Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman– rechtenstatus


Boek 10
[Folio 201r]
Hier beghint het tiende boeck endeGa naar eindnoot30682 spreect vander materien ende formen of ge- daenten 30685[regelnummer] Dat eerste capitel vander materien ALst volbracht is vandenGa naar eindnoot30686 proprieteyten des tijts ende der delen des tijts so salmen nv werken ende 30690[regelnummer] leren vanden binnensten ende vanden materialiken creaturen als vanden elementen ende van- den genen die vanden elementen mate- rialiken gemaect werden want die materi 30695[regelnummer] ende die form ende sijn beginselen alle licha- melics dings Item vander enicheyt der materien ende vander beroeuinge der for- men en is anders niet dan verderfnis alles dings ende die materi is contrari der enich- 30700[regelnummer] eyt ende is ongelijc als dair gheseyt wort Die materie is also veel abelre ter ont- fangnis der formen hoe vele die natuer hoger ende subtijlre is ende hoe dat si dich- ter ende vaster is ende aerdigher is ende hoe 30705[regelnummer] dat si verder vander naturen des hemels is hoe dat si crancker is ter ontfangnis der formeliker indruckinge als geseyt wort int boeke vanden vijf substancien \| ende dat eygen heeft die materie als daer ge- 30710[regelnummer] seyt wort als die form te nemen ende niet ge- nomen te werden te houden ende niet ge- houden te werden Item tbeghin des on- derscheydens der deylinghe ende der verureemdinghe ende der verwande- 30715[regelnummer] linghe is die materi inden winliken din- gen alsmen seyt vij. methaphisice \| want datter winnende is en scheelt niet van datter ghewonnen is dan nader materien Ende daer om daer dat winnende is of die 30720[regelnummer] materi daer sijn dat winnende ende datter ghewonnen is \| inder substancien substan- cialiken een dinc ende oec inder naturen als inden dinghen diemen niet scheyden en mach so is die materi die sake der on- 30725[regelnummer] deylbaerheyt vanden dingen als aristotiles seyt iij. methaphisice \| dat die deylinge der specien is per indiuidua nader natu- ren ende niet nader formen Indiuidua set ic voer dingen diemen niet scheyden en 30730[regelnummer] mach mer nochtans beteykent anders en- de ic en kans tot genen sin brenghen Item die proper materi eyghent haer seluen een proper form toe \| als gheseyt wort in thiende boeck methaphisice want na- 30735[regelnummer] der substancien ende na twesen onder een- re formen is een materi ende onder veel formen ende veel materien Item die ma- teri der meysters in physiken ende dye sake der stedeliker grootheyt is een ma- 30740[regelnummer] teri sonder eynde \| ende is een onderwer- pinghe inder metinge der stedelicheyt ende der grootheyt waer om dattet niet ghedeylt en mach werden dan nader me- tinge ende nader grootheyt des dings 30745[regelnummer] dat hem onder gheworpen is Item dye materi is sonder eynde of want si altoes dueraftich is of want si enen appetijt he- uet tot oneyndeliken formen ende dair om \| om die determineringhe hore be- 30750[regelnummer] gheerlicheyt ende meyninghe of ney- ghinghe totten formen die sonder eyn- de sijn soe wortse sonder eynde ghehie- ten \| ende niet dat haer virtuut yet son- der eynde is ende niet ghemeerret als 30755[regelnummer] dat si niet bedwonghen en is of geper- set als is die godlike virtuyt \| ende daerom seyt plato dat die materi vloyt sonder eyn- de ten si dat die form die lopinge stopt
[Folio 201v]
Ende daer om die lichamen die veel heb- 30760[regelnummer] ben vander materien ende luttel vander for- men wassen veel alst openbaert inden bo- men ende daer om hebben die benen luttel voelens \| want si hebben veel der materien ende der aerdicheyt als auicenna seyt want 30765[regelnummer] inder materien scuult eenrehande doen- de craft die welke is een volmaecte craft ende dese craft is gemeyn twe contrarien waer af so wanneer die craft gheleydt wort totter daet eenre formen soe be- 30770[regelnummer] gheert hi thans te wesen onder die contra- ri form als dese craft die haer gemeyn- liken heeft tot couden ende tot hetten wan- neer dat si doende mitter daet is onder dat coude so begheert si vluchs te we- 30775[regelnummer] sen onder dat contrari want gheen form der dingen die corrumpeerlic sijn ende winlic en mach genoech vervullen dye craft die werkende is inder materien si en moet altoes begeren vervult te werden 30780[regelnummer] ouermits eenre ander formen ende daer en mach gheen ander form in gebracht wer- den als si wanhoept is dan ouermits der corrupcien der tegenwoerdiger formen na dien dat die ingheseynde craft des 