Van den proprieteyten der dinghen

Boek 9

[fol. 187v]

[houtsnede]

[fol. 188r]

 

Hier beghint dat ix. boeck ende spreect²⁸⁶⁴⁹

28650

vande tijt ende die delen des tijts

 

NAe dien dat wij geseyt²⁸⁶⁵¹

 

hebben vanden proprie-

 

teyten des hemels ende

 

van sinen delen vanden

28655

welken die heylighe

 

scrijft menci of ghe-

 

wach af maect so is nv te segghen onder

 

een corte corticheit vanden wercke des

 

hemels als vanden lope ende vander mate

28660

des loeps dat is vanden proprieteyten

 

des tijts ende sijnre delen Item die lope

 

of dat beroeren coemt eerst ende principa-

 

liken vanden omkeren des hemels wes

 

beroeren dat eerste is ende dat ewige als

28665

aristotiles seyt in libro de celo et mundo dat

 

is int boeke datmen hiet tboeke vanden

 

hemel ende vander werelt etcetera noch en is

 

gelijc den lope die hier beneden is en-

 

de die corrumpeerlic is ende wandelbaer

28670

nochtans ist die sake des nedersten loeps

 

want die loep of die beroeringe der ne-

 

derster dingen die winlic sijn coemt voert

 

vander beroeringe des ouerster heme-

 

len welke beroeringe of lope oncorrum-

28675

peerlic is ende eenformelic als aristotiles

 

daer seyt Item die beroeringhe of die

 

lope is een ganck vanden enen eynde tot-

 

ten anderen contrarien eynde als ghe-

 

seyt wort int eynde des seluen boecs want

28680

alle dinc dat verwandelt wort vanden

 

contrarien dat wort verkeert int contrarie

 

ende daer sijn vi. specien der beroeringhe

 

of des loeps als generacio corrupcio al-

 

teracio augmentum diminucio ende loci

28685

mutacio | dat is winninge corrupci ver-

 

anderinghe meerringhe minringhe ende

 

verwandelinge der stede als die selue seyt

 

Item die lope der verwandelinge sommi-

 

ghe is weder om weynlic of keerlic ende

28690

ront | sommige is recht | sommige gecom-

 

poneert ende die ghene dye omkeerlic is

 

en verwandelt die stat niet noch altemael

 

mer naden circularigen deel nochtans

 

verwandelt hi onderwilen die stat | alst

28695

openbaert inden lope der planeten ende die

 

rechte loep verwandelt altoes die stat al-

 

so langhe als hi inden werck is anter hi

 

wort beroert vanden centro totten circum-

 

ferencien als tfuer die lucht ende deser ge-

28700

lijc die licht sijn die opwaert gheuoert

 

werden of si werden verkeert nederwaert

 

beroert totten centrum als water aerde

 

ende deser gelijc die swaer sijn Dese lope

 

heeft vi. specien | want hi is rechts lufs

28705

voer after bouen ende onder mer die ghe-

 

componeerde lope die welke is van tween

 

contrarien lopen als die loep is of be-

 

roeringe des houts inden welken vie-

 

re ontsteken wert dese lope heeft een ey-

28710

genscap dat wt groten lope een hetten

 

coemt alst schijnt wt den lope des eer-

 

sten hemels van wes beroeringhe die

 

lucht ontfengt wert als aristotiles seyt en-

 

de vander beroeringe wert dat loot we-

28715

ke dat in hem is als die selue seyt De

 

loep en mach niet gemeten werden dan na-

 

der mate vander spacien in die welke die

 

lope is | want alle dinck datter beroert

 

wert anter het wort beroert mitter pro-

28720

prieteyten gelikerwijs dat die adamant

 

dat yser beroert of mit gewelt gheliker-

 

wijs dattet scip beroert wert vanden star-

 

ken wijnt of van wille gelikerwijs dattet

 

lichaem beroert wert na dien dat die moet

28725

of sin des menschen wil mer dat beroeren

 

des verwandelinghe is tweerhande als

 

die verwandelinge van stede te stede of ver-

28649 Hier beghint dat ix. boeck ende spreect vande tijt ende die delen des tijts Na deze titel volgt capitel i. Vergelijk index, 4rb28-29.

28651 N Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (04-09), met representant (07), met penwerk.

[fol. 188v]

 

wandelinge der sceppenis ter sceppenis

 

van stede te stede natuerlic of mit craft

28730

want een steen als hi vanden hogen gelaten

 

wort hoe dat hi meer neder gaet hoe dat

 

die beroeringe of die lope starker is mer

 

die beroeringe die ouermits gewelt ge-

 

schiet is starker int begin des beroerens

28735

dan int eynde alsmen sien mach in enen

 

scut datmen schiet is die schote verre so

 

en sal hi int eynde also meer als niet quet-

 

sen mer die beroeringe der winninghe

 

is werkende ende makende alle dese neder-

28740

ste verwandelinge ende brengt in hetten

 

ende vlamminge ende is subtilende twater

 

ende die lucht ende is conforterende die na-

 

tuerlike hetten ende is den appetijt ver-

 

weckende ende helpt der laxatiuer mede-

28745

cinen om dat lichaem te suueren als ypo-²⁸⁷⁴⁵

 

cras seyt. wilstu elleborum so roer dat lich-

 

aem Item is dat sake dat die beroeringhe

 

vanden center is totten circumferencien so is

 

si die materi wtstekende breydende ende

28750

ouer al ghietende ende ist verkeert vanden

 

circumferencien totten centrum so sal die be-

 

roeringe die delen te samen vergaderen dic-

 

ke maken ende bijnden Item een getempert

 

beroeren is die natuer behoudende der

28755

gesielder lichamen ende die ongetemper-

 

de beroeren is die natuer verderuende

 

Dat anderde capitel vande tijt

 

TEmpus is tijt ende is een maet der be-²⁸⁷⁵⁸

 

roerliker dingen als aristotiles seyt in-

28760

den boeke vanden v. substancien Die tijt

 

is een getal dat tellende is in allen dien

 

dat getellet wort of als rabonus seyt Tem-

 

pus is een metinghe der verwandeliker

 

dingen naden lope ende nader merringe ende

28765

is ewich in verwandeliken dingen als au-

 

gustinus seyt | daer en is niet precioser dan

 

die tijt want van alre besittinge moghen ij.

 

gehadt werden te gader of meer mer ij.

 

momenten en mogen niet te gader gehadt

28770

werden want die tijt en neemt niet weder dat

 

hi verloren heeft of verhalinge want die ver-

 

liesinge des tijts en mach niet weder ghe-

 

roepen werden die tijt is cort wandel-

 

baer onstadich ende irreuocabel dat is dat

28775

hi onwederroepelic is want als die tijt mit

 

enen beroeren begint ende als die tijt mit

 

allen gebreect soe eyndt hi ende daer om en

 

sal hi niet wesen int toe comen mer hi sal

 

aflaten wanneer dattet niet wesen en sal dan

28780

ewicheyt als augustinus seyt Daer en is

 

gheen dic gemeynre dan die tijt allen din-²⁸⁷⁸¹

 

gen is hi gelijc ghemeen ende daer en is

 

gheen dinc dat glidender is dan die tijt

 

want die tijt en rust nymmermeer mer ym-

28785

mer als die tijt beghint te gebreken so be-

 

ghint hi weder te wassen ende also weder om

 

want dat tegenwoerdige eynde is des le-

 

dens ende vluchs ist een beghin des toe-

 

comenden Item alle tijt wort drie reysen

28790

verwandelt als inden verleden teghenwoerdi-

 

gen ende toecomende nader reden des tijts ende

 

sijnre menigerhande veruolghinge altoes

 

ist dach ende nacht als beda seyt mer an-

 

derswaert nacht | anderswaert dach die

28795

tijt en wort bi hem seluen niet onderkent mer

 

alleen bijden menscheliken werken. Item

 

daer en is gheen dinc dat also veranderlic

 

is als die tijt ende daer om en is den lichaem

 

geen dinc vreseliker dan die tijt want als

28800

ypocras seyt Die wandelinge der tiden bren-

 

gen ende winnen die suucten sonderlinge want

 

die haestelike verwandelinge der coutheyt

 

in hetten verwandelt ende verandert die licha-

 

men ende daer om want die natner geen hae-²⁸⁸⁰⁴

28805

stelike verwandelinge niet liden en mach

 

als ypocras seyt daer om is die haesti-

 

ge verwandelinghe des tijts dicwile die

28745 ypo- cras In druk een punt in plaats van het afbrekingsteken.

28758 T Lombarde, 2 regels hoog (31-32), met representant.

28781 dic Lees: dinc.

28804 natner Lees: natuer.

[fol. 189r]

 

sake der suucten Item daer en is geen

 

dinc den getemperden lichaem saliger dan

28810

die tijt die gematicht is waer af datmen

 

seyt Ist dat die tide hem getempertli-

 

ken hebben so sullen die staten goet wesen

 

ende die sieken sullen van goeder eyndinghe

 

sijn Item al ist sake dat die tijt wandelbaer

28815

is nochtans en isser gheen dinc dat also

 

altoes duerende is als die tijt want die

 

delen des tijts sijn alle weghe waer af

 

dat marcianus seyt Die tijt die inden win-

 

ter beghint te ouden die beghint vluchs

28820

in die leynten weder te leuen ende also ver-

 

keert weder om

 

Dat iij. capitel vant iaer der sonnen

 

ANnus dat is een iaer ende is een²⁸⁸²³

 

weyndinge der sonnen als ysidorus seyt | want

28825

als ccclxv. dagen gheleden sijn ende een

 

quartier soe keert si weder tot hare ste-

 

de Annus wort geseyt van an dat is cir-

 

cum want die cirkel keert weder in hem ende

 

wort vernuwet want bi dien van egipten

28830

eermen die letteren vant wertet getey-

 

kent bijden gemaelden drake die in sinen

 

start viele ende keerde weder in hem | als ysidorus

 

seyt Daer sijn menigerhande geslachten

 

der iaren want daer is een iaer der manen

28835

ende is minre dan dat iaer der sonnen xi. da-

 

ghen. ende tiaer der sonnen is twelke xij.

 

maenden heeft ende elke planete heeft sijn

 

iaren inden welken si horen loep volbren-

 

gen | als maers in tween | iupiter in twa-

28840

leuen | saturnus in xxx. ende is tgrote iaer

 

datmen mundanus hiet dat is waerlic | wan-

 

neer alle die sterren als aristotiles seyt we-

 

der keren tot horen eygen ende eersten punt

 

hare sceppinghe. ende dit iaer wort vol-

28845

bracht als aristotiles seyt in xxxvi. dusent ia-²⁸⁸⁴⁵

 

ren alst openbaert int boeke vanden pro-

 

prieteyten der elementen ende na dien die

 

plato toe horen of behoerden so wort dat

 

groot iaer volbracht in xv. dusent iaren

28850

als macrobius seyt int boeke van cicero

 

des mans Item daer sijn vier tiden des

 

gewoenliken iaers ende des sonliken iaers

 

als die leynten die zomer die herfst en-

 

de die winter ende si werden tempora ghe-

28855

hieten daer om dat si onderlinge malkan-

 

deren temperen als ysidorus seyt Ende si

 

werden loperkens gehieten daer om dat

 

si stedeliken ende altoes lopen ende en bliuen

 

nymmermeer in enen staet als ysidorus seyt

28860

In desen vier tiden vanden iaer geuallen

 

twe solsticia ende twe equinoctia als inden

 

leynten ende inden herfst Solsticium dat is

 

een grote ongelikicheyt vanden daghe

 

ende vander nacht welke ongelikicheyt ge-

28865

ualt als die son in cancro coemt naden sol-

 

sticium vanden zomer want dan is die

 

dach op sijn langste ende die nacht op sijn

 

cortste ende als die zon in capricornu gaet

 

so is die solsticium vanden winter want

28870

dan is die dach alre cortste ende die nacht

 

alre langste ende men seyt solsticium quasi so-

 

lis stacio dat is standinge der sonnen | ende

 

om tweerhande saken want die zon inden

 

zomer of inden winter om die lancheyt

28875

der dagen of der nachten schijnt si te staen

 

in onsen emisperio hier beneden. of want

 

si also meer staet in beyden solsticien ende

 

niet hoger tot ons gaen en kan inden sol-

 

sticien vanden zomer ende inden solstici van-

28880

den winter en mach si niet lager gaen

 

van onser woenlicheyt te spreken Item

 

equinoctium is een grote ghelikicheit

 

des consteliken daechs diemen des arti-²⁸⁸⁸³

 

ficialis hiet ende oeck des nachts welcke

28885

ghelikicheyt gheualt als die son in ari-

 

es coemt of in libra die een is leyntelic

 

ende die ander herfstelic | in desen vier ti-

28823 A Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant.

28845 38 Handgeschreven tekst in linkermarge (38-40): 'xxxvi.^m iaer of xxv.^m iaer'.

28883 des Lees: dies.

