Lombarde, 2 regels hoog (20-21), met representant. eindnoot44682 E Lombarde, 2 regels hoog (14-15), zonder representant. eindnoot44695 E Lombarde, 2 regels hoog (26-27), zonder representant. eindnoot44724 drupende De u staat ondersteboven. eindnoot44725 nochtaus Lees: nochtans. eindnoot44730 22 Handgeschreven tekst in rechtermarge (22): 'nota'. eindnoot44742 E Lombarde, 2 regels hoog (34-35), zonder representant. eindnoot44744 ondetsceyden Lees: ondersceyden. eindnoot44749 F Lombarde, 2 regels hoog (01-02), zonder representant. eindnoot44787 yset Lees: yser. eindnoot44802 F Lombarde, 2 regels hoog (13-14), zonder representant. eindnoot44826 G Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant. eindnoot44831 verhadrt Lees: verhardt. eindnoot44847 19 Handgeschreven tekst in linkermarge (19-20): 'merct wel'. eindnoot44888 20 Handgeschreven tekst in rechtermarge (20-21): 'swart gyten [...] gheel a[...]'. eindnoot44889 G Lombarde, 2 regels hoog (20-21), zonder representant. eindnoot44928 20 Handgeschreven tekst in linkermarge (20): 'nota'. eindnoot44942 34 Handgeschreven tekst in linkermarge (34): 'nota'. eindnoot44947 39 Handgeschreven tekst in linkermarge (39-40): 'merct wel'. eindnoot44948 G Lombarde, 2 regels hoog (39-40), met representant. eindnoot44965 17 Handgeschreven tekst in rechtermarge (16-17): 'Et nota'. eindnoot44966 I Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot44998 10 Handgeschreven tekst in linkermarge (10): 'Et nota'. eindnoot45012 veewen Lees: verwen. eindnoot45029 uaerre Lees: naerre? eindnoot45031 conttarie Lees: contrarie. eindnoot45037 Handgeschreven tekst in rechtermarge (09): 'nota regenbo[...]'. eindnoot45056 H Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot45064 K Lombarde, 2 regels hoog (35-36), met representant. eindnoot45075 K Lombarde, 2 regels hoog (07-08), zonder representant. eindnoot45076 Handgeschreven tekst in linkermarge (08): 'nota cristal'. eindnoot45079 ghe- neest In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45082 K Lombarde, 2 regels hoog (14-15), zonder representant. eindnoot45088 L Lombarde, 2 regels hoog (20-21), met representant. eindnoot45090 liynwurm Lees: lynwurm. eindnoot45093 zerich- heyt In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45100 L Lombarde, 2 regels hoog (32-33), zonder representant. eindnoot45108 lx. Lees: lxi. Vergelijk index, 7rb14. eindnoot45109 M Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot45120 gheuon- den In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45129 cranc- kicheyt In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45139 donwes Lees: douwes. eindnoot45140 blixom Lees: blixem. eindnoot45145 37 Handgeschreven tekst in rechtermarge (37-38): 'nota leest'. eindnoot45146 M Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant. eindnoot45149 ystdorus Lees: ysidorus. eindnoot45158 ende Het er-afkortingsteken representeert hier e. eindnoot45161 ende Het er-afkortingsteken representeert hier e. eindnoot45167 19 Handgeschreven tekst in linkermarge (19-20): 'nota'. eindnoot45172 24 Handgeschreven tekst in linkermarge (24-25): 'nota'. eindnoot45201 M Lombarde, 2 regels hoog (13-14), zonder representant. eindnoot45202 ende Het er-afkortingsteken representeert hier e. eindnoot45208 M Lombarde, 2 regels hoog (20-21), zonder representant. eindnoot45217 M Lombarde, 2 regels hoog (29-30), zonder representant. eindnoot45222 M Lombarde, 2 regels hoog (34-35), zonder representant. eindnoot45243 M Lombarde, 2 regels hoog (15-16), zonder representant. eindnoot45252 M Lombarde, 2 regels hoog (24-25), zonder representant. eindnoot45285 luch- tende In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45315 N Lombarde, 2 regels hoog (06-07), met representant. eindnoot45329 en- Lees: ende. eindnoot45336 apostenie Lees: aposteme. eindnoot45348 coastantinus Lees: constantinus. eindnoot45349 Handgeschreven tekst in rechtermarge (01): 'padden st[...]'