30785[regelnummer] werkers die tegenwoerdige form alsoe wect si die werkende form totter contra- rier formen ende gheeft hoer alleyncsken volcomenre te wesen thent si wort onder dat alre volmaectste wesen der formen 30790[regelnummer] Dese ende veel andere proprieteyten heeft die materie die welke hier alte veel wa- re te vertellen nochtans soeket bouen int achtende boeke vander goetheit der werelt Dat ij. capitel vander formen 30795[regelnummer] VTen proprieteyten der materien dieGa naar eindnoot30795 thans vertelt sijn verlichten ende openbaren die proprieteyten der formen die welke als aristotiles seyt int boeke vanden vijf sub- stancien is also meer als een licht ghe- 30800[regelnummer] uende eenre ygheliker formen scoenheit wesen ende teyken als een licht dat der ma- terien ingestort wort cranck ende doncker al nedergaende nader begrijpelicheyt der materien Item die form is een onder- 30805[regelnummer] scheyt mitten welken wat vanden watten scheelt als die selue seyt Item der formen sommige is essencialic dat is weselic ende sommige is toeuallic Die weselike for- me is dese die der materien toe coemt 30810[regelnummer] ende volbrengtse ende becoemt ende ouer- draecht mede totter volmaectheyt e- nichs dings ende als die geset is so wor- tet dinck gheset ende als die materi ver- derft is so en worter niet vander substancien 30815[regelnummer] des dings geuonden. waer af datmen in phisicis seyt Die form mitter materi- en is een sake alre toeuallen mer die toe- uallike form en volbrengt die dingen niet noch en maectse niet als geseyt wort viij. 30820[regelnummer] methaphisice mer een ygelike toeualli- ke form behoeft eenre substancialiker for- men die welke is een toeuallike sake Item alle form is simpelre ende werckeliker ende oec edelre dan die materi ende daer om als 30825[regelnummer] aristotiles seyt int boeke vanden dyeren Die form heuet haer als een man. want si mach veel materien maken want die man mach veel wiuen vruchtbaer maken. want nader behoeften der formen die welke der 30830[regelnummer] materien in te drucken is so moet die ma- teri bereyt ende geordineert wesen. want sal vander materien der aerden vier werden so moet die aerde versubtijlt werden en- de gepuert ende si moet simpelre werden 30835[regelnummer] ende ist verkeert soe moetet verkeert weder om wesen Item die form openbaert die ma- teri \| die materi en mach nymmermeer mitten sin gesien werden dan een substan-
[Folio 202r]
cialike of een toeuallike form dan bijden 30840[regelnummer] wech des berouens gelikerwijs dat een donckernis gesien wort niet siende Ende gelikerwijs dat een swiginghe gehoert wert niet horende enich geluyt als calci- dius seyt ouer plateareum ende ouer dat com- 30845[regelnummer] ment opt eerste van methapisica \| die materie is die sake waer om dat wi qua- liken sien die gescapen dingen want het en is geen dinc gemeynre ende nochtans en is gheen dinc onedelre dan die mate- 30850[regelnummer] ri is want die materi en wort nymmer- meer ghesien sonder form noch die form en mach oec niet gesien werden ten si dat- se vergadert is mitter daet der materien ende daer meest is vander formen daer is 30855[regelnummer] minste vander materien als gheseyt wort iij. methaphisice ende alsoe verkeert Daer meest vander materien is daer is minste vander formen. ende hoe dat een dinc grouer ende onpuerre is hoe dattet onedelre en- 30860[regelnummer] de donckerre is \| hoe dattet meer verre vander edelheyt der formen is Item van- den formen is sommige geestelic ende som- mighe lichamelic ende die gene die licha- melic is die is sommige hemelsche ende 30865[regelnummer] sommige vanden elementen \| ende die he- melsche form is also werkende dat si ver- vullet alle den appetijt hare materien ende daer om om die tegenwoerdicheyt ha- re formen die de hemelsche natuer vol- 30870[regelnummer] brengende is ende alte mael volmakende so en mach die substanci des hemels niet verderft noch vervult werden mer si heeft billiker die in enen ewigen wesen behou- den bij hare formen die welcke in hare 30875[regelnummer] daet volcomenste is \| ende die form die van- den elementen gecomen is en mach al- so groten macht niet vervullen ende hare materien noch haren appetijt niet volbren- gen ende dair om laet sijt der materialiker 30880[regelnummer] machten datter onuolcomen is waer om dat si altoes een nuwe form begeert ende daer om sijn alsulke lichamen altoes cor- rumpeerlic nader machten te spreken. ende dicwijle oec der daet Want hoe dat die 30885[regelnummer] form edelre ende gheesteliker is ende vander condicien ende vander