[fol. 189v]

 

den werden vier vasten diemen triduana

 

hiet Die eerste vasten wort in die eerste

28890

weke vander quadragesima dat is vander

 

gemeynre vasten na vastelavond ende de-

 

se hoert der leynten toe | die ander vasten

 

hoert den zomer toe in die weke van pinx-

 

ter Die derde vasten is inden herfst in-

28895

den derden woensdach van september | die

 

vierde vasten hoert den winter toe dye

 

welke coemt in die hele weke voir kers-

 

dach Item annus solaris dat is tiaer dat-

 

ter sonnen toebehoert ist ghemeyn iaer

28900

ende beghint in ianuario ende eyndt in decem-

 

ber ende is een spaci inden welken die zon

 

om loept binnen ccc. viue ende tzestich da-

 

gen ende vi. vren ende dese vi. vren en wer-

 

den inden gemeynen iaer niet gerekent

28905

mer si werden weder vergadert inden scric-

 

kel iaer

 

Dat iiij. capitel vande lopinge des maens

 

datmen noemt die maent

 

ANnus lunaris dat hiet onderwijlen²⁸⁹⁰⁹

28910

een spaci inden welken die maen

 

om geweyndt wert vanden enen punt van-

 

den zodiaco totten anderen punt twelck

 

hout na sommigen meysters xxvij. da-

 

ghen ende vi. vren | onderwijlen wort an-

28915

nus lunaris ghehieten een spaci inden

 

welken die maen geweyndt wort vander

 

eenre coniuncti totter ander of totter ver-

 

lichtinge ende alsulken spaci dat gaet den

 

eersten bouen twee daghen ende vi. vren

28920

Men seyt dat die maen is inden hylick

 

wanneer dat si so recht onder die zon is

 

also dat gheen side van haer ons aensien

 

en mach ende nader coniunctien so gaet die

 

maen weder vander zon ende laetse in eni-

28925

gen punt vanden zodiaco ende als die we-

 

der coemt totten seluen punt soe en vijnt

 

sise daer niet want si heeft thans voldaen

 

in haren lope waer af dat si twe dagen

 

ende vi. vren verteren eer dat hi dien ver-

28930

volcht ende sulke spacie wort lunacio ge-

 

hieten. onderwijles hiet annus lunaris²⁸⁹³¹

 

een spaci die xij. lunacien dat sijn maen-

 

schijn die welke gedeylt werden vanden

 

compotisten dat is vanden genen die reke-

28935

nen connen vanden nuwen licht bi vi. on-

 

geliken ende bi vi. gheliken nae dien dat

 

die maenden ongelijc sijn of gelijc | dat

 

effen manenschijn antwoirt der oneffen-

 

re maenten. ende dat oneffen manenschijn

28940

der effenre maenden Item annus lunaris

 

dat is tiaer der manen ende is houdende

 

xij. alsulke manenschinen cccliiij. dagen

 

ses weruen dartich ende also veel xxix. da-

 

gen volbrengen die heel somme | waer

28945

af openbaert dattet iaer der sonnen int ge-

 

meyn tiaer der manen bouen gaet in xi.

 

dagen welke ouerganc doet den etaet

 

der manen verwandelt werden tot allen ka-

 

lenden vanden maenden alsoe dat in dit

28950

iaer die prijm of prima is inden kalenden

 

enigher maenden | inden na volghende

 

iaer salt die twalefste wesen. onderwilen

 

is lunaris embolismalis inden welken

 

tmanenschijn van xxx. daghen vallet ende

28955

wort daer vergadert ende als dat vergadert is

 

wt dien xi. dagen inden welken tiaer der

 

sonnen tiaer der manen bouen gaet. ende

 

daer om is dat derde iaer embolisma-

 

lis. want in dien wort dat manenschijn

28960

van xxx. daghen vergadert ende daer lo-

 

pen drie daghen ouer. drie warue elue

 

maken xxxiij. ende also ist in die seste en-

 

de daer lopen ander drie daghen ouer

 

ende alsoe in die achtende Item tiaer is

28965

embolismalis als daer vi. daghen toe

 

ghedaen sijn tot dien xxxij. daghen die

 

welke vanden ouerschot des seuenden

28909 A Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant.

28931 onderwijles Lees: onderwijlen.

[fol. 190r]

 

ende des achtenden iaers vergadert wer-

 

den. mer noch dat dat manenschijn dat-

28970

men lunacio embolismalis hiet des ach-

 

tende iaers si van xxx. dagen moetmen

 

twe daghen lenen die nae veruolghen

 

vten embolismali ende aldus salmen voert

 

gaen totten neghentienden iaer. wan-

28975

neer dat neghentiende cirkel vervult

 

wort houdende xij. ghemeyn iaren ende

 

seuen iaren embolismalis Item die ia-

 

ren embolismalis sijn dese. dat derde dat

 

seste. dat achtende dat ellefte dat xiiij.

28980

dat xvij. dat xix. ende die ander sijn ge-

 

meyn mer tiaer der manen sal wesen van

 

groter onthoudinghe biden erfnamen

 

waer om datmen legalis hiet. want al-

 

le die hoechtiden der ewen werden ge-

28985

houden bijden lope ende bijder etaten der

 

manen ende daer om beghinnet altoes

 

vanden manenschijn des aprilis als be-

 

da seyt Ende men seyt in exodi xij. De-

 

se maent sal v tbeghin wesen vanden²⁸⁹⁸⁹

28990

maenden des iaers etcetera ende sonder dat

 

gemeyn iaer datmen tiaer der ewen hiet

 

is noch een iaer datmen hiet annus emer-

 

gens dat is ouerlopende iaer of een op-

 

comende iaer wanneer dat die veruol-

28995

ghende tijt gherekent wort van enigen

 

notabelen gheual die daer opcomende

 

is als die grieken den tijt rekenden van-

 

den eersten olympiade dat is vanden eer-

 

sten feyt die hercules opten berch olym-

29000

piadis dede. Ende die kersten vanden

 

eersten sonnendach dat cristus ghebo-

 

ren wert ende alsoe vanden anderen waer

 

af dattet dicwijle geualt dattet middel

 

des iaers der ewen datmen hier annus

29005

legalis hiet | tbeghin is vanden iaer dat-

 

ter ouerloept twelc men hier hieten an-

 

nus emergens ende also verkeert ende bi dien

 

werden veel contrariheyden inder bibelen ter

 

eendrachticheyt weder gebracht. mer

29010

dese geseyde dingen sijn genoech vander

 

menigerhandicheyt der iaren

 

Dat v. capitel vande leynten

 

VEr dat is die leynten ende is tbe-²⁹⁰¹³

 

ghin vanden iaer wes begin is wan-

29015

neer dat die zon is int eerste deel van a-

 

ries ende beghint te climmen teghen dat

 

noerden bijder rechter linien als constan-

 

tinus seyt in pantegni libro v. capitulo ij. Item die

 

rechte linie is die welke onderwilen noch

29020

dat noerden noch dat suden en houdt mer

 

die van beyden polo effen ghelijc ver-

 

re staet Item die tijt vander leynten is

 

tot int eynde van gemini alsoe veel als

 

die sonne bi drien teykenen ouerloept van-

29025

den welken een yghelic sijn maent hout

 

die totten herfst behoert. die eerste maent

 

hoert aries toe ende begint vanden xvij.den

 

dach van maert totten xviij.den dach van

 

april Die ander maent hoert taurus toe ende

29030

begint vanden xvij. dach van april tot inden

 

xviij. dach van meye | die derde maent is

 

gemini ende begint vanden xviij. dach der

 

maent van mey totten xxij.sten dach van iuni-

 

us Die tijt vander leynten is tusschen heten

29035

ende couden ende is seer getempert. ende is tmid-

 

del tusschen den somer ende den winter want

 

dan begint dat bloet des diers gemenich-

 

foudicht te werden inden lichem. ende die hu-

 

moren die des winters bedwongen waren

29040

beginnen des leyntens beroert te werden

 

ende gesceyden Item die leynten in sinen quali-

 

teyten is die alre gesontste ende getemperste

 

tijt ende niet hinderende als constantinus ende galienus

 

seggen want in desen tween qualiteyten so ver-

29045

blijt die natuer. want die warmte maket

 

voetsel ende die meerringe ende de vuchtich-

 

eit is die materialike sake ende dair om so

28989 vanden In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

29013 V Lombarde, 2 regels hoog (06-07), met representant.

[fol. 190v]

 

wasset tbloet seer in die leynten twelck

 

nutste is ende nootdorftlijcste inden lichaem

29050

enichs diers of indan voetsel enichs li-²⁹⁰⁵⁰

 

chaems. ende ist dattet wt sijnre naturen

 

gaet so crijghet menigerhande suucten

 

als gheseyt wort in amphorismis Is

 

dat sake dat die winter droge is ende noer-

29055

delic ende die leynten regenachtich so moe-

 

ten van node scarpe coertsen comen inden

 

zomer ende quade oghen ende tbuuceuel ende

 

sonderlinge inden genen die vucht van

 

naturen sijn als die commentator seyt Item

29060

die droge humoren die des winters ge-

 

houden werden ouermits der coutheyt

 

die werden gescarpt Item in die leynten

 

die ongetempert is ouermits grote vuch-

 

ticheyt werden veel oueruloedicheden

29065

ghewonnen ende werden weder gheresol-

 

ueert dats ontbonden ouermits der het-

 

ten ende des zomers alse die hetten die hu-

 

moren niet verteren en can maect sise stinc-

 

kende ende vulende ende alsoe brengtse dan

29070

scarpe coertsen in ende veel ander qnader pas-²⁹⁰⁷⁰

 

sien Item is die winter heet ende vucht

 

ende die leynten cout ende droge so moeten

 

die menschen van node inden zomer sieke

 

wesen ende die wiuen dye kints genesen

29075

souden die verwerpen haer dracht mit

 

cleynen ongeual vanden welken galienus

 

een reden bewijst int comment ende seyt al-

 

dus. so wanneer die lichamen der vrou-

 

wen die kinder dragen inden winter he-

29080

te ende vucht sijn die lichamen sijn tede-

 

re ende open want die coutheyt der luchten

 

vander leynten die haestelic doerscieten-

 

de is totten binnensten des lichaems van-

 

den vrouwen quetst die dracht ende wort

29085

ghedoot ouermits dye coutheyt ende

 

droecheit die welke dodende qualitey-

 

ten sijn waer af die dode dracht beswaert

 

ende scoert die houdinghe of die banden

 

daer die dracht aen gebonden is ende al-

29090

so moet dat wijf misdracht maken Item die

 

leynten opent die aerde die lange ouer-

 

mits coude gesloten heeft geweest en-

 

de brengt voert die wortelen ende dye

 

cruden die inder aerden verborgen ghe-

29095

leghen hebben ende vernuwet die aerde

 

mit bloemen ende mit cruden ende leydet die

 

vogelen ten sange ende ter minnen | ende

 

cleedt dat ouerste der aerden mit won-

 

derliker schoenheyt Item in die leynten

29100

pleechtmen te eren mitter ploech ende te

 

arbeyden inden houe mit planten ende mit po-

 

ten ende mit zayen ende is oec een tijt der blij-

 

scappen ende der minnen want in desen tiden

 

verblijt hem alle dinc want dat aertrijc wort

29105

dan groen die bosschen spruten wt die vel-

 

den bloyen die hemel blinct die zee rus-

 

tet die vogelen singen ende maken nesten | ende

 

alle dinghen die inden winter schenen of si

 

doot hadden geweest ende stinckende vule

29110

die werden in die leynten vernuwet. waer

 

om dat die claricheyt der luchten vander

 

leynten | wert van marcianus gehieten risus

 

iouis dat is tlachen van iupiter Item die

 

wateren en sijn niet gesont gedroncken des

29115

leyntens want als die wazemen ontbonden

 

werden so worden die wateren grof ende mod-

 

derich ende werden vanden vorschen ende van-

 

den padden ende vanden anderen wormen die

 

haer zaet schieten dan geuenijnt. waer af

29120

dat constantinus den luden raet Ist noot dat ye-

 

mant dan water drincken moet so salment

 

eerst wel sieden ende suueren ende dan drincken

 

Dat vi. capitel vande zomer

 

EStas dat is die zomer ende is hete²⁹¹²⁴

29125

ende droge sijn begin is als die zon is in dat

 

eerste deel van cancer ende dan is die son in ha-

 

re meeste opheffinge als tot ons te spre-

29050 indan Lees: inden.

29070 qnader Lees: quader.

