Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman– rechtenstatus


Boek 7
[Folio 124r]
Hier beghint dat seuende boeck endeGa naar eindnoot18759 18760[regelnummer] spreect vande siecheden NAe dien dat wi den trac-Ga naar eindnoot18761 taet gheeyndt hebben mitter hulpen van go- de vanden proprietey- 18765[regelnummer] ten dier dinghen dye den mensche natuerli- ken volmaken ende bewaren daer om sal- men nv segghen van dien dingen die hem geuallen teghen der naturen die dat li- 18770[regelnummer] chaem verderuen ende corrumperen Item daer sijn drie dinghen die welke die na- tuer des menschen quetsen als die sake der suucten ende die suucte ende die toeual- len die de suucte volghende is waer af 18775[regelnummer] coemt een quade ende een onnatuerlike dis- posicie inden lichaem als is een quade conplexie ende alte groten veruullinghe of ydelinghe ende gebreck der craften \| al- le dese sijn een sake der suucten Item 18780[regelnummer] als iohannes seyt so is die zuuct een dinc vanden welken den lichamen des men- schen een quetsinge of een hinder coemt als is die coerts een aposteme ende deser gelike \| een toeualle is een dinck of een 18785[regelnummer] passie die totter ander suucten inualt die der naturen contrari is als hoeftzweer in cephalica of met contrari als peripleu-Ga naar eindnoot18787 monia dat is een aposteme opter lon- ghen ende dan gheualter rootheyt inden 18790[regelnummer] kinnebacken Een goede disposici des li- chaems wort ghesontheit gheheten bi welker gesontheit dat lichaem des men- schen in sijnre conplexien alsulck is op dattet vriliken ende volcomeliken sijn pas- 18795[regelnummer] sien volbrenghen mach ende waer die na- tuer geuallen van deser getempertheyt so valt si van node in eenre suucten want van onghetempertheyden ende van on- gelijckicheden der humoren coemt of 18800[regelnummer] gheualt alsulcke siecheit als dye szage is ende ydropisis dat is die watersucht ende deser gelike Item van quader disposicien der leden beghint officialis morbus dat is een suucte die int oghe coemt als ob- 18805[regelnummer] talmia of in die hant als arthetica of in een lit dat van ambocht is of dat wat doen moet officium dat is een ambocht \| daer af coemt officialis ende dair om seytmen wanneer dat een seer is in een lit dat am- 18810[regelnummer] bocht doen soude die siecte hietmen offi- cialis morbus Item van eenre quader disposicie van beyden daer coemt een ge- meyn siecte of als is malaetscap Item al- le siecte anter si is ghelijc venijndende 18815[regelnummer] die humoren of die ander ghelike lede als die coerts of si is officialic die de offici- alike leden becommert ende belet of si is gemeyn die de natuer binnen ende buten ver- derft ende corrumpeert 18820[regelnummer] Dat i. capitel vande zericheit des hoefts de oerspronc ende teykenen daer of VAanden proprieteyten der siecten alsGa naar eindnoot18822 van haren saken ende van haren werc- ken ende van haren teykenen ende van horen 18825[regelnummer] boeten sijn sommige dingen te seggen niet van allen mer alleen van desen die ghe- meynliken inder heyligher scriften ghe- sproken werden ende daer om en ist niet te achten die ordinanci te volghen Inden 18830[regelnummer] eersten vanden passien des hoefts is te beginnen. ysaie i. alle hoeft is quelende etcetera Item als constantinus seyt soe hiet die hoeftzweer cephalea ende coemt in tweer manieren anter van saken van buten als van 18835[regelnummer] slaen of van groter hetten diet ontbijnt of van groter couden diet also dwingt. in- den anderen mael coemt die hoeftsweer
[Folio 124v]
voer int hoeft anter vander beroefder saken of vander sake die verre is vander be- 18840[regelnummer] roefder saken als wanneer die zuuct van nerghent anders en coemt dan vten hoef- de of si coemt vander saken die van ver coemt als vter magen ende is die hoeft- zweer vander beroefder saken of vanden ge- 18845[regelnummer] breke der gedaente alleen of der groter coutheden of der hetten of vander quaet- heit der humoren als is tbloeds of der fleumen welke hoeftzweer is dat inter- polatus is dat is te segghen die nv en 18850[regelnummer] wech gaet ende ouer een wile weder coemt dat is een teyken dat die hoeftsweer vter magen coemt waer af dat galienus seyt Ist dat die zericheit inden hoefde is en- de datter van buten gheen seker sake en 18855[regelnummer] coemt so bezwaren die scarpe humoren die mage Item is die hoeftzweer sonder aflaten soe is hi sonder humoren ende ist van bloede so heeft hi hetten inden hoefde ende inden voerhoefde zwaricheit want dat 18860[regelnummer] voerste deel vanden hoefde is die stoel vanden bloede die oghen werden root ende die aderen sijn vol inden aensicht ende ist dat die hoeftzweer is van heten of van drogen roke so wort die hetten geuoelt 18865[regelnummer] inden nazen ende so is colera die sake ende daer is oec droecheit inder tongen en- de die wakinge ende die dorst en ghebre- ken daer niet ende die weete is meerre in die rechter side dan in die lufter want dair 18870[regelnummer] is die stoel van colera dat aensicht mitten oghen is oec gheluwe ende inden monde wort bitterheit geuoelt ende ist van melan- colien so is die hoeftzweer meest in die lufter side vanden hoefde mit coutheden 18875[regelnummer] mit wakinghe ende mit swaricheden dat aensicht is van aerdiger verwen ende donc- ker ende die ogen hol ende sorchuoudich ende die mont edickachtich ende coemt hi van fleumen soe is die zericheit swaer ende die 18880[regelnummer] oueruloedicheyt gaet ter nazen ende ten monde wt ende onderwijlen mit hoesten ende mit sware wederhalinge des gheests dat aensicht is bleeck ende wat geheuen ende die oghen staen lipe daer is onsmalic-Ga naar eindnoot18884 18885[regelnummer] heyt des monts ende dye weete is after aen thoeft meest want daer is die stoel der fleumen waer af dat galienus seyt in libro institucionum men moet weten dat- tet hoeft in vieren gedeylt wort want san- 18890[regelnummer] gwis regneert voer int hoeft die cole- ra in die rechter side dye melancolie in die lufter side ende die fleume after van- den hoefde Van desen ende van menigen anderen geualt die hoeftzweer als van 18895[regelnummer] scarpicheyt des starcs wijns wes roke verdrijft die vluuskens vander herssen ende maect groten hoeftzweer etcetera constantinus Dat ij. capitel vande remedien ende medeci- nen der zweringen ende passien des hoefts 18900[regelnummer] DAt hoeft lijdt een zweringhe vanGa naar eindnoot18900 binnen den welken die phisikers hieten emigranea als constantinus seyt ende de- se is alte swaer ende grote Dese mensche die desen hoeftzweer heeft dien dunct 18905[regelnummer] dat hi slagen ende hameringe of bokinge voelde ende hi en mach niet slapen noch ho- ren singen noch gheen licht sien of blin- kinge ende dese hoeftzweer coemt van co- lerico fumo dat is van heten ende droghen 18910[regelnummer] roke mit wijndicheden ende daer om voelt hi steecte ende barninge ende tintelinge Item thoeft lijdt oeck sonderlinghe inder huut buten als puusten ende etter ter manieren van honich driuende ende daer om hiet con- 18915[regelnummer] stantinus alsulc rude fauus Item die puus- ten hebben cleyne gateren daer die onrey- nicheit wt gaet recht als honich roten
[Folio 125r]
wt slimigher humoren al totter ouerster huut vanden hoefde ende daer wort dat o- 18920[regelnummer] uerste gewont Item den kinderen coemt gemeynlike een passie op thoeft twelc constantinus scubben hiet wi hietent scel- len daer om dat si dat ouerste vanden hoef- de vreten gelijc dat die motten een laken 18925[regelnummer] eten ende alsulken passie maect ioecte op thoeft die ongemaet is van welken ioec- sel na sommige scubben af vallen na dien dattet hoeft gewreuen of gekemt wort dese passie coemt dicwijle den ionghen 18930[regelnummer] kinderen om die oueruloedicheyt des bloets ende om die morwicheit der huut ende om die oueruloedicheit der spisen \| con- stantinus seyt datmen dese die spise on- trecken sal Dat beste hier teghen is dat- 18935[regelnummer] men hem dat bloet after den oren wt trec- ke ende als dat naeste bloet wat wtgeto- gen is so salment smeren mit zaluen ende mit anderen dingen die ghewarmt sijn ende afwisschende sijn want die salue ouer- 18940[regelnummer] mits hare warmten wil soe opent si die sweetgaten ende also ingaende scheydt si die natuer ende verteertse ende want die schel- len aen den wortelen vanden hare pla- gen te cleuen so en machmens niet lich- 18945[regelnummer] telic ghenesen ten si dat si te gronde wt- geroodt werden ende ist dat dese passi ver- oudt wert so machmense qualiken ge- nesen si en sal liclaeuwen after laten Item dat hoeft lijdt oec onderwijlen van dat hem 18950[regelnummer] thaer ontualt of veruuylet vanden welcken een mensche scaemt lijdt als bouen ghe- seyt is libro v. vanden hare des hoefts Item thoeft lijdt oec een onsuuerheit van schel- len want daer comen dicwijle veel schel- 18955[regelnummer] len opten hoefde also wel mannen als den wiuen ende geliken den zemelen ende vreten die huut ende maken veel ioecten ende dit coemt vander quaetheyt der herssen of van roke die wt den hoefde comen tot- 18960[regelnummer] ten voetsel der haren mer dese onreynich- eit is te verdriuen mit wasschinge ende mit smeringhe die al suuerende sijn als die luzen ende die neten \| men sal den pas- sien voerscreuen des hoefts te hulpe co- 18965[regelnummer] men als constantinus seyt Ist dat die zerich- eit vanden hoefde coemt vander quaet- heit der humoren als van vervullinge des bloets of eenre andere humoren soe trecken wi dat bloet vter hoeft aderen ende 18970[regelnummer] dat lichaem suueren wi mit bequameli- ke medecinen te voersten ist dat dye ma- terie inder magen is ende wi doense coren ende spuwen ende alst lichaem ghesuuert is so beghieten wi thoeft die handen ende 18975[regelnummer] die voeten mit water dye laeuwe is op dat die zweetgaetkens gheopent mo- ghen werden ende dat die roken te lichte- liker wt vliegen mogen Item ist dattet afterste deel vanden hoefde sweert so la- 18980[regelnummer] ten wi die meeste brede ader voer inden hoefde ende trecken tbloet wt ende dat baet wel als constantinus seyt of wi setten cop- pen beneden aen die schenen nederwaert ende also werden die humoren die roke ende 18985[regelnummer] die gheesten die welke die sake sijn van- der zericheit des hoefds weder ghe- roepen totten nedersten delen \| ende ist dattet voerste deel vanden hoefde sweert soe doen wi die nazen bloeden ende is die hu- 18990[regelnummer] moer hete ende colerike soe gemoeten wi hem mit couder medecinen ende wi suue- ren die slapen vanden hoefde die naze- locken ende die pols aderen mit roeswa- ter dat ghemengt is mit vrouwen melc- 18995[regelnummer] ke die een knechtken soect ende makense slapende ende ist dat die materi cout is ende taye ende geset inder crop vander magen
[Folio 125v]
so salmen die materi eerst verduwen ende dan gheuen een colatuur diemen hiet vo- 19000[regelnummer] mitus patriarche ende het is een spuwe- rie ende is die materi beneden inder magen so leyden wi die materi wt mit bequa- meliker medecinen ende orbaren middel- baer baijnge die warm is ende saluen ende 19005[regelnummer] wi geuen middelbaer warme dyete ende aldus genesen wij die contrarien mitten contra- rien als die hete zuucten mit couder mede- cinen ende die coude zuucte mit heter me- dicinen et cetera Item ist dat die hoeftzweer 19010[regelnummer] is sonder gebrec der humoren mit ouer- ganc enigher groetheyt soe en behoeft die ziecke geen purgaci mar hi behoeft een veranderinghe \| ende wy doen totten qualiteyten die daer misdoen contrari 19015[regelnummer] qualiteyten Item coemt die hoeftzweer van alte groten veruullinghe der spisen of dranc alst dicwijle gheualt den leckers of den vraten soe ist die beste boete die- men doen mach datmen warm water 19020[regelnummer] drinck ende des veel ende daer na een cleyn tijt datmen neme een veder ende steectse in olyen ende die dan voert in die kele ende make een spuwerie ende wildi een starker medecijn hebben so soect in viatico of in 19025[regelnummer] anderen boeken. Dat iij. capitel van een siect des hoefts ghe- noemt catarro ende coemt in veelderley manieren als van hetten die de humoren te veel ontbint ende coude die te veel de hu- 19030[regelnummer] moren te gader dwingt RVth viij. die hette quam op thoeftGa naar eindnoot19031 van manasse ende hi is doot etcetera die sake der haesticheit des doots van manas- se was een onghematich lopinge des 19035[regelnummer] reumen vanden hoefde welke reume bin- nen waert liep vander craften der hetten die de humoren vanden hoefde ontbant ende ontsloet als hi roert bernardus ende alsulcke lopinge wort vanden medicis ghehieten 19040[regelnummer] catarrus ende wort inden hoefde van veel saken onderwijlen van warmtheden der luchten die de flexibile humoren ontbint onderwijlen van coutheden der luchten die de herssen dwinget ende die vuchtich- 19045[regelnummer] ste delen wt leydt onderwijlen van ouer- uloedicheden der humoren welke humo- ren men niet ghehouden en can om dat si geen onthout en hebben si en moeten wt driuen ende dat coemt vander hetten die 19050[regelnummer] daer binnen is diese ontbijnt of vander couden diese dwingt ende wt deser gelijc onderwijlen van cranckicheden des ont- houdens Item die lopinge coemt van groter oueruloedicheit der humoren ende 19055[regelnummer] heeft aldus sulken teyken. die hebbin- ghe des lichaems is vol van quaden hu- moren ende dat aensicht is wat ghedron- ten die ogen pulen wtwaert inden mont is veel vuchticheden ende oueruloedich- 19060[regelnummer] eyt inden nazen mit zwaricheyt des li- chaems als die hetten die humoren ont- bint inden hoefde so sijn dit die teyken die verwe inden aensicht is root mit roothei- den der aderen ende inden ogen lopinghe der 19065[regelnummer] tranen die hete sijn ende die oghen biten- de ende die huut vanden wangen verwarmen- de ende die hetten wort diep geuoelt Item ist vander smeltinge der humoren dat wort bekent vander ouerulodicheit die vanden 19070[regelnummer] monde ende vander nazen coemt ende loept sonder enighe cleuinghe ende is daer ouer- uloedicheit inder saken so wortet ghenesen datmen die oueruloedicheit wt leyde ende sonderlnge is die lopinge ter borstenwaertGa naar eindnoot19074 19075[regelnummer] ende datmen dan die humoren stoppe Item is die lopinghe cout ende vucht so salmen orbaren daer tegen hete ende droghe die de
[Folio 126r]
humoren dwingende sijn ende verterende als lapdanum wieroeck storax beuersijn. 19080[regelnummer] ende is die lopinghe van hetten so salmen stouen ouer coude cruden als ouer rozen in regen water gecoect ende die rosen dro- ge voer die nazen gehouden Item men sal mercken dat also lange als die lopinghe 19085[regelnummer] starck is so en salmens niet stoppen want het waer quaet want als constantinus seyt so soude die ontbindinghe noch meerre werden noch men sal gheen water op thoeft ghieten ten waer dat die sake heet 19090[regelnummer] waer so mochtmen willighen water of roeswater nemen Dat iiij. capitel van frenesie dats die ghe- breck hebben int breyn DEutronomij xxviij. hy sal di slaenGa naar eindnoot19094 19095[regelnummer] mit verwoetheyden ende mit amech- ticheit ende mit veruaernis etcetera verwoet- heit hiet frenesie die welke constantinus be- scrijft ende seyt aldus frenesis is een heet aposteme in sommigen vellikens vanden 19100[regelnummer] herssen daer wakinge ende veranderinghe des sins af comen \| het gheualt in tweer manieren anter van roder colera die opge- licht is ouermits hore properre coert- sen der hetten die welke verwoedt gewor- 19105[regelnummer] den is ende is bouen geuangen biden aderen zenen ende arterien ende wort dair vergadert tot enen aposteme ende dit is die gerechte frenesye of si coemt van enen roke die van- den lichaem op climt totter herssen ende 19110[regelnummer] maectse droeue ende soe worter parafrene- sis non vera dat vorste is frenesis vera ende dit leste parafrenesis non vera \| hi lijdt oec dicwijle veruaerlike toeuallen als dorst grote droecheit swarticheit der tonghen 19115[regelnummer] zerpicheit moyselen droefheit beswimi- ge om gebrecke der gheesten ende verwande- linge der natuerliker hetten in onnatuer- liker hetten \| ende ist sake dattet bloet inder saken is so wort si root ende isser colera in 19120[regelnummer] die sake so wortse ghelu Item dese pas- sie geualt den heten ende den droghen in heten tiden ende alle dese wercken mitter colera. Item perafrenesis dye welcke coemt vander medecoppelinge der ande- 19125[regelnummer] re leden als vter apostemen der magen of der moederren ende als dese leden we- der comen in haren eersten staet ter hers- sen so perafrenesis dan ghenesen wort mer wanneer die aposteme is inder sub- 19130[regelnummer] stancien der herssen soe is frenesis alre quaetste ende verdrietelicste ende daer om al- der vreselicste Item die teyken van fre- nesis sijn dese als ontverwinge der vri- nen die coerts als die dan bliuende is 19135[regelnummer] onvroetscap grote wakinge die beroe- ringe der oghen ende die wtstekinge ont- bonden werpinghe der handen beroe- ringe vanden hoefde knersinge der tanden ende altoes willen si opstaen vanden bedde nv 19140[regelnummer] lachen si nv singen si nv screyen si mer den24 meyster biten si gaern ende scorenen ende oec den genen diese verwaert selden swigen si ende si roepen veel Item dese luden sijn siecke mit groter vresen nochtans en weten si niet dat si siecke sijn desen moetmen rasch te hul- 19145[regelnummer] pe comen dat si niet en veruaren ende also wel in- der dyeten als inder medecinen \| sijn dyete sal seer cleyn wesen als een brocke broots die in water dicwijle ende veel gewasschen is die medecijn int begin is datmen tha- 19150[regelnummer] re af schere ende datmen dan thoeft dwa mit laeuwen edic ende men sal den sieken al vast houden in een doncker stede men sal hem niet veel aensichten bi brengen noch malinge ende men sal swigen aismen bi hem is ende menGa naar eindnoot19154 19155[regelnummer] sinen dwasen woerden niet antwoerden ende int begin salmen hem laten die middel ader
[Folio 126v]
voir int hoeft alsoe veel als een eysdop begripen mach \| mer voer al ist dat dye siecke starck ende out genoech is so salmen 19160[regelnummer] hem eerst die hoeft ader laten aen den arme ende dan medecijn gheuen die verdu- wende is ende lesschen die colera ende men sallen doen slapen mit saluen ende mit an- deren dingen als datmen op sijn mou- 19165[regelnummer] de van sinen hoefde alst geschoren is leg- ghe die longen vanden verken al warm of vanden anderen beesten ende dat salmen dicwijle vernuwen \| ende men sal hem sijn slape ende tvoerhoeft dicwijle bestriken 19170[regelnummer] mitten zape van latuwen ende van man- cop ende als al dese dingen gedaen sijn ende duert die onuroetscap noch drie dagen ende dat hi niet en slaept ende dat die vrijn qualiken geuerwet blijft so en isser geen 19175[regelnummer] troest toe mer wort dye vrijn geuerwet ende die quade teykenen geminret werden so isser troest toe Dat v. capitel vande toecoemste ende teykenen eens ziects der hoefden genoemt amencia 19180[regelnummer] AMencia dat is also veel als mani-Ga naar eindnoot19180 a \| nv mania als placearius seyt isGa naar eindnoot19181 een besmettinge of een venijndinghe der voerster cellen vanden hoefde mitter be- rouinge der ymagineringhe gheliker- 19185[regelnummer] wijs dat die melancolie is int sacken der middelster cellen vanden hoefde mitter berouinge des verstants als constanti- nus seyt int boeke der melancolien Me- lancolia is een wantrouwelicheit die der 19190[regelnummer] sielen bouen gaende is dye welke anxt ende droefheit in gebracht hebben ende dese passien schelen nader menigherhandich- eit der quetsinge vanden werke \| want in mania wort principaliken die ymagina- 19195[regelnummer] ci gequetst ende inder sielen wort dye reden gequetst ende dese passien comen onderwijlen van melancolioser spisen onderwijlen van drinckinge der fonteynen die de craft ver- barnt ende die humoren tot asschen maect 19200[regelnummer] onderwijlen van passien der sielen als van sorchuoudicheit droefheyt ende van alte groter peynsinge ende van groten anxt on- derwijlen vanden bete eens verwoets honts of eens anders diers dat venijnt 19205[regelnummer] is onderwijlen van corrupcien der geue- nijnder luchten onderwijlen vander quaet- heit der humoren die ghecorrumpeert is welke humoer dominerende is inden lichaem des menschen dye bereet is tot 19210[regelnummer] sulker zuucten ende na diuersche saken sijn diuersche teykenen want sommighe roe- pen springen ende wonden hem seluen ende ander luden mede ende si sculen in hoeken van welker sceppenisse bouen gheseyt is 19215[regelnummer] int vijfte boeke daer gheseyt wort van- der passien der herssen deser medecinen ist dat si gebonden sullen werden dat si hem seluen ende oec andere luden niet en mis- doen dese sijn gaerne eersaem ende verbli- 19220[regelnummer] dense mit instrumenten van psalterien ende die soete ende middelbare gheluden sijn ende men salze houden van veruaerliken saken ende doen hem veel solaes ende ten lesten als die purgacien ende die electuari- 19225[regelnummer] en niet en baten so moetmen hem toegaen mit- ter hant der cyrurgijns etcetera ende ghene- sense daer mede Dat vi. capitel vande blintheit der reden of ver- stants. 19230[regelnummer] DEutronomij xxviij. hy sal di slaenGa naar eindnoot19230 mit blintheden ander boeken houden hi sal di slaen mit veruaernisse als constan- tinus seyt. Blintheyt der reden of des verstants is recht als een slape als dye 19235[regelnummer] oghen ghesloten sijn wanneer dye zie- le om ghebrecs wil der gheesten niet
[Folio 127r]