manieren der materi- en meer gescheyden ende afgetoghen is hoe dat si werkeliker ende crachteliker is alst openbaert inden verstandigen der wel- 30890[regelnummer] ker snbstanci niet en hangt vander materienGa naar eindnoot30890 als geseyt wort in iij. de anima int der- de boeck vander sielen Inden genen dye materie hebben en is gheen verstant mer nochtans en volge ic niet die enghelen 30895[regelnummer] en hebben een materi in hare formen mer of dat wesen der enghelen ghemaect si vander geesteliker materien ende formen of niet Dat salmen voer waer houden dat die substancie van hem dat is der lichame- 30900[regelnummer] liker dingen alre simpelste is ende alre werkelicste ghelikerwijs dat die geeste- like form werkeliker is dan die lichame- lic als albumaser seyt want nader aen- scouwinge der materien so is die form e- 30905[regelnummer] del eens ygelics die gemengt is ende die form des elements is noch edelre en- de die form des hemelschen lichaems alre edelste Item die gheestelike form gaet alle desen formen bouen onlichaem- 30910[regelnummer] lic \| inder edelheyt ende inden werke ist in- den enghelen oft ist inder sielen ende dese geseyde dingen sijn nv genoech vanden proprieteyten der formen ende der materi- en na dien dattet tot desen wercsken be- 30915[regelnummer] hoert Dat iij. capitel vanden elemente ELementum dat is een element endeGa naar eindnoot30917 constantinus seyt Dattet element is
[Folio 202v]
dat simpelste ende dat minste partikellen 30920[regelnummer] eens gecomponeerden lichaems ende men hietet dat alre minste als tot ons want ten wort inden sin niet vernomeu of ghe-Ga naar eindnoot30922 uoelt want het is die minste ende die les- te pertikel inder resolucien dat is inder 30925[regelnummer] ontbindinghe des lichaems als si dye eerst was inder composici dat is inder ma- kinge Men seyt dattet pertikellen sim- pla is vanden ghecomponeerden lichaem niet wantet een simpel element is sonder 30930[regelnummer] enich maecsel \| mer wantet niet en heeft enige delen die makende sijn ende die in- der specien ende inden ghetale schelen als sommige lichamen sijn dye ghemengt sijn \| alst openbaert inden metallen der wel- 30935[regelnummer] ker delen schelen want sommige deel is lucht sommige aerde ende also vanden an- deren mer een ygelic deel des viers is viere ende also vanden anderen Men seyt e- lementum also meer als ylementum als 30940[regelnummer] ysidorus seyt van yle twelc materi is alre lichamen ende also meer alst eerste fonda- ment ende sommige seggen voir elemen- tum eleuamentum dat is opheffinge of alimentum voedtzel \| daer om dat alle 30945[regelnummer] lichamen geuoedt werden ende ghemeer- ret vanden ghedaenten der elementen Item het sijn vier elementarige qualitey- ten dat sijn vier gedaenten der elemen- ten vanden welken die twe werkende sijn 30950[regelnummer] als hette ende coude \| ende twe lidende als droecheyt ende vuchticheyt. van desen scrijftmen voer int vijfte boeke Item hoe veel dat si onderlinge contrari sijn dese vier nochtans ouermits die inuloyinge 30955[regelnummer] des hemels ende der planeten werden sijs eens in horen daden ende werden weder ter eendrachticheyt gebracht want tfuer ende die lucht sijns eens inder hetten al ist dat si schelen inder droecheyt ende inder vuch- 30960[regelnummer] ticheyt mer die lucht ende twater ouer- dragen inder vuchticheyt mer si discor- deren inder coutheyt ende dat water ende dye aerde ouerdragen inder coutheyt. mer si schelen inder vuchticheyt ende inder droech- 30965[regelnummer] eyt Item tfuer ende die aerde sijn twe ele- menten die verre van malcanderen staen nader geleghentheyt ouerdragen inder droecheyt mer si schelen inder coutheyt want die aerde is substancialiken cout int 30970[regelnummer] alre beste \| dat is dat si qualiker couder mach werden dan si is ende tfuer is weseli- ken dat is in allen sinen wesen hete int ouerste dat is dattet qualiker heter mach werden dant is. wt desen vier elementen 30975[regelnummer] sijn die twe die edelste alst vier ende die lucht \| want si sijn puerre ende lichter van substancien dan die ander Ende daer om van- den center totten circumferencien hebben si een beroeren ende si werden natuerliken 30980[regelnummer] opwaert beroert ende dese twe trecken haer edelheyt te samen als totter werc- kinge ende totter substancien om dat si den hemelschen lichaem also na sijn vanden welken si haer influenci dat is haer in- 30985[regelnummer] uloyinghe der beroerlicheyt ende der craf- ten ontfangen want die hemelsche vir- tuut inuloyt eerst opten spera des vuers ende ouermits den vuere op den spera der luchten ende daer om sijn dese ij. elemen- 30990[regelnummer] ten hoger dan alle die andere nader ge- legentheyt ende abelste naden lope of na- der beroeringhe ende subtijlste nader sub- stancien claerre ende meer doerschinende nader vormen \| ende doechdelicste naden 30995[regelnummer] werke Het sijn twe nederste elementen als twater ende aerde ende sijn natuerliken swaer- re dan die twe ander ende hebben neder- waert haer beroeren vanden circumferenci-