29124 E Lombarde, 2 regels hoog (36-37), met representant.

[fol. 191r]

 

ken ende thans so beghint si alleyncsken

 

te dalen totten eynde van virgo ende die zo-

29130

mer heeft iij. maenden als die leynten

 

als constantinus seyt Die eerste maent hoert

 

cancer toe ende beghint vanden xvij.sten dach

 

van iunius ende duert totten achtiensten dach

 

van iulius Die ander maent is als sol is in-

29135

den leeuwe ende beghint vanden xviij.sten

 

dach iulij ende duert totten xvij.sten dach van-

 

den oeste Die derde maent is als die son-

 

ne thans in virgo neder gaet vanden xvij.sten

 

dach augusti totten xviij.sten dach van sep-

29140

tember als constantinus seyt Item die zomer

 

is hete ende droghe ende wint colera daer om

 

dat die zon des zomers inden ouersten op-

 

ganc gaet recht tegen onsen hoefden ende in-

 

prent onsen lichamen een sterke ende een

29145

rechte werkinge als si den anderen neder-

 

sten lichamen doet want die zomer scheydt

 

ontbindt ende verteert alle die oueruloe-

 

dicheyden die des winters vergadert

 

waren ende waert also dat die zomer ghin-

29150

ghe wt sijnre ghetempertheyt so soude

 

hi hete ende droge suucte maken als constantinus

 

seyt Item die zon maect die dagen lanck

 

ende die nachten cort ende brengt die vruch-

 

ten ende die bloemen ter ripicheyt | want

29155

dan verduwet si die humoren inden vruch-

 

ten ouermits hare grote hetten ende als si

 

verduwet sijn so incorporeert sise ende versa-

 

mentse ende maect die aerde spletich en-

 

de hollachtich want al verterende so ver-

29160

derft si die vuchte delen ouermits hare

 

hetten ende ouermits hare droecheyt so ver-

 

druct si ende vergadert die aerdige delen ende

 

also opent si die aerde ende splitse ende als

 

die waterige delen verteert sijn die welke

29165

sake was der vergaderinge vanden delen

 

ende was oec sake der bindinghe so ist noot

 

dattet een dele vanden anderen geschey-

 

den werde ende also wort die splitinge in-

 

den aerdighen delen gemaect waer af

29170

dat die zon dye brokige landen van hare

 

watericheyt verdroecht ende verteert ende

 

maectse corstich ende hart ende splitende ende

 

gaet inden zweetgatigen delen der dieren o-

 

uermits der subtilicheyt hare hetten ende ont-

29175

bijndt die humoren die onder der huyt leg-

 

gen ende doetse zweten ende alsoe verderft si

 

datter oueruloedich is ende ouermits

 

die openinge der sweetgaten so worter een

 

wtulieghinge der geesten ende een wtwase-

29180

minge der substancialigher vuchticheyt

 

ende daer om cranct hi die craften ende ont-

 

zeentse dat is dat hi die zenen slap maect

 

ende verwect die coleram van beyden quali-

 

teyten ende ontfengtse ende dair om maect

29185

hi coertsen ende meerret die hetten Item die

 

zomer maect die byen die honich dragen

 

starc ende zaedze ende die zomer vuchtich-²⁹¹⁸⁷

 

eyt des nachts die crude ende des daechs

 

ouermits die sonne so droecht hijse we-

29190

der Item des zomers roepen die vogelen

 

ende singen ende die wilde vogelen werden seer

 

gemoet om iongen te maken ende die schiemen

 

alre lichamen werden gecort midzen inden zomer²⁹¹⁹³

 

Dat vij. capitel vanden herfst

29195

ANtumpnus is int gemeyn te seggen²⁹¹⁹⁵

 

die herfst ende is geseyt van augendo

 

dat is van meerren daer om dat in dien tiden

 

sonderlinge die vruchten ende dat coern ouer-

 

uloyen ende werden gemeerret inden schue-

29200

ren Item die herfst vergadert alle die ar-

 

beyden ende die vruchten vanden iaer inden

 

schueren ende daer om wort die herfst inden

 

fabulen gelijct der voetster van iupiter ouer-

 

mits sijnre drachtichlicheyt als ysidorus seyt

29205

want de herfst maect dat volc dan besorcht

 

dat si haer coern ende haer vruchten inbren-

 

gen mit groter naersticheit Item die herfst

29187 vuchticheyt Lees: vuchtichet.

29193 zomer In druk staat 'zomer' op de volgende regel (27), rechts uitgelijnd.

29195 A Lombarde, 2 regels hoog (28-29), met representant.

[fol. 191v]

 

beroeft die ackeren vanden coern ende die

 

bomen vanden vruchten ende ouermits sijn-

29210

re droecheyt ende coutheyt so doot hi die

 

blader ende die telgheren ende werptse af

 

ende maectet lant ondrachtich ende beneemt

 

hem die winlicheyt Item die herfst is cout

 

ende droghe ende is winnende ende makende

29215

melancoliose humoer dye cout ende dro-

 

ge is wes beghin is als die son ingaet

 

dat eerste deel van libra ende is in die rech-

 

te linie als in equinoctiali dat is als die

 

dach ende die nacht al euen lang sijn wan-

29220

neer die zon gelijc verre staet vanden noer-

 

den ende vanden zuden Item die herfst tijt

 

heeft drie maenden die hem dienen | als

 

constantinus seyt Die eerste maent beghint

 

als die zonne in libra is vanden xvij.sten

29225

dach der maent van september totten ach-

 

tienden dach van october ende dan begint

 

die son te dalen int zuden Die ander maent

 

is als die zon is in scorpio vanden xviij.-

 

sten dach van october totten seuentien-

29230

sten dach van nouember Die derde maent

 

als die zon is in sagitario als vanden se-

 

uentiensten dach in nouember totten ach-²⁹²³²

 

tienstensten dach van december als constantinus

 

seyt Item die herfst is die leynten contrari

29235

in sinen qualiteyten | ende daer om wint si

 

veel quader suucten waer af ypocras seit

 

in amphorismis. Inden herfst geuallen

 

scarpe dodelike suucten op welke stede

 

galienus seyt Die herfst is zuucteliker dan

29240

die ander tiden ende in veel dingen onprij-

 

selic Inden eersten om die verwandelige des²⁹²⁴¹

 

tijts want nv ist heet nv ist cout Inden an-

 

deren want het is naden zomer so vijnt hi

 

veel heter humoren vander hetten die daer

29245

voer ginc die welke die coude des her-

 

fsts wederslaet totten binnensten deel des

 

menschen ende en laetse niet wtgaen die wel-

 

ke dan vervulen moeten ende brenghen passien

 

in als den quarteyn ende ander coertseu die²⁹²⁴⁹

29250

nauwe curabel sijn ende dats daer om. want

 

die herfst cout ende droge is ende ongeordi-

 

neert ende daer om inden herfst wort dat wa-

 

ter der substancialiger vuchticheyt verteert

 

ouermits der groter droecheyt so werden

29255

die lichamen veel crancker. ende om die on-

 

gelikicheyt der luchten werden die sweet-

 

gaten nv haestelic gheopent ende vluchs

 

daer na haestelic weder gestopt vanden wel-

 

ken die warme rokicheyt binnen gehou-

29260

den werden die welke als die cracht des

 

lichaems diese niet wt cruden en mach ende

 

om datter veel materien dan inden liue sijn

 

die scarp sijn so volgender veel dodeli-

 

ker passien na. Item die herfst is des men-

29265

schen seer contrari dien in theringhe sijn

 

want die herfst ouermits sijnre droecheit

 

ende coutheyt so verdroecht hi ende scoert die longhen²⁹²⁶⁷

 

Dat viij. capitel vande winter

 

HYems dat is die winter ende is ge-²⁹²⁶⁹

29270

seyt van eundo dat is van gaen dair

 

om dat die zon des winter tijts in enen

 

corteren cirkel pleecht te gaen dan des

 

zomers want hi maect die dagen corter

 

ende die nacht langer als ysidorus seyt Item

29275

constantinus seyt dattet beghin des winters

 

is als die zon is in dat eerste deel van ca-

 

pricornus ende is eynde des nedergancs der

 

sonnen int zuden ende daer om beghint si al-

 

leyncsken op te gaen tegen tnoerden Item

29280

die winter heeft iij. maenden die hem die-

 

nen | die eerste is beghinnende in capri-²⁹²⁸¹

 

cornu vanden xviij.sten dach van december

 

tot inden xviij.sten dach van ianuarius Die

 

ander maent is als dye zon is in aquario

29285

vanden xvij.sten dach ianuarij totten xvi.sten

 

dach februarij Die derde maent is wan-

 

neer die zon is in piscibus ende beghint van-

29232 achtienstensten Lees: achtiensten.

29241 verwandelige Lees: verwandelinge.

29249 coertseu Lees: coertsen.

29267 longhen In druk staat 'longhen' op de volgende regel (21), rechts uitgelijnd.

29269 H Lombarde, 2 regels hoog (22-23), met representant.

29281 capricornu De tweede r staat ondersteboven.

[fol. 192r]

 

den xvi.sten dach februarij tot inden ach-

 

tiensten dach marcij als constantinus seyt Item

29290

die winter is cout ende nat ende voedt fleu-

 

men nochtans gaet die coutheyt bouen

 

die vuchticheyt | want daer wort meer

 

die dwinginge ende die beuriesinge des

 

waters ende der luchten om dat die sonne

29295

dan also verre is van hier in dien tiden

 

waer af dat dan grote coude coemt. want

 

die winter is den zomer altemael contra-

 

rie ende daer om alle dinghen die des so-

 

mers groen sijn ende wassen die werden des

29300

winters altemael verderft ende ghedoot

 

Item die snee ende die oplopinge der wate-

 

ren sijn des winters oueruloedich ende

 

die wegen ende die toepaden werden glat

 

slikich ende vuyl | anders dan dat die ga-

29305

tere vander aerden ouermits der ysiger cout-

 

heyt bedwongen ende bestopt werden Item

 

die schiemen alre lichamen werden des

 

winters meer verlengt dan des zomers

 

ende als die gateren vander aerden gesloten

29310

sijn int ouerste buten vander aerden so wer-

 

den die lichamen vercoudt ende die hetten

 

vliegen binnen ende werden daer vergadert

 

om die grote coutheyt der luchten die daer

 

regnerende is ende daer om sijn die putwa-

29315

teren ende die fonteynen des winters war-

 

mer dan des zomers want die natuerlike

 

warmte als die scuwende is die coutheit

 

der luchten die haer contrari is begeert die

 

binnenste ende besluut haer inden aderen der

29320

putten ende der fonteynen ende daer om | om die

 

tegenwoerdicheyt der hetten so en werden

 

die wateren der putten ende der fonteynen niet

 

beuroeren Item die scarpicheyt des win-

 

ters maect die mensche traech ende onlus-

29325

tich te werken Item die zenen werden te za-

 

men ghetogen ouermits der groter cout-

 

heyt waer om dat die lichamen niet lichtelic

 

geslapt of gerat werden en mogen om wat²⁹³²⁸

 

te doen Item om die coutheyt des win-

29330

ters werden die zweetgaten ghesloten

 

ende die hetten comet dan weder binnen totten

 

edelen leden waer af dat die mensche van

 

binnen dan seer gestarct werden also dat die

 

luden dan bat eten ende drincken mogen dan

29335

des zomers waer af dat ypocras seyt inden

 

amphorismen | die buken sijn des win-

 

ters inder naturen warmste ende die slapen

 

alre langste In desen vren of tiden sal-

 

men dicwijle eten want die hetten is bin-

29340

nen starc ende so behoeft een mensch veel

 

voetzels Item soe wanneer dat die winter

 

sijn qualiteyten bouen gaet dat is dat hi

 

alte cout wert of dat hi myn coudt is dan

 

hi van recht wesen soude so werden dair

29345

dan veel passien gewonnen inden lich-

 

aem der menschen want als die sweet-

 

gaten vast gesloten sijn so werden daer

 

veel humoren vergadert inder hollicheyt

 

des lichaems ende als dan die humoren genen

29350

wech en vijnden om wt te comen so werden si

 

daer verwarmt ende verrot vanden welcken

 

van node menigerhande siecten comen

 

Dat ix. capitel vande maent ianuarius

 

MEnsis is een maent in duytsche ende²⁹³⁵⁴

29355

is een griex naem ende is getogen vanden naem

 

der manen want luna in griex hiet mene dat

 

is gebrec want die mane onderwilen gebrec-

 

kelic is want die ebreuschen en noemen die

 

rechte maenten niet vanden lope der sonnen mer

29360

vanden lope der manen Item die eerste van e-

 

gipten om die snellicheyt des loeps der ma-

 

nen vonden si eerst den naem der maent vanden

 

lope der sonnen om dat die trager lope der

 

sonnen lichteliker begrepen mocht wer-

29365

den als ysidorus seyt Item die maent is drierhan-

 

de als solaris dat is die maent der sonnen

 

also lange als si in enen teyken duert ouer

29328 Handgeschreven tekst in bovenmarge: 'het 9te boeck'.

29354 M Lombarde, 2 regels hoog (26-27), met representant.

[fol. 192v]

 

lopende ende is gewoenlic die tijt der dagen

 

die in onsen dingen gehouden wort. ende dair

29370

is mensis lunaris dat is die maent der

 

manen als die tijt of dat spaci inden wel-

 

ken die maen en wech gaet vanden enen

 

punt des firmaments ende keert weder tot-

 

ten seluen punt ende hout in hem xxvij. dagen

29375

ende vi. vren want die maen marret twe da-

 

gen in elken teyken ende vi. vren dair om

 

dat si woent in elken teyken twe daghen

 

wanter xij. teyken sijn weerden daer xxiiij.²⁹³⁷⁸

 

dagen gehadt ende daer om dat si dair vi.

