Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman– rechtenstatus


Boek 11
[Folio 206r]
Hier beghint het xi.ste boeck ende spreectGa naar eindnoot31457 vanver lucht ende haer passien AEr dat is die lucht endeGa naar eindnoot31459 31460[regelnummer] is daer om aer gehie- ten dat si tfuer draecht ende si wort vanden wa- ter ghedragen als ysi- dorus seyt Item dye 31465[regelnummer] lucht behoert een deel der aerdiger na- turen ende een deel der hemelscher natu- ren als beda seyt want dat deel der luchten is puer claer ende rustelick daer die storm ende die grote winden totten hemelschen 31470[regelnummer] niet comen en konnen mer dat nederste deel vanden spera dat is der aerden ende den wa- ter vaste bi ende is moderich grof ende dicht in een ende dat gelichaemt is vanden vuchten ende aerdigen wazemen dat behoert tot- 31475[regelnummer] ter aertscher naturen \| ende dese luchtighe paert of deel brengt menigerhande ge- daente wt haer want als ysidorus seyt Een lucht die seer ghestoten ende vermoyt is maect veel winden blixemen ende donren 31480[regelnummer] ende als die lucht te samen ghetoghen is so maect si neuelinge ende als si gedicket is so maect si regen ende als si te samen ge- congheleert is of beuroren soe maect si snee ende hagel ende als si gescheyfelt is so 31485[regelnummer] maect si claerheyt als ysidorus seyt ende be- da Item die lucht heeft meer openin- ghe ende dunnicheyden ende ydelheyden dan die ander elementen doen Item die lucht als constantinus seyt is een breet ruym ele- 31490[regelnummer] ment dat substancialiken heet ende vucht is ende van hare propere naturen of substancien is si vucht mer want si den hemel also na is so is si heet ende daer om nader gedaenten der beyder qualiteyten soe is die lucht haer 31495[regelnummer] seluen sprayende int ouerste vander aerden ende vanden water wtstreckende totten spe- ra des viers ouer al ende vter subtilicheit hare substancien ende wt hare openicheyt so is die lucht claer ende doerschijnlic want 31500[regelnummer] ouermits hare doerschijnlicheyt soe is si ontfangende die hemelsche influenci ende virtuut ende die indruckinge des sonli- ken lichts ende gheeft allen dyeren adem- tocht dat is dat si horen adem wt ende in 31505[regelnummer] halen mogen na haren wensch ende is wo- ninghe alle der vogelen want geen ge- sielt creatuer en mach leuen sonder lucht Item die lucht is seer beroerlic ende ver- anderlic ende verkeerlic in gedaenten die 31510[regelnummer] haer tegen geset sijn ouermits der sub- stancialiker lichticheyt want si wort lich- telic verwandelt vanden vaporen der zee ende der aerden want is die wasem stinken- de ghecorrumpeert ende venijnt soe wort 31515[regelnummer] die lucht ghecorrumpeert ende besmet als die quade wasem mitter luchten gemengt wort mer is dat sake dat die roke of dye wasem geresolueert is van puerre ende van reynre substancien ende wel rukende so wort 31520[regelnummer] die lucht reyn ende goet Item dat ons die clare lucht omme gaet dat is ons seer goet onsen adem wt ende in te halen ende is een voetsel des leuendigen geests ende ist dat die lucht luchtende is claer ende puer soe 31525[regelnummer] sullen die humoren ende die geesten luchten- de ende puer wesen ende is die lucht droeue ende doncker ende neuelachtich so sullen die humoren ende die gheesten droeue grof ende besmet wesen als constantinus seyt \| want die 31530[regelnummer] lucht is een element der lichamen ende der geesten Item die lucht aengehaelt vander longen geeft der herten een getempertheyt ende dat hert geuet voert alle den lichaem waer af dat die lucht tlichaem seer verwandelt na 31535[regelnummer] goet of na quaet na dien dat die lucht is
[Folio 206v]
want si geeft den lichaem dat leuen of si nemet hem waer af dat constantinus seyt Hoe dat die lucht verder vander aerden is ende den he- mel naerre hoe dat die lucht puerre is 31540[regelnummer] ende hoe dat si der aerden naerre is hoe dat si donckerre is ende vetter ende der aerden ge- likerre want vten wasem der aerden die aen- gehaelt sijn rotten binnensten der luchtenGa naar eindnoot31543 werden menigerhande ende contrari dingen 31545[regelnummer] gewonnen inder luchten \| ende hoe dat si grouer ende dicker is hoe dat die son starc- keliker die verwe der radien in haer druct om den wederslach ende brekinge der sonli- ker radien want in vuchter ende dicker luch- 31550[regelnummer] ten werden menigerhande verwen gewon- nen vanden wederslach der sonliker radien als geseyt wort in libro metheororum Item die dickicheyt der luchten wort om drier- hande saken als vanden wazem die daer 31555[regelnummer] menghende is die aerdighe ende die gro- ue delen mitter luchten of vander coutheit die de vuchtige delen der luchten conge- lerende is of in hem ontfangende is vander winninge der nuwer luchten tot wes eer- 31560[regelnummer] ste toedoeninge die lucht grof wort als die philosoeph seyt Die lucht wert ghe- dunt ende gesubtijlt vander contrari saken al om die verteringhe des wazems die dair opgaende is om die starke hetten die de 31565[regelnummer] lucht claer maect ende dun of om der winni-Ga naar eindnoot31565 ger wil der vieriger delen vten particu- len der luchten ouermits die leste dun- nicheyt hare vuchticheyt ende ouermits die grootheyt der hetten so wort die lucht 31570[regelnummer] verwandelt in eenre vieriger naturen Item dye lucht wort verkeert menichfoudelic nader substancien ende nader gedaenten als auicenna seyt ende eerst van dat die zon na of ver is want die lucht wort warm 31575[regelnummer] wanneer die zon coemt daer wi wonen ende die lucht wort cout wanneer dat dye son ver van ons is Item die opganck ende die onderganc is vander verwandelinge der sterren Item die sterren also wel die dwalen 31580[regelnummer] als die stil staen sijn die sake waer om dat die lucht verwandelt wort in horen quali- teyten want als die sonne vergadert mit enigher sterren die coude in brengt als mit saturno in enen couden teyken so moet 31585[regelnummer] die coude gemeerret werden inder luchten ende ist dat die zon vergadert mit ernre war-Ga naar eindnoot31586 mer planeten als mit maers dat is dye sake waer om dat dan die lucht heet is ende aldus ist te verstaen vanden anderen Item 31590[regelnummer] die lucht wort verwandelt van menigerhan- de sceppenis ende gelegentheyt der aer- den ende oec na dien dat die landen staen of sijn \| want int noerden is die lucht coude ende droge ende int zuden is die lucht hete 31595[regelnummer] ende vucht Item die lucht wort oec verwan- delt na dien dattet aertrijc hoghe of la- ge is want inden geberchten is die lucht cout ende inden valleyen is si warm ende hier af set macrobius die reden ende seyt dat 31600[regelnummer] dat geschiet vander vergaderinge der radi- en die daer gemenichfoudicht werden inden valleyen om die dickicheyt der wa- semen inden dalen billiker dan inden ghe- berchten ende daer smelt dat snee haesteli- 31605[regelnummer] ker inden valleyen dan inden geberchten want daer coemt meerre hetten vander radien ende dat concordeert mit aristotiles in libro me- theororum libro i. capitulo iiij. daer hi seyt dat dye vergaderinge vanden radien die ter aerden 31610[regelnummer] gaen is inder saken deser hetten ende also doet oeck den wederslach vanden radi- en int scarp vanden hoeken ende die mar- ringhe dat si daer in dueren etcetera Item die lucht wort verwandelt van dat si 31615[regelnummer] also na der zee is want dat aertrijc is cout
[Folio 207r]
ende droge datter noertscher zee also nae leyt vander couder ende drogcr wasem dieGa naar eindnoot31617 vander zee ontbonden is want daer is die hetten cranck ende verwint luttel ende daer 31620[regelnummer] om is die noertsche zee luttel soute want dese zee schijnt bi na zuet te wesen bi dat die zuder zee is ten zuden waert Item die lucht wort verwandelt van doden beesten ende van vulen stinckenden broecken van 31625[regelnummer] welcker corrupcien dicwile sterften co- men als daer grote striden geuallen heb- ben daer dan veel volcs doot blijft daer blijft dat volc dan leggen stincken vanden welken die lucht geuenijnt wort ende oec 31630[regelnummer] sommels coemt die corrupci of venijn- dinge der luchten van doden draken ende van anderen venijnden dyeren ende dit geschiet dicwijlste int eynde vanden zomer ende in- den herfst want dan is die lucht puerste 31635[regelnummer] ende daer om is si dan haestelic verkeert mitter quader geuenijnder luchten want hoe dat die lucht claerre ende puerre is hoe dat si eer ontfengt werdt ende hier mede is thans genoech geseyt vander 31640[regelnummer] luchten int gemeyn Dat ij. capitel van vuericheyt die inder luchten coemt van hete ende droge wazeme NV willen wi segghen vanden indruc-Ga naar eindnoot31643 kingen die inder luchten vallen \| ende eerst 31645[regelnummer] van dien die werden ende comen van heten en- de drogen wazem als is dat doerschinich viere twelc onderwijlen openbaert inder luchten ende en is anders niet dan een indruc- kinge die gecomen is van drogen ende van 31650[regelnummer] heten wazem die in deerste deel der luch- ten op geheuen is hebbende breetheyt inden diepen ende lengde inden ouersten nader figuren der vlammen welke wasem ontsteken is ouermits den viere ende den lope des he- 