[Folio 203r]
en totten centrum bijder vergaderinge der 31000[regelnummer] delen ende sijn dicke ende plomp bijder dich- ticheyt ende sijn grouer dan die ander twee ende materialiker hebbende meer vander materien dan vander formen Ende om dat si also doer verre sijn vanden spera des he- 31005[regelnummer] mels der beroerliker crafcen soe en sijnGa naar eindnoot31005 si den hemel niet also onderdanich als die eerste twee ende die elementen en sijn nymmermeer soe ledich mer si sijn ym- mer altoes inden doen ende inden liden ste- 31010[regelnummer] deliken want si en rusten nemmermeer vander winninge ende vander beroeringhe ende die aerde al ist dat si rust vander beroe- ringhe \| nochtans en heeft si nymmer- meer rust of aflatinge vander daet of van- 31015[regelnummer] den wercke ende gelikerwijs dat si niet le- dich en sijn vander daet also en sijn si niet ledich of ydel vander verscieringe want een ygelic element heeft sijn verscieringe als tfuer heeft die sterren die luchte heuet 31020[regelnummer] tgheuoechelt \| twater henet al datterGa naar eindnoot31020 swemt \| ende die aerde heeft datter gaet als beda seyt vanden welcken sommighe dinghen te segghen sijn mitter hulpen ons heren 31025[regelnummer] Dat iiij. capitel vant vuer TFuer is een ruym lichaem \| ende isGa naar eindnoot31026 heet ende droghe int leste als constantinus seyt ende natuerliken begheert dat vier te sit- ten op die lucht \| ende mit gewelt wortet 31030[regelnummer] inder luchten ende inder aerden gehouden ende alleyncsken laetet dye morwe lucht van hem als ysidorus seyt Dyonisius roert die proprieteyten des viers inder engheli- ker yerarchien als inden xij.sten capitel ende seit 31035[regelnummer] Dat dat vier is een sinlic of gheuoelic li- chaem dat veel hoger ende subtijlre is dan alle die ander lichamelike dingen ende is der gheesteliker naturen naest \| ende daer bi bewijstet sijn werck ongeliker dan al- 31040[regelnummer] le die ander. Tfuer is in allen dingen ende bi allen dingen ist gecomen hem seluen te ge- uen ende en wort van hem allen niet af ghe- daen noch verdreuen nochtans ist verborgen onbekent onmetelic onsienlic ende also 31045[regelnummer] meer onlichamelic ende machtich \| ende be- roerlic tot sijnre propere werckinge ge- uende hem seluen alle gaderen die hem ge- naken \| alle dinc beroerende hem seluen vernuwende ende is een harde alre naturen 31050[regelnummer] ende verlichtende ende claer onderkennende on- derscheydende ende wederspringende neder- waert voedende ende opwaert voedende scarpelic wanderende etcetera Dese ende veel andere woerden bescrijft sinte dyonijs 31055[regelnummer] Item noch sijn dair ander leerrers die dat vuer bescriuen wattet is na sijnre substan- cien virtuten ende na sijnre werckinge waer af dat wi hier setten willen op dese stat totter rechter verclaringe der voerscreuen 31060[regelnummer] woerden die woerde des commentatoers Tfuer heeft die hoechste stat van alle den elementen. Ende dat is daer om wantet lichter is inder naturen ende daer om seyt- men dattet alre hoechste is want het en 31065[regelnummer] heeft ghene wichte ende het soect dat ho- ghe ende is bouen allen dinghen ende wat lichamelic is sonder hem dat is natuerlic onder hem ende het heeft die puerste ende die subtijlste materi van alle den elementen 31070[regelnummer] ende wordt gehieten also meer onlichame- lic want om der subtilicheyt sijnre substan- cien en wortet mitten sin niet ghesien sonder openbaer substancie ende daer om seyt hi oec dattet veel gesien wort wantet der ghees- 31075[regelnummer] teliker naturen naest is wantet viere wort also meer als tmiddelste ghesien onder die sienlike ende onsienlike dingen ende in al- so veel alst die nedersten roert so ist on-
[Folio 203v]