29380

vren merret so gaen daer drie dagen wt

 

die den xxiiij. dagen toe gheuoecht sijn

 

maken xxvij. dagen | ende xij. bisse maken

 

een heel vre vten welken openbaert dat

 

die maen zodiacum omgaet vanden punt

29385

totten punt in xxvij. dagen ende vi. vren In

 

eenre manieren wort die maent der manen

 

genomen voer tmanenschijn alst bouen

 

geseyt is vanden iaer der manen dat soeket

 

bouen Item die maent hout vier weken | ende

29390

die weke hout vij. natuerlike dagen | ende

 

die dach hout vier quartier ende tquartier

 

vi. vren ende die vre vier punten ende tpunt

 

x. momenten ende dat moment xij. vnci-

 

en ende die vncie xlvij. athomos ende atho-

29395

mus dat is die leste ende en mach niet ghe-

 

deylt werden om sijnre cortheyt wil ende sijn

 

xij. gewoenlike maenten vanden welken

 

die eerste ianuarius hiet van iano geseyt

 

den welken si gheconsacreet was | ende nv²⁹³⁹⁹

29400

hietse ianuarius van ianua gheseyt daer om

 

dat dese maent ianuarius die dorpel en-

 

de die doere is des iaers waer af dat si

 

mit tween voerhoefden gemaelt wordt

 

om datter die inganc ende die wtganc van-

29405

den iaer bi gheteykent sal werden ende be-

 

wijst als ysidorus seyt Si wort etende ge-

 

maelt ende drinckende want dan begeren

 

die dyeten meest spisen want in dien ti-

 

den om die aftreckinge der hetten soe is

29410

daer grote appetijt van binnen Dese nach-

 

ten van deser maent hebben xvi. vren en-

 

de die dagen viij. vren

 

Dat x. capitel van februarius

 

DIe ander maent is februarius. ende is²⁹⁴¹⁴

29415

van februo ende van pluto geseyt vanden wel-

 

ken dese maent wilneer gheconsacreert

 

was want die dwalinge van ouden tiden con-

 

sacreerde ianuarium mitten ouersten goden

 

ende februarium mitten ondersten goden ende

29420

daer om is februarius ghenoemt van fe-

 

bruo dat is van pluto die god der hellen

 

was dat is vanden duuel. dese maent

 

is reghenachtich ende seer waterich om

 

die opheffinge der wazemen die in re-

29425

gen geresolueert werden ende daer om seyt-

 

men dat sol dan in aquario is om die op-

 

uloyinghe der wateren Item februarius

 

wort out ghemaelt sittende biden viere

 

ende sijn voeten verwarmende want dan is

29430

die coude seer starc om dat die zon also

 

verre is die voer was Item onder al-

 

le die maenten is die maent van sulle die-

 

men februarius hiet die minste want si

 

en heeft mer xxviij. daghen wanneert

29435

gheen scrickel iaer is mer alst een scric-

 

kel iaer is so heeft si xxix. dagen Item fe-

 

bruarius hieten die ebreeuschen scebach ende

 

die grieken extendicos wes nacht heeft

 

xiiij. vren ende die dach heeft x. vren

29440

Dat xi. capitel van maerte

 

DIe derde maent hiet marcius ende is²⁹⁴⁴¹

 

also genoemt van maers den auctoer des

 

volcs van romen ende is daer om also genoemt

 

om dat alle gesielde dingen dan beroert wer-

29445

den tot maers ende totten hylic als ysidorus seyt

 

Item die ebreuschen hieten den maert ader die

 

grieken distan ende heeft xxxi. dagen die nacht

29378 weerden Lees: werden.

29399 gheconsacreet Lees: gheconsacreert.

29414 D Lombarde, 2 regels hoog (06-07), zonder representant.

29441 D Lombarde, 2 regels hoog (33-34), zonder representant.

[fol. 193r]

 

heeft dan xij. vren ende die dach xij. vren

 

In die maent vanden maert is die nacht

29450

ende dach gelijc lanck ende dan ist equinocti-

 

um vernale die welke die middel linie

 

houdt dan tusschen zuden ende noerden ende

 

daer om in die maent van maert werden

 

die gateren der aerden geopent ende die

29455

humoren beghinnen op te climmen al-

 

so wel inden dieren als inden cruden ende

 

inden bomen waer af dat marcius dat is

 

die maert gemaelt wert als een laeter

 

of als een gaerdenaer want dan ist tijt

29460

datmen die oueruloedicheden vanden

 

wijngaerden ende van anderen bomen hou-

 

we Item inden maert is die tijt seer wan-

 

delbaer ende onstadich ende daer om werden

 

die lichamen der menschen in dien tiden

29465

seer lichteliken verandert Item die maert-

 

sche wateren sijn oec alte onghesont te

 

drincken want dan werden si machteliken

 

geuenijnt vanden zaden der visschen ende

 

der vorschen als die zon is int begin van-

29470

den maert int middel teyken van piscis.

 

Dat xi. capitel van aprille

 

DIe iiij. maent is april die ebreeu-²⁹⁴⁷²

 

schen hietense yar ende die grieken

 

zandidos ende heeft xxx. dagen wes

29475

nacht heeft x. vren ende die dach xiiij. vren

 

Ende men seyt aprilis oft waer aprilis

 

want dan alle dingen geopent worden

 

ende dan comen die vruchten ende die bloemen

 

mitten bladeren vter aerden ende vten bo-

29480

men ende daer om wort die april gemaelt

 

dat hi een bloem draghende is want in

 

dien tiden beghint die aerde versciert te

 

werden mit bloemen ende mit soeten cru-

 

den of aprilis wort gheseyt van affrodi-

29485

lis of van afforon dat is zaet want dan op-

 

luken die gaten vander aerden want dan

 

sijn die ackeren bequaem te zayen. als

 

die zon is biden middel van maert als si²⁹⁴⁸⁸

 

gaet int teyken van taurus

29490

Dat xij. capitel van meye

 

DIe vijfte maent is meye van may-²⁹⁴⁹¹

 

a gheseyt mercurius moeder of is

 

gheseyt vanden meesten inder gheboer-

 

ten of vander natticheyt der reghenen

29495

want dan gaen op plyades ende hyades

 

ende ander reghenachtige sterren mitter

 

crafte der welker die reghene ende die dou-

 

wen wtgheseyndt werden om die zade

 

die inder aerden gheworpen sijn vucht

29500

te maken Dese maent hieten die ebreeu-

 

schen sinbei ende die grieken anthymose-

 

os hebbende xxx. dagen | ende die nacht

 

heeft viij. vren ende die dach xvi. vren

 

Item die meye is een tijt der soeticheyt der

29505

minnen ende der vrolicheyt want dan sijn dye

 

vogelen seer luutruftich ende singhen ende

 

maken veel gescals ende dan gaen die co-

 

ningen te strijde die bosschen bloyen die

 

velden lachen ende groyen ende alle dinghen

29510

die leuen in hebben werden ter blijscappen

 

beroert ende ter minnen ende daer om seytmen

 

dat die sonne int middel vanden meye

 

gaet int teyken van gemini want die vro-

 

licheyt inden menschen dan gewonnen wort

29515

om die getempertheyt der luchten ende om

 

die zoeticheyt des tijts want dan ist dye

 

meeste genoecht vanden iaer ende daer om

 

wort die meye gemaelt ridende ende heb-

 

bende enen vogel op sijn hant

29520

Dat xiij. capitel van iunius

 

DIe vi. maent hiet iunius a iuniori-²⁹⁵²¹

 

bus genoemt dat is vanden ioncsten daer

 

om dattet roemsche volke ghedeylt was

 

inden teynten der iongheren ende der

29525

ouderen als ysidorus seyt Item die maent

 

van iunius is dat eynde vander leynten

 

ende tbeghin vanden zomer Ende die

29472 D Lombarde, 2 regels hoog (25-26), zonder representant.

29488 maert Het fragment 'ert' is onleesbaar door vlekvorming; het woord is aangevuld uit ex. Amsterdam, UB, Ned. Inc. 29.

29491 D Lombarde, 2 regels hoog (04-05), zonder representant.

29521 D Lombarde, 2 regels hoog (33-34), zonder representant.

[fol. 193v]

 

ebreeusche hieten dese maent thebath

 

ende die griexe theseos hebbende xxx. da-

29530

ghen Ende die nacht heeft vi. vren ende

 

die dach xviij. vren ende is een maent in

 

die welke die dach op sijn langste is ende

 

die nacht op sijn cortste want in haer mid-

 

del gaet die zon in cancer want dan begin-

29535

nen alle dingen te ripen ouermits dye

 

hetten der sonnen die de humoren inden

 

wortelen verdroghen ende daer om wort

 

iunius ghemaelt hoye mayende want in

 

dien tiden is thoye ripe

29540

Dat xiiij. capitel van iulius

 

DIe seuende maent hiet iulius van iu-²⁹⁵⁴¹

 

lius cesar ghenoemt want in die²⁹⁵⁴²

 

maent was hi geboren of in dien tiden

 

was hi verheuen int keyserijck Die ebreeu-

29545

schen hieten dese maent canilis ende dye

 

grieken panemos ende heeft xxxi. daghen

 

wes dach heeft xvi. vren ende die nacht

 

viij. vren Item dese maent is alre heet-

 

ste want int middel deser maent begint

29550

die sonne te wesen in leone ende so begin-

 

nen die honts daghen Ende daer om nv

 

vander zonnen nv vanden heten teyken en-

 

de als nv vander heetster sterren wort

 

die ouerganc in dien tiden inder hetten

29555

ende dan comen alle die passien ende suucten

 

die van hetten comen ende is een tijt die wel-

 

ke onbequaem is ter medecinen van gro-

 

ter hetten die ingaende is totten binnen-

 

sten van gronde op ende verteert die humoren

29560

ende dat coern inden velde bestaet te ripen

 

waer af dat iulius gemaelt wort mit een-

 

re zeekel die dat coern af snidet ende dan

 

ist een bequaem tijt totten bouwe

 

Dat xv. capitel van augustus

29565

DIe achtende maent is augustus van²⁹⁵⁶⁵

 

augusto den keyser genoemt dien

 

die ebreeusche ebal noemen ende die griex-

 

e yor hebbende xxxi. daghen die dach

 

heeft x. vren ende die nacht xiiij. vren In

29570

dese maent werden die coernen in die scue-

 

ren vergadert ende dair om wort dese maent

 

gemaelt mit enen vlegel ende si maect die

 

aerde bloot vanden coern ende beroeftse

 

ende daer om seytmen dat die zon int mid-

29575

del van augustus gaet int teyken van virgo

 

gelikerwijs dat die maecht ondrachtich

 

is ende onnruchtbaer also is die aerde dan²⁹⁵⁷⁷

 

oec ondrachtich wanneer dat si beroeft

 

is van horen vruchten

29580

Dat xvi. capitel van september

 

SEptember dat is die neghende²⁹⁵⁸¹

 

maent alsoe ghenoemt want si die

 

seuende is van ymber temperaneo dat is

 

van marcio wanneer dat die regenen ple-

29585

ghen te comen ende die ebreeuschen hie-

 

ten dese maent trasy ende die griexe tor-

 

tos hebbende xxx. daghen wes nacht

 

heeft xij. vren ende den dach xij. vren Item

 

in deser maent coemt equinoctium an-²⁹⁵⁸⁹

29590

tumpnale dat is dat die dach ende dye

 

nacht dan als inden herfst der maent van

 

september al euen lanck sijn want int mid-

 

del van september gaet die son int tey-

 

ken van libra dese maent ist eynde van-

29595

den zomer ende tbeghin vanden herfst als

 

die wijn rijp wort ende daer om wort dese

 

maent gemaelt als een man die den wijn-

 

gaert snijdt of die druuen vergaderen-

 

de die bessen in enen corf Item dese maent

29600

is seer wandelbaer ende onscadich wes²⁹⁶⁰⁰

 

hetten int beghin groot is mer na be-

 

ghint si te laeuwen ende voelt die coutheit

 

vanden herfst | dese maent was seer vier-

 

lic ende hoechlic biden ebreeuschen want

29605

bi hem wert die seuende dach die seuen-

 

de maent ende dat seuende iaer in groter

 

waerdicheyt ghehouden

29541 D Lombarde, 2 regels hoog (14-15), zonder representant.

29542 in De n staat ondersteboven.

29565 D Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant.

29577 onnruchtbaer Lees: onuruchtbaer.

29581 S Lombarde, 2 regels hoog (14-15), zonder representant.

29589 antumpnale Lees: autumpnale.

29600 onscadich Lees: onstadich.

[fol. 194r]

 

Dat xviij. capitel van october

 

DIe thiende maent is october die²⁹⁶⁰⁹

29610

de achtende gehieten is van ymber die

 

welke vanden ebreeuschen gehieten wort

 

marizon ende vanden grieken yperbeos

 

hebbende xxxi. dagen wes nacht heeft

 

xiiij. vren ende die dach x. vren die welke

29615

in sijn beghin noch hete is mer int eyn-

 

de so steect hi tlichaem mit groter cou-

 

den ende daer om gaet die zon int middel

 

van october int teyken van scorpio twelc een

 

worm is mitten aensicht smekende ende

29620

mitten start stekende dese maent want si

 

natuerlic cout ende droge is verdroecht si

 

die aerde ende schictse ende maectse abel dat

 

saet te ontfangen want in dien tiden werden

 

die winterlike zaden den cleye beuolen

29625

ende daer om wort si gemaelt inder gheli-

 

kenissen eens menschen die gaet coern

 

zayen

 

Dat xix. capitel van nouember

 

DIe elfte maent is nouember also²⁹⁶²⁹

29630

genoemt als die neghende van ymber

 

Die ebreeuschen hieten dese maent casleu

 

ende die grieken dyas ende heeft xxx. dagen

 

wes nackt heeft xvi. vren ende die dach²⁹⁶³³

 

viij. vren dese maent doerschiet totten

29635

binnensten des lichaems ouermits sijn-

 

re coutheyt ende quetst die lichamen swaer-

 

liken ende daer om seytmen dat die zon int

 

middel van nouember gaet int teyken van

 

sagitarius ende dese maent ouermits hare

29640

coutheyt ende droecheyt dwingt si ende ver-

 

dorret ende doet die bladeren vanden bomen

 

vallen ende sluyt die zweetgateren inden

 

dieren ende als die humoren binnen verga-

 

dert sijn soe congeleert sise ende dwingtse

29645

ende daer om in dien tiden so werden die

 

dyeren seer vette ende sonderlinge die

 

verken waer om dat dese maent ghe-

 

maelt wort als een rustier die eykelen

 

vanden bomen slaet daer hi sijn verken

29650

mede vet maect

 

Dat xx. capitel van december

 

DEcember is dye twalefte maent²⁹⁶⁵²

 

ende hiet daer om december want si

 

die thiende is van ymber marcij Ymber

29655

dat hieten wi int gemeyn regen te we-

 

sen ende marcius dat is een regenachtige

 

maent Die ebreuschen hieten dese maent

 

cubeth ende die grieken epyleos. ende si he-

 

uet xxxi. daghen wes nacht heeft xviij.