31655[regelnummer] mels Dat ander viere is lanck twelc een indruckinge of inprentinge is die geco- men ende ghewonnen is van heter ende dro- ger wazem in dat ouerste deel der luchten die deruende is die openbaerliker bree- 31660[regelnummer] den naden aensien sijnre breetheyt ont- steken ouermits die craft des viers bij- den lope des firmaments ende dese inpren- tinge hiet een drake die vier wt gheeft of spuwet ende die derde inprentinge hiet 31665[regelnummer] keers ende wort gewonnen van heter ende droger wasem int ouerste deel der luchten ouermits een cleyne lengde ende een ge- like breetheyt. waer om het schijnt oft ronde figuren waren die ontfengt wa- 31670[regelnummer] ren onermits hetten des vuers ende lopeGa naar eindnoot31670 des hemels Ende die vierde inpressi dat is indruckinge hiet assub als aristotiles seyt ende is tweerhande \| als opclimmende ende nederclimmende Ende dese indruckinge 31675[regelnummer] wort gewonnen van heter ende van subtijlre droger wazem int ouerste deel der luchten hebbende een grote lancheyt ende breet- heyt gelijc mitter wasem die machtelic ontsteken ende verhet is ouermits den viere 31680[regelnummer] ende den lope des hemels of des firma- ments begerende die ouerste om die subti- licheyt der materien ende om die starcheyt der ont-Ga naar eindnoot31682 stekiughe Het is een ander inpressi die as- sub gehieten wort ende is nedergaende ende si 31685[regelnummer] coemt van heten drogen grouen wasem van ge- liker lengden ende breeden die welke is int ouerste deel des middelen onderscots van- der luchten die ontsteken is ouermits den viere ende den lope des firmaments ende 31690[regelnummer] gaet nederwaert om die coude die daer om staende is ende om die ghewichte der gro- uer materien \| als aristotiles seyt Dit sijn die inpressien of indruckinghen die wel- ke die ghemeynte waent dattet sterren 31695[regelnummer] sijn dye des nachtes vallen vanden
[Folio 207v]
hemel of die totten hemel op climmen Dat iij. capitel vande winden int gemene ENde het werden noch ander inpressi-Ga naar eindnoot31698 en van drogen wasem als die wint 31700[regelnummer] die welcke als aristotiles seyt is een beroe- ringe des drogen wazems die op gehe- uen is vanden center der aerden mitter luchten ende inder luchten mit enigerhan- de hemelsche craften vergadert ende ghe- 31705[regelnummer] mengt want die wint en is anders niet als beda seyt dan een lucht die geroert is van roken die vander aerden op climmende sijn ende die lucht verdriuende \| ende hier of wort die wint gewonnen als die selue seyt \| de- 31710[regelnummer] se descripsi of bescriuinge berispt aristotiles in topicorum want alle lucht die beroert wert en is geen wint want daer moet een grote hortinghe comen ende dat die seer ende veel inder luchten gedreuen werden salder 31715[regelnummer] wint comen \| ende daer om bescrijften constantinus aldus Wint is een coude ende een droge wazem vter aerden ende vten wateren re- solueert of ontbonden ende ghescheyden ouermits die hetten beroerende die lucht 31720[regelnummer] starkeliken ende driuende ouermits verga- deringe haere beyder \| sommighe andere setten die sake der wijnden te wesen wolken die inder luchten sijn die de lucht mit ha- re swaricheyt ghens ende harwaert druc- 31725[regelnummer] ken ende stoten ende van alsulker beroeringe ende stotinge der wolken wort die wint. Ander luden seggen dat die wint coemt vander vech- tinge ende worstelinge der armen vander zee in vier delen van aertrijc want wanneer dat 31730[regelnummer] int noerden een strijt geualt mitten zuden arme so wort die zee beroert int oest van wes beroeren die lucht boroert wert en-Ga naar eindnoot31732 de daer wort een wint af diemen subso- lanus hiet ende als si striden int westen soe 31735[regelnummer] worter een wint die fauonius hiet of ze- phirus \| ende also verkeert ist dat die oesteli- ke arm ende die westelike arm striden int zuden so worter een wint diemen auster hiet ende geuallet int noerden so hiet hi bo- 31740[regelnummer] reas ende vanden anderen wederuloyingen van- der zee die daer tusschen gheuallen die maken wijnden diemen collaterael hiet als dese noertoest zuytwest ende deser gelike Item noch seggen sommige ander als beda 31745[regelnummer] seyt dat die wint comet vten holen der aer- den in deser manieren want die lucht is van glidender naturen ende daer om gaet si daer van onder in die holen der aerden ende coem- ter weder wt Ende wanneer dan dat een deel 31750[regelnummer] gheern wt waer ende dat ander in so geual- ter een kijf of een strijt. Ende die lucht wort beroert ende daer coemt wijnt af ende daer om hiet tconincrijc van cecilien dat rijc der winden wantet also veel holen heeft 31755[regelnummer] Die eerste reden der winninghe vanden winden prijst ende loeft aristotiles in li- bro metheororum dair hi seyt Datter twe geslachten van wazemen sijn die welke ouermits hetten vander aerden ontbon- 31760[regelnummer] den werden die een wasem is vucht die een materi is vanden reghen ende vanden water ouermits meerre of mynre dickin- ghe Die ander wazem is droghe ende is materi van allen winden waer af dat die 31765[regelnummer] wint coemt of hoe dat hi gewonnen wort dat is ymmer openbaer dat hi bouen al- le dinghen beroerlic is ende is altoes onledich ende doende so nv ghens soe nv herwaert inder luchten lopende en- 31770[regelnummer] de maect tempeest ende onweder inder zee ende doet die scepen breken in dye zee \| ende als hi ghetempert is inder zee ende in anderen wateren \| soe stuert hy dye scepen te lande ende ter hauen 31775[regelnummer] daer die stuerman begeert te wesen Item
[Folio 208r]
die wijnt doet die zee heffen ende brullen ende die noerden wint want hi cout ende dro- ghe is so is hi seer suuerende \| die wol- ken ende die reghenen ende veriaechtse ende 31780[regelnummer] maect die claer ende also maect die zuden wint sijn werken contrari \| want hi heet ende vucht is Item wanneer dat den wijn- de yet teghen geset wort dat hem inden wege staet daer thoent hi sijn starcheyt 31785[regelnummer] want hi werpt onderwijlen husen ende bomen mitter wortelen mit allen daer neder als ysidorus seyt daer om dat hy starck ende machtich is Item die selue seyt dat sijn craft also groot is dat hi niet 31790[regelnummer] alleen steenroetsen ende bomen daer neder werpt mer hi bedroeft ende beroert den he- mel ende die aerde ende alle die zeen Item die wint verteert oueruloedige humoren ende wischt af die onreynicheden want die 31795[regelnummer] weghen die vule ende glaet sijn vanden re- gen die maect hi droge ende schoen ouer- mits sinen blasen Item die ghetemperde blasinghe des wijnts verwecket dat viere ende die vlamme ende is die blasinghe alte 31800[regelnummer] groot so lescht hi dat viere ende die vlam- me Item die wint is onsienlic in sinen opganck ende verborghen \| mer alleyncs- ken ouermits vergaderinge der wasem- liker delen inder luchten is hi die meer- 31805[regelnummer] ringhe ontfanghende ende thoent hem sel- uen \| ende daer om seytmen in libro methe- ororum Det die wijnden wanneer dat si opGa naar eindnoot31807 gaen vander aerden cranck sijn mer nae werden si starck om datter wasemen also 31810[regelnummer] veel sijn die na inder luchten gemenich- foudicht werden ende vergadert Item die wint wort ront om beroert ende crom want die wazem dye eerst opwaert climt wort nne gebuycht inden omganc der aerdenGa naar eindnoot31814 31815[regelnummer] ende daer om is die beroeringe crom en- de omsweruelich Item die stotinghe des wijndts licht die stroen ende die cauen op ende scheyfelt die asschen ende dye puluer vander aerden ende die wint gaet in allen 31820[regelnummer] holen ende gaten der aerden die openach- tich sijn ende die wint maect beroeringhe der aerden vanden wijnde die binnen der aerden besloten is ende beroert inden bu- ke der aerden ende als hi daer also be- 31825[regelnummer] roert wert soe coemter een aerdtbeuin- ghe als aristotiles seyt want die wint luuct also wel die sweetgaten op vander aer- den als vanden lichaem \| ende doerschiet die binnenste der aerden ouermits der 31830[regelnummer] aerden sijnre subtilicheyt ende ouermits sijnre binnen slutinghe so gaet hi in dye waterige delen ende maect int ouerste des waters goluen ende een opheffin- ghe mit veel scuyms ende maect een gro- 31835[regelnummer] te ongelikicheyt int ouerste vanden wa- ter want hier ist hoghe ende daer ist laghe na dien dat die vnden gangen want en- dede die hortinge ende stotinghe vanden wijnde twater soude bouen al effen wesen 31840[regelnummer] ende slecht als ysidorus seyt Item die wasem die windich is ende die vander spisen ende van- den dranc gescheyden ende ontbonden wert of vanden anderen humoren ouermits cracht der hetten brengt hi den lichame ve- 31845[regelnummer] le passien in want als die wint inder magen ende inden darmen of bouen int onderscot beslo- ten is doet den mensch grote pijn ten si dattet beneden mit dreten ende bouen mit rus- pinge gelost wert ende die luden laden daer 31850[regelnummer] dicwijle twater af of tlichaem hefter af ende si crijgen dat voeteuel daer af ende deser gelijc ende maect inden oren oec een ruuschin- ge ende een tutinge waer af dattet horen daer af gequetst wort 31855[regelnummer] Dat iiij. capitel vanden xij. winden