. eindnoot45350 N Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot45363 onithinus Lees: onichinus. Vergelijk index, 7rb24. eindnoot45364 ONithinus Lees: ONichinus. Vergelijk index, 7rb24. eindnoot45377 vau Lees: van. eindnoot45384 ouervloedieh Lees: ouervloedich. eindnoot45388 O Lombarde, 2 regels hoog (39-40), met representant. eindnoot45389 mie Lees: mit. eindnoot45399 menighe De m staat ondersteboven. eindnoot45404 becokelse Lees: becokeltse. eindnoot45409 ende In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot45421 P Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot45431 steeu Lees: steen. eindnoot45448 20 Handgeschreven tekst in rechtermarge (20-21): 'nota'. eindnoot45467 P Lombarde, 2 regels hoog (38-39), met representant. eindnoot45479 P Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot45484 16 Handgeschreven tekst in linkermarge (15-17): 'donre steen'. eindnoot45487 die gedruct Met verwijsteken tussen 'die' en 'gedruct' handmatig bovengeschreven: 'hant'. eindnoot45494 26 Handgeschreven tekst in linkermarge (26): 'wat nijes'. eindnoot45495 P Lombarde, 2 regels hoog (26-27), met representant. eindnoot45501 P Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot45508 lapidario De opgeloste afkortingspunt staat superscript. eindnoot45509 Dat lxxx. capitel vant loet In druk staat deze titel op de vorige regel (40), achter 'lapidario'. eindnoot45510 P Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot45520 toeblasiinge Lees: toeblasinge. eindnoot45521 tmeerst Lees: teerst/tmeest? eindnoot45533 24 Handgeschreven tekst in rechtermarge (24): 'nota'. eindnoot45539 sijure Lees: sijnre. eindnoot45563 P Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot45588 maecmen Lees: maectmen. eindnoot45597 puluer In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot45609 20 Handgeschreven tekst in rechtermarge (20): 'nota'. eindnoot45618 Q Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant. eindnoot45623 lxxxiij. Lees: lxxxiiij. Vergelijk index, 7rb37. eindnoot45624 R Lombarde, 2 regels hoog (35-36), met representant. eindnoot45636 R Lombarde, 2 regels hoog (07-08), zonder representant. eindnoot45638 ouderwilen Lees: onderwilen. eindnoot45654 S Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot45669 wodrt Lees: wordt. eindnoot45689 apostenie Lees: aposteme. eindnoot45690 atrax Lees: antrax. eindnoot45720 S Lombarde, 2 regels hoog (11-12), zonder representant. eindnoot45740 calse Lees: valse. eindnoot45741 herft Lees: heeft. eindnoot45761 S Lombarde, 2 regels hoog (12-13), zonder representant. eindnoot45784 S Lombarde, 2 regels hoog (35-36), zonder representant. eindnoot45795 S Lombarde, 2 regels hoog (06-07), met representant. eindnoot45799 silemtes Lees: silenites. Vergelijk index, 7va04. eindnoot45800 SIlemtes Lees: SIlenites. Vergelijk index, 7va04. eindnoot45805 van- der In druk een verticaal streepje in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot45806 17 Handgeschreven tekst in linkermarge (16-17): 'lapus luna' (lees: lapis luna). eindnoot45808 ysidorius Lees: ysidorus. eindnoot45813 S Lombarde, 2 regels hoog (24-25), zonder representant. eindnoot45848 S Lombarde, 2 regels hoog (19-20), zonder representant. eindnoot45850 ende Het er-afkortingsteken representeert hier e. eindnoot45870 drohe Lees: droghe. eindnoot45900 S Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot45936 platerius Lees: platearius. eindnoot45944 vucticheit Lees: vuchticheit. eindnoot45949 weverstaet Lees: wederstaet. eindnoot45950 Handgeschreven tekst in bovenmarge: 'nota'. eindnoot45960 bladaren Lees: bladeren. eindnoot45961 india scrijft Lees: in die sterft? eindnoot45963 niet Lees: met? eindnoot45972 heuet Het et-afkortingsteken representeert hiet t. eindnoot45975 T Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot46013 T Lombarde, 2 regels hoog (23-24), met representant. eindnoot46019 T Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot46027 wanden Lees: vanden. eindnoot46029 gheseir Lees: gheseit. eindnoot46033 V Lombarde, 2 regels hoog (03-04), zonder representant. eindnoot46041 V Lombarde, 2 regels hoog (11-12), zonder representant. eindnoot46052 maechten Lees: maecten. eindnoot46056 blinckenden De b staat ondersteboven. eindnoot46112 Y Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant. eindnoot46125 Y Lombarde, 2 regels hoog (16-17), met representant. eindnoot46131 Z Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant. eindnoot46132 sleen Lees: steen. eindnoot46158 vijn Lees: vijnt. eindnoot46164 Z Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant.

Vorige Volgende

Boek 16