29660

vren ende die dach vi. vren dese maent is

 

solsticialis dat is dat dye nacht dan op²⁹⁶⁶¹

 

sijn langste is ende die dach op sijn cortste

 

in wes middel die zon gaet in capricor-

 

nu wanneer dat die zon veerste is van on-

29665

ser woenlicheyt. want si beghint van ons

 

een luttelken meer van ons gheuerwet

 

te werden mer si beghint dan alleyncsken

 

weder te comen vanden zudeliken circu-

 

len ende te climmen biden noerdeliken cir-

29670

culen ende is dat eynde vanden herfst ende

 

tbegin des winters die welke haer wt

 

steect totten zeuentienden dach van maert

 

daer die tijt der leynten beghint Item

 

in deser maent so sijn die vogelen ende die

29675

tamme dyeren seer rustelic ende van luttel

 

beroerens ende daer om werden si dan vet

 

want dan pleechtmense teten ende doot te

 

slaen waer om datmen dese maent maelt

 

als een vleyschouwer die mitter bijlen

29680

vleysch slaet als verken of ander beesten

 

ende wt desen xij. maenten wort dat iaer

 

volmaect also wel annus solaris als an-

 

nus lunaris dat is tiaer der sonnen ende der manen²⁹⁶⁸³

 

Dat xxi. capitel vander weken.

29685

EBdomada of septimana dat is te²⁹⁶⁸⁵

 

segghen een weke ende is also ghe-

 

noemt vanden getal der vij. dagen | van wes

29609 D Lombarde, 2 regels hoog (01-02), zonder representant.

29629 D Lombarde, 2 regels hoog (21-22), zonder representant.

29633 nackt Lees: nacht.

29652 D Lombarde, 2 regels hoog (05-06), zonder representant.

29661 14 Handgeschreven teken in middenmarge (14): '+'.

29683 manen In druk staat 'manen' op de volgende regel (37), rechts uitgelijnd.

29685 E Lombarde, 2 regels hoog (38-39), met representant (39).

[fol. 194v]

 

wederuondinge of verhalinge die maen-

 

ten ende die iaren volbracht werden want si

29690

beghint inden seluen dage ende wordt ghe-

 

eyndt inden seluen dage wes delen sijn dye

 

constelike daghen ende die natuerlike da-

 

ghen Item dies dat sijn dagen dese sijn

 

geseyt van dis dat is van goden der wel-

29695

ker namen vanden ouden sijn geuolghet

 

mit sommigen sterren Den eersten dach

 

screuen si der sonnen toe die welke prins

 

is vander sterren ende here der planeten. ende

 

daer om hiet hi dominica dat wi sonnen-

29700

dach noemen die gepriuilegieert is in

 

veel dingen want inden sonnendach is die

 

werelt gescapen ende onse here was inden

 

seluen dage geboren ende onse here god ver-

 

rees op dien dach ende inden seluen daghe

29705

seynde onse here sinen heylighen gheest

 

den anderen dach screuen si der manen

 

toe die welke der sonnen naest is inder

 

grootheyt ende inder claerheyt | ende desen

 

dach hieten wi manendach nader ma-

29710

nen | den derden screuen si maers toe ende

 

alsoe voert vanden anderen. Item vanden

 

daghen is sommige egipciacus dat is

 

verworpen ende sommige niet egipciacus

 

is die dach inden welken god een plaghe

29715

seynde in egipten waer af dattet sijn xxiiij.

 

verworpen dagen also datmen sien mach

 

dat god meer plaghen seyndede ouer

 

die van egipten dan x. die welke onder

 

die meest vermeert sijn Item si werden in-

29720

den kalengier der kerken geset niet dat

 

in hem meer gelaten is dan inden anderen

 

mer om datmen die miraculen goods ge-

 

dencken sal vanden daghen is som natu-

 

rael ende som artificiael ende som vsuael die

29725

dach artificiael is die spaci in die welke

 

die son op ende toe gaet vanden oesten int

 

weste mer die dach naturael is die spa-

 

ci in die welke die zon gheweyndt wort

 

vanden oesten ende bijden westen ende alsul-

29730

ken dach hout xxiiij. vren | ende die dach

 

vsuael hout als die dach ende die nacht al

 

ghelijck lanck sijn ende hout dan xij. vren

 

mer inden anderen tiden sommels meer

 

sommels myn na dien dat die dagen lan-

29735

gen of corten Item vanden dagen wort som-

 

mige genoemt vanden kalenden ende som-

 

mighe vanden ydus ende sommighe van no-

 

nas. Item die eerste dach vander maent

 

wort genoemt vanden maen der kalenden

29740

van calo geseyt dat is roepen Want dan

 

worden die coopluden ter iaermarcten

 

geroepen ende was een grote vierlike

 

hoechtijt twelck hiet die hoechtijt der

 

nyeuwer manen want dan scheen die ma-

29745

ne nuwe te wesen Item none werden ghe-

 

hieten also meer als nundine dat sijn iaer-

 

marcten want dan gingen die iaermarcten

 

in Item ydus dat is also veel te seggen als

 

scheydinghe want dan werden die iaer-

29750

marcten gesceyden vten welken openbaert

 

drierhande onderscheyt als vanden kalen-

 

den gepunt te vieren ende vanden nonis

 

die marcten te doen ende vanden ydus weder

 

te scheyden ende thuys te varen Item die na-

29755

turael dach is ghemaect van xxiiij. vren

 

mitten welken die omgeuoirdt wordt bij

 

alle der aerden mitter gripinge des firma-

 

ments wes deel dese sijn quartier | vre

 

punt moment vncia athomus Item qua-

29760

drans is tquartier van enen natuerliken

 

dach ende die leste vre ende dat leste deel des

 

tijts als hora gehieten is tleste vander

 

vloet of vander zee als ysidorus seyt punctum

 

is een vierdendeel van eenre vren dese

29765

sijn alte mael voir bescheideliken bewijst

 

Item die dach nemt sijn verlichtenis van-

 

der sonnen ende deylt dat ontfanghen licht

[fol. 195r]

 

voirt totten anderen waer af dat dies ge-

 

seyt wort van dyan in griex dat claerheit

29770

in duytsch is als ysidorus seyt. Item die dach

 

bescrijft ende onderdeylt die maenten die

 

iaren ende die tiden Item die lopinghe alre

 

tiden vander werelt werden gerekent biden

 

getale der dagen Item nader sonnen toe-

29775

ganc of afganc so sijn die dagen lanck of

 

cort Item des winters als die son veer-

 

ste van ons is so is die dach op sijn cort-

 

ste ende des zomers langste want dan is

 

ons die zon na bi Item die dach verbercht

29780

die sterren ende die ouerste lichamen want

 

hoe dat die dach claerre is hoe dat dye

 

sterren van onsen oghen meer verborghen

 

werden Item die dach doet ons beken-

 

nen die een verwe voer dander ende die een

29785

form voer dander diemen sien mach want

 

die figuren ende die formen die des nachts

 

sculen die sietmen sdaechs als beda seyt

 

Item die vogelen verbliden hem tegen den

 

dach Item die dach geeft oec den wande-

29790

laers bijden weghe sekerheyt vanden

 

quadyen ende die dach is viant den moer-

 

denaers ende der dieuen Item die dach

 

ydelt die donckerheyt des nachts Item

 

hoe dat die nacht onstuerre ende leliker ge-

29795

weest heeft hoe dat die toecomende dach

 

meer bequaem wort den genen die sien

 

mogen Item die dach verwandelt sinen

 

staet want hy wasset ende waent alle dage

 

ende hoe dat hi meer waent ende corter wert

29800

des winters hoe dat hi des zomers lan-

 

ger wort Item die dach verwect traecheyt

 

ende slapericheyt want dye dach wort den

 

mensche toe ghepast als arbeyt te doen

 

ende exercicien dat sijn wanderingen of an-

29805

der arbeydelike dingen cleyn of groot

 

ende hoe dat die dach meer neycht ten eyn-

 

de waert hoe dat die wise wercman meer

 

pijnt totter volcomentheit des godliken

 

wercs

29810

Dat xxij. capitel vande dageraert

 

AVrora dat is die dagheraet ende is²⁹⁸¹¹

 

eynde vander nacht die voer gheweest

 

heeft ende is tbegin des daechs die daer

 

na volcht ende wort gehieten aurora | als

29815

ysidorus seyt quasi aurea hora dat is een

 

gulden vre daer om dat si een blincken-

 

de verwe wtstort ter manieren van goude

 

want die sonne wort inder dageraet van-

 

den grieken crisostomos gehieten dat is

29820

here des gouds want haer radien geuen

 

gulden manen wt of vlechten al blincken-

 

de of men seyt aurora dat is mitten we-

 

derdouwende daer om dattet inder da-

 

gheraet douwet wt wes vuchticheden

29825

die aerde begoten wert ende dye hetten der

 

luchten wort daer mede getempert Item

 

die dageraet vercrijcht haer licht vander

 

sonnen ende is claerre dan dye nacht ende

 

donckerre dan die dach Item die daghe-

29830

raet verwect die reyne voghelen die da-

 

gelics vliegen te singen ende om haer aes

 

te halen ende veriaecht die vogelen die bi

 

nacht vlieghen Item inden opganc van-

 

der dagheraet die bloemen die gesloten

29835

sijn die werden eerst op ghedaen ende die

 

cruden werden op ghericht ende die crach-

 

ten der sielen werden inder dagheraet

 

gestarct ende die siecten der dieren werden

 

verlicht ende verwandelt Item inder da-

29840

gheraet soe regneert principaliken dye

 

humoer die vanden bloede coemt of dat

 

bloet hoemen wil. want als constantinus

 

seyt die dagheraet volcht die natuer der

 

leynten tot terci tide toe ende tot midda-

29845

ghe toe den somer ende tot vespertide

 

toe den herfst ende die nacht des win-

 

ters wort den qualiteyten ghelijct Item

29811 A Lombarde, 2 regels hoog (03-04), met representant.

[fol. 195v]

 

inder dagheraert is die slaep zoet ende sa-

 

lich om des bloets wil dat dan regneert

29850

ende dan werden die hanen verwect totten

 

singen ende totten crayen daer is een ster-

 

re die lucifer hiet ende gaet op inder daghe-

 

raet ende boetscapt dat ons die zon na bij

 

is int oesten Die dagheraet beghint van-

29855

der duysternis mer si gaet voert totter

 

volcomentheyt des lichts die daghe-

 

raet verwandelt haer verwe inden opganc

 

der sonnen want nv is si gheelachtich als

 

soffraen nv purpuren nv gulden dese me-

29860

nigerhande verwandelinghe der verwen

 

coemt van menigerhande gedaente der

 

wazemen ende der wolken want na dien dat

 

die inden radien der sonnen comen daer

 

na wort die verwe als beda seyt Item

29865

als die claerheyt inder dageraet alte gro-

 

te is mit radien der sonnen dye rechte

 

voert gaen teghen dat zuden dat is een

 

teyken der toecomender tempeesten als

 

beda seyt Item aurora ende diluculum be-

29870

teykenen beyde die dageraet ende oec dit

 

woert mane

 

Dat xxiij. capitel vande middach

 

MEridies is geseyt middach want²⁹⁸⁷³

 

als die zon midzen inden hemel

29875

is so schinet middach te wesen dat is dat

 

die dach half geleden is ende half toeco-

 

mende tusschen den opganc der sonnen

 

ende den onderganck | ofmen seyt meridies

 

quasi mera dies want dan die dach alte-

29880

mael claer ende puer is dan voer of naden

 

middage in geliken weder als ysidorus seyt

 

Item dese vre vanden middage is heet-

 

ste ende droechste ende in sinen qualiteyten is

 

die middach den somer gelijcste ende dat

29885

geualt om vier dingen als om die rech-

 

te opposicie der sonnen tegen onsen hoef-

 

den dat is wanneer als die zon recht bo-

 

uen op onse hoeft schijnt ofment mit een-

 

re coerden mate vander sonnen tot onsen

29890

hoefde toe bouen Item dye lucht in dier

 

tijt verwarmt si seer om die menichfou-

 

dicheyt der radien ende oec om den toe-

 

loep vanden radyen ende daer om wort dan

 

die hetten meerre in desen nedersten inder

29895

vren vanden middaghe wort die schiem

 

eens yghelics lichaems cortste ende van-

 

den zuden ten noerdenwaert is die schiem

 

in dien tiden wtgesteken ende hoe dat die

 

son meer gaet vanden cirkel des mid-

29900

daechs hoe dat die schiem des lichaems

 

verder is als beda seyt Item die bloe-

 

men ende die cruden beghinnen inden mid-

 

daghe te dorren mer die coernen inden

 

velde ende die bloemen bestaen machteli-

29905

ken te ripen. ende die dyeren soeken dan

 

steden daer si inden schiem legghen mo-

 

ghen om die hetten der sonnen Item die

 

slangen ende die serpenten quetsen meer

 

inden rechten middage ende sonderlinge

29910

alst heet weder is dan des nachts of des

 

mergens of des auonts want dan ghie-

 

ten si haer venijn lichtelicste ende des mid-

 

daechs comen si wt haren holen ende strecken

 

hem inder sonnen om der warmten wil

29915

Dat xxiiij. capitel vande auontstonde

 