[Folio 208v]
DEr wijnden sijn xij. vanden welkenGa naar eindnoot31856 die vier principael sijn als oest zu- den west ende noerden ende viij. collaterael als zuyt oest \| oest zuyt oest \| zuyt west 31860[regelnummer] west zuyt west etcetera ende alsoe voert ende die eerste wint vanden vier principalen wort gehieten subsolanus die welke op gaet recht int oesten tusschen tnoerden ende tzuden te midswegen ende daer coemt 31865[regelnummer] onderwilen grote stotinge van wijnden inder luchten van wederslaninge der aerden ende des waters ende wort een oesten wint wt den water diemen subsolanus hiet dat is die gheboren is onder der sonnen. want 31870[regelnummer] hi wort gewonnen sub torrida sona \| dat is onder tlant dat onwoensaemlic is onder welc lant die zon altoes opgaet Item die oesten wint heeft twe collaterael Col- laterael dat is die aent oest of aent zu- 31875[regelnummer] den hangt als zuutoest of noertwest ende deser gelijc daer om seyt hi die wint heeft twe collaterael als vulturnum ten noerden- waert ende heeft eurum ten zudenwaert ende si mogen in desen veerse gehouden werden 31880[regelnummer] Sunt subsolanus vulturnus et eurus eoy \| de- se wijnden sijn heet ende droge \| si sijn he- te want si lange onder die sonne merren ende si sijn droghe want die oerstersche zee isGa naar eindnoot31883 seer verre van ons want eer dat die oesten 31885[regelnummer] wint tot ons gecomen kan so wat hi heeft vander vuchtigher humoren dat wort alte- mael verteert vander hetten der sonnen die oesten wint is inder hetten ghetempert mer wanneer dat hi neycht ten noerden so droe- 31890[regelnummer] get hi alle dingen mer wanneer dat hi ney- get ten zuden so maect hi wolken Item die winden vten oesten sijn gesont inden opganc der sonnen want si comen vander luch- ten die getempert ende gesubtijlt is \| want 31895[regelnummer] als die selue seyt In oestlant is die lucht claer ende een luttel droge ende getempert tusschen heten ende vuchten want alsulken wint maect die wateren claer ende gheeft hem zoeten smake want die oesten winden be- 31900[regelnummer] hoeden die lichamen in gesontheyden om die getempertheyt sijnre qualiteyten ende dair om is int oestlant oueruloedicheyt van vruchten ende van bloemen meer dan int noer- den of int westen Item dye wateren vloyen 31905[regelnummer] teghen dat oeste ende gaen in die oester zee die sijn beter gesonder ende claerre dan ander wateren want si werden gesubtijlt ende ghe- suuert vanden wederslach der sonnen die van oesten coemt Die ander principael wint is 31910[regelnummer] fauonius dat is westen ende gaet op recht int weste tusschen dat noerden ende dat zuden te midswegen effen Ende dese wint he- uet twee collaterael als cyrcium ten noer- denwaert ende hiet noertwest \| ende se- 31915[regelnummer] phirum ten zudenwaert dat is zuytwes- ten wint ende werden in desen veers ge- houden Circius occasu zephirusque fa- uonius afflant Dese westen wijnt ont- bijndt des winters die grasen ende brengt 31920[regelnummer] die bloemen voert dese wint is ghetem- pert cout ende vucht hi is cout want dye zon en duert niet langhe int westen en- de hi coemt tot ons eer dat hi vanden ra- dien der sonnen beghint te warmen Item 31925[regelnummer] die westen wijnden sijn gesontste int eyn- de vanden daghe ende oec ghetemper- ste want die zon subtijlt die wijnden en- de puertse dan int west als si vastelic onder bestaet te gaen ende want die gene die int 31930[regelnummer] weste wonen gene getemperde lucht en hebben volcomelic daer om is haer water wandelbaer ende droeue \| daer om dat die wint inden beghinselen vanden dage niet verduut en wort mitten radien der son- 31935[regelnummer] nen want int beghin vanden daghe is
[Folio 209r]
die wint daer alte cout \| ende des auonts wort hi warm om der sonnen wil int wes- te als constantinus seyt Die derde principael wint is auster dat is zuden ende gaet recht 31940[regelnummer] te midswegen op int zuden tusschen dat oest ende dat west vander seluer saken dat die eerste wijnde deden ende heeft twe colla- terael wijnden als nothum ten oestenwaert ende affricum ten westenwaert ende werden 31945[regelnummer] in desen vaers gehouden \| atque die me- dio nothus eret et affricus austro Die zu- den wint is heet ende droge blickende ende maect die lucht dicke ende voedt neuelen ende ouermits sijnre hetten opent hi dye 31950[regelnummer] sweetgaten ende ouermits sijnre vuchtich- eyt menichfoudicht hi die reghenen als ysidorus seyt ende maect tempeest inder zee want hi blaest vanden leghen op als be- da seyt Hi opent die gateren vanden li- 31955[regelnummer] chaem ende becommert dye sielike craften ende maect die swaricheyt inden lichaem als ypocras seyt Item die zuden winde be- swaren dat horen ende maken die oghen doncker ende beswaren thoeft etcetera Item 31960[regelnummer] die wijnden die vten zuden comen ont- bijnden die humoren van binnen ende bren- ghense buten ende maken swaricheyt des sins ende corrumperen die hetten ende maken suucten als tvoeteuel ende beroert crou- 31965[regelnummer] winge ende vallende euelen ende scarpe coertsen Dese wijnt gaet op bijden po- lum antharticum recht teghen dat noer- den ouer welc lant om sijn grote cout- heyt onwoensam is want het is natuer- 31970[regelnummer] liken cout ende droghe als dat noerden is Item cyperen wort hete ende vucht ghe- uonden ende als hi dan weyet ende die lucht vervult is mitten voerscreuen wasem wort dye lucht gescheyden in regen Item ysidorus seyt dat 31975[regelnummer] die zuden wint veel goeder proprietey- ten heeft want hi is morwe ende is mor- wende hete ende vucht ende gheeft reghen ende douwe ende opent die gaten der aerden ende brengt vruchten ende zaet voert ende voetze 31980[regelnummer] ende meerretse ende vernuwet dat ouerste van- der aerden mit cruden ende mit grazen ende verwandelt die oude vederen ende plumen inden voghelen ende ontbijndt die coude humoren die inden liue gefiltert leggen 31985[regelnummer] ende doet die mensche wt sweten die ouer- uloedige vuchticheyt ende wtwasemen ende doet die crupende wormen wt der aerden co- men Item die vierde principael wint is boreas die opgaet onder polo artico recht 31990[regelnummer] midzen int noerden tegen dat zuden \| ende om der seluer saken wil dat die voerscreuen wijnden deden ende heeft dese collaterael als aqui- lonen ten westenwaert ende thorum ten oes- tenwaert ende si werden gehouden bi desen 31995[regelnummer] veers Et boreas aquilo veniunt et thorus ab artho Ysidorus seyt Dat dese wijnt co- met op wt waterigen beroeren ende bedwon- gen steden om dat hi also verre vanden cirkel der sonnen is ende vanden hogen gheberchten 32000[regelnummer] vten welken hi tot ons coemt ende want wt dien steden die wazemen niet ontbonden en moghen werden om die grote beuriesinghe maect hi dye lucht claer ende die sterft ende die siecten die van zuden comen dye verdruct 32005[regelnummer] hi ende verdrijft als ysidorus seyt Die starckich- eyt sijnre couden bedwingt dat ouerste van- den landen ende vanden wateren ende verandert- se ende verkeertse nv in die gedaente van yse ende nv in die ghedaente van cristal na dat 32010[regelnummer] die hardicheyt cleyn of groot is dese iij. wijnden want si cout ende droge sijn so verhar- den si die lichamen ende sluten die sweetga- ten ende suueren die humoren ende si maken die geesten ende de sinnen subtijl ende doen hul- 32015[regelnummer] pe totter verduwinge ende conforteren die
[Folio 209v]
craft die daer houdende is ende maect dye ongesonde lucht ghesont ende vermeerret die verduwelike craft waer af dat aristotiles seyt libro iiij. Dat inder ontfangenis eens 32020[regelnummer] kints ist alsoe dat die wijnt noerdelic is so sal dat kint alst geboren wert een knecht- ken wesen \| ende also verkeert is die wint zu- delic so salt een meysken wesen Item con- stantinus seyt int vijfte boeke int seuende 32025[regelnummer] capitel Dat die noerden wint trect die qua- de humoren na hem ende beletse dat si inder ander leden niet lopen en sullen mer noch- tans maect hi hoestinge om die droech- heyt der borsten ende maect scarpicheyt der 32030[regelnummer] aerden ende der lichamen ende ouermits sijnre coutheyt ende droecheyt slaet hi die zenen ende trectse te hope ende bijntse \| daer om hindert hi die leden dat si niet werken en moghen ende corrumpeertse ende hi ver- 32035[regelnummer] barnt ende verdroecht die wijngaerden die daer dragende sijn ende hi beroeft die cru- den ende die bomen van hare groylicheyt ende verdroecht die humoren binnen ende bu- ten ende hi is den ptisicis dat is den ghe- 32040[regelnummer] nen die ptisic sijn deerlic \| want ouermits sijnre droecheyt scoert hi die longhen ende vlcereertse als galienus seyt Dye noerden wint is coude ende droghe ende is comende wt enen engen lande of hoeke tot een- 32045[regelnummer] re rumer luchten ende al dunnende maect hi die lucht subtijl ende droghe ende beurie- sende brengt hi dye vuchte delen alsoe wel der aerden als des waters bouen te samen int pleyn des aertrijcs ende des 32050[regelnummer] waters waer om dat dese wint aquilo ge- hieten wort dat is noerden want aquilo dat is properlic te segghen quasi aquas ligans dat is in duytsche wateren bijn- dende als ysidorus seyt 