lichamelic mer in alsoe veel alst den o- 31080[regelnummer] uersten genaect soe ist lichamelic Item tfuer heeft een werkeliker natuer dan enich vanden anderen elementen ende is inden werken starkerre ende daer om wor- tet onsienlic geseyt want sijn virtuut ende 31085[regelnummer] sijn werckinghe wasset sonder eynde ist dat die materi sonder eynde is want al- so langhe als die materi substanci heeft so en ghebreket tfuer niet mer het was- set altoes Item tfuer heeft die heyme- 31090[regelnummer] licste ende verborghenste materi ende daer om hietet verborghen \| want sinlic en macht in sijnre materien niet gesien werden Men seyt dattet onsienlic ende onbekent is want die materi en mach mitten sin niet begre- 31095[regelnummer] pen werden sonder substanci ende wattet oec is in sinen wesen of in sijnre substan- cien dat wort nauwe bekent inden ver- stande Item het heeft een edelre virtuut ende natuer dan die ander ende daer om hie- 31100[regelnummer] tet edel ende machtich bouen hem allen want inden viere is tbeghinsel der beroerli- ker virtuten want het beroert hem seluen ende die ander ende en wort van nyemant be- roert dat beneden hem is Item het heeft 31105[regelnummer] claerre natuer dan alle die nederste want men seyt dattet verluchtende is want mit sijnre claerheyt alle dinghen verlicht want die blinckende radien des vuers schinen buten wt mer si werden omdecket. want 31110[regelnummer] dye radien werden anderweruen ver- borghen totten heymeliken scoot hare substancien als si weder ghebracht sijn tot horen sinnen Item tfuer heeft dye scarpste ende die doerschietenste virtuut 31115[regelnummer] vander subtilicheyt sijnre substancien waer om dattet hiet scarpelic gaende want dat beroeren sijnre properre virtnten gaetGa naar eindnoot31117 in ende schiet doer alle dinghen sonder weder- stoet Item tfuer openbaert sijn selues 31120[regelnummer] doecht ende der ander want hem seluen o- penbarende openbaertet die ander die hem tegen geworpen sijn ende daer om hietet openbaerliken claer onderscheyden ende onder- deylende het heeft macht die nederste 31125[regelnummer] totten ouersten te trecken want die ma- teri daert in werct al dunnende scheyt- sese ende trectse opwaert ouermits die craft sijnre hetten waer omme datmen seyt dattet nederwaert voedende is ende 31130[regelnummer] opwaert treckende Item tfuer heeft een vernuwende doecht ende cracht want al- le dingen werden oudt ende gebreken of ver- gaen die mitter vuerigher craften niet behouden en werden alst openbaert inden 31135[regelnummer] ouden inden welken die natuerlike hetten gebreket Item het heeft een verwandelen- de craft want alle die materi in welker al doende verwint ende verkeert ende verwan- delt in sijnre ghedaenten ende daer om ist 31140[regelnummer] begripende ende verwandelende want als tfuer die materi begripende is in wel- ker materien het werket so en latet die materi niet after mer al verterende verkeert- se in sijnre gelikenis ende begripende en 31145[regelnummer] wortet niet begrepen \| want alst dat verteert is daer tfuer in werket so springhet ende keert weder in hem seluen ende daer om hie- tet springhende Item tfuer deylt sijn vir- tuut ende sijn natuer ende gheeftse enen yge- 31150[regelnummer] liken sonder verminringhe want gheliker- wijs alst wt ghestort wort soe en wortet niet ghemeerret ende wanneert ontfangen wort so en wortet niet geminret Item tfuer heeft virtuut een dinc te suueren 31155[regelnummer] want het suuert ende reynicht die metal- len die vanden scueben ende vanden roest verteert werden ende het kan oec die smaken ende die humoren verwandelen ende veranderen
[Folio 204r]
want het coect ende verduwert die oueruloe-Ga naar eindnoot31159 31160[regelnummer] dighe raeuwe humoren inden lichaem ende verteertse ende maectse gesont Alle dese gelikenis heeft hi voer eens geseyt ende dat vuer is drierhande of die speci des vuers is vanden philosophen drierhan- 31165[regelnummer] de bescreuen of genoemt ende is licht vlam- me ende cole ende hi seyt aldus Ignis est lux flamma ignis et carbo Dat is dattet tfier is een licht ende een vlam des viers ende een cole ende tfuer is een licht in sinen spe- 31170[regelnummer] ra ende is een vlamme inder materien der luchten ende is een cole inder aerdiger sub- stancien Dese ende veel ander proprieteyten heuet tviere vanden welken bouen soeket int ander boeke inden tractaet vander se- 31175[regelnummer] raphins oerde ende int vierde boeke inden tractaet vanden qualiteyten der elementen als vander hetten ende vander coude etcetera soectse daer want die dinghen die thans geseyt sijn die sijn hier genoech 31180[regelnummer] Dat v. capitel vander vlammen FLamma is een vierige materi dyeGa naar eindnoot31181 ontsteken is in eenre luchtiger substan- cien want die lucht om die subtilicheyt hare substancien ende om dat die lucht son- 31185[regelnummer] der middel den spera des viers also na bi is so wort si