VEspera dat is die auontstonde ende²⁹⁹¹⁶

 

is geseyt vander sterren diemen ves-

 

pera hiet die welke des auonts int wes-

 

te opgaet want dese sterre die der sonnen

29920

volcht als si onder gaet hiet vesperus

 

ende volget die duysternis als ysidorus seyt

 

ende wort geheten vesper serum dat is van sero

 

seras serare dat is van sluten want als de

 

sterre coemt so werden die doeren gesloten

29925

op dat alle dingen die inden huse zijn te ze-

 

kere wesen zullen. Item men seyt crepusculum

 

dat is in duytsche schemeringe dat is een twi-

29873 M Lombarde, 2 regels hoog (26-27), met representant.

29916 V Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant.

[fol. 196r]

 

uelachtich licht wanneert niet seker en

 

is te onderkennen enich dinck tusschen

29930

tlicht ende der duysternis | als ysidorus seyt

 

Inden auont wort die dach gheeyndt

 

ende die radien der sonnen werden dan van-

 

der aerden en wech ghenomen ende als

 

die auontstont coemt ende die zon onder-

29935

gaet soe werden die schiemen des lich-

 

aems zeer lanck ghetogen Item die bloe-

 

men die mitter sonnen op geloken wer-

 

den die werden mitter sonnen onderganc

 

weder gesloten Item die zweetgater van-

29940

den lichamen die gheopent waren van-

 

der hetten des daechs die werden des a-

 

uonts weder gesloten als die hetten af la-

 

tet Item die menschen ende die dyeren werden

 

des auonts gescict te slapen om dat dye

29945

wasemen ende die roken in haren lichamen

 

geresolueert werden Item die nacht voge-

 

len als die vlen ende vledermusen ende deser

 

gelijc vliegen teghen den auont wt van ha-

 

ren holen om hoer beiach ende so lopen oec

29950

die woluen ende ander vule dyeren als rotten

 

elc daer si meynen wat te beiagen Item

 

die woluen werden des nachts of des a-

 

uonts voer honden ghekent als si in die

 

scaeps coyen comen Item die wakers ende

29955

ander luden werden des auonts ter mueren

 

ende op die poerten gheseynt om die stat te ver-

 

waren voer die dieuen ende voer die vian-

 

den ende voer andere misuallen ende die har-

 

deren driuen des auonts thuys mit ho-

29960

ren beesten Item die arbeyders werden

 

des auonts gesaedt van eten ende van drinc-

 

ken ende werden geloent ende te bedde ghebracht²⁹⁹⁶²

 

Dat xxv. capitel vande nacht

 

NOx dat is die nacht ende is gheseyt²⁹⁹⁶⁴

29965

van nocendo dat is van deren want

 

die nacht deert den ogen want die nacht

 

beroeft dat oghe van sinen gesicht Item die

 

nacht verbercht die verwen daer dat oghe

 

genoecht in heeft die nacht coemt vanden

29970

schiem der aerden wes tusschen settinge

 

die radie der sonnen van ons ondergrijpt ende

 

belettet ende opneemt tgesicht der sonnen

 

van onsen aensien Item dye nacht is cout

 

ende vucht ende is den winter gelijc in sinen

29975

qualiteyten ende daer om is hi der rusten van-

 

den dyeren bequaem ende is noot om die

 

natuerlike werken te volbrengen waer af

 

dat die nacht is een tijt des slaeps ende der

 

rusten op dat die craften die des daechs

29980

gescheyfelt ende vercranct sijn ouermits ar-

 

beyt ende waken dan weder gestarct ende verga-

 

dert moghen werden ende op dat die nacht

 

mit allen niet oneersaem of lelic wesen en

 

sal om dat hi die zon niet en heeft so wert

29985

hi weder verlicht ende versiert mit claerheyt der

 

sterren want vanden beroeren der sterren wort

 

die donckerheyt des nachts geminret

 

ende die lope ende die voertganc des nach-

 

tes wort daer af onderkent ende die nachte-

29990

like dickicheyt der luchten worter mede

 

ghetempert als albumaser seyt Ende daer

 

om die wanderende sijn of varende sijn

 

in die duysternis vander nacht die dwalen

 

lichteliken ten si dat haer wech gestuert

29995

wort bijder gelegentheyt ende bijden lope

 

der sterren Item alle siecheyt is meerre

 

des nachts dan des daechs ende die sieke

 

wort meer bezwaert inder nacht dan inden

 

dage Item dat eynde vander nacht wort be-

30000

kent biden sange der hanen ende daer bi weet-

 

men oec dattet bijden dage is Item die

 

nacht naden ridderlike wachtinge wort

 

hi in vier ordenancien der wakeren ghe-

 

deelt als beda seyt want die eerste wa-

30005

ken int eerste virendeel vander nacht ende

 

die ander in dat ander quartier ende die dor-

 

de int dorde quartier | ende die vierde inder

29962 ghebracht In druk staat 'bracht' op de volgende regel (36), rechts uitgelijnd.

29964 N Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant.

[fol. 196v]

 

dagheraet. want alle tijt waken si inden

 

borghen ende inden sloten want altoes vin-

30010

den si dat si vermiden als die selue seyt

 

Die nacht is altoes veruaerlic behaluen

 

die voerseyt sijn vanden waken den men-

 

schen comen veel dromen ende fantasien toe

 

inder nacht ende alte veel meer dan des

30015

daechs Item die nacht brengt oec veel

 

dickicheden ende venijntheden der luchten

 

ende wort also groten verwandelinge en-

 

de venijntheyt des nachts vanden roken

 

ende wazemen der luchten dat die gesielde

30020

dyeren cume leuen souden ten waer dat dye

 

maen ende die sterren gemoeten mit horen

 

lope teghen deser quaetheyt als albu-

 

maser seyt Item die nacht openbaert oeck

 

dingen die welke men des dages ouer-

30025

mits die claerheyt niet sien en mach als

 

die sterren diemen des daechs niet sien en

 

mach dese openbaert die nacht Item die

 

nacht voedet oec onreyn dyeren want dye

 

beren ende ander wilde beesten sculen des

30030

daechs ende des nachts lopen si inden wijn-

 

gaerden ende in anderen houen ende wroe-

 

tent al om ende die nacht maect oeck dye

 

ghene coen ende quaet dadich die des

 

daechs niet en dorren bestaen want die

30035

dieuen ende die moerdenaers duchten dat si

 

des daechs ghegrepen mochten wer-

 

den Item het is harde sorghelijck des

 

nachts inder zee te bliuen alst onweder is

 

want braeck tscip soe en soude nyemant

30040

weten werwaert dat hi henen soude als

 

gregorius seyt Dat die nacht is onuoeliken

 

verterende alle die helfte des menscheli-

 

ken leuens want wi verteren also veel tijts

 

al slapende als wij des daechs doen al

30045

wakende want die nacht ontrect ons dat

 

meeste deel ons leuens naden arbeyde te

 

spreken

 

Dat xxvi. capitel van sabbot of saterdach

 

SAbbatum is int ghemeyn die sater-³⁰⁰⁴⁹

30050

dach ende is een hoechtijt ende een be-

 

ghin der weken om te vieren ende daer om

 

inden seuenden dach was hi van onsen

 

here ingheset | want god opten seuenden

 

dach rustede van allen wercke etcetera genesi

30055

ij. want die ebreeuschen hadden desen dach

 

in also groter eren dat nyemant onreyn

 

werck dede op desen dach ya die hoech-

 

tijt was daer so groot datmen die knech-

 

ten ende den deernen ende oeck den dyeren

30060

geboot dat si rusten mosten ende men plach

 

inder ioden huzen opten sabbate gheen vie-

 

re ontsteken ende die spise die hem des sa-

 

terdages noot was die deden si des da-

 

ghes te voren reyden. ende dat volc toech

30065

des saterdages sijn beste cleyderkens

 

aen ende maecten hem schoen ende aten dan die

 

leckerste ende die beste spise ende tvolc ginc

 

dan oec meer te kerken ende ten temple om

 

sijn ghebet te spreken dan inden anderen

30070

dagen ende si offerden bat ende vetter offer-

 

hande dan inden anderen ende die priester

 

plach den volke altoes die eeuwe te kon-

 

dighen ende te prediken des saterdaechs

 

ende die sanck ende die psalmodie wert dan

30075

hoechliker gesonghen dan in anderen tiden

 

ende men plach den volke te verbieden dat

 

si niet onnuttelic lopen en souden nv ghens

 

nu harwaert. want het was verboden dat

 

dan nyemant bouen dusent treden niet gaen

30080

en mosten. ende si en mosten oec dan gheen

 

wapen dragen dan om tlant te bescud-

 

den hads noot geweest alst openbaert

 

machabeorum ij. Die rust des moets wert

 

gefigureert inder rusten vanden saterdach

30085

ende was yemant die craft ende gewelt de-

 

de opten saterdach dien mostmen doot

 

slaen sonder ontfarmharticheyt alst open-

30049 S Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant.

[fol. 197r]

 

baert inden genen die houte sprockelde

 

ende vergaderde inden saterdage als die he-

30090

re gheboet die welke doot gheslaghen

 

was vanden volke mit stenen

 

Dat xxvij. capitel vander nyeuwer manen

 

NEomenia in ebreeusch dat is nu-³⁰⁰⁹³

 

we maen in duytsche ende was een

30095

hoechtijt inden kalenden der maenden

 

die welke vernuwet alle ingesette dingen

 

Item dat die heyden deden int beghin van-

 

den maenden in die eer van dyana ende van

 

iuno dat deden die ioden inden kalenden

30100

der maenden totter eren des sceppers

 

ende daer om hieten die beginnen of die be-

 

ghinselen der maenden kalenden quasi

 

colendo dat is dat si dan oefenende sijn

 

als ysidorus seyt of van calo in griex dat roe-

30105

pen in duytsch is. want dese hoechtijt

 

plach geboetscapt te werden te voren mit

 

trompen ende mit bazunen dattet volc

 

dan totter hoechtijt comen soude | dese

 

hoechtijt was seer vierlic ende edel ende

30110

daer om plachmense te eren mit sonder-

 

lingen ostien ende daer om volchden si spe-

 

cialiken na om te eten ende te werscappen

 

inden kalenden mit trompetten ende mit ba-

 

sunen

30115

Dat xxviij. capitel vander septuagesimen.

 

SEptuagesima is een spacie van lxx.³⁰¹¹⁶

 

dagen die welke wtgesteken wer-

 

den vander dominica diemen septuagesi-

 

ma hiet al totten saterdach van paesschen

30120

ende hiet sabbatum in albis dat is saterdach

 

inden witten In desen lxx. dagen werden

 

lxx. iaren beteykent inden welken die van

 

ysrahel geuanghen waren in babilonien

 

bijden welken si steeds in droefheyden en-

30125

de in rouwe waren mer doe si oerlof na-

 

men van cyrus den coninc quamen si weder

 

doe die lxx. iaren wt waren mit groter

 

blijscap ende mit groter eren In desen lxx.

 

iaren der vangenissen van babilonien wert

30130

alle die tijt ons leuens te voren betey-

 

kent alsoe langhe alst in sonden was ende

 

in pinen ende daer om die misdaet des eer-

 

sten menschen mitter pinen die hem gedaen

 

was leestmen inder kerken inden eersten son-

30135

nendaghe doe die septuagesima begon-

 

nen wert waer af dat inden teyken der te-

 

genwoerdiger onsalicheyt die sanghen

 

der blijscappen werden geswegen alsmen

 

dat alleluya neder leyt ende die brulochten

30140

ende die hyliken werden verscort tot na

 

paesschen ende des paesschens wort alle-

 

luya mitten anderen sangen der vrolich-

 

eyt wederhaelt want ouermits die pas-

 

sie van cristus wort die dienst des menschli-

30145

ken geslachts verlicht ende die pine blijft al-

 

leen. Ende daer om singtmen in die paesch

 

weke een graduale mitten alleluya want

 

noch blijfter eenrehande droefheyt mit-

 

ter gheesteliker vrolicheyt die de kerck

30150

heeft voer dat aflaet der sonden dat die

 

pine nochtans blijft gelikerwijs dat volc

 

van ysrahel zeer verblidede in iherusalem

 

vander vryer wederkeringe mer niet myn

 

en arbeydet veel om dye swaricheyt des

30155

weechs also verbliden wi die totten lande

 

ons vaders willen ouermits die gracie on-

 

ser verlossinge mer wij moeten noch wor-

 

stelen voer onse sonden ende als die septua-

 

gesima des teghenwoerdigen leuens vol-

30160

bracht is dan sullen wi blincken inden wit-

 

ten in die tegenwoerdicheyt des lam-

 

mes ende daer om singtmen des saterdages

 

dubbelt alleluya inden witten want als die

 

arbeyt des tegenwoerdigen leuens als wi

30165

comen totten sabbat der ewiger rusten so sul-

 

len wi verbliden ende dan is ons dan weder ge-

 

gheuen een dubbelde stole dat is stola

30093 N Lombarde, 2 regels hoog (06-07), met representant.

30116 S Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant.

[fol. 197v]