32055[regelnummer] Dat v. capitel vande wolken NVbes dat is een wolke ende is een im-Ga naar eindnoot32056 pressi dat is een indruckinghe of een inprentinge of teykeninghe die inder luchten ghemaect is van veel wazemen 32060[regelnummer] int middel onderscot der luchten verga- dert ende dick gemaect in enen alre min- sten lichaem vander coutheyt der stede waer af dat die wolke is een ghemeyn materi totten snee totten regen ende totten 32065[regelnummer] hagel etcetera Item die wolke wort aldus gewonnen want die hemelsche lucht ouer- mits hare cracht so trect si tot haer alte subtiliken die wasemlike delen des wa- ters ende der aerden verterende haer sub- 32070[regelnummer] tijlste delen ende datter ouerloept dicken- de verkeert hi in wolken als ysidorus seyt Nu- bes is een dickicheyt der luchten die te sa- men gecloot is ende gewonden vander aen- treckinge der wazemen ende der roken van- 32075[regelnummer] der aerden ende vander zee Item die substan- ci vander wolken wort beroert inden omloep ghens ende herwaert vander lichticheyt der luchten ende vander stotinghe der wijnden ende vander hetten die besloten is in die hol- 32080[regelnummer] licheyt des buucs vander wolken Item die wolke is natuerliken hol ter manieren van eenre spongien open ende daer om ont- faet si lichteliken die inpressi der hemel- scher lichamen ende daer om als die zon 32085[regelnummer] en wech getogen is so thoent die wol- ke menigerhande formen ende verwen alst openbaert inden hemelschen boge die welke anders niet en is dan een wolke die douwende is in wes substanci meni- 32090[regelnummer] gerhande form coemt ouermits die ra- die der sonnen Item die wolke is bin- nen hol ende ouermits hare sceppenis mitten spera des hemels den welcken si genaect is buten ront ende verheuen mer 32095[regelnummer] vander siden en heeft si gheen gesette
[Folio 210r]
form of figuer \| want als die een wolke aen die ander coemt mitter siden so wor- den sijs eens inder figuren als beda seyt Item die wolke ouermits die lichticheyt 32100[regelnummer] hare substancien so is si beroerlic opwaert ende na dien datse die wint seer stoot of meckelijck daer na loept si snelliken of traechliken voert ende hoe dat si wt puer- re ende subtijlre wasemen gemaect is hoe 32105[regelnummer] dat si die verlichtinge der sonliker radi- en meer vernemende is ende ouermirs ha-Ga naar eindnoot32106 re doerschijnlicheyt is si den licht doer- gaende ten waer dat haer substanci inder luchten van alte grouen wazemen ende ro- 32110[regelnummer] ken te samen vergadert waer want dan is die wolc doncker ende want si dan tnsschenGa naar eindnoot32111 ons ende der sonnen hangt so beneemt si dat schijnsel der sonnen opter aerden dat wi die zon niet sien en moghen want als 32115[regelnummer] die zon seer heet schijnt inden bouwe ende in anderen tiden so is die wolke den mey- ers ende den wandelaers een mitigatijf dat is een saftinghe Item die wolke als die gescheyden is ouermits hetten der 32120[regelnummer] sonnen soe maect si een wtstortinge van regen vanden welken dat aertrijc vrucht- baer wort ende brengt gras ende zaet wt der aerden Item want si also meer tot al- len dingen die inder luchten ghewonnen 32125[regelnummer] werden een moeder is ende eenrehande ghe- meyn materie so is si ouerseyndende van hare substancien menigerhande dinghen vter aerden twelc openbaer is want nv re- genet nv haghelet nv snuwet nv blixe- 32130[regelnummer] met ende nv donret Item die wolke die te samen vergadert is vanden souten wateren der zee ende si hengt int hoge tegen der son-Ga naar eindnoot32132 nen so is si verkerende alle die souticheyt ende die bitterheyt des waters vander zee 32135[regelnummer] dat in die lucht getogen is in zueticheden ouermits hulpe der hemelscher hetten want si trect dat beghin vander zee \| ende te lesten als die wolke gepuert is vander sonnen so en smaect si noch en voelt die 32140[regelnummer] bitterheyt vander zee niet Item die wolke als si ontbonden is ende verkeert in reghen so is si den lande nut mer wanneer dat si resolueert in winde soe is si den lande quaet want dan maect si grote tempeest 32145[regelnummer] inder zee ende opten lande Item die wolke als si sonderlinghe hoghe hangt inder luchten so schijntse of si den hemel al vast bij waer mer dat en is niet mer si ons ende der aerden in geenre gelikenis veel naer- 32150[regelnummer] re is Item die omlopinge ende wriuinghe der wolken brengt dicwijle blixeminge ende donre in Item vten winde die beslo- ten is inder hollicheyt der wolken wort dicwile een haestelic scoringe der delen 32155[regelnummer] vander wolken ende van dier haesteliker scho- ringhe wort een donreslach Item so wan- neer een aentreckinghe wort der corrum- peerder wazemen van broeken of van vuli- ken of anderen dingen so coemt inder sub- 32160[regelnummer] stancien der wolken van hare incorpore- ringhe ende een grote sterfste of corrupciGa naar eindnoot32161 onder die menschen of onder die beesten. Item hoe dat die wolke der aerden naerre is ende vanden hemel varder is hoe dat si ons 32165[regelnummer] meerre dunct wesen want als die wolke alre meest is ende bijden hemel is hoe dat si minre schijnt te wesen ende dye recht cleyn is in haer seluen als si bijder aerden is so schijnt si alte sonderlinge groot te 32170[regelnummer] wesen als beda seyt Item een wolke dye gecomen is van droghen ende windighen wa- semen der sonnen pleecht bedriechlic te wesen want si beteykent nat weder mer int eynde sonder wint so en onbijnt si niet Item 32175[regelnummer] een regenachtige wolke ist dat si haeste-
[Folio 210v]
lic ende te gader ter aerden valt is deer- lic want si verdrenct haer mer ist dat si al- leyncsken al drupende neder valt so is si den coern nut ende oerbaerlic Item die wol- 32180[regelnummer] ke maect die aerde dicwijl nat mit dro- pelen mer al nettende verteert si hair seluen want wanneer dat si ander dingen nat maect ende vuchticht so verderft si haer seluen o- uermits dat si gescheyden ende ontbonden 32185[regelnummer] wert als gregorius seyt Item so wanneer dat die een wolke der ander teghen coemt so maect si tempeest ende onweder inder luchtenGa naar eindnoot32187 Dat vi. capitel vanden regenboech YRis dat is een regbenboghe ende isGa naar eindnoot32189 32190[regelnummer] een inpressi of een teykeninge die gecomen is wt eenre douwender hoel- re wolken die bereydt is totten reghen in oneyndeliken dropelen als in enen spie- ghel wederschinende hebbende een fi- 32195[regelnummer] guer van enen hantboghe wtgheuende menigerhande verwen die ghecomen sijn vanden radien der sonnen of der ma- nen mer vanden radien coemt hi selden want mer tweweruen in l. iaren als aris- 32200[regelnummer] totiles seyt Item die hemelsche boge is een waterige wolke die doerschieten- de is ende doergaende alle sijn delen mitten radien der sonnen als marcianus seyt de- se hemelsche boge buycht int ouerste van- 32205[regelnummer] den wolken crom opwaert gaende boechs gewise ende in beyden eynden gaet hi ter aerden mit hoernen als ysidorus seyt Item in desen boghe sijn sommige dingen dye tot sijnre winninge behoren ende sommige 32210[regelnummer] tot sijnre gedaenten of formen ende sommi- ghe tot sijnre virtuten ende werckinge Item als tot sijnre winninge wort aengesien ende gemerct dat sijn substanci wort gewon- nen ende coemt douwelic ende regenich van- 32215[regelnummer] der wederblickinge ende ombueghinghe der sonliker radien te gader Item dat die regenboghe die son altoes aensiet mit vollen aensicht ende weder aenghesien wort vander sonnen recht tegen hem gheset 32220[regelnummer] Item want die regenboghe vander aer- den totten hemel toe ront op geheuen wort ghelijc enen cirkel want hi slaet die aerde mit tween hoernen ende raect den he- mel mit sinen scheydel dat is mit sinen 32225[regelnummer] hoechsten vanden omganghe die welke hoe dat hi meer mede treckende verdruct wert hoe hy meer inder medevueringhe wt gestrect werdt ende werdt op ghehe- uen in eenre figuren van enen cirkel ende 32230[regelnummer] is ront ende doerschinich ende menich- foudich inder verwen ende is eenlic e- nich want inden reghen boghe weder- schinen veel ghedaenten ende formen die hem tegen geset sijn recht contrari om 32235[regelnummer] sijnre doerschijnlicheyt ende daer om schi- net die boghe gheuerwet te wesen want als beda seyt so trect hi die verwen na hem vten viere elementen want die ghedaen- ten ende die formen vanden vier elementen 32240[regelnummer] schinen in hem als in enen spiegel. want vanden viere grijpt hi een rode verwe int ouerste ende vander aerden neemt hi een groene verwe int laechste Ende vander luchten een melkighe verwe ende vanden 32245[regelnummer] water een gheelachtige verwe int mid- del \| als beda seyt Dese verwen sijn te sa- men geordineert ende geuoecht ende naden philosophen heeft hi noch veel ander verwen onder die welke den sin swaer is 32250[regelnummer] te onderscheyden ende te onderkennen ende daer om seyt die philosoeph Dat gheen maelre en kan desen boge ghemaken of geuisieren Item aristotiles seyt dat die verwe vanden regenboge is een wederslach der ra- 32255[regelnummer] dien die weder om kerende is totten wa-
[Folio 211r]