lichteliken vierich \| ende wort verwandelt in een vuerighe natnerGa naar eindnoot31187 ende hoe dat die luchtighe substanci puerre is also veel is die vlamme claerre ende 31190[regelnummer] sal der naturen des lichts geliker schinen Item die vlam wort natuerlic opwaert beroert ende in allen siden des ontstekens dings dat recht op als een linie ten scer- pen waert \| want in hare scarpicheyt om 31195[regelnummer] die toelope der radien in enen scarpen hoeke inprent si starkeliker die werckin- ge haerre hetten ende daer om want inden ouersten hoeke des viers hetten is so on- steect si te lichteliker die natuer die ha- 31200[regelnummer] re tegen gheset is ende ontfaet die hetten nader materien daer si in werct. want is die materi droeue ende rokich soe geeft si een doncker ende een droeue licht ende alsoe verkeert ende is die materi ghetempert ende 31205[regelnummer] puer so geeft si luchtende radien wt ende verlicht die duysternissen ende melt die ver- hoeden dinghen ende thoent den wande- laers die hinderinge ende die ghebreken inden wegen om sijnre lichticheyt ende om 31210[regelnummer] die beroerlicheyt der luchtiger materi- en daer die vlamme in werct ende is in ste- digher beroeringhe ende en rust nymmer- meer altemael ende een cleyn stotinge van wijnde onsteect ende verwect die vlamme 31215[regelnummer] mer is die materi alte groot so scoert si die vlam ende leschtse ende drijft dye lucht dat si stederwijs cromme wesen moet \| en- de daer om wort si beroert ter manieren van enen cirkel als marus seyt \| waer af 31220[regelnummer] dat vulcanus van iunio inder aerden ghe- worpen was Ende nader visieringe der po- eten was hi manck ende vanden ghewelt sijns beroerens al hortende te gader so sloech hi mede dye delen der materien 31225[regelnummer] daer hi in wracht ende van dier stedeliker te samen cloppinghe maect hi een ghe- luyt ende pijnt hem te crijgen ende te soeken die ouerste stede ende die materi en laet hi niet af na hem te halen vanden laechsten totten 31230[regelnummer] hoechsten den welken hi aen cleeft ouer- mits incorporeringe Dat vi. capitel vanden roke FVmus dat is roke ende is een wasemGa naar eindnoot31233 die gescheyden is mit craft der hetten vten 31235[regelnummer] subtijlsten ende vuchten delen der materien want hi heeft die swaer delen gemengt mitten lichten vanden welken hi na hem trec- ket donckerheyt ende stanck ende maect die
[Folio 204v]
lucht swart ende verkeertse in eenre roki- 31240[regelnummer] ger naturen ende brengt een bitterheyt vter grofheyt sijnre materien van wes scarpicheyt die ogen tranen ende gequetst werden ende doerschiet die herssen ende be- swaert den geest der sielen \| ende daer om 31245[regelnummer] quetst hi den geest der naturen mede \| waer af dat geseyt wort int boeke der dyeren. dat die roke der kaerssen doet wel een me- rye die iongen draghet haer ionc verwer- pen als die kaers wt gedaen wort ende 31250[regelnummer] haer dye roke vander kaerssen inder nazen coemt ende die roke is oeck viant der byen ende quetst die hauiken ende ander vogelen die te rouen plegen Item die roke sterft hae- stelic na dien dat hi opgaet als die glo- 31255[regelnummer] se seyt aldaer ghelijc een gardekijn des rokes etcetera Hi climt haestelic inder luchten ende haest laet hi af \| ende hi openbaert eer eer dat viere doet ende hi wort vanden wint beroert ende ouer al gestroyt ende die mate- 31260[regelnummer] rie wort te samen geuoirt die roke schijnt oec of hi wint maecte ende waren die wint stuert daer loept hi als gregorius seyt Hi maect die husen swart ende besmetse en- de wint veel roedts ouer al inden husen 31265[regelnummer] ende inden scoerstenen ende hi soect alle die hoecken om ende later voetstappen ende teykenen van hem Mer die wel rukende ro- ke is den ruken alte ghenoechlijc ende is vrient der herssen \| want hi conforteertse 31270[regelnummer] ende dat herte mede ende hi stopt den reume vanden hoefde \| ende hi droecht ende dwingt ende hi opent oeck die sweetgaten die be- stopt sijn ende hi is doerschietende totten binnensten leden die zenen te starken ende 31275[regelnummer] die roke verdrijft oec die serpenten ende die venijnde dyeren want si haten alle roke en- de sonderlinge den roke die wel ruken- de is als gregorius seyt etcetera Item die ro- ke die vander spisen ende vanden dranc schey- 31280[regelnummer] det ende op climmende is mit cracht der het- ten totter herslen bestopt die geuoelikeGa naar eindnoot31281 zenen ende wint slaep ende bint die butenste sinnen ende daer om roept hi die natuer- like hetten weder totten binnensten leden