en oerdelt noch niet en onderkent sinli- ken van dingen die gesien sijn als die so- domiten geslagen waren vanden doeren 19240[regelnummer] lots als die gloze seyt genesi xxx. et sapi- encie vltimo dese verueernis valt in tweer manieren anter het geualt dat een die re- den niet en verstaet om dies wil dat hi daer niet na en lusteert of het coemt van 19245[regelnummer] oueruloedicheden der humoren die de we- ghen der humoren inder herssen beletten alst schijnt inden droncken luden of van groter coutheit der luchten die de ghe- uoelike zenen druckende is alst schijnt 19250[regelnummer] in desen die bestoruen werden inden yse ende inden snee ende het wort oec vter con- plexien van alle der herssen alst schijnt in- den ghenen die de popelzye gheroert heeft ende die in litargien leggen. Item 19255[regelnummer] die verscrickinge of die veruaernis is een stijfheit der leden ende een dwanc der eyn- den vanden lichaem wanneert schijnt of die leden sliepen ende te zamen gecrom- pen werden van couden Damascenus set 19260[regelnummer] noch een ander manier vander verueernis of die verscrickinghe is een verwonde- ringhe van enen nuwen dinghe of dat een mensche ouerschijs een dinc hoert segghen dat seer vreemde is daer hi af 19265[regelnummer] verscrict \| mer die verueernis alsoe hijt hier neemt is een slapericheit vanden welcken een grote siecte coemt ende son- derlinghe coemter een aposteme af die welke after int hoeft leyt diemen litar- 19270[regelnummer] gie hiet want dese aposteme brengt ver- ghetenisse in ende hi coemt dicwijle inden ouden luden ende inden winter bi hem sel- uen en coemt hi nymmermeer \| mer al- toes coemt hi van enigher suucten die 19275[regelnummer] voerghaende is ende wort in die afterste celle vanden hoefde vergadert ende dit sijn die teykenen daer af die stedighe coert- se die orijn ontuerwet ende een dicke be- druckinge der ogen valschen slape als- 19280[regelnummer] men den sieken roept so antwoert hi nau- we ende ist dat hi antwoert soe spreect hy vreemde dingen ende hi leyt opwaert ende leyt hi op die side ouer een wijle wort hi omghekeert mit sinen properen 19285[regelnummer] ghewelde so leyt hi leghe ende inden v- tersten leden wort hi vercoudt \| die boete van desen is datmen dien sieke legghe in een luchtende stede ende die bi hem sijn sullen veel clappen ende kouten ende trec- 19290[regelnummer] kenen bijden hare ende bijden baerde har- delic ende men sallen dat aensicht dicwijle beghieten mit water ende men sal hem sijn voeten wriuen ende stinckende dinghen voer sinen naze houden als gheyts hoer- 19295[regelnummer] nen gebarnt men sal hem clisteren setten men sallen doen nyesen ende men sal thaer af scheren ende wriuen thoeft mit mos- taert ende mit dinghen die dat hoeft ope- nen ende dat alre beste teyken in deser sa- 19300[regelnummer] ken is dat si nyesen moghen mer ist dat die slapinghe al blijft ende die armen be- uen ende die knersinge der tanden coemt dat is een teyken des doots Item een die freneticus waer ende hi litargicus wor- 19305[regelnummer] de dat waer alte quaden teyken mer wor- de die litargicus freneticus dat waer een goet teyken dese dingen heb ic al gheto- gen wt plateario ende wt constantino Dat vij. capitel vande schemeringe des gesichtsGa naar eindnoot19309 19310[regelnummer] DIe here mengde denGa naar eindnoot19310 geest vander schemeringe des ge- sichts ysaie xix. ende oec des geests \| vertigo is oec een passi recht ofmen een dinc gerin- ge voer die oghen hielden ende lietet wech 19315[regelnummer] ende weder ganghen also dat een mensche geen bescheyt gekennen en can dit hieten
[Folio 127v]
die meysters vertigo die sake hier af is oueruloedicheyt der humoren mit win- dicheden gemengt want die humoren 19320[regelnummer] werden inden hoefde beroert ouermits wint die vter magen op climt ter herssen ende ist dat dese passie alleen inder herssen valt so voelt die sieke zwaricheit inden hoefde ende geluut inden oren ende corrup- 19325[regelnummer] ci inden ruken dat is dat hi niet en ruuct ende aldus sulken passie en wort niet schier ge- laten ende ist dat die sieke walghinge ge- uoelt inder maghen bouen inden mont ende zericheit ende ist dat dese passi onderwijlen 19330[regelnummer] aflaet ende onderwijlen weder coemt want als die roke op climt so begint dese pas- si ende als si niet op en climt so laet si af die boete van desen is een medecijn die su- uerende waer ende fleubotemeringe dat 19335[regelnummer] is latinge der aderen also verre als dair anders niet en is datter lettende is ende men sal dye voeten der sieker int water setten ende is die passi gescheyden so sal hi hem hoeden voer wijn te drincken ende 19340[regelnummer] oec van spisen die opblasende sijn ende grof sijn ende men sal hem een lichte spu- werie maken want si is seer goet Dat viij. capitel van wakinghe dat een niet wel slapen en mach 19345[regelnummer] VIgilia dat is wakinge dat een men-Ga naar eindnoot19345 sche niet wel slapen en mach dye welcke is een passie der herssen die con- trarie is der passien van litargien \| dese pas- sie coemt van alte veel beroerens der hers- 19350[regelnummer] sen ende van droecheden der roder coleren of der swarter van ongetemperder het- ten ende vanden humoren die alte zout sijn van allen desen comen ongheordineer- de wakinghe \| hier volghen droefhey- 19355[regelnummer] den na Die verwe wort verwandelt en- de die sorgen werden meerre ende oec die peynsinghe ende ghemeenlike ge- dachten ende dat lichaem wort ghesub- tijlt ende verdroecht ende die verduwin- 19360[regelnummer] ghe wert verderft \| alle die complexi des menschen wert verwandelt die ogeleden ende dat aensicht bestaen te heffen ende daer co- men quade passien inden liue desen moet- men snelliken helpen of si souden te niet 19365[regelnummer] gaen Deser aensichten ende slapen be- siden vanden hoefde salmen smeren mit dinghen die doen slapen als mit vrou- wen sock ende mitten zape van latuwe ende mit melck van mancop mit opio ge- 19370[regelnummer] mengt ende mit deser ghelijc Dat ix. capitel vande vallende siecte al scu- mende DIe scumende viel in die aerde etGa naar eindnoot19373 cetera Dat vallende euel wort van 19375[regelnummer] constantinus ende vanden anderen mey- sters gehieten epylencia ende dese suuc- te plach inden ouden tiden te hieten die gramscap goods \| epylencia als constan- tinus seyt is een natte humoer mitter 19380[regelnummer] welker dye buucskens vander herssen niet volcomelic ghestopt en werden ver- biedende den sieliken geest hoer of sijn wercken te doen ter tijt toe dat hy den herssen sinen wech bestopt heeft van die 19385[regelnummer] humoren. Dese suucte wort ghehieten die heylighe passie want si die heylige stede des lichaems becommert dat is thoeft dese suucte wort hercadus ghe- hieten want dese passie is starck als her- 19390[regelnummer] cules \| ende si wort oec morbus caducus ghehieten dat is een vallende suuct van haren daden want als die zenen ghe- stopt sijn so werden die leden die welke in- strumenten sijn der doechden verarmt vanden 19395[regelnummer] regiment der gheesten ende werden oeck verderft ende daer om werden die menschen
[Folio 128r]
gedwonghen te vallen dese suucte die- men opilencia hiet is der popelzyen al na bi het is die selue stede van beyden want 19400[regelnummer] die materi daer dese suucten wt comen die is cout ende vuchtich of waterich hef- fende dese schelen in desen punten dat appoplexia dat is die grote popelzie be- stopt alle die cellen of die huyskens van- 19405[regelnummer] der herssen mitter berouinghe des ver- stants of der reden ende mitter vermin- ringhe des sins ende des beroerens mer epylencia en bestopt alle die huyskens vander herssen niet mer alleen die princi- 19410[regelnummer] pael men hietse oec die kinderlike suuct daer om dat si den kinderen dicwijle ge- ualt een mensch die mit deser suucten be- commert is die valt haestelic \| die mont wort hem toe ghedruct ende hi krijcht be- 19415[regelnummer] uinghe ouer alle tlijf mit knerssinge ende toe duwinge der tanden si scumen mit- ten monde ende laten veel oueruloedich- eden ten monde wt ende onderwijlen ont- reynen si hem after Item die medici hie- 19420[regelnummer] ten dese epylenci appolexie te wesen omGa naar eindnoot19420 drierhande saken wil als constantinus seyt anter van fleumatigen humoren of van melancoliosen humoren die welke int voerste deel der herssen ghewassen 19425[regelnummer] sijn of van couder ende grouer wijndich- eit die inder herssen of in enighen lede dominerende is als inder magen \| want wanneer enige humoer wast in dien le- de so climt die roke op ter herssen waert 19430[regelnummer] van wes grofheit die wegen des sieli- ken gheests werden ghestopt \| ende daer af coemt dat vallende euel constantinus seyt dat dese passie coemt tot horen ge- setten tiden waer af dat galienus seyt dat 19435[regelnummer] dese siecte wanneer dat die mane wast so spuwet si hoer materie ende beteykent dat si vucht is want alle vuchticheit als die mane wasset so heeft si voetsel \| mer die gene die coemt als die mane waent 19440[regelnummer] ende breect so is die materie alre coutste mer nochtans is si een luttel vucht van deser suucten sijn drie specien nae drier ghedaenten der steden daer si werden als epylencia die welcke inden hoefde 19445[regelnummer] wort nochtans dat die materie inder hers- sen is mer analempcia wort als die ma- terie in die maghe is niet inder hollich- eit mer inden zenen ende inder arterien vander maghen ouermits der welcker 19450[regelnummer] middelbaricheyt die op siedende mate- ri wort totter herssen gegrepen Catha- lempsia wort vander materien die inden vtersten leden is als in handen ende in voeten die goet te kennen is mit horen 19455[regelnummer] properen teykenen want dese cathalen- tici voelen die siecte te voren comen want dese suucte coemt al crupende vanden voe- ten ende vanden handen opwaert ter herssen ende onderwijlen wert dese suucte wel ver- 19460[regelnummer] hoedt datmen die vterste leden te tide bijndt alsmense bestaet te geuoelen dat si niet en vallen ende als galienus seyt dese les- te hebben dicwijle den coerts \| want sonder opsiedinge der hetten so mach die materi- 19465[regelnummer] e cuym vanden nedersten totten ouersten ge- togen werden mer analemptici dat sijn die middelste desen comet van vervultheit der magen ende van groter onuerduwinge ende van oprispinge der spisen ende dese voelen oec 19470[regelnummer] horen val te voren mer epilentici dat sijn die eerste dese en voelen horen val niet te voren mer si vallen roekeloes daer neder Item dese passien comen dicwijle vanGa naar eindnoot19473 bloede mer dicste vander fleumen en- 19475[regelnummer] de dicwijle van melancolien ende dese sa- ken werden onderkent bi horen properen
[Folio 128v]
teykenen ende sonderlinghe na dattet li- chaem ghescaept naden bloede of nader fleumen of nader melancolien als biden 19480[regelnummer] roden aensicht of bleken of donckeren ende bijder outheit ende bijden lande en- de bijden dieten ende coemt si van melan- colien so hebben si ghebreck ende werden ghequetst int leste vanden manen schijn 19485[regelnummer] ende coemt si vanden bloede of van fleu- men soe sijn si siecke als die mane vol is dese passien sijn alle gader seer aencleuen- de ende si sijn quaet te ghenesen noch- tans becoemt hem wel medecijn ende goe- 19490[regelnummer] de diete \| si moeten hem wachten van spi- sen die hem hinderlic sijn ende van veel mit vrouwen te sijn ende si sullen scuwen daer veel volcs is te gaen want in sulken ste- den gheuallet hem dicste si sullen goe- 19495[regelnummer] de spise ende licht oerbaren die ghetem- pert is ende des morgens sullen si meest eten ende des auonts luttel of niet en- de si sullen wijn te maten drincken ende men salze mit medecinen purgeren na 19500[regelnummer] dien dat die humoren sijn Item een ex- periment dat platearius seyt tegen die e- pilencie men sal drie dropelen bloets wt die scouderen trecken mit hicken ghe- lijcken alsmen pleecht die mit coppen la- 19505[regelnummer] ten ende die salmen hem gheuen mit eens rauen eye int eynde des toegancs alst hem bestaet ende hi seyt dat die rauen eyeren sonderlinghe seer helpen ende oec seyt hi pyonien ghedraghen ende ge- 19510[regelnummer] droncken dat sie seer helpen die man- nikens den mannikens ende die wijf- kens den wiuen ghegeuen vanden sa- den Dit selue confirmeren galienus en- de constantinus Item dyascorides seit 19515[regelnummer] dat lubbe van enen haze ghedroncken gheneest epylencie want hi verbiet dat die humoer niet ontbonden en mach wer- den ende opclimmende die herssen be- stopt ende hi seyt dat ezels leuer ghe- 19520[regelnummer] braden ende gegeten is hem seer goet mer eet hi bocx leuer of gheyten leuer so soude hi die suucte crijghen Item con- stantinus set veel ander experimenten vanden welcken hij hier niet setten en 19525[regelnummer] wil. Dat x. capitel van nyesinghe of pruystinge IOb xli. sijn pruystinghe of nyesin-Ga naar eindnoot19527 ghe etcetera \| constantinus seyt dat sternutacio dat is nyesinghe als een men- 19530[regelnummer] sche nyest \| ende is een gheweldige beroe- ringe der herssen om wt te stoten die o- ueruloedighe roken vander herssen \| de- se nyesinghe coemt van menigherhanGa naar eindnoot19533 saken onderwijlen werct die natuer wan- 19535[regelnummer] neer si den oueruloedighen roke haer pijnt vander herssen te verdriuen wel- ke roken die sake sijn vander suucten of van saken eenre toecomender suucten Item die menschelike herssen is vuch- 19540[regelnummer] ter dan enighe herssen van enighen die- re Item die nyesinghe coemt onderwi- len meer vander starcheyt der suucten dan vander wtstotinge der naturen alst valt in colica ende in peripleumonia dat 19545[regelnummer] is een aposteme opter longhen Ende on- derwijlen coemt dye nyesinghe aldus Die pipen vanden menscheliken nazen sijn cort waer af dat wel haestelic puluer of ander licht dinck van buten ter nazen 19550[regelnummer] inulicht ende voert totter herssen daer die nysinge af coemt ende oec van couder luchten of vander hetten der sonnen ende de- ser ghelijck ende wanneer dese nyesin- ge coemt in scarpen coertsen sonder reu- 19555[regelnummer] men dat is een goet teyken want dat is een teyken dat dye natuer ghestarct is
[Folio 129r]
dat si van haer gesteken heeft dat haer hindereude was mer coemt die nyesin-Ga naar eindnoot19558 ghe mitten reume so ist een quaet tey- 19560[regelnummer] ken ende beteykent wtuloyinge der ma- terien waer af dat quade toeuallen co- men want vele nyesinge maect reume ende daer om ist inden genen quaet teyken die apostemen hebben opter leueren of 19565[regelnummer] opter longen ende in deser gelike die nye- singe beroert die herssen ende belastse en- de slaet alle tlijf mede \| mer als si wt is so verlicht si alle tlichaem van groter be- roeringhe der luchten die inden nazen 19570[regelnummer] coemt so maect si een barstinge die wel- ke ist dat si niet wtgestoten en wort nader beroeringe so quetst si dat lichaem ende daer comen onderwijlen quade passien af Dese passie sal ghedwongen werden 19575[regelnummer] mit medecinen als mit suffumigacien dye de geesten dwingende sijn ende wederma- kende ende die de oueruloedicheden ver- terende sijn als is camillen mentastrum rozen yreos nigella ende deser gelike 19580[regelnummer] Dat xi. capitel van scuddinghe of beuinghe des hoefts DIe here heeft gheset in cayn be-Ga naar eindnoot19582 uinge ende scuddinghe des hoefts nader glozen strabi dat is des mans die alsoe 19585[regelnummer] hiet of des scheluwen mans ende seyt al- dus Alle scheluwe die mi vindt bijder be- uinge ende beroeringhe des rasende ghe- dachts die kent mi dat ic des doots scul- dich ben Item die beuinge des hoefts 19590[regelnummer] diemen iactacio hiet \| als constantinus seyt dese suucte coemt van ghebreke ende der cranckicheit der craften die daer regie- rende is inden zenen vanden rugknoken des hals ende inden lacerten der leden In 19595[regelnummer] deser suucten sijn twee beroeringe dye deen tegen dander sijn die een wort op- waert beroert ende dander nederwaert die ouerste werct die natuer ende die nederste die suucte \| die zuuct pijnt haer dat lit ne- 19600[regelnummer] derwaert te drucken mer die natuer die dat lit niet en verset van sinen regiment pijnt hoer dat sijt regiert ende voer set- tet in sijn eyghen settinge ende alsoe op- waert te heffen ende daer om wt sulcker 19605[regelnummer] contrariecheyt der beroeringhe coemt beuinghe. Item de sake des beghins vander beuinghe is gebrec der craften die de lacerten beroert als coustantinus seitGa naar eindnoot19608 welcke craft onderwilen gebreect om der 19610[regelnummer] quader complexien wil of vanden toeual- len der zielen als vander beuinghe omGa naar eindnoot19611 die geesten die totter harten vloyen waer of dat die leden om hare zwaericht wilGa naar eindnoot19613 gaen zij nederwaert want die natuer niet 19615[regelnummer] tijts genouch en heeft totten regement des leeds datter toe vloiende is en mach dat lit altemael niet onthouden in zij- nen wesen of vlstandicheden ende daerGa naar eindnoot19618 om coemter vluchs een beuinghe ende 19620[regelnummer] alsulcken beuinghe is een disposicie ter poplexien sonderlinghe ist datter eenGa naar eindnoot19621 stadighe beuinge coemt wes sake is ver- coutheyt die de substanci der zenen co- aguleerende is ende bestoppende vp dat 19625[regelnummer] die gheuoelike deucht die substanci niet doerschieten en soude Item alle popel- sie die mit beuinghe is die is lichter teGa naar eindnoot19627 genesen dan die sonder beuinghe is want inden eersten soe en is dat altemael niet 19630[regelnummer] ontset vander natueren ghelijckerwijs alst altemael ontset is in die ander po- plexcien Item alsulcke beuinghe mit- ter slapinghe te gader salmen ghenesen mit dinghen die daer verwarmendeGa naar eindnoot19634 19635[regelnummer] ende verteren ende oec scheydende sijn als theodoricon ende oec yeralogodion
[Folio 129v]
ende deser ghelijck \| badinghe ende wriuin- ghe mit verwarmende cruden ende die o- penende sijn dese sijn oec goet daer toe 19640[regelnummer] ende suffumigacien op dat die zweetga- ter geopent mogen werden ende dat die o- ueruloedighe humoren verteert mogen werden ende dat die geesten verwect mo- ghen werden ende die zenen gestarct mo- 19645[regelnummer] ghen werden Dat xij. capitel van spasmo dats een ghe- weldige aentreckinghe der zenen SPasmus dat is cramp ende is een ge-Ga naar eindnoot19648 weldighe te zamen treckinge der 19650[regelnummer] zenen afhalinge der williger beroerin- ghe ende vertragende alsulke aentreckin- ge der zenen coemt onderwijlen van al- te grote veruullinghe onderwijlen van al- te grote ydelinghe onderwijlen van gro- 19655[regelnummer] ter vercoutheit alsmen sien mach inden handen ende inden lippen der geenre die verureeuwet sijn die welcke nauwe ho- re woerden gheformeren of spreken mo- ghen ende zij en konnen cume hoer vinge- 19660[regelnummer] ren te zamen setten of gecrommen Item alsulke aentreckinge der zenen van al- sulker couden wort ontbonden inder warm- ten ende en behoeft anders gheen mede- cijn niet mer die sieke sal hem wachten dat 19665[regelnummer] hi hem inden eersten niet en brenge in al- te groter hetten mer alleyncsken sal hi hem ondoyen ende verwarmen want hy en soude geen cleyn sericheyt liden int vterste vanden zenen waert dat hi die cou- 19670[regelnummer] de mit groter haesteliker hetten weder- sloeghe Item dese teyken bewisen den cramp die coemt van ydelheden \| daer gaet onderwijlen voer een lopinghe die onghemaect is vanden bloede of vanden 19675[regelnummer] buke of vander moeder onderwijlen ar- beyt of vastinge ouer die macht des ar- beyders of des geens die daer vast on- derwilen ongematighe hetten als in- den lichaem des menschen die den scar- 19680[regelnummer] pen coerts heeft onderwilen diepicheit eenre wonden of starcheit der genomen- der medecinen In allen desen gheualt die cramp van alte groter droechten der naturen ende vander verteringe der sub- 19685[regelnummer] stancialiker vuchticheit waer af dat die zenen te zamen loept ende wort cramp \| als parkement of fransijn datmen int viere leyt ende also wort dat leuen der gheesten ouermits den zenen ondergrepen en- 19690[regelnummer] de die doecht die dat leuen regieren soude wordt belet \| alle alsulke cramp ist dat hi lange duert is dodelic waer af men seit int boeke vanden amphorismen die cramp die vanden ellebor coemt is dodelic de- 19695[regelnummer] sen cramp helpt nochtans int begin vrou- wen melc dat warm is ist dattet ghego- ten wort opten muzen vanden kinnebac- ken ende op dat rugbeen al langes ende op den hals ende opten wortelen vanden zenen 19700[regelnummer] Item totten seluen is oec goet laeuwe water mit olyen mit buke wolle van sca- pen ende op die steden der zenen gheleyt ende die derde manier van cramp die van veruultheden coemt die welke den vet- 19705[regelnummer] ten ende den brassers toe coemt dese wort ghenesen mit saluen mit warmen baden ende mit nyesinge ende mit gargarismen dat is als een mensch water of ander wateri- ge of natte dingen inden mont neemt ende 19710[regelnummer] leyt sijn hoeft inden necke ende gorghelt mitter kelen ende spuwet weder wt dat hiet gargarizeren \| dese punten set constantinus ende ist dat den sieken die coerts toe coemt inden cramp so wort hi vanden cramp ge- 19715[regelnummer] nesen Item dair sijn drie specien van cramp als epytestanus dat is wanneer die after-
[Folio 130r]