sem die den wolken contrari is als dat licht of die claerheyt wederschinende in- den water wederschijnt inden wanden tot hem wederkerende is ende want die boghe niet 32260[regelnummer] gesien en werdet dan des daechs bijden radien der sonnen of bijder radien der ma- nen des nachts so wort dat gesicht van hem belet of om die donckerheyt der luchten of om cranckicheyt des gesichts of om 32265[regelnummer] die dickicheyt der wolken welke wol- ke die verlichtinge der radien wederstaen- de is ende inden regenachtigen tiden wort hi gesien want dan wort die oueruloedich- eyt des wasems die gedwongen ende ge- 32270[regelnummer] bonden is inden wolken gescheyden ende ont- bonden ende daer wt coemt een cleyne dou- winghe in die welke verlicht die radie die hem teghen geset is ende wort een vorme vanden regenboghe want hi neemt meni- 32275[regelnummer] gerhande verwen vander menigerhan- dicheyt des wazems inden welken die ra- die schijnt als aristotiles seyt Item als nae sijnre virtuten ende werckinge soe tempert hi die hetten der sonnen om dies wil dat hi 32280[regelnummer] daer tusschen geset is ende ouermits sijn- re scheydinghe dat hi in regen ende in dou- we verkeert wort so doet hi dat aertrijck vruchtbaer werden ende ouermits sijnre fi- guren ende om dye menigerhandicheyt der 32285[regelnummer] verwen maect hi die ouerste als die he- melen scoen ende versciertse ende teykent dye heerscappie der vuchticheyt inder luchten Ende daer om en sal hi niet openbaren voer den oerdel in xl. iaren als beda seyt ende 32290[regelnummer] die meester inder hystorien ende dat sal een teyken der droeginghe wesen ende dat die elementen gebreken sullen als die selue seyt ende beteykent vrede ende eendrachtich- eyt tusschen god ende der werelt ende boet- 32295[regelnummer] scapt ende bewijst bijden voerleden vloet datmen diluui hiet te wesen dat godlicGa naar eindnoot32296 oerdel dattet dan toe comen sal. Item die regenboghe bewijst oec in wat ste- den des hemels die zon is want hi en 32300[regelnummer] is nymmermeer aen die side daer die zon is mer altoes tegen die zon want is dye zon int zuden so is die boghe int noer- den mer hi en openbaert nymmermeer int zuden als beda seyt. Ende aristotiles seyt 32305[regelnummer] oec ten waer alte selden des nachts als die maen vol waer ende dat en geualt mer tweweruen in vijftich iaren seyt beda ende aristotiles voer etcetera Dat vij. capitel vanden douwe 32310[regelnummer] ROs dat is douwe ende is een inpres-Ga naar eindnoot32310 si die van couden ende vuchten waze- men geworden is ende vergadert int lichaem der wolken int nederste deel des middel- sten onderscots mit cleynre couden tegen 32315[regelnummer] lopende Item aristotiles seyt dat die douwe niet en wort dan als die zuden wint wayet want douwe is cleyn regen ende reghen dat is veel douwinge ende grote want die zu- delike wint maect douwe ouermits sijn- 32320[regelnummer] re vuchticheyt welcke vuchticheyt die noerden wint lect mit sijnre droecheyt ende dwingt ende druct mit sijnre groter cout- heyt. Item die maen inprent der luchten ha- re vuchticheyt ende is een sake dat die dou- 32325[regelnummer] we inder luchten coemt waer af dat ambrosius seyt ende hiet die maen moeder des dou- wes want hi des nachts mitter craft der manen inder luchten eerst sijn beghin hey- meliken neemt ende na coemt hi onuoeli- 32330[regelnummer] ken neder op die cruden ende op die gra- sen ende sprayt hem soeteliken ouer alle die aerde ende hi gheeft den cruden ende den bo- men craft ende virtuut ende dat die daech- licsch hetten verterende ende al drogende neder 32335[regelnummer] heeft doen bughen dat heeft die nach-
[Folio 211v]
telike douwe weder gericht ende opghe- heuen Item int ouerste vanden cruden vergadert hi hem alleyncsken droepelen Item dye douwe en lijdt die hetten der sonnen 32340[regelnummer] niet want hi wort haestelic gescheyden als die zon op hem coemt ende vergaet te mael mer sijn virtuut die hi inder luchten ghe- druct heeft en laet hi niet after mer si bli- uet inden cruden ende inden zaden ende al is dat 32345[regelnummer] sake dat die douwe eenrehande luchti- ghe substanci is ende in haer seluen alre sub- tijlste inden begripe van haren ouersten noch- tans is hi wonderliken werkelic in sijn- re virtuten want hi maket die aerde dronc- 32350[regelnummer] ken ende vruchtbaer ende soet ende maect dat morch inden granen of coernen wijt endeGa naar eindnoot32351 meerretet ende doet die woesteren ende dye mosselen wassen inder zee ende sonderlinge die douwe vander leynten want in die leyn- 32355[regelnummer] ten so luuct hair die woesler des nachtsGa naar eindnoot32355 op tegen den douwe \| ende alleyncsken als hi neder coemt so ontfaet si den douwe ende so wordt si geuoedt ende gesaedt ende maecten vet ende ouermits dat hem den dou- 32360[regelnummer] we also mengt mitten vissche so wint hi perlen ende preciose gemmen Ende hoe dat die perle edelre is hoe dat si witter is ende meerre als gheseyt wort int boeke van- den gemmen ende ic meyn hoe dat si witter 32365[regelnummer] ende meerre is hoe dat si edelre is dat sluyt bat Item die douwe voedt die iongen van- den rauen also lange als si wit bliuen ter tijt toe dat si bestaen swart te werden als gregorius seyt Item die douwe tempert die 32370[regelnummer] lucht weder die des daechs seer onghe- tempert gheweest heuet Ende ist dat die lucht alte seer gedunt is so dicketse die douwe weder ende maectse ghetempert ende middelbaer dicke als albnmaser seytGa naar eindnoot32374 32375[regelnummer] Item die douwe verdruct die cracht des venijns inden venijnden dyeren ende dwin- ghetse dat hem des nachts niet also wide en sprayt of alsoe crachtich is als des daechs want die serpenten die inden cru- 32380[regelnummer] den sculen die en quetsen die luden niet half so seer die dan ouer die cruden ende gra- sen gaen also lange als die douwe inden cruden of daer op is Item die douwe al schijnt hi al onsmakelic als water noch- 32385[regelnummer] tans is hi zuet ende weke ripende inder craften ende in sinen wercken ende maect die cruden ripe ende die bloemen ende doetse werken want vanden hemelschen douwe so coemt hoenich inden bloemen in sommi- 32390[regelnummer] ghe landen van grieken ende oec coemt on- derwilen inden bloemen manna inden sel- uen lande van grieken als geseyt wort in plateario Item die douwe die gewonnen is in corrumpeerder luchten die wort ge- 32395[regelnummer] corrumpeert vander corrumperinge der ste- de ende dan corrumpeert die douwe voert daer hi op valt want alsulken douwe ve- nijnt die teder bloemkens ende oec dat nu- we coern inden velde wanneer dattet noch 32400[regelnummer] inden aern is \| als gregorius seyt ende alsulke corrumperinge hieten die luden gemeenli- ke die rode \| als si segghen die rode is in- den weyte ende hietmen in latine aurugo of rubigo ende hi seyt dat rubigo is wanneer 32405[regelnummer] de thedere aern vanden weyte geslaghen werden vanden deerliken douwe ende als si ver- keert werden in rootheyden of in vuylre swarticheyt ende dese suucte verderft alle in stoppelen ende in hoye also seer dat si nut 32410[regelnummer] en sijn noch inder spisen noch inder mes- sen Dat viij. capitel vande reghene PLuuia is een inpressi of een inpren-Ga naar eindnoot32413 tinge die vergadert is inden wolken van veel 32415[regelnummer] couder ende vuchter wasemen oueruloyende
[Folio 212r]
inder grootheyt ende inder substancien bi dat die douwe is ende vercoudt ende vuch- ticht veel meer dan die douwe ende die ro- ken die op wazemende sijn vanden wa- 32420[regelnummer] ter ende vander aerden ouermits die he- melsche hetten werden aen gehaelt tot- ten leechsten deel des middelsten onder- scots der luchten ende daer werden si dicke ge- maect inder coutheyt der stede Dair na 32425[regelnummer] als die hetten die vuchticheyt ontbijnden- de is ende niet altemael verterende so werden die roken alleyncsken dropelen geschey- den ende ontbonden in regen ende in water als beda seyt Item hoe dat die wolke vten 32430[regelnummer] welken die regen coemt verder vander aerden is ende den hemel naerre is hoe dat die reghen soeter is Ende hoe dat hi mit graceliker dropen neder coemt ende hoe dat die wolke der aerden naerre is hoe dat 32435[regelnummer] die regen harder ende geweldeliker neder coemt ende mit meerren dropelen Item die winden die opter zee lopen ghens ende weder vergaderen veel humoren vander coutheyt des waters welcke humoren 32440[regelnummer] si mit hem op voeren inder luchten ende verke- rense inder materien van regen ende wanneer datter veel is vander materien des regens inder wolken ende dat die wolke dick ende starck is so worter een inpressi vanden radien 32445[regelnummer] op die wolke ende vander menichfoudich- eyt ende vander brekinge der radien so wor- ter een starke hetten gewonnen teghen die welke ouermits wes doecht si te les- ten ontbonden wert in starken regen. want 32450[regelnummer] wi sien dicwijle dat na eenre stekender het- ten een groot regen coemt als beda seyt Onderwijlen worter oec also groten win- ninghe der hetten vter vergaderinge van- den radien ende van haerre brekinge om- 32455[regelnummer] trent den wolken dat die wasem bi na ver- barnt wert Ende vander groter verbarninge verkeert wort in eenre roder verwen \| ende daer om wanen die gemeyn luden dattet onderwijlen bloet