ende 31285[regelnummer] helpt hem ende starctse Item ist sake dat een melancolioes roke of een alte scarpen roke die venijnt is ende ghescheyden vander spisen of vanden dranc of van deerliker me- decinen totter herssen coemt soe beswaert 31290[regelnummer] hi die sielike virtuut ende maect vrese ende anxt inden mensch als inden melancolio- sen maect hi frenesi ende verwect verwoet- heyt als in freneticis ende inden droncken luden ende hi wint oeck verghetelicheyt 31295[regelnummer] als inden lytargicis dat is inden ghenen die enen aposteme after int hoeft heb- ben daer die memori leyt ende die roke be- roeft oec den mensch van sinen sin ende van sijnre reden als inden genen die vallen van 31300[regelnummer] sinte cornelis ende deser ghelijc Item dese passien ende veel andere brengt die roke den lichaem in ende die roken die vander aerden ende vander zee op ghetogen sijn ouermits cracht der hetten smetten die lucht ende 31305[regelnummer] makense dick ende si maken neuelen en- de wolken ende si gheuen den winden ende den tempeesten der luchten voetsel ende natuer ende maken die radien der sonnen doncker in- der luchten ende onderuattense Ende hier me- 31310[regelnummer] de ist genoech vanden roke Dat vij. capitel vander colen CArbo dat is een cole ende is een vie-Ga naar eindnoot31312 re dat werckelic geincorporeert ende verenicht is mitter aerdiger materien 31315[regelnummer] wantet viere ouermits versameninge ist toe geuoecht den groefsten delen der aer- diger materien ende wert nederwaert ghe- houden bi eenrehande craften der naturen
[Folio 205r]
want gelikerwijs dattet vuer opwaert 31320[regelnummer] beroert wert in eenre vlammen also wor- tet nederwaert geneycht inder colen al ber- stende ende al springende vanden voncken mit swaricheyt der materien Item die cole als si ghemaect wort so wert si ver- 31325[regelnummer] keert in rootheyden. mer als si gelescht wert so brengt si een swarticheyt in ende daer om verliest si haer eerste ghedaente ende scoenheyt des viers want hoe dat die co- le schoenre schijnt als si barnt hoe dat si 31330[regelnummer] leliker is ende swarter als si ghelescht wert Item inder colen wort die substanciali- ke vuchticheyt mit allen verteert ende daer om wort si lichteliken gebroken so wan- neer die humoer die een sake was der aen- 31335[regelnummer] cleuinghe der delen mitter craften des viers mit allen verteert wort ende wtgeto- gen ende daer om als die cole gelescht is so breect dat een deel lichteliken vanden anderen want men vinter niet vuchtichs 31340[regelnummer] daer die delen mede te samen hangen mo- gen als gregorius seyt wanneer dat die aer- dige delen alleen bliuen om der droechten wil so wert die cole lichteliken weder ont- fengt ende also lichteliken als si ontfengt 31345[regelnummer] wort soe wortse noch lichteliker weder gelescht also dat in hem niet vanden viere ge- uonden wort ende ouermits sijnre swar- ticheyt so smettet alle dinc dattet raect Item een ontfenghende cole heeft een 31350[regelnummer] scarp viere ende is seer werkende ende doer- schietende want si coect een yser mit ha- re scarpicheyt ende morwet die delen des ysers al scheydende ende weder morwen- de altoes inden heten colen ende si quetst 31355[regelnummer] oec thoeft mit hare scarpicheyt ende ist dat si onder die asschen gherekent ende verbor- ghen wordt soe houdt si tfuer in ende als si ondect wort ende datter die lucht op coemt so wort si in veel voncken verkeert 31360[regelnummer] ende bi haer seluen gaet lichteliken wt als gregorius seyt Item die cole ist dat si ont- fengt is so barntse ende quetst desgeens voeten die daer op treedt Ende als si ghe- lescht is tredmender dan mit bloten voeten op 31365[regelnummer] si doet den mensch wee ende maect een bar- stinghe Dat viij. capitel van een sprancsken vuers SCintilla dat is een cleyn deelkenGa naar eindnoot31368 des viers dye gescheyden is van- 31370[regelnummer] der vieriger materien ende vanden gewelt der hetten diese scheydende ende ontbijn- dende is ende men hietet in duytsche een vonck want die beroeringhe der voncken is haestelic ende ouermits der vieriger craft 31375[regelnummer] wort si haestelic gescheyden ende opwaert beroert \| mer ouermits die swaricheyt des aerdigen deels soe wort die vonck ten lesten gedaelt totten center Item haer beroeren is seer claer ende luchtende ter 31380[regelnummer] manieren van eenre sterren ende ouermits der stroyinghe hare viericheyt so open- baertse groen inden luchten want si is vol radien Item haer beroeren is werckelic ende doechdelic oft vuer waer want van een- 31385[regelnummer] re cleynre voncken die in asschen of in wer- ke of in vlas viele daer soude haestelick een grote vlam wt comen ende vander verke- ringhe der luchten souden si vluchs vergaen ende als si ghelescht waer so en soudmen 31390[regelnummer] niet dan voncken vinden ende die souden weder ontfengt werden mit getemperden winde ende mit groten winde wort si ghelescht ende si doerschiet die lucht die ondoerschie- telic is ende nochtans doerschietende ver- 31395[regelnummer] wandelt si die lucht seer luttel ende hoe dat- tet vier starker is hoe dat dye voncken meer stuuen sullen Scintilla properlic dat is een cleyn coelken zeer cleyn \| mer fa-