 

In enen teyken der droefheyt des te-

 

genwoerdigen leuens wort inden inganc

30170

der missen gesongen Circumdederunt me

 

datmen introitus hiet ende om den hope der

 

wederkeringe so volgen wi na inder epis-

 

tola te lopen in stadio Stadium dat is een

 

thiendendeel van eenre milen ende om te

30175

arbeyden inden wijngaert des heren saba-

 

oth werden wi geleert vter euangelien

 

alle dese dingen sijn getoghen vter sum-

 

men ende vter sentencien iohannis beleth

 

wes anctoriteyt vierlic is ende hoechlick³⁰¹⁷⁹

30180

inder kerken sonderlinge inden officien van-

 

der kerken te ordineren

 

Dat xxix. capitel vander quinquagesimen

 

QVinquasima dat is vijfweruen x.³⁰¹⁸³

 

gheseyt ende beteykent tijt des af-

30185

laets nader exposicien eens mans die io-

 

hannes beleth hiet want annus quinqua-

 

gesimus dat is tvijftichste iaer wert ghe-

 

hieten annus iubileus dat is tiaer van gra-

 

cien twelc bijden ebreeuschen seer vier-

30190

lic ende hoechlic was want het was dat

 

iaer datmen die sonden al quijt haelden

 

Item die quinquagesima beghint inden

 

derden dominica of dorden sonnendage van-

 

der septuagesima ende wort gheeyndt in-

30195

den dominica der verrisenis ende betey-

 

kent den staet der gracien totter welker

 

wi weder ghestarct sijn ouermits die wel-

 

daet der penitencien waer af dat die vas-

 

ten der kerken beghint vanden middel der

30200

weken vander quinquagesima ende leest-

 

men dicwijl den vijftichsten salm die wel-

 

ke penitencialic is Inden dagelijcsen am-

 

bocht by na in allen vren of in allen ge-

 

tiden ende is die psalm der penitencien die-

30205

men miserere mei deus hiet diemen also

 

dicwijle leest Item die houdinge des vijf-

 

tighen iaers welc iaer men iubileus hiet

 

inder ewen oft iaer van gracien beghint

 

als die ebreeuschen houden voer der e-

30210

wen ante legem of voer die wette van ab-

 

rahams tijt die loth sinen neue verlosse-

 

de die doe te tijde vijftich iaer out was

 

ende daer om wert hi onder abrahams kin-

 

der van dier tijt voert aen gehouden want

30215

inden voergaenden tijt wert hi gheprijst

 

onder die ewe dat is sub lege alst open-

 

baert in numeris

 

Dat xxx. capitel vander quadragesimen

 

QVadragesima dat is een tijt van³⁰²¹⁹

30220

xl. dagen als iohannes seyt begin-

 

nende vanden eersten sonnendage inder

 

vasten totten witten donredage toe dat-

 

men cena domini hiet doe cristus broot sinen

 

iongheren brack der engelen ende sadede

30225

ons in welken auontmael ons beteykent

 

wort dat so wye gheestelic volbracht he-

 

uet die vasten der penitencien des tegen-

 

woerdigen leuens die sal int eynde ge-

 

bruken die zadelicheyt des ewighen be-

30230

scouwens Item die vasten is een tijt der

 

kersteliker victorien in die welke wi scar-

 

pelike teghen die sonden schermen dit ge-

 

tal der dagen nemen wi aen tot onser vic-

 

torien niet alleen bijden exempel van moyses

30235

ende der ebreeuscher mer oec bijder nauol-

 

ghinge ihesu cristi vanden welken men seyt

 

dat hi alsoe menighen dach vastede wi

 

vasten wel onder dit getal dat is onder tghe-

 

tal van xl. daghen | ende die vrucht onser

30240

ridderscap of onser victorien wort oeck

 

getoent onder dit getal welc ghetal be-

 

teykent dat ons alle onse sonden verge-

 

uen werden ouermits der vasten dier vier-

 

tich dagen ende wi int eynde na volghen

30245

sullen al schermende dat ewige loen | in

 

desen getale so offeren ende gheuen wij

 

gode thienden van onsen vleysch want

30179 anctoriteyt Lees: auctoriteyt.

30183 Q Lombarde, 2 regels hoog (16-17), met representant.

30219 Q Lombarde, 2 regels hoog (12-13), met representant.

[fol. 198r]

 

wi vasten voer die thiende der drierhon-

 

dert dagen xxxvi. daghen | ende voer die

30250

thiende der ses daghen ende der vi. vren

 

die welke ouerschot sijn vanden helen iaer

 

enen dach op dattet inder sommen gesol-

 

ueert werde ghef voer die thiende des

 

iaers xxxvi. vastel dagen ende vi. vander

30255

vasten der vier tiden werden geoffert pro

 

primicijs dat is voer dye eerste vrucht

 

die wassende is ende dat doen wij op dat

 

die geen die gode offeren die eerste vruch-

 

ten ons tijts inder gelouen der drieuou-

30260

dicheyt ende die de thienden offeren inder

 

vervullinge decalogi veruolgen mogen

 

bijder ghelouen ende bijden goeden zeden

 

ende bijder waerdicheyt der gheenre die

 

eersl gewonnen sijn ende op dat wij oec ver-³⁰²⁶⁴

30265

crijghen moghen die thiende der ewi-

 

gher salicheyt | ende want quadragesima

 

dat is die tijt die wi vasten hieten na vas-

 

telauont ende tijt is der victorien dair om

 

seytmen inder ewangelien vander ridder-

30270

scap ende vander victorien ons heren ihesu

 

cristi ende inden tract datmen inder missen

 

singt of leest so werden vier geslachten

 

der aenuechtinghe ende der becoringhe

 

bewijst vanden welken die eerst licht ende

30275

heymelick is als dye nachtelike vrees

 

dander is licht ende openbaer als een schut

 

dat des daechs vliecht. Dat dorde is

 

swaer ende openbaer als die ghemoete de-

 

monij meridiani dat is der duuelyen die

30280

des middaechs regneert Die vierde is

 

swaer ende verborghen ende dat is die boot-

 

scap die inden donckeren wanderende is Item

 

tegen dese menigerhande aenuechtinge

 

werden wi geweernt mit geesteliker wa-

30285

peninge totter welker die apostel ons

 

leert ende noot inder epistelen daer hi seyt

 

Laet ons seluen wt geuen als dienstknech-

 

ten gods ouermits die wapenen der recht-

 

uaerdicheyt der craften goods Item onder al-

30290

le tiden vanden iaer so is die tijt vander vasten

 

meest edel ende merkelic want het is een tijt

 

der wederleuinghe want die aerde die inden

 

winter alsoe meer als doot was die be-

 

staet des vasten tijts weder groen te werden

30295

ende weder te leuen Item het is een tijt der vernu-

 

winge want die aerde wert vernuwet mit

 

cruden ende mit bloemen ende die bomen wer-

 

den mit loueren versciert Item het is een tijt

 

der vruchtbaricheyt ende der ontfenckenissen

30300

want dan groyet die winlike cracht ende die

 

winlike doecht inden dyeren ende inden bo-

 

men want dan alle wassende dinghen der aer-

 

den bloyen ende dragen Item het is die tijt

 

kuken te maken ende te nestelen want dan co-

30305

men die tortel duuen odeuaers ende die

 

zwaluen die alle den winter verureemt ende

 

gescholen geweest hebben die comen dan

 

in die leynten ende maken haer nesten mit

 

groter naersticheyt Item het is een tijt der

30310

medecinen ende der pnrgacien want dan die hu-³⁰³¹⁰

 

moren seer beroert werden inden lichaem te

 

gaen ende daer om ist dan een bequaem tijt ter

 

medecinen Item het is een tijt der winninge

 

ende der bootscappinge want dan ist lant dat-

30315

ment eren ende sayen mach ende datmen die

 

zee bruken mach ende daer om plegen die

 

coepluden des leyntens te meniger stat

 

te varen om haer comenscap om der winnin-

 

gen wil ende het is inder vasten een goet tijt

30320

die bomen ende die wijngaerden te snoyen

 

ende te corten die veel ouertallicheden heb-

 

ben | het is een tijt dat die wijngaert tra-

 

nen wtgeeft want die humoer die dair o-

 

ueruloedich is die wasemt vter worte-

30325

len ende al distelerende ydelt si haer vanden

 

telgeren die daer gecort sijn ende die dragen-

 

de virtuyt breect dan wt ende thoent hair bi

 

menigerhande delen inden geslachte Item

30264 eersl Lees: eerst.

30310 pnrgacien Lees: purgacien.

[fol. 198v]

 

het is een tijt datmen sayen sal ende bomen

30330

planten Item het is een tijt dattet dan nat

 

neder valt ende regent want dan gaen dye

 

reghenenachtige sterren op als hyades³⁰³³²

 

ende die ander sterren Item het is een tijt dan

 

te wanderen ende pelegrimaeds te varen

30335

want dan werden die stede der heylighen

 

seer gheuandt

 

Dat xxxi. capitel van paesschen

 

PAsscha dat is paesschen Passcha³⁰³³⁸

 

in griex is passi in duytsche ende coemt van

30340

paschin dat is liden ende in ebreeusch ist een

 

ouerlidinge daer om dattet lam des paes-

 

schens geoffert wert ende wert gebraden

 

gegheten ende van hem en wert des anderen

 

daechs vroech niet after gelaten ende dat-

30345

tet niet gegeten en mocht werden dat wert

 

gebarnt mit haesticheden ende wert mit la-

 

tuwen ende mit veriuys ende mit deruen bro-

 

de ghegeten ende het wert verboden te eten

 

vanden ghenen die niet besneden en waren

30350

ende vanden onzuueren ende die ebreeuschen

 

waren omghegordt ende mitten voeten ghe-

 

scoyet doe tlam van hem gheheten wert³⁰³⁵²

 

ende die ghene diet aten die hielden enen

 

stock in hoer hant ende die virtuut des en-

30355

ghels diet eyndede werter toe gedwon-

 

ghen dat hi die posten vanden huze be-

 

smeerde mitten bloede des lams want

 

daer en mocht gheen scade gheschien

 

daer die posten also besmeert waren Item

30360

inder etinghe des lams datter gheoffert

 

was wert dat volc van egipten geslaghen

 

doe onse here doer egipten ghinc ende

 

dat ebreeusche volc wert verlost vander wre-

 

der heerlicheyt dier van egipten waer af

30365

dat gescreuen staet in exodo. dat die eerste

 

geboren ende die ouerste worden doot ghe-

 

slagen ende die primogenita dat sijn die

 

eerste gewonnen vanden ebreeuschen wor-

 

den gheheylicht ende nader etinghe des

30370

lams so wert dat volc van egipten onge-

 

quetst wtgelaten bijder roder zee die co-

 

lumpne des viers ende der wolken voergaen-

 

de Ende pharao diese nae volgende was

 

mit alle sijnre scaren wert verdrenct int

30375

middel vander vloet ende ten lesten int eyn-

 

de deden si den here lof ende eer mit ym-

 

mens ende mit sanghe ende dancten hem vter

 

maten zeer dat hair vianden verdrenct wa-

 

ren ende si also quijt quamen | dese dinghen

30380

werden al in exodo geseyt al aen enen we-

 

ghe als inden twalefsten derthienden ende in-

 

den viertienden capitel ende daer om hebben

 

si daer noch inder memorien alsmen dair

 

twe verdoemde luden hebben diemen ont-

30385

liuen sal datmen den enen des paesschens

 

doot ende den anderen laetmen quijt ende

 

dat is der ghedenckenis dat die van e-

 

gipten ghedoot worden inder zee ende

 

die ebreeuschen verlost werden alst open-

30390

baert mathei xxij. Item dese paesschen

 

der ioden was een ghelikenis ende een

 

figuer des paesschens vanden kersten

 

in welcken paesschen alle die vercoren

 

vrienden goods verlost sijn vanden dienst

30395

der duuelen ouermits den bloede des

 

onbesmetten lams die afhaelt die son-

 

den der werelt bijden welken si maken

 

enen waren ouerganck vanden vleysch

 

totten gheest ende vanden ouden mensch

30400

totten nuwen vander duysternis totten

 

licht vander werelt totten hemel van-

 

der figuren totter waerheyt ende van-

 

den dienst totter vryicheyt der glorien

 

der zonen goods Ende daer om is dye

30405

paesch dach een tijt der blijsappen en-³⁰⁴⁰⁵

 

de der vrolicheden ende is een tijt der

 

nuwicheyt ende der vernuwinghe | en-

 

de is een tijt der goedertierenheyt en-

30332 reghenenachtige Lees: reghenachtige.

30338 P Lombarde, 2 regels hoog (09-10), zonder representant.

30352 gheheten Lees: ghegheten.

30405 blijsappen Lees: blijscappen.