reghent als aristotiles seit 32460[regelnummer] Item dat reghenwater is seer stempen- de ende dwingende ende daer om dwinget ende stempet dat buyckeuel als constantinus seyt nochtans is hi van subtijlre ende lich- ter substancien hebbende meer lichtiche- 32465[regelnummer] den ende oec luchticheden der luchten dan ander water ende daer om ist haestelic ver- andert ende verkeert in qualitates opposi- tas dat is in gedaenten of in dinghen daer hi tegen geset is of die hem tegen 32470[regelnummer] staen ende daer om vervulet lichtelic en- de ontfaet corrupci dat is verderfnis als constantinus seyt nochtans ist soeter ende smake- liker dan ander wateren wanneer dattet blijft in sijnre suuerheyt ende virtuten Item 32475[regelnummer] ist dat dye regen getempert is in sijnre qualiteyten ende quantiteyten ende der tijt bequamelic so ist eweliken nut want het maect die aerde vruchtbaer ende ist dat die aerde veel spleten ende reten heeft die 32480[regelnummer] sluyt hi toe ende saefticht die getempert- heyt der hetten ende maect die lucht claer ende doet die winden gaen sitten ende maect die visschen vet ende helpt ende conforteert die droge complexie als constantinus seyt ende ist 32485[regelnummer] dat die regen quaet is ende ongetempert in sinen qualiteyten dat is in allen sinen stucken ende dat hi der tijt ende der stede on- bequaem is so is hi altemael deerlic ende quaet want so maect hi die weghe ende 32490[regelnummer] dye toepaden diep ende slikachtich ende maect veel onnuts graes ende veel onnut- ter cruden ende verderft dat saet ende die vrucht ende lescht die natuerlike hetten die inden zaden is ende brengt veel dickicheyden ende 32495[regelnummer] donckerheyden inder luchten ende ondergrijpt
[Folio 212v]
die radien der sonnen ende belet ende becom- mert die gene die arbeyden ende ploegen souden ende die onnutte regen vertraecht oec die ripinge vanden coern ende vanden vruch- 32500[regelnummer] ten ende maect veel reumen ende lopinghe vanden hoefde ende meerret alle vuchte suucten ende hi maect onuruchtbaerheyt ende hongher ende brengt sterft ende corrupci inden beesten ende inden scapen want als die 32505[regelnummer] grasen ende die weyden daer dye beesten in gaen geuenijnt ende ghecorrumpeert sijn so moeten die beesten die dat eten van no- de sieke werden ende steruen als constantinus seyt Dat ix. capitel van een dropele 32510[regelnummer] GVtta dat is een droepel ende is eenGa naar eindnoot32510 vuchte wasem die gescheyden is in ve- le cleyne particulen dat is in cleynen deel- kens Item die dropelen werden groet inden dagen wanneer die hetten is ende 32515[regelnummer] die delen der wolken gescheyden werden die welke te voren dergadert waren ouer-Ga naar eindnoot32516 mits der couden als aristotiles seyt ende wan- neer dat die hetten is inder luchten als die coude toecoemt soe wort die beuriesin- 32520[regelnummer] ghe des waters te snelre waer af dat a- ristotiles seyt int boeke vanden dyeren Dat die visschers warm water ghieten op haer touwen op dat si te haesteliker onder gaen sullen als si beuroeren sijn 32525[regelnummer] ende een dropel hoe dat hi naerre der aer- den is hoe dat hi grouer is ende also ver- keert \| ende sijn cleynicheyt ende sijn rondich- eyt is ende wert alsoe langhe als hi inder luchten is verre vander aerden als aristotiles 32530[regelnummer] seyt Hi is vucht morwe ront doerschi- nende luchtende ende maect dye aerde droncken ende maect die zaden ende die gra- sen vucht ende saefticht die grote bernen- de hetten der luchten ende al ist dat hi seer 32535[regelnummer] morwe is inder substancien nochtans doer- schiet hi enen steen ouermits dat hi al- toes vallende is Dat x. capitel van hijsel PRuina dat is hijsel ende is een beuro-Ga naar eindnoot32539 32540[regelnummer] ren wasem als aristotiles seyt of een inpren- tinghe die gecomen is wt couder ende vuchter waseminghe die niet en is verga- dert inden lichaem der wolken ende dye beuroren is int middel onderscot der luchten 32545[regelnummer] ouermits die coutheyt der stede ende des tijts inden welken gheen deel der hetten en is als aristotiles seyt want den hijsel geualt een hardicheyt vander coude der stede ende des tijts daer hi in ghemaect wort 32550[regelnummer] want die coude vergadert ende trect die de- len des wazems te samen ende maect die substanci vander hijsel hart ende van gro- ter coutheyt wort hi wit ende maect die bomen ende die cruden daer hi op valt ver- 32555[regelnummer] rot ende stinckende te lesten ende verbarntse ende mit eenre cleynre radie der sonnen so gaet hi en wech ende keert weder in dou- we want die hijsel en is anders niet dan be- uroren douwe als beda seyt want dye dou- 32560[regelnummer] we nederuallende totter aerden ontfaet een witte harde ende een coude ghedaente o- uermits dien coutheyt vander nacht ende al- so verkeert hem dye douwe int ouerste van hem in eenre substancien van hijsel 32565[regelnummer] Dat xi. capitel van hagel GRando dat is hagel ende als aristotilesGa naar eindnoot32566 seyt \| so is hagel een inprentinge die ge- wonnen ende geworden is wt couder ende vuchter wasem vander coutheyden ghe- 32570[regelnummer] iaecht totten binnensten der wolken al om staende ouermits den bouenganck des warmens Item die haghel wort inden wolken die verre vander aerden sijn als die selue seyt ende daer om die sake der win- 32575[regelnummer] ninghe is wasem die ontfanghen is in
[Folio 213r]
die hollicheyt der wolken die welke ge- dict wort ouermits coutheyt der luchten want die coude ende die vuchte delen die de hetten der luchten scuwende sijn ont- 32580[regelnummer] fangen hem seluen inden binnensten der wol- ken ende als si den wasem daer vindende sijn vergaderen si daer sijn delen ende be- wronghelense daer in eenre substancien van hagel ende daer om werden si dicwijlre 32585[regelnummer] des somers dan des winters mer grote hetten beneemt dat die hagelsteen niet werden en mach want al scheydende dyen wasem en laetse die delen te samen niet ver- gadert werden ende also en ghehenghet 32590[regelnummer] die grote coude oec niet des winters want dan en is gheen hetten inder luchten dan die vliende is ende die coude ontfaetse ende grijptse binnen der wolken ende die cleyne ende ronde hagel coemt vanden ouersten ste- 32595[regelnummer] den als aristotiles seyt Item die cleynich- eyt ende die rondicheyt vanden hagel coemt daer om dat si langhe marren in- der luchten want om die langhe omweyn- telinghe ende keringhe wert die haghel 32600[regelnummer] ront gemaect ende vander hetten der luch- ten die de waterige delen scheydende is ende ontbijndende so wort die hagel ghe- minret ende dat contrari valt wt der contra- rier saken inden hagel die gemaect is niet 32605[regelnummer] verre vander aerden Item die haghel be- gheert ende slaet die aerde mit groter sto- tinghe dye aerde druckende ouermits die hetten diese scheydende is ende stroyt haer ter manieren van soute int ouerste 32610[regelnummer] vander aerden ende quetst dat coern die vruch- ten ende die bloemen sonderlinge seer ende dicker bij dage dan bij nacht coemt dye hagel neder \| wes reden is want die het- ten die sdaechs is iaecht die vruchte tot-Ga naar eindnoot32614 32615[regelnummer] ten binnensten der wolken Item die cou- de ende droege noerdelike wint beuriest ende dwingt die douwe die daer neder gaende is vander luchten ende verkeert den douwe in een substanci des hagels \| als 32620[regelnummer] beda seyt Dat xij. capitel van snee NIx dat is snee ende is een inpressiGa naar eindnoot32622 die geworden is van enen couden vuch- ten wasem welke inpressi beuroeren is 32625[regelnummer] int nederste deel des middelen onder- scots int lichaem der wolken van eenre middelbaerre coude bi dat die hijsel is om die toemenghinghe der hetten in e- nen deel welke hetten besloten in hare 32630[regelnummer] substancien ende vluchs niet verwonnen van- der coutheyt die dair omtrent is maect- se haer substanci dunne ende morwe ont- fangende een witticheyt inder verwen om die victori der coutheyden int eynde \| en- 32635[regelnummer] de om die wtsprayinge ende stortinge der delen vander wolken ende om die coude die vercranct is vander hetten so wortet ghe- broken in breden delen ter gelikenis een- re scalen die gebroken is van crancker vir- 32640[regelnummer] tuten ende starcten als aristotiles seyt tsnee wort gewonnen in couder wolken noch- tans in myn coudt dan daer die haghel in ghewounen wort \| wortet snee gecon-Ga naar eindnoot32643 geleert ende beuroren ende dat bewijst die 32645[regelnummer] morwicheyt vanden snee \| want als die hetten ghemengt is mitten wolken so verbiet si die delen dicke te werden ende vergadert te werden Item dat snee is harder ende drogher dan dat water is van 32650[regelnummer] couden die dat dwingende is \| mer het is morwer dan die haghel vander toe- menghinge der hetten inden buke der wolcken ende het wort ghewit in sijn o- uerste van sijnre coutheit die daer domi- 32655[regelnummer] nerende ende bouengaende is tot cleyn-
[Folio 213v]