ste zenen crimpen ende epyotecanus dat is wanneer die voerste zenen bijder borsten crimpen ende thetanus dat is als die voir- 19720[regelnummer] ste zenen ende die afterste crimpen dat hem een mensche gherichten noch ghebughen en kan. In desen drien ne is gheen volcomen cure als van idelheden coemt. Dat xiij. capitel vander gichten. 19725[regelnummer] PAralisis dat is gyecht ende is eenGa naar eindnoot19725 quetsinghe eens deels vandesGa naar eindnoot19726 menschen lichaem mit verminringhe of berouinghe des beroerens of des sins of der beider \| onderwilen coemt si van 19730[regelnummer] couden die dwinghende is \| onderwilen vanden humoren die bestoppenden sijn ende beslutende \| onderwilen vander het- ten die verterende is ende die gheuoe- like zenen te samen treckende is \| onderwi- 19735[regelnummer] le van wonden die ghesneden sijn \| van de- sen saken ende van anderen so wort die ganc des zieliken gheests benomen dat die gheest totten instrumenten des voe- lens ende des beroerens niet ghangen en 19740[regelnummer] mach want waert dat die geuoelike ende die beroerlike zenen bestopt ende ontween gesneden waren so worde tlit onberoerlicGa naar eindnoot19742 ende oeck ongheuoelic Item waer dat sake dat die bestoppinghe niet al vol en waer 19745[regelnummer] ende dat die ganck den gheesten niet al be- nomen en waer so coemter een beuin- ghe van eenre materien diese druct als bouen gheseyt is Die giecht coemt sonder- linge van oueruloedicheden der spisen 19750[regelnummer] ende sonderlinge van veel drancx vanden wel- ken coemt grote winninge der humoren ende ontbindinghe ende daer af coemt van node dan bestoppinge der zenen si coemt oec van couden die de zenen dwingt \| ende 19755[regelnummer] onderwijlen van quaden toeuallen een- re andere suucten als wanneer die min- ste popelzye inder giechten gheeyndt werd Item die giecht is sommels ouer alle tlichaem aen die een zide \| ende on- 19760[regelnummer] derwijlen in enen lede \| of aldus die giecht is die een vniuersael ende die ander perti- culaer die vniuersael is die een side van- den mensche becommert heeft al op ende die perticulaer is die mer een lit vanden 19765[regelnummer] lichaem en becommert als die hant of den arm of den voet of die tonge Item die materi der bestoppinghe vanden zenen die de giecht maect is onderwilen daer die zenen eerst beghinnen ende daer om- 19770[regelnummer] trent gheuoelt hi stupen ende ongheuoe- licheit als int aensicht ende int beghin van- den rugghe bouen ende ist int lit daer die giecht is so lijdt dat lit alleen ende die o- uerste niet als galienus seyt die welke seit 19775[regelnummer] dat hi een plaester af gedaen hadde dat die sophiste op dye hant geleyt hadde ende hi soudet opten hals geleyt hebben vten welken men mercken mach datmen die medecijn verwandelen moet nae dien 19780[regelnummer] dat die stede der suucten is Item die giecht die coemt vander snidinghe der zenen en machmen niet ghenesen ende also is die v- niuersael giecht die in allen is ende sonder- linghe inden ouden daer in wortse cu- 19785[regelnummer] me genesen mer inden iongen so werct die medecijn geringer ende bat Inden eer- sten salmen in aldus sulken sieken bestaen te wercken mit dingen die morwen en- de ontslappen of ontbijnden alsoe wel 19790[regelnummer] binnen als buten \| daer na mit drogende dingen ende die dwingende sijn want waert sake dat si eerst bezichden droghende dinghen die starkelike droechden ende die natste delen verteert waren so sou- 19795[regelnummer] de dat ander te meer ghedicket werden ende daer om moetmen daer beheyndeliken
[Folio 130v]
toe gaen als mit bequameliker suueren- der medecinen van binnen ende die leden buten mit saluen gemorwet ende sullen or- 19800[regelnummer] baren selue ende beuerzijn in wine gheso- den Item veel andere medecinen mach- men soeken in platearum ende in viatico con-Ga naar eindnoot19802 stantini etcetera Dat xiiij. capitel vande passie der oghen 19805[regelnummer] DEn oghen pleecht zericheyt toeGa naar eindnoot19805 te comen onderwilen van buten als van wonden van stof van puluer van roke van couden winde ende van groter hetten van groter claricheit der sonnen van schin- 19810[regelnummer] deringhe eens steens of des gelijcs of van groter donckerheit van quader dye- ten van dronckenscap of van te veel mit vrouwen te wesen alle dese hinderen den ogen vander saken van buten onderwilen 19815[regelnummer] liden si vander saken van binnen als van humoren die te hete te cout te droghe of te vucht sijn Item die eerste ende die voerste zericheit die van binnen coemt is een hete aposteme wassende op twit van- 19820[regelnummer] den oghen van humoren die vloyende sijn totten pupillen ende maken daer een aposteme ende dat geualt van cranckich- eit des oges diet ontfaet ende van ouer- uloedicheit ende scarpicheit der humoren 19825[regelnummer] die daer toe vloyet ende vander herssen ne- derualt ende in alsulken aposteme so hef- fet oghe traendt ende wort root ende die sie- ke geuoelt steecten hetten barninge ende ander zericheit sonderlinge wanneer cole- 19830[regelnummer] ra die sake is so dunct enen mensche dat- tet oghe doerschoten wort Item is dat die coude humoer inder saken is of wijn- dicheit so wert dat oghe bezwaert ende wort des nachts bedraghen ende daer lo- 19835[regelnummer] pen veel humoren wt ende die sijn taye \| ende dese wert meest gepijnt inden vren als fleuma regneert Item ist dattet bloet in- der saken is so worter ioecte geuoelt ende lopinge der tranen ende hetten der tranen als 19840[regelnummer] si wt lopen ende lichte prekelinge meer- re heffinge ende zericheyt int voerhoeft ende meeste inder vren alst bloet regneert Ist sake dat dese siecte van buten coemt so sal die sieke mitten hoefde rusten ende 19845[regelnummer] sal hoge mitten hoefde legghen om die lopinghe der tranen ende hi sal scuwen die blinckinge des lichts ende hi en sal niet lu- de roepen om te scuwen dat sijn gesicht niet ghesceyfelt en werde op dat van- 19850[regelnummer] den arbeyde der stemmen gheen starcke ontbijndinghe en werde inder herssen Men sal coude spise ende licht gheuen die goet te verduwen is op dat die lo- pinghe vanden reume niet ghemeer- 19855[regelnummer] ret en werde ende men sal claer water drincken ende warm want vander na- turen sijns roecs verteert die roken en- de starct die zenen ende saeft die steecten ende die barninge \| ende hi sal orbaren soete 19860[regelnummer] baden die getempert sijn ende alsmen de- se punten hout so en behoefmen gene andere medecinen Item is dat sake dat die zericheit vanden binnensten humoren coemt so salmen die quade humoren pur- 19865[regelnummer] geren anter mit laten of mit bequame- liker purgacien der medecinen ende men sal hem daer in doen saeftinge die dat o- ghe saeftet als roeswater mit vrouwen soch als constantinus seyt Die tranen sal- 19870[regelnummer] men cureren mit dinghen die stempen- de ende dwinghende sijn Int beghin sal- men die zericheit saeftelic wederslaen ende die oec saeftelic maken inden staet ende inder vermeringhe middelbaer- 19875[regelnummer] lic scheyden ende men sal daer dinghen toe doen die verteren ende altoes con-
[Folio 131r]
fortatiue daer mede dat sijn dingen die mede starkende sijn Item ghi sult we- ten dat bijden apostemen vanden oghen 19880[regelnummer] gheen ripende dingen gedaen en sullen werden op dat die substancie des oechs die welke teder is niet verderft en wer- de Item is dat sake dat die materi seer heet is ende die zericheit starck soe en sal- 19885[regelnummer] men geen starke repercussijf leggen reper- cussiue dat sijn dinghen die een seer we- derslaen of doen gaen sitten want die ma- terie mocht wederslagen werden tot ner- uum obticum dat is een holle zeen ende 19890[regelnummer] coemt vander herssen ten oghen ende als die gestopt waer so mocht een mensch blint werden eweliken Lippitudo dat is een passie der ogen die taye ende limic is ende een oueruloedicheit sulker materien 19895[regelnummer] hangende aen den oghebraeuwen van fleumatiger ende melancolioser humoren beghinnende inden hoeken der oghen ma- kende die ogebraeuwen grof ende verkeren- se in lelicheden dese passie verrot die o- 19900[regelnummer] ghebraeuwen ende maect dat vleysch al raeuwe In aldus sulcken lipen oghen sijn dye pupillen ghesont als die glose seyt super leuiticum xxi. mer als die humo- ren neder lopen so werden die lippen van- 19905[regelnummer] den oghen grof van welke lopinge ist dat si lange ende stedeliken duert soe werden die scarpicheit vander pupillen ghelastert ende beteykent die ghene der welker sin hi seyndt totter bekennisse der waerheit 19910[regelnummer] mer die vleyschelike werckinge des le- uens verdonckeret Dat xv. capitel noch een sonderlinge siect der oghen DAer is een ander passie der oghen dieGa naar eindnoot19914 19915[regelnummer] welke wi smet hieten die albugo of pan- nus hiet als constantinus seyt ende wort aldus eerst wert daer een lopinge vander reu- men totten ogen dair obtalmia of coemt dat is een zweringhe ende een aposteme 19920[regelnummer] ende als die qualiken ghescheyden is so blijfter een smit die licht is dat te lesten alst langhe duert een web wert oft een spinweb waer ende wert dicke ende becom- mert bi na alle den appel vanden oghen 19925[regelnummer] ende dat web wast voert in pannum dat is in enen doeke ende dat wert noch dicker ende becommert dat gesicht noch meer want die doeke becommert alle tzwart vanden oghe ende ten lesten wort pannus vnguis 19930[regelnummer] dat is een nagel die noch dicker ende har- der is ende elc van desen is ongheneselic ist dattet veroudt is nochtans salt ghe- scheyden worden nader settinge vander stede ist dattet geset wort bider cristalli- 19935[regelnummer] gher humoren int diepe so ist incurabel een half iaer \| int beghin ist cume te ge- nesen ende ist dattet geset wort onder die coniunctie of oec daer bouen so macht in x. iaren werden ghecureert ende wan- 19940[regelnummer] neer die smette versch is ende cleyn so machment genesen mitten zape van man- cop als constantinus seyt root mancop is he- te inden eersten grade ende droge inden anderen ende daer om heuet macht te dun- 19945[regelnummer] nen ende te drogen Item die philosophen seggen als constantinus seget dattet bloet vten ouersten vanden rechteren vloegel der du- uen of der zwaluen of vander hoppen geto- ghen ende op die versch smet ghedaen al 19950[regelnummer] warme verdrijft die smette ende scoertse machteliken wantet bloet van desen voge- len is seer vierich ende scheydende vander naturen der vogelen vanden welken dat bloet coemt 19955[regelnummer] Dat xvi. capitel noch vander passien des oechs EEn ander lelicheit ende passie pleechtGa naar eindnoot19956
[Folio 131v]
den ogen toe te comen als smettinge van bloede die welke constantinus een korstken vanden bloede hiet wanneert van enigen 19960[regelnummer] geual vloyende ten oghen verdroecht wort in enen korstken het geualt oec wel dattet wt zweet vanden aderen ende van- den arterien ter ogen ende dat daer som- mige zeenken gescoert werden inden 19965[regelnummer] rock diemen coniunctiua hiet ende van toe- uloyende bloede dat wel alsulken lelicheit int oghe coemt aldus sulken gheconge- leerden bloet scheyt dat bloet vander tor- telduuen of van eenre ander duuen als con- 19970[regelnummer] stantinus seyt \| dat selue doet vrouwen sock mit wieroecke ende dat selue doet versche case sonder soute mit honich gemengt ende daer op geleyt Item constantinus settet veel ander experimenten. 19975[regelnummer] Dat xvij. capitel vande lopinge der oghen DIe lopinge der tranen diemen nietGa naar eindnoot19976 keren en mach coemt den oghen toe onderwijlen van saken van buten als van slaen ende van dissolucien der warmer 19980[regelnummer] luchten of van grote dwange der cou- der luchten ende van bitinghe des rokes of van stof of van rukinge des oyuns of des lokes. Item onderwijlen coemt die sake van binnen als van heten humoren of 19985[regelnummer] van couden of van oueruloedicheit der hu- moren van dattet een mensche niet onthou- den en kan om dat die doecht also cranc is van onthoude der herssen ende van starc- heit diet wt drijft ende ist datter hete hu- 19990[regelnummer] moren inder saken sijn so verwarmen die tra- nen die daer vallen dat aensicht ende bar- nent daer om sijn hem hete dingen quaet ende die coude goet \| ende ist dat die humo- ren cout sijn so sijn die ogen wit of donc- 19995[regelnummer] ker ende die tranen sijn oec cout dese en bi- ten dat aensicht niet die coude medecijn is hem quaet ende die warme goet Item tegen die traninghe die van slaen coemt ende van anderen saken die van buten comen 20000[regelnummer] die ouerste boete dair tegen is puur was- se gemengt mit puluer van comijn ghe- warmt ende dat dicwile daer op geleyt de- se plaester verdrijft die zericheit die tra- nen ende die swarticheit \| ende ist mit eenre 20005[regelnummer] wonden so moeter een cirurgijn toe tot- ten anderen saken die van buten comen is genoech badinghe mit laeuwen water also dat die laeuwicheit meer ganghe der coutheyden dan ter warmtheyden ende 20010[regelnummer] ist van lopinge ende van oueruloedicheden der humoren so moetment purgeren so sal- men geuen dyaolbanum mit winen daer wieroeck in gecoect is ende dat ist best in deser saken ende men sal den siecken con- 20015[regelnummer] strictiue leggen inden slape besiden van- den hoefde ende voer dat voerhoeft ende dese dinghen sijn alle goet tegen lopen- de ogen is die sake van hetten of van cou- den constrictiue ende restrictiue dat sijn din- 20020[regelnummer] gen die de humoren dwingen ende bijnden dat si niet lopen en mogen Dat xviij. capitel vant gebreck des gesichts DAt gebreck des ghesichts coemtGa naar eindnoot20023 den ogen toe in meniger manieren 20025[regelnummer] onderwijlen van quader conplexien onder- wilen van corrupcien des roecx die op- climmende is vter magen onderwijlen van- der verstoppinghe der zenen diemen ner- uus obticus hiet die vander herssen int o- 20030[regelnummer] ghe coemt ende van katharacten dair voir af geseyt is van doeken ende van smetten onderwijlen van quader dyeten ende van lan- ger qualen ende van vasten ende van veel yoy- ens ende van veel anderen saken als van ou- 20035[regelnummer] derdom ende deser gelike. Item die saken salmen onderkennen ende ondersoeken of on-
[Folio 132r]
derscheyden na horen properen teyke- nen want ist gebrecke van rokicheyden der magen so en is tghebreck des ghe- 20040[regelnummer] sichts altoes niet \| mer nv ist \| mergen en ist niet na dat een mensche spise ghenomen heeft so wertet gemeerret of geminret mer coemt dat gebreck vander herssen soe ist quaet altoes naden eten ende voir den 20045[regelnummer] eten ende coemtet van verstoptheden der ze- nen vanden oge so is die substanci luch- tende puyr ende claer \| die ander teykenen o- penbaren bi hem seluen Item om dit ge- breck te benemen ist vanden gebreke der 20050[regelnummer] humoren so salmen die humoren suueren ymmer alle tlijf ende thoeft ten voersten daer na salmen medecinen van buten leg- gen diemen in viatico constantini vijnt ende inden anderen boeken van medecinen 20055[regelnummer] Dat xix. capitel vande blintheit. CEcitas dat is blintheyt ende is eenGa naar eindnoot20056 berouinge des ghesichts \| die mensche wort beroeft vanden gesicht onderwij- len om gebrecx wil vanden instrumen- 20060[regelnummer] ten ende dat die pupillen niet te pas en sijn totten leuendigen geest tot dien dattet gesichts geformt wort so behoeftmen daer een betamelike gelikenis des in- struments die den gheest ontfaende is 20065[regelnummer] als bouen geseyt is vanden gesicht libro iij. onderwijlen om die bestoppinge der bin- nenster zenen \| ende ist die zeen diemen ner- uus obticus hiet die welke een stuerin- ge is des sienliken gheests in sinen be- 20070[regelnummer] ghin of int middel of van oueruloedich- eit enigher vleyschelicheit of van ouer- uloedicheden der slimiger humoren wort die zeen altemael bestopt ende die ganc en coemt niet totten pupillen ende aldus coemt 20075[regelnummer] die blintheit int oghe ende onderwijlen co- met van verteringhe der humoren ende der gheesten alsmen sien mach inden ouden der welker ogen eerst donckeren ende li- den gebreck ende ten lesten als die doecht 20080[regelnummer] gebreect vanden sien so wort sijn macht mit allen verderuet onderwijlen coemt die blintheit van saken van buten als ouermits die wondinge der ogen ende om dat die o- gen also seer tranen ende dat mit ghestelic- 20085[regelnummer] heden ende verhardinghe der humoren die daer vergadert werden ende so en kan die pupille den sienliken geest niet te hulpe comen also datter blintheit na coemt o- uermits die haestige verdroginghe der sub- 20090[regelnummer] stancialiker humoren inder pupillen alst on- derwijlen gheualt inden menschen die medecijn genomen hebben of inden ge- nen die gelaten hebben die welke sommi- ge also veel laten dat si blint werden ende 20095[regelnummer] onderwijlen om der scheydinge die haes- telic toecoemt der substancialiger vuch- ticheit des sienliken gheests mit verdro- ghingen alst schijnt inden beere die wel- ke also meere blint wert dat hi een ber- 20100[regelnummer] nende becken aen siet dat seer luchtende is tegen der sonnen wes vierige doecht verderft den roke des oechs mitten cris- talligen humoer ende verteret ende des seluen is die claerheit die welke ongelijc \| dat 20105[regelnummer] gesicht verscheyfelt ende also brenget van node een ewige blintheit Item die blint- heit is die ongheuallichste passie onder alle geuoelike pinen als constantinus seyt want hi en kan niet kennen wit voir 20110[regelnummer] swart noch root voer blaeuwe ende als hi oest sal gaen so gaet hi ten westen ende dair om ist een ongeuallige passi die enen men- sche niet wee en doet ende echter men ge- ue hem den kuere van enen silueren pen- 20115[regelnummer] ninc ende van enen coperen hi sal den sil- ueren kiesen mer als hi toe tasten sal so
[Folio 132v]
neemt hi den coperen voer den silueren ende also wort hi bedrogen ouermits sijn- re blintheit aldus groot is die onsalich- 20120[regelnummer] eit des blinden also dat hi alleen den kin- deren of quaden knechten dien stueren ende leyden sullen onder den voeten werpt mer oec den honden want sal hi ouer een vonder of ouer een brugge gaen hi moet 20125[regelnummer] den honde bat gelouen dan hem seluen Item een blinde man is een arm man want wanneer hi sinen voet op heffen sou- de so stoet hi en tegen den steen of tegen anders wat ende alsoe verkeert ende hi gaet 20130[regelnummer] slaen mit enen stocsken ghens ende her- wert om den rechten wech te vinden ende soe wat dat hi doet dat is hem altoes in twiuelinghe ende altoes ducht hi dattet also niet wesen en soude onderwijlen als 20135[regelnummer] hi waent gedect te sijn so is hi naect ende als hi waent datmens niet en siet so sieten alle man Item onderwijlen siet hi op- waert ten hemel mer hi en mach sijn o- ghen niet mengen mitten hemelschen 20140[regelnummer] licht Item die blijnde pleecht sinen ley- der te slaen ende te stoten mer dat ontgelt hi ten lesten selue al weder want dicwijl la- ten dat kint staen op een brugghe of op een ander sorchlike stat ende gaet lopen ende 20145[regelnummer] daer om is die blinde man een arm men- sche ende als hi opten wege after ghela- ten wort so is hi in groter vresen want hi denct of hi verdrencken mocht of hi denct quamen hem boeuen toe die mochten 20150[regelnummer] meynen dat hi veel ghelts hadde ende moerdenen \| of datten die woluen eten mochten bleue hi des nachts inden vel- de nochtans is die manier der geenre quader die oghen hebben dan die blint 20155[regelnummer] sijn want die oghen sijn vianden ende ro- uers des menscheliken moeds der wel- ker weelden als wi die volgen so ghe- uen wi ons totten alre wreetsten vian- den als die expositoer seyt ouer dat treni 20160[regelnummer] Mijn oghe heeft mine siele beroeft ende is den mensche beter datmen hem sijn o- ghen wt wint ende blint maket dan ogen te hebben ende mit hare smekinge bedro- gen te werden ende verleydt \| als gregorius 20165[regelnummer] seyt Het is di beter scheluwe ten leuen ingegaen dan di is te hebben twe ogen ende geseynt te werden in dat ewige vier Dat xx. capitel van doefheyt SVrditas dat is doefheit of ghe-Ga naar eindnoot20169 20170[regelnummer] breck des horens die welke als constantinus seyt is die doere des ghe- dachts ende het gheualt datmen dat ho- ren altemael verliest ende soe hietet pro- perlick surditas ende dit coemt ouermits 20175[regelnummer] dat die hoerlike zenen verstopt sijn al- soe datter gheen gheluut in comen en kan ende onderwijlen en wert dat horen niet al benomen na dien dat die humoer verminret is ende wort gehieten swaricheit 20180[regelnummer] des horens ende onderwilen is daer geluyt ende tambueringe also dat die sieke waent dat hi bi enen moelen is of bi orgelen ende dat coemt van grouen winde die daer binnen besloten is ende dat geschiet onderwilen 20185[regelnummer] sonder aflaten ende dan ist vander beroef- der saken ende onderwijlen mit aflatinge ende dan comet vander sake die verre is \| ende onderwijlen en wort van buten niet ghehoert om der bestoppinge wil mer 20190[regelnummer] dat horen wort vanden binnensten ver- keert also dat die sieke waent dat hi ghe- hoert wort vanden butensten twelc hi voelt vanden binnensten ende daer na wort dat horen bedrogen in vele andere maniere wort 20195[regelnummer] dat horen des menschen becommert Item onder- wijlen lijdt dat oer zericheit of een aposte-
[Folio 133r]
me ende dat coemt van hetten diet ont- bijnt ende scheydt of van couden diet dwin- get ende ist van hetten die scheydende is 20200[regelnummer] so is die zericheyt scarp die stede wort root die warme dingen sijn hem contrarie ende die coude baten hem ende ist van couden so is die zericheit swaer ende wichtich ende die stede is bleke die couden sijn hem con- 20205[regelnummer] trari ende die warme sijn hem goet \| onderwij- len coemt die zericheit van enen aposte- me die hete ende vucht is ende so volcht daer na totten voerscreuen teykenen star- ke coerts want altoes coemt die coerts 20210[regelnummer] naden aposteme vanden oren mer die se- richeit is minre inden couden apostemen dan inden heten Item onderwijlen blijf- ter een wonde inden oren vanden voer- gaenden apostemen ende dat wort gekent 20215[regelnummer] van zericheit van tintelinge ende van etter datter wt vloyet onderwilen comen dair wormen in die oren van heten humoren die daer binnen vertayt ende onthouden waren Item die teyken of daer wormen in 20220[regelnummer] waren sijn rokinghe ende tintelinghe ende men machse onderwijlen wel sien ist dat- ment oer ter sonnen waert hout onder- wijlen coemt die zericheit van saken van buten als wateren of steenkens die dair 20225[regelnummer] in gecomen waren onderwijlen van sla- uinge des welc teyken is datter bloet wt gaet nochtans gaet daer bloet wt van oueruloedicheden ende datter niet onthou- den en mach werden waer af constanti- 20230[regelnummer] nus seyt Is dat sake dattet bloet hae- steliken wt den oren coemt sonder enighe openbaer sake dat is een teyken datter wat inden hoefde is dat die natuer gaer- ne wt hadde ende daer om moetmen dye 20235[regelnummer] oren van beghin suueren Die ander pas- sien vanden oren soect bouen int derde boeke vanden horen \| ende int vijfte vanden oer daer isser veel gesettet Item die ze- richeit vanden oren is die van hetten ende 20240[regelnummer] sonder aposteme so salmen hem te hulpe comen mit couden dingen ende mit dingen die de hetten veranderen \| men sal die stede besmeren mit roes olye of mit o- lye van vyolen ende mit deser gelike alsul- 20245[regelnummer] ke olye salmen laeuwe inden oren drupen ende men sal nemmermeer coude dingen int ore doen ende coemt die zericheit van couden ende sonder aposteme so salmen ter curen gaen mit warmen diugen die ver-Ga naar eindnoot20249 20250[regelnummer] anderende sijn als mit olyen van bayen mit ruten olye ende mit deser gelike Item is die zericheit van enen heten aposteme so salmen hem eerst toe gaen mit couden ripenden dingen daer mit dinghen die 20255[regelnummer] suueren ende contrari dingen geuen inder medecinen ende als die aposteme ghe- schoert is datter vergadert wert vanden etter soe salment eerst suueren ende daer na heylen het wort ghesuuert mit war- 20260[regelnummer] men wijn die mit honich gemenget is \| ende dat daer in gedaen ende het wort ghe- consolideert dat is toegeheylt mitten puluer van wieroeck ende van mastic ende mit deser gelijc Item ist datter wormen 20265[regelnummer] in sijn soe salmen daer in drupen warm sap van persiken of van alssen ende ander bitter dingen als olye van bitteren amandelen want mit aldus sulken bitteren dingen wer- den die wormen gedoot ende als si veruult 20270[regelnummer] sijn so werden si mitten etter wtgedreuen Item ist datter een steenken in is dat sal- men beheyndeliken wt nemen mit enen subtilen oerlepelken ende en mach dat niet geschien so moetmen in die oren mit war- 20275[regelnummer] men dingen smeren ende men sal den sieken doen pruysten of nyesen of men sal daer