[Folio 205v]
uilla die hier na coemt dat is die leuen- 31400[regelnummer] de assche die vanden cleynen coelkens bli- uet ende sijn eenrehande leuende asschen Dat ix. capitel van eender voncken FAuilla is gheseyt van fouendo datGa naar eindnoot31403 is van voncken daer om dat fauilla 31405[regelnummer] tfuer voedt ende decket ende is cleyn leuen- de asschen die ghebleuen sijn vander les- schinge der vonckiger materien als ysidorus seyt. Item fauilla is een teder ende licht assche wit ende licht mit viericheyden int 31410[regelnummer] ouerste glimmende hangende aen dye ontfencte cole ende plompt haer schijnsel ende dunt haer hetten ende minretse ende die glimmende assche wort mit enen cley- nen winde verscheyfelt ende als si verschey- 31415[regelnummer] felt is so kan si cume weder vergadert wer- den of nymmermeer als gregorius seyt Si wort licht ontsteken mer om tghebreck des voetsels soe wort si haestelic ghe- lescht Die vuerige assche gaet opwaert 31420[regelnummer] mit enen grepe vanden winde ende als si gelescht is so gaet si bi haer seluen neder mit hare eygenre gewicht als gregorius seyt mit hare eygenre beroeringe gaet si nederwaert ende mit eenre vreemderGa naar eindnoot31424 31425[regelnummer] beroeringe gaet si opwaert Dat x. capitel vander asschen CInis dat is assche ende is geseytGa naar eindnoot31427 van cadendo dat is van vallen want als si gheresolueert of ontbonden is so 31430[regelnummer] wort si gewonnen vander substancien der aer- diger materien ouermits cracht der het- ten als ysidorus seyt Item die assche is saeft van eenre versmader verwen ende is van bit- teren ende dempigen smake ende heeft veel 31435[regelnummer] subtijlre ende dunre delen ende si stnuft mitGa naar eindnoot31435 cleynen winde en wech Item die assche is oec suuerende want si is goet cleder me- de te wasschen ende si corrodeert dat is si vret ende is drogende als constantinus seyt. 31440[regelnummer] Item ist dat die asschen heet sijn so be- schermt si die colen die daer onder ghe- dect sijn Ende is die assche cout so verderft sijt ende lesschet Item die asch wort onderwi- len van dier vuylre formen ende van dier donc- 31445[regelnummer] kerheyt verwandelt in een glazen ende in claer gedaent ende dat ouermits cracht van vier want vander materien der asschen pleechtmen wel glas te maken als grego- rius seyt Item dit is tgebreck der asschen 31450[regelnummer] ende der onuolcomenheyt al waert alsoe dat si alle daghe ghenet worde so blijft si nochtans onuruchtbaer \| want si en laet die aerde niet dragen die si raect mer ist dat si selue onuruchtbaer is so maect si 31455[regelnummer] die aerde noch onuruchtbaerre ende vuyl- re in allen dinghen	eindnoot30682 In druk alleen de representant (punt). eindnoot30686 A Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (08-13), met representant (11), met penwerk. eindnoot30795 V Lombarde, 2 regels hoog (36-37), met representant. eindnoot30890 snbstanci Lees: substanci. eindnoot30917 E Lombarde, 2 regels hoog (39-40), zonder representant. eindnoot30922 vernomeu Lees: vernomen. eindnoot31005 crafcen Lees: craften. eindnoot31020 datter In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot31026 T Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot31117 virtnten Lees: virtuten. eindnoot31159 verduwert Lees: verduwet. eindnoot31181 F Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant. eindnoot31187 natner Lees: natuer. eindnoot31233 F Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot31281 herslen Lees: herssen. eindnoot31312 C Lombarde, 2 regels hoog (34-35), zonder representant. eindnoot31368 S Lombarde, 2 regels hoog (10-11), met representant. eindnoot31403 F Lombarde, 2 regels hoog (05-06), met representant. eindnoot31424 vreemder In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot31427 C Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant. eindnoot31435 stnuft Lees: stuuft.

Vorige Volgende

Boek 10