re hetten so wort dat snee in water gere- solueert ende verkeert ende wort lichtelic ver- wandelt also wel van sijnre hardichey- den als van sijnre witticheden \| ende als dat 32660[regelnummer] snee een wijl tijts opter aerden marret so wort die aerde vet \| want ouermits sijnre coutheyt so slutet die gaten der aerden Ende als die hetten weder gecomen is tot- ten binnensten vander wortelen ende der sa- 32665[regelnummer] den so wort een aenhalinge der binnen- ster humoren totten wortelen ende een ouer- lopinge vter welker die aerde vet wert want dat snee doot ende dunt die quade o- ueruloedige cruden ende die goede cruden 32670[regelnummer] voedet ende maectse vet Item tsnee decket ende verhuudt die stinckige ende dreckighe messen also lange alst niet ghesmouten is ende het becommert ende belet oec die weghe datmense niet gaen en mach Item beda 32675[regelnummer] seyt dattet snee selden valt inder hoger zee waer af dat dit die reden is want die rokicheden vander zee die steeds wtulie- gende sijn die werden gescheyfelt anter vanden winden die daer wayen of eer dat 32680[regelnummer] si gedict mogen werden in snee so werden si gescheyden ende ontbonden in reghen of in neuel Item snee gheeft den beesten ende den dyeren groten hinder want het dect daer si af leuen souden ende het melt 32685[regelnummer] haer voetstappen want in dien tiden dat- tet gesnijt is so werden die wilde beesten vanden iagers gheuangen sonder veel ar- beyts Item het snijt gheern in hoghen ste- den als in geberchten ende duert langer 32690[regelnummer] inden geberchten dan inden valleyen want die coude winden gaen lichter ende vryer en wech inden geberchten bouen dan in- den valleyen Item dye valleyden sijn warmer dan die berghen om die meer- 32695[regelnummer] re vergaderinge ende brekinge der radyen ende daer om is des snees meest inden ge- berchten Item alst snee gesmouten is so vermorwet ende bouwet die aerde diet te voren hardt maecte ouermits sijnre 32700[regelnummer] coutheyt als gregorius seyt Item dat snee in sinen nederuallen en maket geen ge- luyt om sijnre saefticheyt wil mer het valt zueteliken neder ende sprayt hem gelijc opter aerden Item tsnee alsment eerst aensiet so 32705[regelnummer] maket den oghen een verlichtinghe mer sietment lange aen so scheyfelt den sien- liken geest ende verduystert dat ghesicht Item dat snee water beneemt die lopin- ge des buucs ende slaet ende stopt dye zenen 32710[regelnummer] ende dies veel ende lauge drinct die wertGa naar eindnoot32710 gheern hoeuelachtich ende croppich en- de maect dye leden scier slapende ende wint steen inder blasen ende doet dat cou- de water laden seyt constantinus 32715[regelnummer] Dat xiij. capitel vande neuele of mist NEbula dat is neuel ende is een in-Ga naar eindnoot32716 pressi die ghemaect is vter schey- dinghe ende ontbijndinghe der wolken die ontbonden sijn in reghen water als 32720[regelnummer] aristotiles seyt ende als die wasemen al- dus ontbonden ende gescheyfelt sijn bi al- len perticulen der luchten so brenghen si neuel in \| ende hoe dat die der aerden naerre is hoe dat si dicker ende doncker- 32725[regelnummer] re ende couder gheuonden wert ende hoe dat si hogher vander aerden op ghehe- uen is hoe datter die zon bat doergaet Ende daer om ist die min cout ende min doncker \| ende wanneer dat die neuel al- 32730[regelnummer] te mael inder sonnen opwaert ghetogen is soe wort dye neuel verkeert in eenre wolken ende daer om beteykenet toe- comende reghen mer als die neuel mit allen vander radien der sonnen weder- 32735[regelnummer] slaghen wort ende valt nederwaert en-
[Folio 214r]
de coemt weder in sijn beghin soe gaet hi te niet ende als die lucht dan ghesu- uert is beteykent dattet schoen weder werden sal Item die neuel is onderwi- 32740[regelnummer] len ghecorrumpeert vanden wasemen daer hi wt ghecomen is ende dan is hi seer deerlic ende hi verderft dan die wijn- gaerden ende die bloemen ende ander vruchten ende maect veel suucten inden 32745[regelnummer] dyeren ende die neuel is ghemint van- den dieuen ende vanden anderen qua- dyen ende is den ghenen hijnderlic die pelegrimaedzen gaen ende den wande- renden luden \| want in groten neuel is 32750[regelnummer] die wech onkondich ende quaet te vin- den want hi beneemt den sonnen ende der sterren haer schinen hier opter aerden ende daer om is den neuel den scipluy- den sorghelic ende anstelic \| als beda seyt 32755[regelnummer] want als die neuel groot is opter zee so en weet die scipman niet werwaert dat hijt scip stueren sal Dat xiiij. capitel vanden donre VAnden inpressen of inprentingheGa naar eindnoot32759 32760[regelnummer] dye gewonnen werden inder luch- ten van twiuoudigen wasem is die eer- ste inpressi die donre die welke is een in- pressi die ghewonnen is in eenre wate- righer substancien der wolken om die be- 32765[regelnummer] roeringhe des hetten ende droghen wa- sems vliegende ghens ende herwaert van sijn contrari van allen siden ghedwon- ghen in hem ende hem seluen lesschen- de inder wolken van dier ontstekinghe 32770[regelnummer] ende dan schoren si te lesten als aristoti- les seyt of die donre coemt van stotin- ghe ende hortinge der wolken als die philosoeph seyt wanneer dat die wol- ken vanden winden die contrari sijn te 32775[regelnummer] gader stoten ende horten mit groter ge- welt ende te samen treckinghe soe wor- ter een borstinghe inder luchten die van- den ouden meysters tonitrus dat is don- re ghenoemt is. Men seyt tonitrum of 32780[regelnummer] tonitru of tonitrus van desen woerden terror dat is veruaernis want dat ghe- luyt des donres veruaert die luden als ysidorus seyt \| want tonus dat is alsoe veel als sonus dat is een gheluyt want 32785[regelnummer] die donre slaet ouderwijlen soe swaerlicGa naar eindnoot32785 dat dye luden wanen dat dien hemel schoert want als enighe scoddinge van groten wijnde vter zee coemt ende ver- dwerlt binnen eenre wolcken ende dye 32790[regelnummer] wint dan gaern wt waer so hoelt hy die wolkeu ende iaechtse ende dwingetseGa naar eindnoot32791 ghens ende herwaert te lopen als dan ander winden mit anderen wolken daer teghen stotende comen mit groter hor- 32795[regelnummer] tinghen soe werden dye wolken ghe- scoert ende die wint breect ende dan coem- ter grote barstinghe af ende soe coemt dye blixem voer eer datmen den slach hoert ende dat is daer om want die sin 32800[regelnummer] des ghesichts is veel subtijlre dan dye sin des horens nochtans gaet die don- re mitten blixem te gader wt gheliker- wijs als enen man die enen boem hou- wet wes slach men eer siet eermen dat 32805[regelnummer] gheluyt horen mach Hier toe heuet ysi- dorus gheseyt ende dese reden uan ysi- dorus als vander sake des donres ouer- draecht alsoe meer mitten philosoeph die seyt Dat die donre is een gheest der 32810[regelnummer] wijnden ontfanghen inden schoot der wolken die welke ouermits cracht sijn- re beroerlicheyt schoert sommighe de- len der wolcken ende maect een grote borstinghe van donre ende hi seyt noch 32815[regelnummer] voert aen aldus. Dat die donre is een
[Folio 214v]
gheluyt van veel spacien der luchten die onderlinghe te samen lopen Item aristotiles seyt in libro metheororum Dat die donre anders niet en is dan lesschinghe des 32820[regelnummer] viers inder wolken want die droghe wa- sem op geheuen ende vander hetten der luchten ontsteken so wanneer dat die onder- uat wort van eenre wateriger wolke soe wort die ontsteken wasem vluchs ghe- 32825[regelnummer] lescht ende van alsulker lesschinge coemt die barstinge des donres ghelikerwijs alsmen een gloyende yser in coudt wa- ter lescht wort een gheluyt als een les- schinghe des waters Item die donre 32830[regelnummer] coemt dicwijle neder mitten blixem ende dan quetst hi meest als beda seyt. want hi hindert ende scaedt den vruchten wan- neer dat hi also neder coemt mitten blix- em sonder regen \| mer als hi mitten regen 32835[regelnummer] neder coemt so baet hi als die selue seyt Item die donre ouermits sinen beroeren soe slaet hi alle dinghen hi beroert die herssen ende veruaert den moet ende corrum- peert den wijn inden vaten \| als aristoti- 32840[regelnummer] les seyt ende ist dat die donre coemt in dien tiden als die vogel broeden so quetst hi die eyer Item die donre doet dicwi- le den vrouwen die kinder draghen mis- dracht hebben ende die donre doet oec dic- 32845[regelnummer] wijle grote thoernen husen ende bomen ne- der vallen ende altoes doet hi meer quaets ende scaden int hoge dan int lage als beda seytGa naar eindnoot32847 Dat xv. capitel van weerlicht CHoruscacio als aristotiles seyt be-Ga naar eindnoot32849 32850[regelnummer] grijpt fulgur ende fulmen dese twe bey- de nochtans ist beyde bycant alleens mer alsoe veel onderscheyts isser onder tusschen fulgur ende choruscacio \| dat choruscacio is properlic ende haestelike openbaringe 32855[regelnummer] eens subtijls wasems dye ontsteken is die snelliken en wech vliet inder luchten sonder neder comen ter aerden ende mach hieten een schinringe \| mer fulgur of ful- guracio is een subtijl viere ende grouer dan 32860[regelnummer] choruscacio nedergaende ter aerden twelc die cruden ende die morwe dinghen doer- schiet als die philosophen scriuen Dat xvi. capitel van een stadighe vuerighe weerlucht 32865[regelnummer] FVlmen is een wasem dye vierichGa naar eindnoot32865 is dicht in een ende vast vallende mit ghewelt ende is van starkerre cracht dan fulgur want hi slaet dat hi raect ende doerschietet ende verbarnet ende smeltet dey- 32870[regelnummer] let ende snidet ende geen lichamelic dinc we- derstaet hem ende daer om seyt ysidorus dat fulge- re dat is ferire dat is slaen want als die sel- ue seyt so is fulmen gemaect vten subtijl- sten delen der elementen vanden welken 32875[regelnummer] die meeste craft des doerschietens af- ter gelaten wort ende daer om wort fulmen van ysidorus genoemt een slach des hemels scuts want fulmen wort gewonnen van enen grouen gedubbelden wasem wt contra- 32880[regelnummer] rien ende diuerschen winden ouermits star- ke ende vierige hetten die ontsteken is wel- ke wazem mit te samen stotinge der winden ende mit wriuinge der wolken wort menich- foudelic gedrenen gens ende harwaert endeGa naar eindnoot32884 32885[regelnummer] wort beroert recht als een vierich steen vander hollicheyt der wolken nederwaert o- uermits gewelt ter manieren eens scuts dat gescoten wort ende al ist dat si van vieri- ger naturen sijn nochtans werden si mit ge- 32890[regelnummer] welt daer toe gedwonghen neder te gaen tegen der naturen des viers als beda seit want in sinen nederganck ontfenget en- de barnt ende daer om hietet fugur als ysi-Ga naar eindnoot32893 dorus seyt ende alst doerschiet ende cloeft so 32895[regelnummer] hietet fulmen ende soe wes dattet barnt