[Folio 133v]
een lose cop op setten Item om doefheit te verdriuen of te minsten te verlichten sijn veel dingen goet die constantinus set mer voir 20280[regelnummer] alle dinc isser balzem goet in gedropen mer die doef geboren is dien en mach- men niet helpen ende die drie iaren duert aen enen ghange machmen qualiken gene- sen Item die tutinghe die van wijnde 20285[regelnummer] coemt die wert genesen mit dingen die den wijnt dunnen als mit dille mit ca- lamenten ende mit berch polleye ende mit de- ser gelijc mit welken cruden men dat oer stouen sal ende so sal die wint gescheyden 20290[regelnummer] werden ende hier mede wort die tutinge genesen Dat xxi. capitel van quaet vleysch dat inde mensche wast POlipus dat is een stinckende vleyschGa naar eindnoot20294 20295[regelnummer] dat inder nazen wasset twelc van oueruloe- digen humoren coemt \| dese passie volcht altoes een vule stanc na ende nochtans en wort die stanck vanden seluen sieken niet ge-Ga naar eindnoot20298 broken om dies wil dat die zeen die daer 20300[regelnummer] rukende is bestopt is want alsulken men- sche en heeft geen onderscheyt tusschen stincken ende ruken \| dese stanck der nazen coemt also wel vander nazen ouermits sommighe humoren die daer vergaderen 20305[regelnummer] wt den hoefde als van polipus Item die groue humoren vloyen totten nazegaten te midswegen vander nazen binnen ende daer van lancheyden des tijts ende ouer- mits werckinge der hetten werden si dair 20310[regelnummer] gedicket ende werden daer verkeert alsoe meer in een vleyschelike substancie ende als die gecorrumpeert is want daer een rokicheit af ghescheyden is ende mitter luchten gemengt wt ademende ende in a- 20315[regelnummer] demende worter een stanck ghemaect ende alsulken siecte hietmen polipus ende onderwijlen valter neder een vuchticheyt totten naeslocken ende daer sal aen bliuen cleuen een spongiose gaticheit ende daer 20320[regelnummer] vervulende sal daer een vretinge maken ende enen stanck ende onderwilen soe maken daer hete humoren ouermits hare scar- picheit puusten inden naeslocken die wel- ke die stede doen zweren ende veruellen al- 20325[regelnummer] so wel vander corrupcien des vleysch ende der humoren als vanden dwange des a- dems \| ende want die herssen niet gepuert en mach werden soe moeter van node stanc comen Item die eerste boete teghen 20330[regelnummer] dese passie is datmen thoeft mit starker ende mit bequamer medecinen zuuert ende datmen dan die lopinghe onderuat daer na sal die sieke warm water mitten naze na hem trecken op dat die humoren die dair 20335[regelnummer] verslijnt leggen gescheyden mogen wer- den Item om die nazen te purgeren sijn goet dese pillen dyacastoree mitten sa- pe van wijnrute ende mit laeuwen wine gesmouten ende inden nazen gedropen Item 20340[regelnummer] om die lopinge te dwingen vander hers- sen totten nazen sijn wonderliken goet coer- nen van witten wieroeck ist datmense dic- wijle neemt Item ist dat polipus gheconfir- meert is ende dat die purgacien voer ge- 20345[regelnummer] gaen sijn ende die stoppende pulueren en- de oec die corrosiue medecinen ende dat de- se al niet en baten soe moetmen daer toe gaen mitter ghiseernen dat is mitten mes- se als die cyrurgijns doen 20350[regelnummer] Dat xxij. capitel vande passie der menschen DIe nazen bloeden dicwijle ende coemtGa naar eindnoot20351 inden mannekens om drierhande sa- ken wil alleen die bloedinge coemt van- der herssen ende dan wortet mit nyesingen 20355[regelnummer] ende mit pruustingen ende mit sweringhe ende steecten vanden voerhoefde of vander le-Ga naar eindnoot20356
[Folio 134r]
ueren ende dan wort die zericheit geuoelt inder rechter side omtrent der leueren ende dan coemt dat bloet vter rechter nazen of van- 20360[regelnummer] der milten ende dan is die zericheyt aen die lufter side ende vloyet dan wt der lufter nazen ende daer om coemt die bloedinge inden wiuen vander moeder ende dan is die se- richeit omtrent den nauel dese vloyinge 20365[regelnummer] is onderwijlen nut ende onderwijlen niet Item inden scarpen coerts ende inder frenesien ende inden dage dat creticus dies is alsoe ple- ghet te comen vander beroeringe der na- turen ende dan is die bloedinge goet want 20370[regelnummer] die lopinge is goet wanneer hi voer den dach wort van alte groter opsiedinge ende hetten des binnenste bloets want ouer- mits sijnre scarpicheyt so openet die a- deren ende maect een lopinge van desen ende 20375[regelnummer] van menighen anderen saken coemt die bloedinge Item ist dat die lopinge coemt totter rechter tijt of van quaden toeuallen so en salmen die lopinge int begin niet stempen op dat crisis niet belet en wert of 20380[regelnummer] op dattet bloet totten anderen steden niet en lope ende op dat die quade toeualle niet qnader en make als versmoringhe ende de-Ga naar eindnoot20382 ser gelike ende waert dat die lopinge alte seer ghemeerret worde ende dat die sieke 20385[regelnummer] starck waer so mochtmen den sieken een luttel laten ende die vterste leden salmen vast binden ende dan dwingende pulue- ren leggen mitten witten vanden eye inden siden vanden hoefde ende op tvoerhoeft 20390[regelnummer] ende int aensicht sprenkelen mit water ende mit edick ende coemt die bloedinge vander leueren so salmen omtrent der leueren loze coppen setten ende comet vander milten so sal- men coppen op der milten setten ende comet 20395[regelnummer] vander moeder so salmen coppen setten op die moeder of op die mammen Dat xxiij. capitel vande stanc des monts DIe stanc vanden monde die coemtGa naar eindnoot20398 onderwijlen van corrupcien der tan- 20400[regelnummer] den of des tantvleysch onderwijlen van sweringen des mondes ende des raex ende onderwijlen datter een vule nest leyt ver- gadert recht beneden der kelen bijder lon- gen of van corrupcien der geesteliker leden 20405[regelnummer] onderwijlen van putrefaccien der humoren die inder magen leggen ende onderwijlen van ongesontheit alle des lichaems als in- den malaetschen der welker adem stinc- kende is ende besmettende \| onderwijlen 20410[regelnummer] coemt dien stanc der spisen als van loke of van oyuyn \| onderwijlen van corrupcien der gheesteliker leden ende van ghemeyn- re corrupcien der humoren die geuenijnt sijn \| dese siecte en machmen niet gene- 20415[regelnummer] sen mer machse wat verschonen mit wel rukende cruden also langhe als die in- den mont dueren ende daer theynden so stincken si weder want die stanc is altoes sonder enich middel \| ende die stanck die 20420[regelnummer] wt der magen coemt die is onderwijlen ende onderwijlen niet want voer den eten is die stanck meerre ende naden eten min- re of niet ende desen stanck machmen ge- nesen mit dingen die de maghe wel su- 20425[regelnummer] ueren ende mit wel rukende cruden ende mit cruden die de maghe starcken In- den eersten salmen die materi die wel- ke de sake is des stancs inden mage ver- duwen \| ende men salse scheyden ende wt 20430[regelnummer] driuen nae den eten dicwijle mit corin- ghe op dat die vilmen vander maghen ghesuuert moghen werden van dier ver- rotter spisen ende men sal drincken goe- den welrukende winen ende eten goe- 20435[regelnummer] de cruden die de maghe starcken \| en- de ist dat die stancke coemt van vuylen
[Folio 134v]
tanden die salmen wt laten trecken en- de coemt hi vanden vuylen tantvleysch so salmen dat wriuen ende suueren mit wi- 20440[regelnummer] ne daer rosen in gesoden sijn of in laeu- wen edick ende oec salmense wriuen mit puluer van wieroeck ende van mastic mit honich gemengt ende wriuen die worte- len vanden tanden daer mede 20445[regelnummer] Dat xxiiij. capitel vande pijn der tanden DOlor dencium dat is tantzweer de-Ga naar eindnoot20446 se coemt onderwijlen van gebreck der magen onderwijlen vanden gebreck der herssen wanneer die coude of die he- 20450[regelnummer] te humoren al sigende die zenen der tan- den venijnden ende verderuen ende maken daer grote zweringe Die tantsweer co- met oec vanden gebreck der magen als van heter humoren die inder magen sijn 20455[regelnummer] van welken humoren wanneer die roke gescheyden wort so climt hi opwaert ter herssen ende daer stuyt hi als tegen enen solre ende sighet goliken neder inden wor- telen vanden tanden quetsende die zeen- 20460[regelnummer] kens vanden tanden ende quetset sonderlin- ge seer ende maecter stanck ende comet van scarpen ende van heten humoren so is die zericheit scarp ende stekende mit roothe- den des aensichts ende mit groter ser- 20465[regelnummer] picheden ende droecheden der kelen mit dorst ende bitterheden des monds ende is die zericheit van couden so is si minre mit swaricheden vanden hoefde mit een lut- tel heffinge vanden aensicht ende mit bleec- 20470[regelnummer] heden mit enen sueren oprispen ende mit onsmakelicheyt des monds Item dye weete die vten hoefde coemt die duert lange sonder enige rustinge want onder- wijlen thien vren of meer ende die vter ma- 20475[regelnummer] gen coemt die duert drie of vier vren ende daer na rust hi daer om die sake des tant- sweers als constantinus seyt sijn vervulinge stanck scoringe doergaetheit beroerin- ghe of waggelinge ende slimichede Item 20480[regelnummer] die tanden werden doergaet ende onder- wijlen gebroken ende si werden onderwi- len verwandelt in gheelre in groenre of in swerter verwen die welke alle comen van verrotter vuchticheden welke vuch- 20485[regelnummer] ticheit vander magen totten ghebijnden der tanden vloyen of vloyet ende opclimt ende is oec die selue sake der ontslappinge ende dat die tanden waggelen ende vallen want die scarpe humoren doerschieten die tan- 20490[regelnummer] den inder wortelen der tanden ende verte- ren dicwijle die tanden ende makense slap dat si waggelende werden waer af dat si die sake sijn dat si vallen ende dat die wor- telen slap werden ende veruulen Item die 20495[regelnummer] wormen wassen inden kiesen van verrotten humoren die daer verrot sijn inden hol- licheden der tanden ende dat wort bekent van iokinghen ende van tintelinge ende dat die doergegheten werden ende datter 20500[regelnummer] stanck wt coemt ende van menich ander ma- niere soect bouen int vijfte boke inden tractaet vanden tanden Item dese sieke passien der tanden ist dat si comen van ge- breke der humoren inder herssen of inder ma- 20505[regelnummer] gen so salmense purgeren mit bequame- liker medecinen ende men sal die tanden dic- wijle wriuen mit dingen die den tanden goet sijn als voer gheseyt is ende constantinus setter gadinge af in sinen boeken die wor- 20510[regelnummer] men werden gedoot mit mirren ende mit o- pio ende ist dat si wagghelen so salmense wriuen mit puluer van mastic ende van wie- roeck ende dat selue doet een gargarismus van gallen ende vander scorssen vander ap- 20515[regelnummer] pelen van garnaten ende van balaustia mit edick bereyt
[Folio 135r]
Dat xxv. capitel vande passie der tonghen LIngua dat is die tonge dese lijdtGa naar eindnoot20518 menigerhande passien \| onderwij- 20520[regelnummer] len coemter die giecht of popelzie in \| ende dan en machse die sieke niet beroeren ende hi en mach niet spreken als constanti- nus seyt wes sake is gebrecke der beroer- liker doecht ouermits den geest die van- 20525[regelnummer] der herssen coemt of het coemt vander zenen der sieliker craften der humoren die daer bestopt is of van enen aposteme of het mach gheuallen vander properre steden onder die tonghe als van quader 20530[regelnummer] complexien der tonghen ende van ongetem- pertheit diese vercoudt geeft of van het- ten of van droecheden of van enigher humoren onderwijlen crijcht die tonge wel apostemen ende dan heft si \| ende die 20535[regelnummer] sprake wort becommert \| ende onderwijlen wert si ontslapt van natter humoren en- de onderwijlen wort gheweyct of mor- we gemaect die zeen vander tongen ende wort alte weeke ende morwe ende daer om 20540[regelnummer] so en mach die sieke niet spreken onder- wijlen wort die tonge te samen getogen ende gerimpelt vander humoren die alte he- te ende alte droge is ende dan wort die spra- ke mit allen benomen ende onderwijlen wort 20545[regelnummer] si gequetst van quaden vlceren ende puus- ten dan mach die sieke qualiken spreken ende qualiken smaken Item al is dat sake dat die tonge ya die substanci der tongen ge- sont is ende dat si gheen smetken en he- 20550[regelnummer] uet nochtans wort si wel becommert in horen spreken vander zenen die vander herssen coemt als die bestopt wort onderwijlen ver- liest een mensche die sprake van verloren ge- dacht als in frenesi in welcker zuucten 20555[regelnummer] die sieke niet en gebruuct ymaginaci me- mori of verstant ende daer om en ist gheen wonder dat hi die sprake verliest die welke een instrument is der reden soect bouen int v. boeke vander gesonder ende vaster tongen 20560[regelnummer] Dat xxvi. capitel van heescheit RAucedo dat is heescheit dese coemtGa naar eindnoot20561 menichsins want si coemt van droech- eyden of van vuchticheden of van gebrec- kelicheit der gheesten ende der craften van 20565[regelnummer] droecheyden geuallet twiuoudelic anter die droecheit maect een ongelikicheyt of si dwingt ende bijnt die wegen want wan- neer vander droecheit die arterie versarpt wort ende ongelikicheit vander zerpicheit 20570[regelnummer] ende vander onghelikicheit heescheit so volchter gebreck der stemmen na Item vander droecheit die de pipen der longen dwin- get so volcht elc vanden voerscreuen ende van- der vuchticheit geuallet oec twiuoude- 20575[regelnummer] lic anter vander vuchticheit die daer inden vaten gehouden is ende sonderlinge inden bloede of van fleumen drupende vanden o- uersten want een oueruloedich bloet steect die aderen wt waer af dat die toepaden ge- 20580[regelnummer] engt werden ende so volchter heescheyt der stemmen mede ende also oec die fleume neder- gaende inden pipen der longhen werct ende maect gebreck der stemmen Item die stemme wort oec becommert vanden ghebreke des 20585[regelnummer] gheests ende der doechden twelke open- baert want sijn crafte wort volbracht van- den gheest ende vander doecht ende ist van droecheyden so wortet bekent van droegen hoest van desen ende van menighen anderen 20590[regelnummer] saken coemt die hoest die welke die stem- me becommert of die heescheit wort be- kent van stekingen inder borsten oft van doer- nen gemaect waer ende oec van magher- heit des hals ende van alle den lichaem 20595[regelnummer] ende alst bloet inder saken is dat be- kennen wij vander hoest die een lut-
[Folio 135v]
tel gevuchticht is mit rootheyden des aensichts ende dat die aderen gheheuen sijn ende bij dat die mont soet is ende als 20600[regelnummer] die fleume inder saken is dat bekennen wi vander hoest die een luttel ghevuch- ticht is ende bi onsmakelicheit des mon- des ende bi dien datter oueruloedicheyt des spekels is ende wi bekennen oec ghe- 20605[regelnummer] breckelicheit der gheesten te wesen inder saken van cranckicheit ende van verteringe alle des lichaems ende als daer stanc voer gaet of van vastinge ende van buuceuel ende van allen dingen die dat lichaem verte- 20610[regelnummer] ren Item is dat sake dat dese heescheyt coemt van droecheyden ende van hetten so sal hem die sieke wachten van gesouten dinghen die heet sijn ende droge gesoden ende gebraden hi sal oerbaren die getem- 20615[regelnummer] pertlic cout ende vucht sijn of middelbaer- lic hete ende coemt dese passie vanden bloe- de so salmen bloet laten ter aderen ende coemt si van fleumen so salmen purga- cien geuen ean opiaten die welcke nootGa naar eindnoot20619 20620[regelnummer] sijn in couder saken ende coemt si van ghe- breck der gheesten so salmen hem te hul- pe comen mit dinghen die conforteren en- de weder craft geuen die selue is die cu- re der heescheit in plateario ende in constantino 20625[regelnummer] Dat xxvij. capitel vande squinanci ende wor- ghinge der stroten SQuinancia is een aposteme inder ke-Ga naar eindnoot20627 len ende is een smoringe der stroten ende coemt van enen aposteme inder stroten van- 20630[regelnummer] den welken sijn drie species in die eerste specie wort alle die materi vergadert bin- nen in enen balschem binnen tracheam ar- teriam ende ysophagum ende wat trachea ar- teria is ende ysophagum dat is voer geseit 20635[regelnummer] dat sijn die pipen daer die spisen ende dranc doer gaen ende dese aposteme wort be- kent van groter zericheit die inder kelen is ende datmen daer geen heffinge buten en siet ende al luuctmen den mont op soe 20640[regelnummer] en sietmen nochtans geen drijntinghe binnen ende het wort oec bekent van enen coertse diemen hiet cathucasina ende van gebreck der stemmen ende vander wisinge des sieken si en mogen niet swelgen \| ende dese 20645[regelnummer] specie is incurabel dat is ongheneselic dese passie doot dicwijle den mensch op- ten eersten dach Die ander specie squi- nancia is wanneer daer minre materi in vergadert van binnen ende meerre buten 20650[regelnummer] ende heeft alle die teyken die deerste had mer saefter ende minre ende daer openbaert een heffinge buten ende dese speci mach- men cume ghenesen \| die derde speci is wanneer alle die materie buten vergadert 20655[regelnummer] wort ende dese hiet sinancia wes teykenen sijn grote drijntinge van buten ende die se- richeit is cleyn ende die sieke heeft den sa- ge gehadt \| ende hi mach sinen adem wel wt ende in halen ende dese specie en doot niet 20660[regelnummer] ten waer dat die heffinge inwaert toge dese passie coemt principaliken vanden bloede ander weruen vanden fleumen ende van- der melancolien ende nymmermeer vander colera \| dese saken werden bekent bi desen 20665[regelnummer] teykenen Die eerste cure deser passien is wt treckinge des bloets ende des een groot deel vander hoeft ader ende nae van onder der tongen ende men sal den sieken doen nyesen ende setten hem coppen inden hals ende in- 20670[regelnummer] den scouderen daer na salmen daer dingen op leggen die saeften ripen ende suueren soect bouen libro v. vander stroten Dat xxviij. capitel vande swaricheyt des a- dems 20675[regelnummer] DIe swaricheyt des adems wt en-Ga naar eindnoot20675 de oeck in te laten ghaen die hiet
[Folio 136r]
asma of dyasma ende coemt van tweerhan- de saken als van droecheyden die daer dwingende is want wanneer dye longen 20680[regelnummer] niet vryliken ghewijdt ende ghenauwet en mach werden daer coemt asma af dat is corten adem of onderwijlen wort dat be- roeren der longen becommert vander hu- moren want wanneer dair oueruloedich- 20685[regelnummer] eit der humoren int ouerste vander longen leyt so en mach haer die longen niet vryli- ken beroeren noch gebreyt werden of genauwet ende dat is een specie vanden corten adem diemen sangwisugium hiet 20690[regelnummer] dat is een bloetzukinke van sangwisu-Ga naar eindnoot20690 ga twelc een echel is inden water want mit gewelt trect si die lucht na hair om dat hert te vercoelen Item onderwijlen o- ueruloyt daer humoren inden pipen vander 20695[regelnummer] longen ende wanneer die humoer dan dair tusschen is so en mach die longen niet ge- engt werden ende onderwijlen oueruloyter humoren binnen ende buten daer si oec haren rumen ganc niet af en mach hebben en- 20700[regelnummer] de dan ist die specie diemen orchona hiet dat is geest der rechticheit want die sie- ke arbeyt effen gelijc inden adem in ende wt te halen ende aldus sijn daer die speci- en vanden corten adem na drien settingen 20705[regelnummer] der humoren ende ist van droecheyden en- de van hetten so salmen hem toegaen mit saluen ende mit electuarien ende mit couden syropen ende also verkeert Dat xxix. capitel vande passien vallende in- 20710[regelnummer] den spekel INden spekel geuallen oec passienGa naar eindnoot20711 alst schijnt inden genen die gebreck op- ter leueren hebben inden welken dat spe- kel etterich is ende groenachtich ende inden 20715[regelnummer] genen die bloet spuwen Empyma dat is een passie wanneer datmen etter wt reexende ende dat geualt in reumatigen saken als in quader leueren in quader longen ende in anderen apostemen der borsten of 20720[regelnummer] der magen ende dit geschiet in deser manie- ren als die humoer neder druupt vanden ouersten inder longen ende so wort die lon- gen wederslaghen ende vanden wederslaen wort si gequetst ende van dier quetsinge 20725[regelnummer] coemt dat etter of so wort die longen ge- ulcereert of dat die humoer neder driuen- de is tot eniger stede wort daer tot enen aposteme vergadert ende daer wort hi ver- wandelt in etter welke etter mitter crach- 20730[regelnummer] te der naturen of der quader toeuallen in etter geresolueert wert also geydelt ende nochtans en wort een ygelic niet emp- toycus gehieten die bloet spuwet \| pleu- retici dat sijn die enen aposteme opter le- 20735[regelnummer] ueren hebben dese spuwen etter ende noch veel andere ende nochtans en sijn si niet emp- toyci mer die gene die besmet sijn inder longen ende die mit etteriger humoren cor- rumpeert sijn der welker teyken sijn dese spe- 20740[regelnummer] kel dat vol etters is \| magerheit des li- chaems cleynicheit des hals ende hoestin- ge mit zwaricheden des ademens ende wan- neer dat aensicht gedronten is ende dat een die ringe vanden ogen wee doen emoptoy-Ga naar eindnoot20744 20745[regelnummer] ci dat sijn die gene die bloet ten monde wt spuwen dat geualt bi openinge eniger aderen bi veelheit der humoren ende bi ha- re rokicheit ende biden ouerganc der het- ten want als die hetcen die zweetgatenGa naar eindnoot20749 20750[regelnummer] opent dat bloet dat daer af wt gaet dat is claer puer ende luttel ende sonder pijn des sieken ende die adem wort hete ge- uoelt ende vanden anderen leden we- deruloyet totten monde als vander 20755[regelnummer] herssen ende dan is dat aensichte mit rootheden ende drintinghe der oghen