[fol. 199r]

 

de der vroliker sadinghe want die sonen

30410

der verrisinghe werden ghespijst niet in

 

den ouden ferment der quaetheyden | mer

 

inden deruen brode der claricheyt en-

 

de der waerheyt wij vieren altoes onsen

 

paesschen opten sonnendach | in die leyn-

30415

ten als die maen vol is wij vierenen op

 

die sonnendach om dye waerdicheyt der

 

verrisenisse ons heren Item wi en vie-

 

ren altoes niet den paesschen als die ma-

 

ne xv. dagen oudt is mitten ioden op dat

30420

wi niet en doen als die ioden doen Item on-

 

se paeschen ruym ghenomen strect hem

 

tot veel dingen ende eerst totten palm da-

 

ghe twelc ghemeynliken hiet bloyen-

 

de paesschen daer om dat wi dan in dien

30425

dage groene risen dragen in onsen han-

 

den want onse here in dien dage mit pro-

 

cessien mit telgeren ende mitten risen ontfan-

 

gen is Item desen dach is gepriuilegi-

 

eert in dien dat die kinderen van ysra-

30430

hel dies daechs onder yosue droechs

 

voets ouer die iordaen quamen ende qua-

 

men aen die eynden des lands van belof-

 

ten ende aten vanden eynden des lands

 

van chanaam ende vluchs onbracker dat he-

30435

melsche broot dair si mede geuoedt wa-

 

ren inder woestinen xl. iaer alst openbaert

 

yosue ij. Inden seluen dach als doe die

 

palm dach was werp onse here die cof-

 

ten ende vercoften vten tempel ende is eerlic ont-

30440

fangen mit riseren ende mit palmen vander o-

 

liuen Item tot paesschen hoert oec die

 

dach des auontmaels die welke als io-

 

hannes beleth seyt gepriuilegieert is

 

in vieren in versoeninge der gheenre die

30445

penitenci doen ende weder keren totter ker-

 

ken die welke vander kerken gesloten

 

werden inden daghe alsmen die asschen

 

neemt ouermits rechtuaerdicheyt en-

 

de werden inden daghe des auontsmael

30450

als een witten donredage ouermits ont-

 

fermherticheyt in die scoot der kerken

 

weder ontfangen ende daer om inden vijf-

 

ten daghe makede onsen here god wten

 

wateren visschen ende vogelen ende dat een

30455

deel seyndede hi der goluen vanden wa-

 

ter weder. ende een deel seyndede hi ter

 

luchten want onse here scheyt die quade

 

die genoecht hebben inden vleyscheliken

 

dinghen vanden goeden die inden hemel

30460

gheglorificeert sijn Dat ander priuilegi

 

is inder eyndinghe des ouden offers ende

 

inder institucien des leuenden sacraments

 

inden outaer wanneer dat die vleyscheli-

 

ke ghewoente verkeert is in die hemel-

30465

sche ende die gheestelike gewoente Item

 

dat derde priuilegi is inder consecracien

 

des heyligen olijs | ende des crismen daer

 

die kinder mede gekorstent werden ende dye

 

oude luden mede geolijdt werden als

30470

si so cranc werden dat si steruen wanen In-

 

den seluen dage wortet crisma geconfi-

 

cieert ende gemaect van olyen ende van bal-

 

samen daer die kinder mede ghekerstent

 

werden vanden minre priester inden schey-

30475

del vanden hoefde ende vanden meerre prie-

 

ster als vanden bisscop int voerhoeft als

 

inder vorminge Tvierde priuilegi is inder be-

 

wisinge des gheboods ons heren ende dat

 

geschiet inder wasschinge der voeten ende inder

30480

voedinge der armer ende inder blotinge ende in-

 

der reynighinge der outaren Item tot onsen

 

paesschen hoert weder die goede vridach

 

want onse here is daer in ghepassijt om

 

welcke passie alle die ander vridaghen in

30485

eren ende in waerdicheden houden sal

 

Men viert desen goeden vrydach dye-

 

men dies parasceues hiet mit droefhei-

 

den ende mit rouwen al ist datmen dye

[fol. 199v]

 

ander passien der heyligen mit blijscap-

30490

pen viert want die heylighen na hoerre

 

martelien vlieghen si opten hemel mer

 

cristus clam neder ter hellen want hi brack

 

die duysternissen ende leidede die heiligen

 

wt ende des derden daechs verrees hi ende

30495

thoende hem seluen leuende ende daer om

 

verbliden wij dan sonderlinghe zeer als io-

 

hannes beleth seyt Item die priuilegien

 

van desen dage waren die offeringe van

 

cristus die berouinghe der hellen die ver-

30500

winninghe des doots ende die oetmoedic-

 

heit des duuels die tghebot des doots

 

hadt openinghe des paradises verlossin-

 

ghe des menschen ontslutinghe ende open-

 

baringe der scriften ende eyndinge alre fi-

30505

guren ende daer om seyde hi inden cruce

 

het is voleyndt of volbracht etcetera als on-

 

se here sprac Consummatum est etcetera Item

 

totten paesschen hoert oec die paesch-

 

auont diemen den heyligen sabbat hiet

30510

of saterdach. want in dien saterdage cris-

 

tus die welcke is heylich der heylighen

 

rustede alle dien dach inden graue In de-

 

sen daghe vercrijchtmen dat nuwe viere

 

ende wort gebenedijt ende wort verwaert om

30515

die paeschkaers mede te ontsteken daer

 

na wort die paeschkaers op gericht | ende

 

wort uan enen dyaken gebenedijt ende ont-

 

steken ende wyeroeck inder kaerssen ghe-

 

druct tot eenre manieren van enen cruus

30520

daer na als die lessen gelesen sijn so gaet-

 

men mitter processien om den vondt te

 

consacreren ende alst doepsel gemaect is so

 

keertmen weder om die misse te doen | ende

 

alle den dach so wort dat ambocht mit

30525

eenre corter vesper geeyndt op dat dye

 

neophiti dat sijn die ghene dye nuwelic

 

gedoept sijn gheen verdriet hebben en sul-

 

len totten godliken offici want sijs onghe-

 

woen sijn ende alle die weke van paesschen

30530

is voert vierlic ende hoechlic welc eynde

 

geeyndt wort inden beloken paesch auont

 

alsmen dat alleluya dubbeleert want het

 

beteykent die toecomende verrisenis der hei-

 

ligen inder welker die gene die vercoren

30535

sijn mit eenre dubbelder stolen versciert

 

sullen werden vanden welken men seyt in a-

 

pocalipsi. si sullen mit mi wanderen inden

 

witten etcetera

 

Dat xxxij. capitel van pinxter

30540

PEnthecostes dat is pinxteren ende³⁰⁵⁴⁰

 

was een hoechlike feest bijden e-

 

breeuschen alst nv ter tijt bij ons is ende is

 

die vijftichste dach van paesschen gheli-

 

kerwijs dattet volc van ysrahel inden vijf-

30545

tichsten dach van paesschen twelc si vier-

 

den in ramasca quamen totten berge van

 

yna ende namen daer die ewe alst open-³⁰⁵⁴⁷

 

baert exodi xix. Also is inden vijftichten

 

dach vander passien cristi den apostolen dye

30550

heylige gheest gegheuen in vierigen ton-

 

ghen op dat si souden connen spreken in allen

 

tongen mit soeter spraken ende barnen souden

 

inder minnen der caritaten Item penthecos-

 

tes wort geseyt van pentha dat is viue

30555

ende van coste dat is van thienen dat maect te sa-

 

men vijfweruen thien dat is vijftich alsoe

 

datter l. dagen sijn tusschen paesschen ende

 

pinxter ende werden onderscheyden bi vij. we-

 

ken om die seuenuoudige graci welke gra-

30560

ci den gelouigen menschen ghegeuen is in

 

die toecoemst des heyligen geests Item

 

dye tijt bij pinxteren is een tijt der rid-

 

derscap ende der vromicheyt want dan

 

pleghen dye nuwe ridderen ghemaect

30565

te sijn mit enen riem ende mit enen swaer-

 

de omghegordt te werden ende is oec een

 

tijt der zuuerheyt ende der droecheit want

 

dan schijnt die son zeer hete opt aertrijc

30540 P Lombarde, 2 regels hoog (12-13), met representant.

30547 yna Lees: syna.

[fol. 200r]

 

ende verteert die oueruloedicheit ende die

30570

glatheyt der humoren ende also brengt die

 

tijt vanden iaer zuuerheyt in ende droech-

 

eyt Item het is een tijt der blijscappen

 

ende der vrolicheyt want dan leuen die vo-

 

gelen ende die dyeren in groter minnen ende

30575

is een tijt der groenicheyt ende der soetich-

 

eyt want dan sijn die crudekens groen ende

 

die bosschen hebben veel loueren ende dan

 

is die tijt zoet van roke ende van luchten

 

want dan geuen die bloemen vanden ho-

30580

uen vanden bosschen ende vanden wijngaer-

 

den wt ouer al horen goeden roke ende het

 

is dan enen tijt der soeticheyt ende der sma-

 

kelicheyt want dan in dien tiden verdu-

 

wet die hemelsche hetten die vuchtich-

30585

eyt inden bloemen ende verkeertse in soetiche-

 

den | ende daer om is die tijt bequaem ter

 

morwinge enich dinck morwe te maken

 

waer om dat die byen dan die cruden ende

 

die bloemen seer oefenen als aristotiles seyt

30590

dat dat hoenich twelc des leyntens tijt

 

ghegadert wert vanden byen veel puer-

 

re ende soeter is dan thoenich dat des

 

herfsts ghegadert wort Item het is een

 

tijt der ripicheyt want in warmen landen

30595

ist dan die tijt vanden bouwe | ende daer om

 

hietet die tijt der nuwer vruchten int boe-

 

ke vanden ghetale want men plach te

 

gebieden datmen brode offeren soude

 

van nuwen coern in die hoechtijt van pijnx-

30600

ter ende is dan een tijt dattet ouer al goe-

 

de weye ende grases gadinghe is om die

 

beesten sat te maken want dan werden al-

 

le dyeren als paerden coyen ende scapen

 

vette inden grase | ende het is dan een tijt

30605

der koenicheyt ende der moedicheyt want

 

dan vander indruckinge der hetten vander

 

sonnen wort colera ontsteken van wes on-

 

stekinge die gramscap ende die koenicheyt

 

wort dan bijder herten inden dyeren ver-

30610

wect want die tijt is den coningen meest

 

ghewoen dat si dan horen volc gebieden

 

ter heerwaert tegen hare uianden te rey-

 

sen te oerloghen ende te vechten.

 

Dat xxxiij. capitel vander ioeden hoechtijt

30615

ghenoemt scenophegia

 

SCenophegia is een hoechtijt der io-³⁰⁶¹⁶

 

den welke hoechtijt een vasticheyt

 

der tabernaculen ghehieten wert | dye

 

gheuiert wert inder ghedenckenis der

30620

vordernisse ende der ontcommeringhe

 

wanneer dat die ghene die van egipten

 

ghinghen inden tabernaculen woenden

 

als ysidorus seyt Scenophegia wort ge-

 

seyt van desen woerden scenon dat een

30625

griex woert is ende beteykent also veel

 

als een tabernakel in duytsche dese ho-

 

echtijt wort altoes inden september ge-

 

uiert als wanneer dat coern al versament

 

was soe offerden si den here van allen

30630

coern thienden ende waren dan specialiken

 

in vroechden ende in blijscapen ende besta-

 

ken ende bestroyden haer husen mit lo-

 

ueren ende mit gras ende mit anderen

 

groenen dinghen ende mit sconen bloemen

30635

ende si droeghen appelen vanden ceder-

 

boem in horen handen ende ander suuerlike

 

vruchten ende inden thienden dach der seluer

 

maent ende inden seluen daghe so vierden si

 

drierhande feest ende hoechtijt als die

30640

feest der reynicheyt ende die feest der peniten-

 

cien ende die feest der bedingen want inden sel-

 

uen dage die ouerste bisscop ginc in mit-

 

ten bloede eens roods calfs ende reynich-

 

de sancta sanctorum ende daer om hiet hi dach der rey-

30645

nicheyt ende inden seluen dach vastede tfolc

 

voir die misdaet des calfs inder woestinen

 

ende daer om hiet hi die dach der penitencien ende

 

die selue hiet die dach der bedinghen want

30616 S Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant.

[fol. 200v]

 

in dien daghe hoerden si dat hem god

30650

goedertieren was ende bij opten ouerganck

 

des calfs inder woestinen om dattet calf

 

ouer ghetreden had ende hadde misdaen

 

inder woestinen

 

Dat xxxiiij. capitel vander wijdinghe des

30655

tempels of kercsmissen

 

ENcenia is een wyinghe des nu-³⁰⁶⁵⁶

 

wes tempels. cenon in griex is nu-

 

we in duytsche Dese hoechtijt plaghen

 

die ioden in menigerhande tiden te vie-

30660

ren na dien datmen den nuwen tempel

 

tymmerden of een tempel die getimmert

 

was van nuwes weder te vermaken alsmen

 

leest dat iudas machabeus enen tempel

 

wyede ende vernuwede i. machabeorum iiij.

30665

Die kerke hout oeck feest der wyingge

 

als die bisscop die kerck om gaet ende be-

 

wyet die kerke mit gebenediden water

 

Ende die bisscop scrijft een dubbel a. b.

 

dwers ouer den estrick vander kerck en-

30670

de teykent die wanden vander kerken

 

mitten crisma ende bestrijctse daer mede

 

ende barnt wieroeck ende een speci diemen

 

thymiama hiet ende is wel rukende tot v.

 

steden des outaers ende sluter reliquien dat

30675

sijn heylichdommen inden outaer ende

 

metselet tgat weder toe ende versiert en-

 

de cleedt die outaren Item die bisscop

 

plach desen kerken die hi wyede vordel

 

ende aflaet te gheuen ende daer toe te

30680

setten allen menschen die daer quamen

 

mit berouwenisse van hare sonden

30656 E Lombarde, 2 regels hoog (08-09), met representant.