[Folio 215r]
dat maect quaden vulen stanck ende dit pleecht te gheschien in heten someren mer des winters vallen si selden sonder- linghe alst een harde winter is \| mer int 32900[regelnummer] beghin vanden herfst ende int eynde van- der leynten comen die blixemen wel en- de die donren \| als die philosoeph seyt libro ij. capitulo lij. Item daer werden veel ghe- slachten van fulmen gegheuen want dye 32905[regelnummer] droge comen die en barnen niet mer si scho- ren ende clouen ende die vucht comen die en barnen niet mer si maken een verbarntheyt of een swarticheyt Dat derde geslacht van fulmen hieten si dat claer twelc van wonder- 32910[regelnummer] liker naturen is want het doet den wijn vten vaten nochtans dattet die vaten niet en raect het smelt gout ende siluer noch- tans dat die sacskens daert in is onuer- barnt bliuen Item so wat choruscacio is 32915[regelnummer] dat is vuer gheseyt nochtans isser veel der meysters vanden welken die een dit seyt ende die ander dat ende waer af dat hy coemt etcetera Item empedocles seyde dat choruscacio is een verborgen viere inden 32920[regelnummer] wolken vten radien der sonnen mer dat seit aristotiles dattet logen is want waer dat also so soude wt alle wolken choruscacio co- men want die radien der sonnen werden in allen wolken verborgen Item anaxagoras 32925[regelnummer] seyde dat choruscacio is vander luchten die nedergaende is totten wolken ende hoer daer in verbergende wes openin- ghe is choruscacio dat is als die wolke op geloken wert soe coemter choruscacio 32930[regelnummer] wt ende wanneer dattet vier gelescht wert inden waterigen wolken die barstinge van dier lesschinge wort donre gehieten Item sommige ander seyden dat choruscacio quam of coemt van heten droghen winden die 32935[regelnummer] inden wolken geperst sijn vanden welken si ontsteken werden ende verbarnt ende dat vuer dat weder in hem gaet dat hiet chorusca- cio wes claerheyt eer totten gesicht quam dan tgheluyt totten horen \| ander mey- 32940[regelnummer] sters seyden dat choruscacio niet en werdt ouermits den viere mer ouermits der beel- dinghe des blinckende waters die wel- ke ouermits die verluchtinge der ster- ren inder nacht ghesien wert inden wol- 32945[regelnummer] ken mer aristotiles seyt \| dat dese reden dwalinghe is \| dat choruscacio des da- ghes onder die radyen der sonnen ghe- sien wort als des nachts Mer aristoti- les seyt dattet een vergadert wasem is 32950[regelnummer] inden wolcken ende die ghewreuen is mit starker hortinghe ende wort dair af ontfengt ende alsoe wortet een materi van choruscacio \| ende want si sommige aerdige delen heeft ouermits hare swa- 32955[regelnummer] richeyt wert si nederwaert beroert en- de want dye choruscacio is van groter subtilicheyt ende van gheenre groter ontstekinghe daer om openbaertse wit ende daer om en corrumpeert si dye li- 32960[regelnummer] chamen niet daer si toe coemt of ghe- raect Hier toe heuet aristotiles gheseyt secundo metheororum. Men sal weten dat choruscacio fulgur ende fulmen alle drie blixemen beteykenen in duytsche mer 32965[regelnummer] choruscacio is starck fulgur starker en- de fulmen alre starcste want die beroe- ringhe van choruscacio die is haestelic ende onuersienlick \| want hi openbaert in een ogenblick vanden oesten int wes- 32970[regelnummer] ten ende hi wort haestelick ghesien en- de snelliken verborghen \| ende als dese blixem aldus voerghesien so hoertmen den donre of een rommelinghe vluchs daer nae ende volchter een regen vluchs 32975[regelnummer] of cort daer mede \| soe ist goet ende nut
[Folio 215v]
ende en gheualter gheen reghen na so ist quaet ende onnut als beda seyt want het scaedt den vruchten ende den tederen bloem- kens 32980[regelnummer] Dat xvij. capitel van tweder int gemeen als gheneycht tot coude of tot hetten AVra dat is in duytsche weder ende isGa naar eindnoot32982 een lucht die lichtelic beroert wert ende der hetten ist een vercoelinge ende der cou- 32985[regelnummer] den een verwarminghe of het is den ge- nen die te heet is een vercoelinghe ende den genen die te cout is een verwarmin- ghe ende hoe dat si puerre is hoe dat si genoechliker ende ghesonder is. want ist 32990[regelnummer] dat si ghetempert is als niet te hete of niet te cout of niet te windich of niet te wa- terich so is si den leuen des menschen seer bequaem ende behout die ghesontheyt inden mensch ende ist oec verkeert so is si 32995[regelnummer] seer hinderlic want soe brengt si quade suucten in als sterften clieren van blade- ren ende van squinancien inden kelen of ander quade suucten Item pestelenci dat is corrupci der luchten van onghetempert- 33000[regelnummer] heyden der droechten ende der regenen die welke gheualt om die verdiente der men- schen als ysidorus seyt Ende men seyt pesti- lencia voer pastulencia dat is voedinge ende weydinghe want die pestelenci doer- 33005[regelnummer] wandert ende doerweydt alle die natuer des menschen ouer want so wanneer dat die wateren ende die regenen ende die lucht gecorrumpeert sijn vanden welken wi ghe- weydt ende geuoedt werden al ademen- 33010[regelnummer] de ende etende werden si vluchs ghecor- rumpeert ende werden belast mit meniger- hande suucten \| alst bouen openbaert int vijfte boeke daer gheseyt is vanden pro- prieteyten der luchten Mer dese gheseyde 33015[regelnummer] dingen sijn nv genoechGa naar eindnoot33015	eindnoot31457 Hier beghint het xi.ste boeck ende spreect vanver lucht ende haer passien Na deze titel volgt capitel i. Vergelijk index, 4va39-40. eindnoot31459 A Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (04-09), met representant (07), met penwerk. eindnoot31543 rotten Lees: totten. eindnoot31565 winniger Lees: winninger. eindnoot31586 ernre Lees: eenre. eindnoot31617 drogcr Lees: droger. eindnoot31643 N Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot31670 onermits Lees: ouermits. eindnoot31682 ontstekiughe Lees: ontstekinghe. eindnoot31698 E Lombarde, 2 regels hoog (03-04), met representant. eindnoot31732 boroert Lees: beroert. eindnoot31807 Det Lees: Dat. eindnoot31814 nne Lees: nae. eindnoot31856 D Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot31883 oerstersche Lees: oestersche. eindnoot32056 N Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot32106 ouermirs Lees: ouermits. eindnoot32111 tnsschen Lees: tusschen. eindnoot32132 hengt Lees: hangt. eindnoot32161 sterfste Lees: sterfte. eindnoot32187 luchten In druk staat 'ten' op de volgende regel (13), rechts uitgelijnd. eindnoot32189 regbenboghe Lees: reghenboge. eindnoot32296 Handgeschreven tekst in bovenmarge: 'het 11^te. boeck'. eindnoot32310 R Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant. eindnoot32351 wijt Lees: wit? eindnoot32355 woesler Lees: woester. eindnoot32374 albnmaser Lees: albumaser. eindnoot32413 P Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant. eindnoot32510 G Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant. eindnoot32516 dergadert Lees: vergadert. eindnoot32539 P Lombarde, 2 regels hoog (03-04), met representant. eindnoot32566 G Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot32614 vruchte Lees: vuchte. eindnoot32622 N Lombarde, 2 regels hoog (06-07), met representant. eindnoot32643 ghewounen Lees: ghewonnen. eindnoot32710 lauge Lees: lange. eindnoot32716 N Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot32759 V Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot32785 ouderwijlen Lees: onderwijlen. eindnoot32791 wolkeu Lees: wolken. eindnoot32847 seyt In druk staat 'seyt' op de volgende regel (33), rechts uitgelijnd. eindnoot32849 C Lombarde, 2 regels hoog (33-34), met representant. eindnoot32865 F Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot32884 gedrenen Lees: gedreuen. eindnoot32893 fugur Lees: fulgur. eindnoot32982 A Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot33015 Op de tegenoverliggende blanco pagina 216r staat in de rechter bovenhoek de handgeschreven tekst: 'het 11^te bock'.

Vorige Volgende

Boek 11