[Folio 136v]
onderwilen vander longhen ende dan ist bloet al scumich mit hoestinghen ende mit zericheyden der lufter mammen ende also 20760[regelnummer] vanden anderen leden inden welken san- gwis colericus bouen gaet twelc mitter cracht der naturen ten monde wtgeseynt wert ende gezuuert ende die eerste passie als die etterige spuwinge wort ghene- 20765[regelnummer] sen mit dinghen die gescheyden sijn ende suuerende ende afwisschende ende die ander passie als der gheenre die bloet spuwen wert genesen mit dinghen die suueren- de sijn ende mit dwinghender medecinen 20770[regelnummer] als in viatico gehouden wort. Dat xxx. capitel vande teringhe PTisis is verteringe der natuerlikerGa naar eindnoot20772 humoren comende vten vlceren der lon- ghen ende wort onderwijlen van reumen die 20775[regelnummer] vander herssen neder druupt opter lon- gen welke drupinge die longen quetst alst lange geschiet ghelikerwijs dat die droppinge vanden huzen een gat maect in enen harden steen ende die theringe 20780[regelnummer] coemt oec van dat die substanci der longen also seer droge wort die welke als si al- so ghedorret is so wortse schier ghe- schoert \| ende oec coemt die theringe van- den bloede als wanneer enige ader ge- 20785[regelnummer] scoert wort inder longhen alsulck bloet wort onderwilen in etter verkeert ende dat bloet venijnt ende vlcereert die longhen waer af dat ypocras seyt vten bloede vten spuwe coemt ptisis ende die lopinge etcetera 20790[regelnummer] ende vander vlceracien der longen wort al- le dat lichaem verteert \| eerst ouermits sijnre breydinghe vanden butensten so trect si die lucht na haer welke lucht si voert dient der hetten totter saeftinge 20795[regelnummer] sijnre ingeborenre hetten welke longen wanneer dat si gequetst wort of gheulce- reert om tgheuoelen haerre poperreGa naar eindnoot20797 quetsinge doet si haer beroeren daer toe noch si en wort niet breet ghemaect na 20800[regelnummer] hare behoerten waer af dat si der herten luchten ghenoech niet gheuen en mach also dat die hetten alleyncsken ontsteken wort ende also wort dat lichaem alleyncs- ken verteert Item die coertse diemen e- 20805[regelnummer] thica hiet volcht ptisim na welke coert- se verteert die vrye vuchticheit des li- chaems want alle ptisicus is ethicus mer niet verkeert ende aldus sulcken passie en is niet lichtelic te ghenesen \| ende constantinus set 20810[regelnummer] die reden waer om \| alle wonden wor- den swaerlic genesen ten si datse gesu- uert wert ende die sweer vander longen en mach niet ghesuuert werden dan mitten hoest ende die hoest en laet een wonde niet 20815[regelnummer] sluten want die hoest maectse wijt ende o- pentse waer af dat si vastelic meer vul- nissen tot hoer in neemt ende vergadertse ende wanneer si een deel vergadert ende een deel suuert so is die aposteme ongene- 20820[regelnummer] selic wanneert also omgaet daer om die ptisim wil genesen die sal die wonde van- der longen eerst ghenesen eer si bestaet te vulen Item dit sijn die teyken van pti- sis die geconfirmeert is \| die hetten is al- 20825[regelnummer] toes traech inden palmen vander hant ende vanden voeten een scarpe rodicheit inden kinnebacken mit magherheyden op- geblasen dorst mit zerpicheyden der ton- gen subtilicheit des hals verteringe alle 20830[regelnummer] des lichaems dwanc of bijndinghe der naghelen ende der vterster leden hollich- eit omtrent den rinck der oghen \| weete der lufter scouderen totten ouersten vanden arme vallinghe des haers ende dat teyken 20835[regelnummer] is den doot naeste als die stinckende spe- kel ende venijnt ende dat die adem meer
[Folio 137r]
stinct dan hi pleecht beteykent dat alle die substanci der longen gecorrumpeert is dien mensche salmen voeden mit dye- 20840[regelnummer] ten dye vercoelt ende heylt ende wederuoedt ende starket men sal hem geuen die middel- baer cout sijn ende die de hetten des coerts saeftigen \| men sal hem den buke solueren mit dingen die middelbaren camerganc 20845[regelnummer] maken mer ymmer niet te seer \| want qua- me die lopinge so quaem die doot ende tleuen ghinge en wech als egidius seyt Hem sijn goet dingen die vuchtigen en- de die de humoren die daer verteert sijn 20850[regelnummer] weder starken Dat xxxi. capitel van hartuanck TRemor of cardiaca passio dat is be-Ga naar eindnoot20852 uinge of hertuanc want dese pas- sie begint vanden gebreck des herten dic- 20855[regelnummer] wijle \| dese cardiaca passio is tweerhan- de als dyaforetica dat is dat si die zweet- gaten openende is want si veruolcht die openinghe der zweetgaten Die ander hiet beuende want ouermits eenrehan- 20860[regelnummer] de beuinghe wort die beroeringe des herten geuoelt dyaforetica is een hete sake ende een ongetempertheit der het- ten bijden geesteliken leden omtrent der borsten waer af dat die zweetgaten ge- 20865[regelnummer] opent werden \| die humoren ende die roken werden gescheyden welke roke wtgaen- de biden sweetgaten wort ghedicket in swete ende van alsulken stedigen sweet co- met water of ethica passio ende alsulcke 20870[regelnummer] sieken van ghebreck der doechden of der crachten beswimen dicwijle \| cardiaca passio die benende is coemt onderwilen vanGa naar eindnoot20872 couden saken onderwilen van melancolien ende onderwijlen van fleumen want wanneer 20875[regelnummer] alsulken humoer oueruloyende is inder longen soe bedruct si wel onderwilen die substanci des herten waer af die rechte ganck des herten becommert wort ende die aderen werden bestopt biden wel- 20880[regelnummer] ken die leuendighe gheest lopende is ende alsulke saken brengen een haestighe versmoringhe ende daer om hiet alsulcken passie beuende \| want ist dattu die hant houtste op thert du en sulstes niet voelen 20885[regelnummer] betameliken breet werden of slaen mer alleen een luttelken ende cleynlicken be- roert werden mit eenrehande beuinge onderwilen is die passie mit enen tragen coerts \| onderwijlen mit enen starcken 20890[regelnummer] koerts ende dan is die vrese meest \| on- derwijlen is si sonder coerts onderwij- len is die melancolie in die sake ende dye vallen in een passie diemen phyaldes hiet \| onderwijlen valt si vanden ghe- 20895[regelnummer] breck der leueren van welcker leueren der herten niet voetsels gheseynt en wert waer af dattet hert ghebreck lijdt ende wort vercranct als constantinus seyt onderwijlen valt die passie van quader 20900[regelnummer] disposicien der andere leden van welker aenbindinghe dat herte dicwijle liden moet als wanneer een deerlic roke of een quade humoer ouer geseynt wert vander herssen of vander maghen tot- 20905[regelnummer] ter herten waer af dat dan die substan- ci des herten ghequetst werdet ende ge- breect ende wort belast \| ende daer om gheualt alsulken sieken beuinghe des herten van scarpicheit des rokes of der 20910[regelnummer] materien die daer steect of prekelt dye substanci des herten waer af dat in hem beuinghe coemt ende hem gheualt dorst om die nauwicheit des herten \| ende om dattet ghedruct wert ende om die groot- 20915[regelnummer] heit der hetten waer af dat coemt droech- eyt \| dorste \| suchtinghe \| hoghen adem
[Folio 137v]
want dat hert arbeyt om die lucht nae hem te trecken wantet hem niet breyden en mach het gheualt oec van melancolio- 20920[regelnummer] ser fumen dat is roke die den geest be- droeuende is inder droecheyt het geualt oec vetticheit want die natuerlike hetten gebreecter ende daer af coemt traecheyt van gebrecs wegen ende van cranckicheyt 20925[regelnummer] des herten ende der geesten ende daer ghe- ualt beswiminge diemen pascuacio hiet ende dat coemt onderwijlen van toeuallen der sielen als van anxt die dat hert also seer bijndt onderwijlen van alte groter blij- 20930[regelnummer] scap of van gramscap die dat hert alsoe wijt maect ende die de geesten wt laet wa- semen ende ontbijntse onderwijlen geual- let van toeuallen des lichaems als van quader complexien ende van alte grote ver- 20935[regelnummer] vullinge of van alte grote ydelinge van verstoptheyden der aderen ende vanden dwan- ge der gheesten \| onderwilen van alte veel sweets van deser beswiminge lopen dye luden wel in haren haesteliken doot wan- 20940[regelnummer] neer die hol ader bestoppet is bijder wel- ker dat bloet ende die leuendige geest tot- ter herten gedragen wort of dattet toe- pat bestoppet is biden welken die longen die coude lucht pleecht te gripen ende 20945[regelnummer] van haer die oueruloedigen roke af te doen of en wech \| onderwijlen oec van druc- kinge der maghen die alte seer veruult is In allen desen perticulen is dat dye homoer inder saken is so salmen conforta- 20950[regelnummer] tiuen geuen dat sijn dingen die den men- sche starc maken ende die den gheest weder vuncken ende vernuwen Item ist van alte gro- ten vloyinge of lopinge des buucs of van alte groten sweten so salmen die lo- 20955[regelnummer] pinghe onderuatten ende men sal den sweet verdrucken ende ist van alte groter veruullinge so salmen die mage ydelen Item tegen die beuinghe des herten salmen dinghen gheuen die conforte- 20960[regelnummer] rende sijn als dyamargariton ende elec- tuarien of medecinen mit welken confor- tatiuen men gout doen sal ende muscus ende peerlen ende beenre vten herte des hir- ten lignum aloes ende spodium ende deser 20965[regelnummer] gelijc alle dese dingen sijn goet tegen den hartuanc ende tegen beswiminghe ende te- ghen ander passien des herten etcetera son- derlinge wanneer si gheuallen sonder coerts mer in heten coertsen en salmen- 20970[regelnummer] se niet gheuen Dat xxxij. capitel vander coertsen FEbris dat is coerts dese valt en-Ga naar eindnoot20972 de coemt van onghetempertheyt des herten want als constantinus seyt Febris 20975[regelnummer] is een hetten die niet natuerlic en is wt- comende vander herten geuangen tot al- le den leden des lichaems scadende der werckinghe ende belettende Item ypo- cras seyt oec inder epydimien Febris of 20980[regelnummer] die saghe is een hetten die wt den lope der naturen gaet hinderende in horen wercken Item auicenna seyt aldus Die coertse is een hetten van buten of een vreem- de hetten inder herten gehouden gaen- 20985[regelnummer] de voert van hem ouermits den ghees- ten ende ouermits den bloede biden ade- ren ende biden arterien in alle tlichaem ende wort onsteken mit eenre vlammen die welke deert den natuerliken wercken 20990[regelnummer] Item die coerts als ypocras tuycht is een fleume voertgaende vander borsten in alle tlichaem Item die coertse wort di- uers gemaect drie sins na drien dinghen bijden welken dat menschelike lichaem 20995[regelnummer] ghemaect wort het wort ghemaect wt subtilen dingen als wt vuchten ghees-
[Folio 138r]
ten ende wt humoren ende vasten dichten li- chamen ende vten leden Ende die eerste coerts is wanneer die gheesten ongetem- 21000[regelnummer] pert werden inder hetten ende dese hiet ef- fimera \| die ander inden humoren ende dese hiet putrida Die derde die welke ghe- ualt in vasten dichten leden ende dese hiet ethica ende die coerts diemen effimera 21005[regelnummer] hiet is gelijc den warmen wijnde want een vat gheuullet mit hetten dat moet warm werden dat selue doet oec een geest die ver- warmt is bijder herten ende ouer alle tlich- aem ende die coerts diemen putrida hiet 21010[regelnummer] is gelijc den warmen water want alsmen een cout vat vullet mit warmen water dat water verwarmt dat vat ouermits sijnre hetten alsoe doen die humoren die ver- warmt sijn verwarmen tlichaem ende al- 21015[regelnummer] le die leden ende die coerts diemen ethi- ca hiet is te geliken enen warmen va- te dat vol couts waters is want dat cout water wort warm van dien warmen vate also doet dese coerts diemen ethica hiet 21020[regelnummer] want hi gewortelt is inden leden soe ver- warmt hi thert ende die ander humoren des lichaems ongetempert hi ende verwandeltse Dat xxxiij. capitel vande simpele coertse EFfimera febris dese wort gheseitGa naar eindnoot21024 21025[regelnummer] van effimeron dat is simpel of slech- te want dese coerts coemt van ongetem- pertheyden die welke wort in eenre sub- tijlre substancien als inden geest of als ysa- ac seyt int boeke der coertsen \| effimera 21030[regelnummer] coemt van effimeron een groot lelic dier want die mensche sterft inden seluen dage van desen coerts ende hi hietet dier belua dat meyn ic dat die doot is of men seyt wel op anderen steden belua marina dat is 21035[regelnummer] wonder of een groot visch inder zee of effimera wort gehieten hetten van enen daghe want sijn hetten duert selden lan- gher dan enen dach \| want hi die men- sche doet steruen rasch naden eersten dach 21040[regelnummer] of hi keert in enen coerts diemen putri- da hiet of ethica als constantinus ende ysaac seg- gen \| dese coerts coemt van saken van bin- nen ende van buten van buten coemt hi twe sius als van couden ende van hetten van cou-Ga naar eindnoot21044 21045[regelnummer] den als wanneer die sweetgateren open sijn ende datter dan een coude lucht van buten coemt haesteliken ende sluter die warme roke binnen ende als die hetten al- so binnen vergadert blijft so coemter af een 21050[regelnummer] ongetempertheit des herten Item on- derwijlen geuallet van hetten ende van on- getempertheit der luchten of der sonnen ende onderwijlen wort die geest der sielen ongetempert vanden wederslach der ra- 21055[regelnummer] dien ende om die coppelinge der gheesten ende der humoren so wort die mensch alte- mael ongetempert vander binnenster sa- ken onderwijlen van hetten der geesten ende der humoren wort die complexi des 21060[regelnummer] menschen mit enighen geual verkeert als van alte groten arbeyde die voer ge- weest hadde of van alte groter stedich- eit der hetten ende der ander humoren van welker stedeliker gewoenten die hetten 21065[regelnummer] ontsteken wort dicwijl ende daer coemt dan af febris effymera Item dese specie van coertsen crijcht een alre lichtelijcste ende hi is quaetste te genesen want hi is seer vreselic ende swaer wanneer hi verwandelt 21070[regelnummer] wert in putridam ende in ethicam dese ghe- ualt sonderlinghe vanden apostemen die onder den armen coemt of inden liesschen die wi clieren ghemeynliken hieten \| die medici hietent bubones want inden am- 21075[regelnummer] phorismen wort geseyt dat in alsulken a- postemen alle coertsen sijn sonder effime-
[Folio 138v]
ra alleen etcetera Die teykenen van desen sijn dat haer vrijn niet veel en scheelt vander ghesonder vrinen ende een weynich hete 21080[regelnummer] ende wat subtijl \| die pols snel ende hardt ende altoes duerende niet veel gaende van- den getemperden pols mer die ander doechden ende appetiten ende die willige beroeringhe werden luttel verkeert \| dese 21085[regelnummer] coerts wort lichtelic genesen ist dat die sieke goede dyeten hout ende hem wacht van dinghen die hem quaet sijn Dat xliij. capitel van verloren appetijt der magenGa naar eindnoot21088 EThica febris is die quetste die vas-Ga naar eindnoot21089 21090[regelnummer] te ende die dichte leden \| onderwij- len is ethica febris een suuct bi hair sel- uen \| onderwijlen om een ander suucte wort hi sieck bi hem seluen \| onderwilen van spisen ende van dranck die alte heet sijn \| on- 21095[regelnummer] derwijlen om alte veel arbeyts van stu- deren of van waken ende deser gelike van- den welken die gheest der sielen verwarmt wort ende daer om wort oec verwarmt dye gheest des leuens ende also wort die na- 21100[regelnummer] tuerlike vuchticheit verhet ende gemin- ret ende daer af coemt ethica onderwilen coemt hi oec wel van eenre ander suuc- ten als van effimera ende van putrida in- terpolata of acuta febre \| ende oec om enen 21105[regelnummer] heten aposteme \| het geualt onderwij- len dat die effimera febris den derden dach bouen gaet wesende in eenre ge- daenten ende inder huut des sieken open- baert eenrehande donckerheit ende een 21110[regelnummer] ghelicheyt ende een verteringhe ende so wert die effimera verkeert in ethicam ende sonderlinghe die effimera die van ar- moeden coemt of van toerne of van droef- heyden of van studeringhe of van wa- 21115[regelnummer] ken ouer mate of ouer tijt ende van desen gheliken ende die natuerlike hetten maect die leden warm ende maectse droghe om des scarps coertsen wil \| want hi maect dat bloet hete ende verteert die substancia- 21120[regelnummer] lighe vuchticheit ende onderwijlen wort dat bloet ghedunnet ende daer en is dan gheen bequaem voetsel der leden waer af dat die verteringhe coemt gheliker- wijs als in enen boem dye verdroecht 21125[regelnummer] wert van hetten ende van droechten dye de vuchticheit der luchten inden somer verteert of van afhalinge des voetsels alst geualt inden winter als die bladeren val- len vander corrupcien des voetsels ende 21130[regelnummer] wanneer daer wort aftreckinghe des voetsels om die onmoghentheit der na- turen die spise te verduwen ende die leden weder te starken die haer macht verlo- ren hadden alst gheualt inden ouden wan- 21135[regelnummer] neer die vreemde hetten den lichaem bo- uen gaet verdrogende die substanciali- ke vuchticheit verderuet ende verteert twelc pleecht te geuallen in ethica die van scar- pen coerts coemt of vanden toeuallen der sie- 21140[regelnummer] len wanneer dat bloet datter geuoedt sou- de werden die wortelige leden verwandelt van hare soeticheit ende smake alst geualt vanden langen apostemen die dat lichaem ver- hetten ende verteren die van ethica febris sijn 21145[regelnummer] Int gemeyn sijn dese teykenen als coert- se hinderlike hetten die ghelijc is in elken deel des lichaems Dat ander teyken is tra- ge hetten ende niet stekende als of die sie- ken geen coerts en hadden Dat derde 21150[regelnummer] teyken is dat haer hetten doncker is of lo- dich of geel Dat vierde teyken is dat hoir lichamen sijn zerp ende die ogen hol wtseyn- dende een droge leepicheit vanden ogen want haer voedende vuchticheit is hem af ge- 21155[regelnummer] haelt Item die perticulaer teyken sijn diuers of menigerhande na diuerschen specien
[Folio 139r]
des coertsen die speci wort diueers ge- maect naden diuerschen vuchticheden Auicenna seyt datter vier vuchticheden 21160[regelnummer] sijn Die eerste is inden eynden der cleyn- re aderen die van onder ingaende sijn dat wesen der geliker leden ende wanneer de- se vuchticheit ontsteken wert so wert si febris putrida ende niet ethica mer lich- 21165[regelnummer] telijck maect si ethicam die ander vuchtich- eit is die inden zweetgateren der gheli- ker leden is als die douwe want hi wort douwe gehieten vanden auctoren ende als dese bouen ontsteken wort so wort si pro- 21170[regelnummer] perlic die eerste speci van ethica Die der- de vuchticheit is die verkeert is mitter werckinge der geliker leden vanden deel der naturen ende der complexien dier leden ende staet inden stat der verlorenre ende daer 21175[regelnummer] om so hiet si vanden auctoren causalium ende wanneer dese bouen ontfengt wort so coemter af die ander speci van ethica en- de daer is die vierde vuchticheit die al- le die leden te gader bijnt ende is vander 21180[regelnummer] spermatigher vuchticheit ende dese hiet glutinum percium dat is dat si die leden te samen lijmt die welke als si verteert wert en wortse niet weder gemaect \| ende dese brengt die derde speci van ethica in \| dye 21185[regelnummer] welke oncurabel is dat is dat si onghe- neselic is \| want waer dat sake datmen de- se vuchticheit weder vermaken mocht of vernuwen so soude een wederomganc werden vander outheit totter ioecht een 21190[regelnummer] out man soude dan weder ionc werden als auicenna seyt Item die eerste speci als ysaac seyt int boeke vanden coertsen is licht totter cuur mer swaer totter ken- ninge Mer ist dat die hetten gemeerret 21195[regelnummer] wert ende dat die vuchticheit verdroecht wert so wort die naeste vuchticheit dat een lubbe is die ander speci ende is lich- ter teken ende swaerre te genesen ende wan- neer die hetten also seer ontsteken wert 21200[regelnummer] dat si die vuchticheit droecht die de le- den te samen hangt ende bijndt so worter die derde speci die licht te kennen is \| mer onmogelic te genesen. inder eerster spe- cien mitten gemeynen teykenen wort die 21205[regelnummer] hetten vermeerret voer den eten Inder ander specien naden eten wort die het- ten meest geuoelt mer in die derde spe- cie alre meest wes sake ysaac bewijst int boeke vanden coertsen segghende \| die 21210[regelnummer] vuchticheit der spisen is contrari der on- materialiker hetten want die smoertse onderwijlen altemael als in dye eerste specie die welke cranck is ende daer om die hetten is voer den eten meest Item ist 21215[regelnummer] dat die vuchticheit die hetten niet gesmoren en kan so sal te minsten die hetten die van binnen ontslaep is gheworden ontwect werden bi sinen contrari ende dat vliende con- trari gaet wt totten vtersten leden gelijc 21220[regelnummer] als geworpen wert cout water op leuen- de calke dat niet gelescht en is \| die der- de specie als ysaac seyt die is den sin o- penbaer want dat aensicht wort verwan- delt in eenre donckere verwen om der sub- 21225[regelnummer] tijlre vuchticheit wil die daer ghedroe- get is ende om dat ghebreck der machten Die naslocken sijn subtijl ende scarp die o- ghen hol die slapen vanden hoefde ser- pe want als die vuchticheit verteert is 21230[regelnummer] so openbaerter een zerpicheit der been- re ende tveruolch mitten beroeren der oech- braeuwen ende der wijnbraeuwen wort swaer om die droecheyt der ogen \| want sonder wil sluten si die oghen of si be- 21235[regelnummer] swaert waren vanden slape om gebrecs wil der craften ende si sijn cout ende dro-
[Folio 139v]
ghe inden tasten mer ouer een wile wert die meerre hetten ontsteken ende alsmen- se ondect so schinen si gheen darmen te 21240[regelnummer] hebben ende int tasten sijn si oft tafelen wa- ren ende ist dattet die huut op gheheuen wort so en gaet si niet weder nederwaert om ghebreck der vuchticheit Item die pols is cranck dicke ende hardt ende die 21245[regelnummer] vrijn is ghelijck olye inder vuchticheit ende ist datmen die vrijn ghiet op enen steen so gheeft hi gheluut als olye de- se suucte nader eerster specien te spreken wert lichteliken genesen op dat die sie- 21250[regelnummer] ke in die ander specie niet en valt die swaer te ghenesen is Item si wort gecureert biden dyete die middelbaerlic ghetem- pert is ende mit medecinen die de hetten verdrucken ende die starkende sijn ende mit 21255[regelnummer] medecinen die verloren humoren weder doen vuncken ende dat is te voersten elec- tuarium patris Men pleechtse te baden mit rozen ende mit violen ende mit pappelen ende mit anderen cruden die seer starken- 21260[regelnummer] de sijn ende vuchtende ende tbat en sal niet al- te heet sijn \| mer alsoe meer als laeuwe op dat die verteringhe der humoren niet alte groot nae en volghe ende men sal niet langhe in tbat wesen ende men salse sme- 21265[regelnummer] ren mit saluen die de humoren doen we- der comen ende die conforteren ende die coe- len ende die vuchten als mit olyen van vi- olen mit witten honige ende mit vrouwen socke die een knechtken soect \| plateari- 21270[regelnummer] us seyt sonderlinge datmen ethicis ende ptisicis nochteren drincken gheuen sal gheyten melck daer riuier steen in ghe- lescht sijnGa naar eindnoot21273 Dat xxxv. capitel vande stinckende coertsen 21275[regelnummer] FEbris putrida dat is een coertsGa naar eindnoot21275 die van verrotten humoren gheco- men is Item ysaac seyt dat dese verrot- tinghe aldus coemt van quaden ende ouer-Ga naar eindnoot21278 uledighen humoren die erghent in enen 21280[regelnummer] hoeke des lichaems te samen vergadert sijn van vreemder ende onnatuerliker het- ten in wat manieren dat si coemt so wor- ter een bedroefenis der humoren want die humoren werden beroert bi dier het- 21285[regelnummer] ten ende sieden op mer nochtans en wer- den si niet verduut \| ende als si gheschey- den so en werden si niet ghesuuert tus- schen den delen die louelic sijn ende niet lo- uelic Mer als die opsiedinghe ghedaen 21290[regelnummer] is so werden si te samen ghemengt ende daer om moeten die delen van node ghe- corrumpeert werden ende daer om want die groue ende taye materien inden li- chaem also vergadert moet beroert wer- 21295[regelnummer] den vander hetten so ist noot dat si ghe- scheyden wort in enen wasem welke wa- sem gedruct wort ende nochtans grof in hem seluen bliuende gaet hi in die vuch- ticheit ende daer om want hi niet vriliken 21300[regelnummer] wt wazemen en mach om sijnre grof- heyt wil ende oec om die grofheit der ma- terien die hem wederstaende is wort si ghecorrumpeert ende stinckende \| tot de- ser putrefactien of verrottingen sijn wel 21305[regelnummer] toe ghestelt te crijghen die ionghe lu- den ende oeck die heet ende vutht van con-Ga naar eindnoot21306 plexien sijn wanneer die ouerganck is in hetten ende in vuchticheden ende die ghene die cout ende droghe is van complexien die 21310[regelnummer] en is niet bereet totter verrottinge en- de daer om crijghen die grandeui dat meyn ic dat melancolici sijn dese crijgen selden desen coerts diemen febris pu- trida hiet want die droecheit der complexi- 21315[regelnummer] en droecht die humoer ende wort te samen vergadert ende oec coemt die droecheit der
[Folio 140r]
scheydinghe ende der breydinghe vander materien teghen ende verwectse die welke middele disposicien totter verrottingen 21320[regelnummer] Item die coutheit wederstaet die het- ten die opsiedinghe maect Het is open- baerlic te verstaen want die sake die pu- trefactien makende sijn dat sijn dese als die vuchticheit die daer disponerende 21325[regelnummer] ende ordinerende is ende die hetten die daer beroerende is ende makende opsiedinge inden humoren der welker heffen niet ge- deylt en werden noch gesuuert en wer- den als ysaac seyt mer ymmer werden 21330[regelnummer] si onderlinge te samen ghemengt ende daer om werden si van node ter verrottin- ghe geschict tot deser putrefactien hel- pet seer die toeslutinghe vanden sweet- gaten des lichaems want als die sweet- 21335[regelnummer] gaten gestopt sijn so en machter gheen ontbijndinghe noch scheydinghe wesen der oueruloedicheyt noch daer en mach gheen wtwaseminghe wesen ende daer om ist noot datter een meerre beroeringhe 21340[regelnummer] of corrupci der humoren werden moet o- uermits der hetten wil also want alsul- ken hetten onnatuerlic is ende oec die na- tuer niet en regiert mer si corrumpeert die natuer Item daer sijn oec sommige 21345[regelnummer] dinghen die van buten comen die welke oec helpen totter verrottinghe als onge- ordineerlicheit der dieten ende der ex- ercicien dat is der beroerens na dien dat een veel of luttel arbeyt ende oec als me- 21350[regelnummer] decinen ende deser ghelike die welke al- le gader totter verrottinge binnen inden lichaem wanneer dat dese dinghen den lichaem van buten ontameliken toe ge- wijst werden ende in bequameliken tiden 21355[regelnummer] ende als dese vuchticheyt in enighen deel des lichaems aldus gheputrificeert of vervult is soe wort die warme ghecor- rumpeerde roke ghescheyden die wel- ke dan dat hert begheert ende ontempe- 21360[regelnummer] ret ende quetset ende daer na soe steecten thert van hem tot alle den aderen ende arte- rien ende brengt den lichaem in desen coerts die veruylt is ende men febris putridaGa naar eindnoot21363 hiet als ysaac ende constantinus seggen ende 21365[regelnummer] als die materi aldus verrot is die wel- ke die saeck is van febri putrida \| anter si wort ghehouden in enigher hollich- heit des lichaems als inder maghen of inder leueren of anderswaert dan is si 21370[regelnummer] een sake eens coertsen diemen hiet fe- bris interpolata dat is een coerts die som- mels en wech gaet ende dan weder coemt onderwijlen die enen mensche altoes niet en quellet of hi wort ghehouden binnen 21375[regelnummer] den vaten als inden aderen ende inden ar- terien ende dan is si een sake des coertsen diemen febris continua hiet dat is dye stedeliken duert Item die sake des coert- sen die verrot is ende stedich is dat is cor- 21380[regelnummer] rupci der humoren ende dwanc des wa- sems die barnende is inden arterien en- de inden aderen ende aldus openbaert die sake van allen coertsen die verrot sijn int ghemeyn sijn si stedelike of niet stede- 21385[regelnummer] lic of interpolaet Dat xxxvi. capitel van teykenen der voer- seyder coertsen VAn desen verrotten coertsen sijn som-Ga naar eindnoot21388 mige gemeyn beteykenissen \| die 21390[regelnummer] eerste is want die materie alsulcs coert- sen blijft langhe inden lichaem \| ende als daer dan een vreemde sake van buten o- uer coemt so verwarmt die materie en- de beghint te veruulen inder daet en- 21395[regelnummer] de inden werke Die ander beteykenis is want alsulkenen coerts voer gaet een
[Folio 140v]
scuueringhe van couden ende sonderlin- ghe ist dat die materi binnen den vaten is of den voeliken leden herde na bi want 21400[regelnummer] vter couder materien werden sommige fumen gheresolueert die welke die ge- uoelike leden quetset daer die hesikin- ghe af gewonnen wort Die derde betey- kenis is dat alsulken coerts heeft een 21405[regelnummer] ware interpolaci dat is rustinghe inden interpolaten dat sijn die coertsen die on- derwijlen rusten of alsulken sage heeft enen openbaren afganc dat is dat hi be- staet en wech te gaen als hi doet inden 21410[regelnummer] stedeliken coertsen want alsulken coerts wint grote vrese ende anxt om die veel- heit ende grofheit des rokes dat is der fu- men die vander verrotter materien gheco- men is om welke materie die ordinan- 21415[regelnummer] cie der hetten ende der craften wort totten binnensten leden ter tijt toe dat hoer die natuer ontcommert heeft van dien bodem ende die tijt wert diuers gemaect inder sub- tilicheit ende inder grofheit om die meni- 21420[regelnummer] gherhandicheit der materien want ist sake dat die materi subtijl is ende die macht starck mit snellicheden wort si ontbon- den ende ghesprayt ouer tlichaem ende die craft coemt weder totten leden als si eerst 21425[regelnummer] dede Ende ist dat die materi grof is ende die macht cranck so salt verkeert sijn Die vijfte beteykenis is inden staet des coert- sen want dan ghemoeten daer toeual- len die beteykenen die complexien der ver- 21430[regelnummer] rottinghe als hoeftswer quaden adem dorst ende deser ghelike Die seste betey- kenis is wanneer die lichamen niet volco- meliken ghezuuert en werden bijder rus- ten des coertsen mer inden lichaem bli- 21435[regelnummer] uen noch quade gedaenten om die wel- ke die cranckicheit inden lichaem bliuet ende die coertsen comen weder ende die toe- ganghen dat sijn die quade stupen Dye seuende beteykenis is dat hi niet en bli- 21440[regelnummer] uet in eenre formen als die ander coert- sen bijder solucien dat is bijder ontbijn- dinghe mer hi rustet alte mael inden in- terpolaten ende gaet af als inden stedeli- ken coertsen ende onder den peroxcismen 21445[regelnummer] sijn veel ander beteykenissen diemen in- den perticularen coertsen bewisen sal Dat xxxvij. capitel vande dagelixe coertse DE febribus interpolatis etcetera datGa naar eindnoot21448 is vanden saghen die onderwilen 21450[regelnummer] rusten \| sommige comen van simpelen hu- moren die verrot is buten den vaten als van natuerliker fleumen coemt cotidi- aen af \| ende vander roder coleren die ter- ciaen \| ende vander swarter colera die quar- 21455[regelnummer] teyn ende sommighe werden ghewonnen van gecomponeerder humoren als die coti- diaen ende sommighe van zuere fleumen ende sommighe van glasenre fleumen som- mige van zueter ende sommighe van gesou- 21460[regelnummer] tenre fleumen ende dese menigerhandich- eyt der coertsen werden onderkent bi ho- ren properen teykenen ende in desen coert- sen valt ghemeynliken dye hoeftsweer ende onsmakelicheit des monts swarich- 21465[regelnummer] eit des lichaems een voergaende cou- de ende een nauolgende hetten ende die toe- ganc wort alle daghe vernuwet ende dat quaetste is hi wort onderwijlen gedubbelt die materie des coerts behoeft een be- 21470[regelnummer] tamelike medecijn Men sal die materi verduwen wt driuen ende scheyden ende die sie- ke fel geregiert werden mit bequameli- ker dyeten ende die meyster sal oec voer- hoeden dat hi niet geeyndt en werde inden 21475[regelnummer] quarteyn of in ethica Dat xxxviij. capitelGa naar eindnoot21476 van de terciane ende teykenen ende remedien
[Folio 141r]
TErciana febris wordt vander co-Ga naar eindnoot21478 lera die vervult is buten den va- 21480[regelnummer] ten ende niet vergadert tot enighen aposte- me Item die terciaen sommige coemt van natuerliker colera ende sommige van onnatuerliker colera als vander gheel- re colera diemen colera citrina hiet \| of 21485[regelnummer] van colera diemen colera vitellina hiet naden doder vanden eye die coertsen ter- ciaen die ghemaect sijn van natuerliker colera sijn dit die teykenen \| hi quelt van- den derden dage inden derden ende mach- 21490[regelnummer] telicste bi terci tijt dat is bijder derder v- ren vanden daghe eerst mit hesekinghen daer na mit hetten mit sweringhen des voerhoefts mit bittericheden des mon- des mit dorst mit tintelinghe der oren 21495[regelnummer] mit veel wakens ende die vrijn is root sub- tijl ende dun xxiiij. vren te meesten mach hi hebben inden arbeyde ende xxiiij. inden rusten ende nae menigherhande settinge der materien werden die teyken verwan- 21500[regelnummer] delt want is die materi inden mont der magen so is die hoeftzweer meerre of vanden voerhoefde sonderlinge \| ende dorst mit scarpicheden droecheit der ke- len ende des monds ende die vrine is alte 21505[regelnummer] seer geuerwet ende ist dat si inden darmen is soe en sijn die voerscreuen teyken soe groot niet \| ende ist inder leueren of inder kis- ten der gallen so is die vrijn meer ghe- uerwet mit enen soffranigen scwm \| ende 21510[regelnummer] is die coerts van colera citrina of vitel- lina so werden die teyken een deel ver- wandelt want hi quelt ende pinet eerst mit hesekinghen daer na mit tragher het- ten tusschen die vre dat colera gheroert 21515[regelnummer] wert ende der vren van fleumen \| die vrijn is gheel ende middelbaer dun ende meer gaende ter dunuicheit ende wort beroertGa naar eindnoot21517 mit onsekeren manieren want nv grijpt hi voert nv belet hi ende dan sijn dese dair 21520[regelnummer] bi als zweringe des voerhoefts etcetera \| ende die ander die voerscreuen sijn \| mer si sijn inden eersten minre dese coerts als die cotidiaen \| is onderwijlen simpel ende onderwijlen ghecomponeert \| die simpel 21525[regelnummer] is die wt eenre materien coemt ende in een- re stede alleen verrot \| mer die componeer- de of die dubbelde is die coemt van me- nigherhander coleren ende in diuerschen steden gheputrificeert gelikerwijs dat 21530[regelnummer] die coerts diemen febris continua hiet dat is die coerts die stadeliken ende al- toes is dubbelt wort wanneer meniger- hande fleumen beghint te rotten in di- uerschen steden dat teyken van sulken ter- 21535[regelnummer] ciaen is dat hi alle daghe quellet ende pi- net eerst mit hesikinghe ende na mit het- ten mer vanden derden inden derden dage swaerliker ende in diuerschen vren Item die vrijn is middelbaer root of rode- 21540[regelnummer] lachtich ende bouen een luttelken donc- ker ende alsmen die sake vanden simpel ter- ciaen so salmen ten eersten die dyete or- dineren nader etaten nader tijt ende nader ghedaenten der naturen daer na sal dan 21545[regelnummer] een bequaem medecijn volgen men sal die materie eerst digereren dat is verdu- wen mit syrupo acetoso \| ende als si verdu- wet is so salmense purgeren mit oximel laxatiuo of het is een ander contrari me- 21550[regelnummer] decijn Item is die materi inden mont van- der maghen so salmen een coringe ma- ken mer eerst sal die materie verduut sijn ende als die verduwet is so moetmen mede- cijn gheuen ende roeren die niet raeuwe en 21555[regelnummer] sijn als geseyt wort inden amphorismen die materi wort bekent bijden voertste- ken des toegancs of der couden ende
[Folio 141v]
der hetten of si wort bekent bijder lanc- heit der pinen ende dat die vrijn dick wort 21560[regelnummer] daer om wanneer alsulke teykenen der verduwinghe openbaren soe salmen die materie des coertsen purgeren is si dub- bel of simpel mer dit sal een meyster mer- kende wesen ist dat die materi simpel is 21565[regelnummer] soe sal die medecijn simpel wesen ende is die materi dubbel soe sal dye medecijn dubbel wesen Dat xxxix. capitel vander quarteynen die tey- kenen daer of ende remedien 21570[regelnummer] QVartana dat is die coerts vandenGa naar eindnoot21570 vierden daghe diemen quarteyn hiet ende dese coemt van melancolien die verrot is buten den vaten ende niet vergadert tot enighen aposteme dese coerts coemt 21575[regelnummer] van natuerliker melancolien ende onder- wijlen van onnatuerliker melancolyen der quarteynen die ghecomen sijn van na- tuerliker melancolien sijn dit die teyken dese pinicht den mensche vanden vierden 21580[regelnummer] inden vierden dage mit eenre quader dis- posicien die inden lichaem coemt van een- re coertseliker materien int eerste daer na mit trager hetten xxiiij. vren int hoech- ste te arbeyden ende xlviij. vren te rusten 21585[regelnummer] ende hi quelt den mensche inder vren vander melancolien als vander neghender neder- waert ende hout sijn zeker tiden des toe- gancs ende die vrijn is naden acces dat is naden toeganck ghelu of wat gheluwe 21590[regelnummer] ende inden middel daghen als hy rustet so is si raeuwachtich bleke ende onderble- ke dat is min dan bleke wittachtich en- de dun ende is die materi in die mage so is die mont zuerachtich mit groten hoeft- 21595[regelnummer] sweer diemen scotomia ende vertigo hiet ende mit anderen quaden teykenen ende onge- ordineerden want dan isser bi droeuich- eyt vrese ende anxt ende ander sware passien der sielen \| ende van des lichaems wegen is 21600[regelnummer] daer swaricheit traecheit onuerduwe- licheit opblasinghe swaricheit der siden ende daer is onrustelicheit van slapen ende onswackinge der dyen ende der benen anst inden slaep swarticheit inden nagelen en- 21605[regelnummer] de inden lippen sonderlinghe inder tijt des toegancs ende die sieke crijcht oec zerich- eit inden leynden ende bijden lufteren onder- scote omtrent der milten mit heffinge der milten starcheit des appetijts want 21610[regelnummer] die spise wort neder geduwet totten bo- dem vander maghen vander swaerre ende wichtigher melancolioser humoren waer af als die mont der magen ydel blijft so wort die appetijt verwect Die ander specien 21615[regelnummer] die gheuallen mit toemenghinge een- re andere humoren dese werden noche ge- hieten ende in dien werden die teyken ver- wandelt na die ghedaenten der humo- ren die mitter melancolioser humoren 21620[regelnummer] ghemengt werden mer die onderscheydin- ge der coertsen en willen wi thans hier niet verclaren ende als die sake vanden quar- teyn wel bekent is bi sinen properen dif- ferencien so salmen van beghin gheuen 21625[regelnummer] starke verduwinghe want die materi is dicke ende vast in een ghepact ende daer om salmen alsulke dinghen gheuen die de materi verduwen ende suueren \| als oximel simplex ende squilliticum ende deser gheli- 21630[regelnummer] ke ende als die materi verduwet is so salmen den mensche purgeren mit medecinen die daer toe behoert als mit heten ende o- penende cruden ende die zuuerende sijn ende men sallen baden ende suffumigeren ende die 21635[regelnummer] sieke sal hem wachten van spisen die melan- colie maken ende van anderen die hem hinder- lic mochten sijn hi sal orbaren electuarien
[Folio 142r]
ende hete pulueren ende die mede conforte- ren ende die de melancoliose humoren verte- 21640[regelnummer] ren ende veranderen ende blijscap in brenghen als sijn dyasene dyaborago leticia gali- eni ende deser gelijc \| ende men sal den sieken smeren mit warmen saluen die warmen- de sijn ende conforterende 21645[regelnummer] Dat xl. capitel vander ghedurender coert- sen FEbris continua \| dese coerts coemtGa naar eindnoot21647 van eenre humoren die verrot is binnen den aderen wes roke dat hert begherende 21650[regelnummer] quetst dat hert ende brengt den lichaem in enen coerts diemen cotidiaen hiet dat is den dagelixen coerts dese humoer is onderwijlen simpel onderwijlen dub- belt die simpel is bloet dat veruylt indenGa naar eindnoot21654 21655[regelnummer] vaten ende brengt in febrem continuam die- men sinothus hiet ende wanneer hi niet en veruylt mer dat hi inder grootheit ouer-Ga naar eindnoot21657 uloyende getreden wort of ghequetst ende als die roke dan becommert wert so wer- 21660[regelnummer] den si ongetempert ende hete \| ende als die dan ongetempert sijn so maken si den le- uentliken gheest ongetempert ende daer volcht dan na synocha inflatiua dat is een coerts diemen so hiet ende is opghe- 21665[regelnummer] blasen \| onderwijlen veruylt die colera indenGa naar eindnoot21665 alren subtijlsten aderen des monds van- der magen ende des herten der leueren ende der longen diemen causon hiet want de- se barnt ende onsteect die geestelike leden 21670[regelnummer] ende oec verrot hi onderwilen in anderen a- deren ende dese hiet terciana continua \| ende onderwilen verrotten oec die colera ende tbloet te zamen mitten vaten mer dat mees- te deel vanden bloede ende dan werter fe- 21675[regelnummer] bris synochides ende ist dattet meeste de- le van colera verrot so hiet hi causonides Item nae die verwandelinghe der saken werden die teyken verwandelt van syno- thus sijn dit die teyken \| febris continua 21680[regelnummer] sweringhe des voerhoefts ende der sla- pen vanden hoefde die te mael scarp is groten dorst soeticheit des monds \| die vrijn root ende dicke ende een luttel brunach- tich Item het sijn vol na die selue teyke- 21685[regelnummer] nen in synocha wtgenomen die brunach- ticheit der vrinen Item die oghen schinen oec geheuen te wesen mit volheit der aderen ende mit rootheyden des aensichts ende mit swaricheit alle des lichaems ende in cau- 21690[regelnummer] son ende in anderen schijnt dye vrijn root ende dun ende oeck subtijl mit eenrehande swarticheyt bedect of bewolket ende die sweringe vanden voerhoefde ende vanden slapen des hoefts also groot dat enen men- 21695[regelnummer] sche dunct dat hem dair nagelen doer ge- schoten werden hetten inden lichaem ghe- mengt mit geelheyden ende onghebreke- liken dorst dat is dat hem altoes dorstet ende veel te waken zerpicheyt der tonghen 21700[regelnummer] ende verbarninge mit stoppingen des buycs ende ist dat die colera daer misdoet inder ge- daenten ende inder grootheit so geualter lo- pinge des buucs ende veel coringhe \| die selue teyken openbaren in causonides ende in 21705[regelnummer] synochides ende nochtans wort dat onder- scheydt van desen tween seer wel onderkent bijder vrinen In desen stedeliken coertsen die vanden bloede ghewonnen sijn salmen bloet laten van beyden armen ist dattet 21710[regelnummer] die sieke liden mach ende dat hi te maten oudt is \| haer diete sal aldus sulc wesen als dun dat is cleyn ende cout als broot in water ghewasschen prumen gecoect ende deser ghelijck. Dye medecijn sal 21715[regelnummer] wesen die dat bloet verdruct ende ver- andert \| syrupus acetosus \| syrupus vy- olacius ende deser ghelijck \| ende te-
[Folio 142v]
ghen die quade toeuallen als tegen wa- kinghe teghen die zweringhe vanden 21720[regelnummer] voerhoefde ende teghen deser gheliken salmen hardeliken in die weer wesen om die te veruallen dese suucten werden on- derwijlen salichliken gheeyndt mit swe- ten of mit bloeden ter nazen of anders- 21725[regelnummer] waert Dat xli. capitel vander fleumen DIe fleume verrot onderwijlen in-Ga naar eindnoot21727 den vaten ende maect cotidianam con- tinuam dat is den stedighen cotidiaen 21730[regelnummer] wes teyken sijn stedige hetten \| mer des nachts meer ende sonder enighe qua- de hesikinge swaerheit des hoefts on- smakelicheit des monts ende die vrijn is wat gheuerwet ende dicke hi heeft xviij. 21735[regelnummer] vren inden hoechsten arbeyt ende vi. inden rust Item onderwijlen verrot die me- lancolie inden vaten ende maect den stedi- ghen quarteyn wes teyken sijn stedige hetten Mer vanden vierden dage inden 21740[regelnummer] vierden altoes meerre ende daer coemt swa- richeit des hoefds sonder vriesinghe ende dese zericheit en is niet groot \| ende dese ij. leste coertsen en werden niet lichteliken onderkent bijder vrinen Item onderwij- 21745[regelnummer] len verrot die fleume wel buten ende die co- lera binnen ende dan die coerts gheone- delt wort ghehieten die minre enutrici-Ga naar eindnoot21747 us wes teyken sijn alleens mitten cotidi- ana continua ende dan coemt dien des a- 21750[regelnummer] uonts couden toe ende die vterste leden werden hem seer cout ende dat hoeft wert hem swaer ende die oghe lede bedruct ende wort mit valschen slape ghemoyet \| hy heeft xviij. vren inden ouersten arbeyt 21755[regelnummer] ende vi. inden ouersten niet \| mer dese die dat ouerste niet en is is die ouerste inden ouersten van cotidiana continua Item onderwilen verrot die fleume binnen ende die colera buten ende wort die middel enutricius wes teykenGa naar eindnoot21759 21760[regelnummer] sijn stedige hetten mer vanden derden da- ghe inden derden wort hi ontfengt en- de wort mit couden voergaende ende mit hoeftsweer ende aldus heeft hi xxxvi. vren inden ouersten arbeyt ende xij. in val- 21765[regelnummer] scher rusten die vrijn is root middelbaer dunne of dicke of doncker onderwijlen verrot die melancoli buten ende die cole- ra binnen ende wort die meerre emitrice- us in die welke meerre hetten is ende al- 21770[regelnummer] le toeuallen quader dan inden eersten onderwijlen is die vrijn groen onderwij- len swart onderwijlen doncker geel ende ontuerwet die alle teyken sijn des doots ende heeft xl. vren inden hoechsten arbeit 21775[regelnummer] ende xij. inden genen die de ouerste niet en sien Item een vroet medicus mach cwm onderkennen die specien ende die onder- scheyden deser gecomponeerder coert- sen want als ypocras seyt in amphorismis 21780[regelnummer] datmen altoes niet gheweten en kan in scarpen suucten of een sieke steruen sal daer af of ghenesen \| want als galienus seyt dat een volmaect medicus in alsulken suuc- ten onderwijlen dwaelt om die snellich- 21785[regelnummer] eit des loeps der materien vander suucten of oeck dat die sieke alte cranck is ende sie- ker dan die meyster weet ende hier mede geuen wi van desen een eynde etcetera als van desen coertsen ende hebbense hier ge- 21790[regelnummer] set van ysaac van constantijn van auicenna van alexander ende van galienus ende wi heb- bense waer gheuonden mer dit en salmen niet vergheten laten dat die minre emi- triceus wort mit groten arbeyde ghe- 21795[regelnummer] nesen ende die midbelste nauwe nochtansGa naar eindnoot21795 wort hi onderwijlen genesen mer die mees- te emitriceus nymmermeer dan mitter
[Folio 143r]
godliker hant als galienus tuycht Dat xlij. capitel van een toeuallinghe der 21800[regelnummer] coertsen HOrripilacio dat is eenrehande qua-Ga naar eindnoot21801 de disposici inden lichaem comende van eenre materien des coertsen ende is voertbrenghende die toeganghen des 21805[regelnummer] coertsen ende voergaende ende hi spruut van couden roke die geresolueert is van cou- der fleumatigher of melancolioser mate- rien die haer haesteliken ouer alle die leden des lichaems sprayet ende si raect 21810[regelnummer] die zenen ende die muzen van hare gedaen- ten ende dwingt of bijnt die huut want al dwinghende die wortelen vanden hare sluyt si die sweetgaten ende die stiue roke maect die haren recht ende stijf \| want als 21815[regelnummer] ysidorus seyt so is horripilacio een lelike op- richtinghe van haer wanneer die haren van- den hoefde haesteliken recht op gaen staen van eniger vresen die verueerlic of vreselic is want si haesteliken trect dat 21820[regelnummer] bloet inwaert totten binnensten leden ende daer om als die hetten vanden ouersten des lichaems ghetoghen wert van bu- ten so trect hem die swoerde te samen \| ende also moeten dan die haren recht op gaen 21825[regelnummer] staen tegen sinen danck ende daer om ist die selue reden ende die selue sake inden genen die coertsen vander horripilacien ende van- den scudden of beuen ende vander couden ende vander stiuicheyt 21830[regelnummer] Dat xliij. capitel van verloren appetijt der ma- ghenGa naar eindnoot21831 DAer geuallen menigerhande pas-Ga naar eindnoot21832 sien omtrent den voedeliken leden ende is dat verdriet omtrent der maghen so is 21835[regelnummer] daer honger sonder mate ende coringhe ende deser ghelike als dat enen niets niet en lust so watmen hem biedt Item fastidium is een verkeringe des appetijts als constantinus seyt Item fastidium is te seggen faciens te- 21840[regelnummer] dium dat is verdriet makende want een mensche als die also is dat hem etens noch drinckens en lust die passi die hiet fastidium stomachi die welke der voede- liker doechden groot hinder in brengt 21845[regelnummer] want waer dat een ander mensche genoecht in heeft daer heeft hi verdriet in dese pas- sie coemt in drier manieren als van ghe- breckelicheit der geesten ende van bestop- pinghe der geuoeliker zenen ende van al- 21850[regelnummer] te grote veruullinghe der heter of der cou- der humoren. Dat eerste openbaert want wanneer die gheesten sijn instrumenten der craften dat sise verwecken sullen om haer wercken te doen ende van haren gebreke so 21855[regelnummer] wort die werckinghe der begheerliker craften belet Item dat ander is oec open- baer als die appetijt twelck is proper- lic ghenoemt begheerte der maghen ende wort van twiuoudiger doecht vol- 21860[regelnummer] bracht \| als vander natuerliker die be- gherende is ende vanden inuloyende die gheuoelende is ende daer om mit- ten gheuoeliken zeenen die bestopt sijn so en mach die gheest der zenen niet ne- 21865[regelnummer] dergaen totten mont der maghen om den appetijt te volmaken ende daer om en ist niet onbilliken als die principael veranderinghe ghebreect dat dan die appetijt ghebreect Dat derde openbaert 21870[regelnummer] oec want wanneer een mensche zeer ver- vullet is ende wort die mage ende dye darmen gheydelt so coemter een appe- tijt Item die teyken wanneer enen mensch den appetijt gebreect om tgebreck der ghees- 21875[regelnummer] ten wil sijn dese \| als magherheyt alle des lichaems vanden coerts die voer gaet van alte veel vasten van wakinghe
[Folio 143v]
ende van lopinghe des buucs wi kennen die bestoppinghe der zenen wt dien dat 21880[regelnummer] die de sieke inden dinghen die hi aen- ghenomen heeft gheen ghenoecht en lijdt ende dan lijdt die maghe grote on- uerduwinghe Item die maghe om ge- brecs wil der gheesten wort die spise ver- 21885[regelnummer] cout ende inden ouerliden wort si cout ge- uoelt om der seluer saken wil Item wi kennen die oueruloedicheyt der heter humoren vander bittericheit des monts ende vander droecheit der tonghen mit 21890[regelnummer] dorstinghe ende vanden heten roke die welke tghehemelt des monts raeuwe maect ende ontuellet \| ende onderwijlen is- ser oec soffranighe coringhe Item die coude humoren kennen wi te wesen inder 21895[regelnummer] saken van sueren oprispinghen ende van onsmakender ende stinckender ende van onuerduwelicheit ende van swaricheit der maghen Item wanneer tghebreck der gheesten inder saken is so salmen tegen 21900[regelnummer] die wercken om die welke die gheesten int ghebreck sijn want ist vanden coerts so salmen teghen den coerts werken en- de sijn si verloren van vasten of van ver- teringhe des lichaems so salmense we- 21905[regelnummer] der starken mit goeder spisen ende mit e- lectuarien die starkende sijn ende alsoe van alle den anderen \| of men sal hem saussen gheuen die starkende sijn die den crop vander maghen enen appetijt ma- 21910[regelnummer] ken als van edick ende van menten ende van deser ghelike ende men sal voer den na- se dicwijle houden die wel rukende sijn ende ist datter bestoppinghe inder saken is ende dat daer niet hinderens inden wege 21915[regelnummer] en is soe sal die sieke laten in die medi- aen dat is in die hart ader vanden luf- teren arme ende men sal gheuen warme dinghen die scheydende sijn \| ende dye warm ende conforterende sijn als dyati- 21920[regelnummer] minum ende deser gelike ten waer dat- ter alte groten hetten inder saken waer dan salmen orbaren syrupo acetoso en- de men sal die materi wt doen ende yde- len mit bequameliker medecinen Item 21925[regelnummer] ist datter coude humoren inder saken sijn so salmen die maghe purgeren mit be- nedicta of mit een ander bequameliker medecinen ende starkense mit warmen dinghen ende men sal hem menigher- 21930[regelnummer] hande spisen gheuen al waren si een lut- telken deerlic ist dat hijse begheert op dat in hem een appetijt verwect worde vanden welcken ypocras seyt Die archste spise ende die quaetste drancke salmen som- 21935[regelnummer] mels nemen voer die beste ende voer dye ghenochlicste na dien dat den sieken lust Dat xliiij. capitel van honts ende onnatuerlike appetijt BOlismus is een ongemaect appetijtGa naar eindnoot21939 21940[regelnummer] ende also meer als een appetijt diemen hiet appeticus caninus dat is een honger als dieGa naar eindnoot21941 honden hebben desen hongher wort van cout- heden des monds vander maghen bouen gaende of wesende mitter humoren \| want 21945[regelnummer] die grote coutheit die genomen spise mit- ter craft der wtduwinge geuet totten ne- dersten op dat die mage also geydelt om der ydelingen wil een appetijt crijcht Item die mage wort van menigerhande saken 21950[regelnummer] vercoudt als van alte couder dyeten ende deser gelijc Item galienus seyt dat die bolismus dat is die honthonger coemt van alte groter hetten der leden der welker aderen ghe- toghen werden vander leueren ende die 21955[regelnummer] leuer trecket wt bijden aderen diemen hiet meseraycas vander maghen vanden welken die mage haestelic geydelt wort
[Folio 144r]
ende daer volghet na een stedighe ap- petijt ende onghematich ende hi wort onder- 21960[regelnummer] kent bijder hetten vander vrinen want die coemt haestelic toe nochtans en ge- breect bi hem die doecht niet \| desen be- coemt een coude medecinen ende een gro- ue dyeten vanden honger diemen honts 21965[regelnummer] appetijt hiet sijn dit die teyken als wan- neer een mensch meer begeert dant be- hoerlic is ende meer eet dan hi ghewoen is ende nochtans vander ghenomenre spi- sen en worter niet ghecorrumpeerts toe 21970[regelnummer] ghedaen mer hi wort meer gedunt en- de ghemaghert Item daer coemt dic- wijle af dat buuceuel het gheualt onder- wijlen dat die appetijt verwandelt wort also dat een mensche wel begheert deer- 21975[regelnummer] like dinghen als colen aerde soute en- de deser ghelijc ende dese coemt van melan- colioser of colerigher humoren die den mont der magen besmetten of venijn- den of brenghen een suucte in waer af 21980[regelnummer] is dat die maghe gheuenijnt is om der ghelikenissen wil begheert alsulke din- ghen alst openbaert inden vrouwen dye kinder draghen van ghebrecke der ghe-Ga naar eindnoot21983 roester spisen of van dat si menstruum op 21985[regelnummer] houden inden welken die roke die ontbon- den is van dien onreynen bloede venijnt die gheuoelike zenen vander maghen ende verkeert den appetijt \| tegen dese pas- sie salmen gheuen warme dinghen die 21990[regelnummer] de maghe conforterende sijn \| ende men sal oec gheuen smerighe spise ende gemaect mit veel vetticheden om dat die vettich- eit driuen mocht in die crop vander ma- ghen ende winnen daer een verdriet ende een 21995[regelnummer] onlust des etens ende waert datter een coude fleumatighe humoer inder saken waer alst dicwijle geualt so salmen ten lesten die maghe purgeren mit warmen electuarien van binnen. ende smeren mit 22000[regelnummer] warmende saluen van buten ende also sal si ghestarct werden ende aldus wort ghe- nesen die ongheordineerde appetijt Dat xlv. capitel van nockinghe SIngultus dat is een geluut derGa naar eindnoot22004 22005[regelnummer] gheweldigher beroeringe vander maghen comende vander crampigher disposicien der maghen die wi gemeyn- liken nockinge hieten \| dese coemt prin- cipaliken van tweerhande saken als van 22010[regelnummer] alte grote vervullinge of van alte gro- te ydelinghe ende onderwilen van cou- den want van desen saken werden die ze- nen der maghen te gader ghetoghen ende als die te gader ghetogen sijn wort 22015[regelnummer] die bodem der maghen opwaert ghe-Ga naar eindnoot22015 heuen want die regierlike doecht pijnt haer die maghe weder te brenghen tot hare natuerlike settinghe ende van alsul- ken opganghe ende nederghanghe wort 22020[regelnummer] alsulken gheluut datmen singultus hiet of als mi dunct als wanneer die bodem der magen op gheheuen wort soe is daer een lucht int middel ghehouden mitter crachten der wtstotinge ende als die wt 22025[regelnummer] gaet ende als dan die lucht der andere luchten teghen coemt in enen enghen weghe soe maket een gheluut diemen nockinghe hiet of singultus Item alst geualt van veruullinge so comet mit co- 22030[regelnummer] ringen der humoren of der spisen daer comen oec rispinghe van menigerhande sma- ke nader menigerhandicheit der oueruloe- diger humoren ende dat lichaem is vol van corrupter humoren ende die dyete die 22035[regelnummer] daer voer ghinck was te milde \| ende wanneer dat gheualt van ydelheden soe wortet bekennet bijden coertse of
[Folio 144v]
bijder lopinge des buucs of des bloets ende bi anderen die dat lichaem maghe- 22040[regelnummer] ren mer alst gheualt van coutheiden soe wortet bekent bi coutheyt der luchten of bijder couder dieten die daer voer ge- gaen is ende deser gelike Item tegen de- se passie die van vervultheden coemt sal- 22045[regelnummer] men spuwinge ende coringhe orbaren ende ander dingen die doen ydelen ende ver- warmen ende die doen droghen mer te- ghen die passie die van ydelinge coemt ende ist sonder coertse soe salmen orbaren 22050[regelnummer] dinghen die wederstarcken ende vuch- ten mer ist mitten coerts soe ist sorchli- ker ende teghen dese passie die van cout- heden coemt toeuallentlijc so salmen or- baren die machteliken warm sijn Item 22055[regelnummer] pruustinge ende nyesinge is oec goet \| ende vrese is oec goet waert datmen enen on- uerhoets veruaerde of datmen hem din- ghen aen strede dair grote scande in sta- ke want die hetten die weder gheroepen 22060[regelnummer] waer totten binnensten die scheyt ende ont- bijnt den roke welke roke die materie is des nockens ouermits scaemte of anxt Dat xlvi. capitel van ouergheuinghe of co- ringhe 22065[regelnummer] VOmitus dat is coringhe ende is eenGa naar eindnoot22065 craftighe wtwerpinghe der spi- sen ende der humoren vander maghen ende wort in deser manieren anter vander craf- ten der naturen of vander craft der qua- 22070[regelnummer] der toeuallen wanneer die hete of dye coude humoren inder magen oueruloy- en want die coringhe gheualt onderwij- len van hetten die de opsiedinge maket ende die de humoren scheydt ende ontbijnt 22075[regelnummer] want gelikerwijs dat die grote couden inden mont der magen ouermits cracht des druckens die humoren ende die spi- se nederwaert verdrijft \| ende is een sake der solucien ten camerganc also beroert 22080[regelnummer] die starke hetten onderwijlen die humo- ren ende die spise opwaert wyt te gaen ende is een sake der ydelinghe ouermits coringhe onderwijlen coemt dese corin- ghe van oueruloedicheden der spisen 22085[regelnummer] ende des drancx die welke also die na- tuer die niet regieren of verduwen en mach so cruudt sise van haer recht als dinghen die haer oueruloedich sijn ende derende ouderwijlen gheuallet vanderGa naar eindnoot22089 22090[regelnummer] gedaenten der spisen ende des drancs ende van hare scarpicheit want die bijt dye zenen der maghen ende maect een co- ringhe \| onderwijlen coemt coringe van cranckinghe des onthoudens ende starc- 22095[regelnummer] kicheden des wt driuens want wanneer die maghe niet in haer ghehouden en kan dat si in ghenomen heeft so moeter een coringhe af comen onderwijlen wor- ter oec een coringe als wanneer die ne- 22100[regelnummer] derste inden buke alsoe starke sijn datse die ouerste niet neder gedrucken en kon- nen ende dan so moet die spise weder bo- uen wt want die natuer walget van dier oueruloedicheit ende stotet weder van 22105[regelnummer] haer ouermits coringe onderwijlen ge- uallet oec ouermits druckinghe ende op- heffinghe der maghen ende vander aen- coppelinge der andere leden als si mit enighen ongheual sieke werden als van- 22110[regelnummer] der moeder want wanner een vrouwen naem dicwijle ouergheeft dat is een tey- ken dat si kint ontfaen heeft als galie- nus seyt Die coringhe is goet wanneer dat hi coemt mit cracht ende mit wer- 22115[regelnummer] kinghe der naturen of alst wort alst be- hoert ende wanneer dattet noot is mit- ter hulpen der medecinen wanneer dat-
[Folio 145r]
tet wort inden derden daghe ende dat dye sieke verlicht wort vander coringe 22120[regelnummer] want een louelic ouergeuen zuuert die maghe ende dient der verduweliker doechden ende ontlast alle dye natuer van veel suucten ende verlicht alle des menschen lichaem endr is die ouerge-Ga naar eindnoot22124 22125[regelnummer] uinghe onprijselic soe werct si alle din- ghen contrari Item die natuerlike be- roeringhe ende die beuinge der lippen gaen voer alle choringhe ende dese an- der oeck hier na volghende als grote 22130[regelnummer] persinghe der gheesteliker leden ende walghinghe \| oplukinghe des monds wtstekinghe der tonghen ende der ade- ren ende der arterien ende der zenen \| traninghe inden oghen wtlatinge des 22135[regelnummer] zweets verkeringhe der stroten bitter- heit der tongen des raecsen ende des monts Ist dattet noot is so salmen een ouergheuinghe maken ende is die co- ringhe te groot ende deerlic so salmen 22140[regelnummer] dien dwinghen Item teghen die corin- ghe die van couden saken coemt sijn goet warme dinghen ende die conforteren- de sijn also wel electuarien als saluen en- de oec isser goet toe dyanisum dyacimi- 22145[regelnummer] num ende deser ghelijc ende teghen die hete coringhe sijn goet die coude ende droghe sijn dwinghende ende starken- de als zucara rosaet dyarodon abbatis triasandali ende deser gelijc 22150[regelnummer] Dat xlvij. capitel vande passie des buucs of der maghen DIe zericheit der maghen coemtGa naar eindnoot22152 van veel saken als van hetten die ontbijndende is ende van couden diese 22155[regelnummer] dwinghende is ende van wijndicheit die- se wtstekende is ende van enigher apos- teme diese druckende is of van heten ende couden humoren die de vilmen der maghen beslimende sijn \| ende waer het- 22160[regelnummer] ten inder saken is so is die zericheit ste- kende ende die oprispinghe hete ende die vrijn alleyncsken grof die spisen wer- den wel verduwet die subtile werden ver- barnt \| ist van enen aposteme die de ma- 22165[regelnummer] ghe druct ende perset of van heter of van couder humoren die de maghe beslimen soe is daer bittericheit des monds dieGa naar eindnoot22167 de camerganck hete ende droge ende vrijn soffranich Item daer coutheit is mit- 22170[regelnummer] ter humoren inder saken so is die zerich- eit swaer ende dye harde dinghen wer- den qualiken verduwet ende die lichte ende die subtijl werden bat verduut soe pleechter te wesen fleumatighe corin- 22175[regelnummer] ghe ende raeuwe stoppinghe des buucs ende zuere oprispinge Item is die windich- eit inder saken dat wort bekent van gorge- linge ende van rommelinge ende van onsmaken- de oprispinge vanden welken die mensche 22180[regelnummer] verlicht wert sommels beneden ende som- mels bouen. Item is daer een aposteme inder saken dat wort bekent vanden coerts die daer of nauolgende is ende van steec- ten ende van hetten ende van onuerduelich- 22185[regelnummer] eit ende vander wtstekinge des crops van- der magen Item is daer hete humoren inder saken so salmen die humoer verduwen ende die mage sal verduwet werden mit prope- ren medecinen ende gestarct werden mit cou- 22190[regelnummer] den electuarien ende buten mit couden saluen besmeren ende is daer coutheit mitter hu- moren inder saken so salment cureren mit con- trarien dingen \| ende is daer wijndicheit inder saken so salment cureren dye wijnden doen 22195[regelnummer] scheyden als mit dyamarateum dyacimi- num ende deser gelike ende dese grote wijnden plegen inden darmen te comen \| dese salmen
[Folio 145v]
cureren als die maghe ende waert dat die wint waer omtrent den nauel so mocht- 22200[regelnummer] men daer loze coppen op setten ende trec- ken den wint daer mede wt want constan- tinus seyt dat die wint dat lichaem seer pijnt in veel manieren ende in veel saken meer dan die humoren alst schijnt in men- 22205[regelnummer] schen die gaen mit groten buken of si twa- ter laden Item die selue seyt dat so wye stedige gesontheit des lichaems heb- ben wil die moet die maghe wachten dat si niet te veel spisen en neem want die ouer- 22210[regelnummer] ste ende die volcomenste medecijn is ab- stinenci als constantinus seyt int derde capitel vanden verdriet der maghen dat is die fas- tido stomachi Dat xlviij. capitel van passie der darmen 22215[regelnummer] DEn buke coemt oec wel zericheitGa naar eindnoot22215 toe ende persinge als die selue con- stantinus seyt van humoren die inden dar- men beslijmt leggen als dat lanceuel ende deser gelijc Item dese suucten gheual- 22220[regelnummer] len onderwijlen van wijnden die daer bin- nen besloten sijn die daer inden darmen een persinge ende een wtstekinge maken ende onderwijlen van oueruloedicheyt der humoren die de substanci der darmen be- 22225[regelnummer] swaren onderwilen van enen aposteme die quetsinge der substancien vanden darmen inbrengt ende onderwijlen van veel pieren die welke de darmen binnen vreten ende onderwilen van aenbindingen andere le- 22230[regelnummer] den die den darmen pine doen \| ende onder- wijlen van scarpicheit der humoren die de substanci der darmen vlceren \| ende de- se passien hebben hoer proper saken en- de hoer proper beteykenissen \| ende daer 22235[regelnummer] om die raeuwe ende die groue wijndich- eit die vanden humoren ghescheyden is wanneer dat si mitten heffen binnen den darmen gesloten wert soe maect si veel steecten ende is dat sake dat die wijndich- 22240[regelnummer] eit geresolueert is vander bloediger ma- terien so sal die weete zeer vast daer in steken als die commentator seyt ende ist van coleriker materien so steect ende prekelt- se noch meer ende ist van fleumatiger ma- 22245[regelnummer] terien so is die weete wt duwende \| en- de ist van melancolien so is die weete ver- swarende ende ist van fleumen so blijft si daer gecongeleert ende ist alleen van wijn- de so wandert die weete nv hier nv daer 22250[regelnummer] ende aldus seyt die commentator van woer- de te woerde ouer iohannicio Ende dese woerden gebruken dicwijle die meysters ende dye auctoers Item dese passie wort genesen mit medecinen die wt doen wazemen ende 22255[regelnummer] die den wint doen scheyden wanneer dat si die groue slimige darmen vervullen soe maken si grote passien ende pinen die darmen werden gebonden ende die slimich- eden werden bewrongelt vander ouer- 22260[regelnummer] uloedicheyt \| want die natuer en mach haer niet ontcommeren vander oueruloe- dicheit waer af dat van node torsioen co- men moet ende druckinge der darmen van- den wederslaen der ouerster fumositey- 22265[regelnummer] ten daer alte grote pine af coemt ende on- derwijlen die doot alst openbaert in co- lica ende yliaca passione datmen int ghe- meyn lanceuelen hiet Item in alsulken siecten pleechtmen eerst te leggen din- 22270[regelnummer] ghen die morwende sijn \| ende die harde materi vuchtende sijn daer na die een lut- tel bitende sijn ten lesten die suuerende sijn ende also dan als die binnenste ontlast sijn so wort die natuer weder gebracht 22275[regelnummer] tot goeden punten Item wanneer die a- posteme die maghe becommert of die darmen soe worter steecte ende zericheyt
[Folio 146r]
gheuoelt vander wtstreckinge des apos- teems ende oec swaricheit inder magen ende 22280[regelnummer] inden darmen \| ende nader ghedaenten ende nader grootheit des aposteems soe is die zericheit groot of cleyn Item dese apostemen becoemt also wel binnen als buten ende medecijn die middelbaerlic ver- 22285[regelnummer] coelende is ouermits den coerts te saef- tigen ende om die weete te ripen ende dan te suueren ende int leste den aposteme te slu- ten ende te heylen om anxt wil of daer een ander sweringe of verrottinghe af comen 22290[regelnummer] mocht ende van desen dingen vintmen veel in viatico ende in plateario \| mer die hier te setten waer oueruloedicheit ende te ve- le te seggen Item wanneer die pieren inder saken sijn so isser oec seer grote steecte 22295[regelnummer] ende ist dat die wormen lanc ront ende scarp sijn dat coemt van slimighen raeuwen hu- moren die daer inden binnensten ghewa- sen sijn die welke ist dat si geworden sijn inden subtijlsten ende inden langsten darmen 22300[regelnummer] so werden si lumbrici ghehieten \| want si lanc sijn als constantinus seyt ende ist dat si ghe- worden sijn inden nedersten ende inden groef- sten darmen so werden si ascharides ge- hieten \| ende dese na diuerschen materien 22305[regelnummer] daer si wt comen hebben diuersche ghe- daenten ende figuren want van gesouten- re fleumen comen langhe gracelike scar- pe pierkens \| want die hetten van dier fleumen die welke hoer beroeren heeft 22310[regelnummer] vanden centro totten circumferencien maect die nature des worms in lancheyden mer die droecheyt die welke al ist dat si haer beroeren totten centrum heeft ende mach die materie widen ende breden bijndt 22315[regelnummer] ende dwingt dien ter rondicheit \| ende daer om sijn alsulke wormen lang ende ront ende vander soeter fleumen comen langhe wor- men ende breet lang om ver hetten wil wantGa naar eindnoot22318 die hetten doetse lang werden \| ende si sijn 22320[regelnummer] daer om breet want die humoer scheydt hoer ende breytse ende vander fleumen die zuer is die welke cout ende droghe is so werden die pieren cort ende ront want bey- de die gedaente al ist dat si beroeren tot- 22325[regelnummer] ten centrum heeft nochtans wederstaet si der breetheit ende der lancheit ende vander na- tuerliker fleumen want si cout ende vucht is so worden si cort ende breet cort om der coutheit ende breet vander humoren \| ende 22330[regelnummer] dese hieten ascharides of cucurbutiny want si den zade vander cucurbiten ge- liken Item van glasenre fleumen ouer- mits der groter coutheit ende worter niet leuende gemaect dese pieren brenghen 22335[regelnummer] die meeste steecten in \| hier is die coert- se bi ioekinge der nazen knersinghe der tanden walghinghe der spisen veruremt- heyt ende verueernis des herten roepin- ghe inden slape \| beuinge des lichaems 22340[regelnummer] wtstekinghe der tongen ende kauwinghe mitten tanden al ist dat si daer niet tusschen en hebben ende alle dese gheuallen sonder colliganci dat is sonder aenbindinge der darmen totten instrumenten der sinnen ende 22345[regelnummer] totten kinnebacken ende daer om als con- stantinus seyt ist noot dat si schier op ghe- licht moeten werden anders wort dat li- chaem van hem verteert ende die leden weder ghemorwet noch si en werden niet wtge- 22350[regelnummer] dreuen dan als si steruen \| ende wanneer dat si leuende sijn mitten darmen beslijmt so en gaen si niet lichteliken wt \| mer als si doot sijn so is die nature daer af ver- saecht ende so werden si dan wtghewor- 22355[regelnummer] pen nochtans ghaen si onderwijlen wt recht of si doot waren ende dan steruen si vluchs Item si werden oec mit bitteren
[Folio 146v]
dinghen ghedoot als mit alssen ende mit deser ghelike die constantinus alle ver- 22360[regelnummer] telt int selue capitel ende alsulke dingen sul- len ghegeuen werden mit honighe of mit melke of mit enige soete dingen want die wormen minnen tsoet die welcke als si hem daer mede vergaderen doden hem sel- 22365[regelnummer] uen mitter bittericheyt want daer scuult een hanghel onder die spise Item wan- neer die moeder of die blaze lijt so liden die darmen mede om des wil dat si daer vluchs mede bi sijn want als die hals van- 22370[regelnummer] der blasen gestopt is ende die vrine ghe- houden wort so wort die blaze wtghe- steken ende als die blaze also wtgherect is so wort die darm die der blasen naest leyt gedruct ende wort belet die groue 22375[regelnummer] heffen wt te steken ende als daer dan wint binnen besloten wert so coemter tlanck e- uel af datmen colica passio hiet dese pas- sie als constantinus seyt int vijfte boeke coemt ende wort ghewonnen in enen darm die- 22380[regelnummer] men colon hietet dat is hol ende is in die rechter side des nedersten buucs omge- gort als mit enen snoer tot inder lufter ziden toe Die sake deser passien is seuen- derhande als die selue seyt Die eerste 22385[regelnummer] is een vierighe hetten mit colerigher coertsen ondermengt drogende die vuch- ticheyt der heffen ende hardense ende laten- se niet wt gaen Die ander sake is grofheit der drogher ende der stoppender spisen ver- 22390[regelnummer] biedende den dreck wt te gaen Die der- de is slimicheit der fleumen beslutende die wegen der egestien dat is des dings datter wtghanghen soude als der gro- uer heffen Die vierde is groue wijndich- 22395[regelnummer] eyt die hair menghende ende wtstekende is mit tayer ende slimigher humoren Die vijfte sake is wanneer een aposteme in- den darme wassende die heffige substan- ci verbiedende is vryliken wt te gaen Die 22400[regelnummer] seste sake is veelheit der corter pieren ende der langher die doot ende beslijmt sijn in desen darm niet wtgaen en mach Die se- uende sake is ongeuoelicheyt des dar- mes ende letsel der heffen niet gheuoelen- 22405[regelnummer] de noch wtdriuende dese passi van wat saken dat si coemt breegt den lichaemGa naar eindnoot22406 veel pinen in want si hebben ghemeyn ende proper toeuallen hem coemt gemeen- liken coringe toe walghinge pijn ende on- 22410[regelnummer] uerdrachlike weete aen dye side daert is \| stoppinge des buucs ende coemt dese passi van heter saken so dunct enen men- sche dat sijn buuc vol naelden steect wair af dat die sieke schier sterft ist dat hi geen 22415[regelnummer] boete en heeft ende ist van couder saken soe wort alte groten zwaricheyt gheuoelt nochtans is die zericheyt cleyn ende in een- re stat \| ende ist van wijnde so is die weete wtstekende ende verkeert die stat mit rom- 22420[regelnummer] melinghen ende mit opheffinghen ende ist van enen aposteme soe wort hetten ghe- uoelt ende soe isser coerts mit dorst ende zer- picheit der tonghen ende ist vanden lan- gen smalen wormen so volchter zerich- 22425[regelnummer] eit ende walghinghe nae \| onderwijlen schietmense ter kelen wt ende is mit corten woerden een suucte dair die doot af co- met snelliken ist datmen den sieken niet haesteliken te hulpe en coemt ende wij- 22430[regelnummer] selic \| eerst salmen die saken der suucten saeftighen ende scheyden ende verder- uen mit badinghe ende mit warminghe die scheydende sijn ende ist dat die zerich- eyt hier mede niet en vergaet so moet- 22435[regelnummer] men noch mit starkeren dingen toe gaen als in viatico ende in anderen boeken wel staet als mit medecinen die scheyden-
[Folio 147r]
de sijn ende purgerende \| deser passien nich- te is yliaca passio dat is oec een lanc e- 22440[regelnummer] uel dat sinen naem heuet van enen darm die ylion hiet ende is een gracelic darm en- de lanck die de ander darmen al omme gaet ende is vanden vleysch ondect want die darm is seer geuoeliken ende dese pas- 22445[regelnummer] si hiet vanden scarpsten want si in enen of in tween daghen doot ende daer om is si vreseliker dan colica passio ende si wort al- so ghecureert ende si coemt oec volna van alsulken saken mer dicste van enen aposte- 22450[regelnummer] me als constantinus seyt Dat xlix. capitel vant rode buuckeuel ONderwijlen lijdt die buke oec vanGa naar eindnoot22452 vellicheden der spisen ende der hu- moren ende vander scarpicheit als van dissen- 22455[regelnummer] teria lyenteria ende dyarria ende dese sche- len onder malcanderen want als constan- tinus seyt ende platearius Dissenteria is een buuceuel mit veruellinge des darms mit bloedigher wtwerpinghe ende wort 22460[regelnummer] gheseyt van afsniden want in desen passi- en werden die darmen gesneden ende hi coemt van natuerliker colera of van on- natuerliker die darmen also corrodeert ende villet \| onderwilen coemt hi van gesou- 22465[regelnummer] tenre fleumen ende onderwijlen van ghe- barnder melancolyen ende onderwijlen van ghebreck der leueren ende dese hietmen epatica onderwijlen van ghebreck des ont- houdens die tbloet niet houden en mach 22470[regelnummer] onderwijlen van alte grote oueruloedin- ghe des bloets ende hiet properlic dissen- teria ende coemt onderwijlen van gebreck der darmen ende dan sijn daer drie speci- es Inder eerster specien wort die sme- 22475[regelnummer] richeyt der darmen geresolueert ende die dreck is ghescaept als wasschinge van vetten vleysch. Inder ander wer- den die vilmen vander maghen gescraept ende sijn ghescapt als scauelinge van fran- 22480[regelnummer] sijn of van perkement In die derde spe- ci werden die darmen wtgesent bi cley- nen stucsken ende dan openbaren daer vleyschighe resolucien ende zenighe en- de deser gelijc die eerste speci wort wel 22485[regelnummer] ghenesen die ander nauwe ende die der- de nymmermeer also en doet oec epati- ca nauwe \| die teyken van dissenteria sijn bloedighe egesti \| egestie dat is die vul- nis die enen mensche beneden af gaet tor- 22490[regelnummer] cioen vanden buke stekende weete Item onderwijlen coemter villinge der ouer- ster darmen ende onderwijlen der neder- ster ende daer na wort die zericheit verwan- delt nv int ouerste vanden buke nv om- 22495[regelnummer] trent den nauel nv int alre laechste en- de na die diueerse gheslachten der saken wert oec die medecijn diuers gemaect Inden eersten pleecht si ghesuuert teGa naar eindnoot22498 werden die humoer die daer misdoen- 22500[regelnummer] de is ende daer die sake af coemt daer na pleechtmen die lopinge te onderuatten ende dat alsoe wel mit syropen als mit e- lectuarien also wel mit plaesteren als mit saluen die dwinghende ende stempende 22505[regelnummer] sijn ende die medecijn die van binnen ge- gheuen wort is nutste als die materi in- den ouersen darmen is \| ende die buten- ste medecijn helpt best den nedersten dar- men ende die medecijn sal also wel dwin- 22510[regelnummer] gende ende stoppende wesen als een dyete Dat l. capitel vande lopinge des buucs LYenteria is een buuceuel mit wt-Ga naar eindnoot22512 seyndinge der spisen ende des drancs die onuerduwet sijn wanneer gheen ver- 22515[regelnummer] keringe en wordt bijder spisen mer als die hauick also werdet wtgeseynt twlecGa naar eindnoot22516 onderwijlen geualt vander scauelinge der
[Folio 147v]
vilmen vander maghen waer af dat dye maghe die spise niet houden en mach on- 22520[regelnummer] derwijlen coemt hi van slimiger ende fleu- matigher vuchticheyt die aenhangen den vilmen vander maghen ende der darmen Onderwijlen van enen apsoteme \| want dan wort die maghe beswaert vander spi- 22525[regelnummer] sen ende daer om wort die maghe an ghe- daen enen sin der naturen om die spise wt te cruden eer dat si verduut werden \| de- se suucte wort genesen als die voerscre- uen Dyarria is een simpel lopinge des 22530[regelnummer] buucs mit wtseyndinge der spisen die on- uerduut is sonder enighe bloedighe e- gestie \| dese coemt onderwijlen dat een mensch te veel ghegeten heeft ende van- der scarpicheit der spisen ende oec van ha-18 re smeltinge Onderwijlen vander cole-19 ra die misdoende is inder grootheit meer20 dan inder ghedaenten der spisen want21 waert sake dat si inder gedaenten mis-22 dede so soudse eer dissenteriam maken23 dan dyarriam Item wanneer dat si coemt24 van lopinge der humoren die nederuloyen-25 de is ende bitende vanden hoefde totten26 darmen toe \| ende dan seyndt die sieke scu-27 me ende ampullen wt vanden welken ypo-28 cras seyt wanneer datmen siet dat dye29 groue heffen scumich sijn in dat buuck30 euel datmen dyarria hiet dien vloyet die31 fleume vten hoefde dese lopinge wort32 genesen mit cleynre dyeten want die sa-33 ke is dat hi te vele ghegeten heeft en-34 de coemt dese suucte van scarpicheden 22535[regelnummer] so salmen gheuen dinghen die een wey-36 nich vercoelen ende vuchtighen \| ende coemt37 die siecte van lopinghe der humoren van-38 den hoefde so salmen gheuen dinghen39 die den reume stoppen ende bijnden Ende hier40 mede ist wt vanden passien des buucs Dat li. capitel van watersuchten IDropisis dat is een dwalinge derGa naar eindnoot22537 verduweliker doecht vander leue- ren winnende heffinge der leden als con- 22540[regelnummer] stantinus seyt want wanneer die verduwe- like doecht vercranct wort inder leueren soe werden daer veel oueruloedicheden inden lichaem die welke ouermits craft der wtdriuender doecht buten ouerge- 22545[regelnummer] seynt winnen een opblasinghe der leden dese siecte coemt gemeynliken van drier- hande saken als van verhoudinge der o- ueruloedicheyt sonder natuer werden si ge- houden als in menstruo dat dwalende 22550[regelnummer] is ende in deser ghelijc want als dat men- struum op gehouden wert soe wort die moeder seer ghedruct ende alle tlichaem ende daer coemt oec een heffinghe af Item vander vloyinghe der vuchticheit son- 22555[regelnummer] der natuer werden die geesten ontbonden ende die craften werden ghecranct ende die o- ueruloedicheden die daer ouer comen van- der onuerduwelicheyt maken een heffin- ge der leden want vander onghetempertheit der 22560[regelnummer] gedaenten dwaelt die verduwelike doecht inder leueren vieruoudelic nader vergaderin- ghe der vier qualiteteyten ende alsoe werdenGa naar eindnoot22562 vier specien van ydropisis naden ouerganc der vier qualiteyten Die eerste is leucofleu- 22565[regelnummer] mancia die welke coemt van ongetempert- heit der coutheyt ende der vuchticheyt ende wort gehieten vander witter fleumen leucos dat is wit Die ander speci is yposarcha of anasarcha ende coemt van ongetempertheit der 22570[regelnummer] coutheit ende der droecheit Die derde speci is asclites ende coemt van ongetempertheit der hetten ende der vuchticheit Die vierde speci is tympanites ende coemt van ongetempertheyt der hetten ende der droechten Item si comen in de- 22575[regelnummer] ser manieren wanneer dat die coutheyt ende
[Folio 148r]
die vuchticheit inder leueren ongetem- pert werden soe wort die verduwelike cracht vercranct eude van dier cranckich-Ga naar eindnoot22578 eyt comen oueruloedicheden ende die wer- 22580[regelnummer] den dan wtwaert ghesent buten bijder huut waer af dat een grote heffinghe coemt die van ongetemperder coutheit ende droecheyt coemt inder leueren ende al- so wort oec die verduwelike doecht onge- 22585[regelnummer] tempert ende vercranct ende also oec een lut- tel die wtdriuende doecht \| ende daer om en laetse gheen oueruloedicheyt wt al totten butensten der huut mer si werden onder tvleysch ghehouden \| ende daer om 22590[regelnummer] hiet dese species yposarcha dat is onder tvleysch of biden vleysche \| want ouer- mits der ongetempertheit der hetten ende der vuchticheit so werden beyde dye craften als die verduwende ende die wtdri- 22595[regelnummer] uende vercranct bider ontbijndinghe der gheesten want die oueruloedicheden wer- den ouer al tlichaem verdreuen mer si werden alleen gehouden tusschen den buke ende syfac \| syfac is een vel dat leyt 22600[regelnummer] tusschen den vtersten buke ende den dar- men daer sijn twe vellen als syfac ende myrac eer datmen totten darmen coemt ende dese speci wort gehieten asclites want alsmen den buuc slaet so luudt hi als een 22605[regelnummer] botseel ende coemt van hetten ende van droech- ten ende als dese twe onghetempert sijn so werden die gheesten ontbonden ende als dan beyde die doechden alsoe ver- cranct sijn so werden die oueruloedich- 22610[regelnummer] eden vander onuerduwelicheit grof ge- maect ouermits hetten ende droechten ende werden ouermits die rokicheit ghere- solueert die niet ouer al tlichaem gheste- ken en werden mer si werden bijden bu- 22615[regelnummer] ke ghehouden ende dese species hiet tym- panites want sijn buke luut als een tam- buer Item in die eerste specie is heffin- ghe ouer alle tlichaem int ouerste van- der huut wit ende saeft ende duwet men 22620[regelnummer] enen vingher int vleysch so blijfter een put staen ende alleyncsken vergaet die put- te ende die vrijn is ongeuerwet wit ende dicke Inder ander specie en is die hef- finghe niet soe groot mer haer vleysch 22625[regelnummer] stinct die vrijn is qualiken geuerwet ende dunne In die derde specie is die buke opgheblasen ende luut alsmen daer op slaet als een butzeel ende die vrijn is root ende dicke In die vierde speci luyt die bu- 22630[regelnummer] ke als een tambuer ende die vrijn is ghe- uerwet ende dun dye hals ende die vterste leden werden cleyn die nazelocken scarp die oghen hol ende ront. Die twee eerste specien machmen ghenesen eer si ghe- 22635[regelnummer] confirmeert sijn ende die twee leste voer die confirmaci werden si nauwe ghecu- reert mer nader confirmacien nymmer- meer ydropicus is heffende inden lichaem weke swaer wichtich ende dorstich die 22640[regelnummer] welke hoe dat hi meer drinct hoe dat hem meer dorst ende hoe dat hi meer drinct hoe dat hi crancker wort ende meer heffet ende na dien dat haer siecte diueers is daer na salmen hem diuers medecijn ge- 22645[regelnummer] uen als die wijnt scheyden ende die humo- ren verteren die binnen den huut sijn en- de men sal die leuer starken vanden wel- ken men alle dinghen vijnden sal in vi- atico constantini ende in velen anderen prac- 22650[regelnummer] tiken van medecinen Dat lv. capitel vande gheelsuchtGa naar eindnoot22651 HIctericia of aurigo dat is int ghe-Ga naar eindnoot22652 meyn te segghen gheelsucht ende is besmettinge der huut sonder enige onghe- 22655[regelnummer] likicheit der huut ende men seyt in plateario
[Folio 148v]
datter drie specien sijn vander geelsocht als soffranich vander natuerliker cole- ra ende groen ende swart Die eerste speci hiet aurigo want si den mensche gheel 22660[regelnummer] maect als gout Die ander hiet groen om dat dese speci der colera naest is so wer- den die luden groenachtich Die derde specie hiet swart want si coemt van zwar- ter verbarnder colera ende si wort van hetten 22665[regelnummer] ende van opsiedinghe des bloets ouergaen- de inder coleram ouermits hetten die daer oueruloyende is ende dat bloet venijn- de want si wert mede gedragen totten ouer- sten der huyt eude venijntse ende verkeertse On-Ga naar eindnoot22669 22670[regelnummer] derwijlen coemt si van bestoppinge des ouersten of des nedersten zweetgaets der kisten vander gallen want die cole- ra stuet opter leueren ende venijnt dat bloet Onderwijlen coemt die suucte van 22675[regelnummer] enen aposteme eniger spisen of des drancs die corrumpeerlic is van enigen bete of stekinghe eens venijns diers In deser manieren wort dat bloet besmet ende ouer gheseynt totten voetsel der leden ende cor- 22680[regelnummer] rumpeert ende besmet die leden na dien dat die venijntheit is Item dese volgen die heete gheelsocht als smettinge al- le des lichaems ende verwarminge der rech- ter siden \| dorst \| bittericheyt des monts 22685[regelnummer] zericheit des voerhoefts \| beyeringhe der oren \| die vrijn is geuerwet wes scu- me is soffranich of groen of swart Ende alle dingen die vanden lichaem wtgeseynt werden die werden van hetten besmet ende ver- 22690[regelnummer] wandelt alle saken ouermits dier ouer- ster bestoppinghe ende die nederste sijn alle seer geuerwet \| ende het is verkeert vanden ondersten Ende als die ouerste meest ge- uerwet sijn so sijn die nederste minste ge- 22695[regelnummer] uerwet Item is dese siecte vanden coerts ende vander cracht der naturen naden seuen- dach in enighen dage inden welken waer teyken te openbaren pleghen mit vermin- ringhe des coertsen ende verlichtinge des 22700[regelnummer] sieken ende aflatinge der quader toeual- len beteykent goet want alsulke verwin- ghe beteykent dat die materi des coert- sen gesuuert wert ende en is dit niet so be- teykenet quaet ende vrese want het betey- 22705[regelnummer] kent dat die materi die ouerste lede be- gheert of om datter materien also veel is of om des roecx wil ende om der scar- picheit als galienus bescheydeliken seyt inden amphorismen Item aldus sulken 22710[regelnummer] passi pleecht genesen te werden mit la- ten ter aderen ende ouermits toesettinge der dinghen die de vercouden ende ver-Ga naar eindnoot22712 anderen ende sonderlinge omtrent die leuer want daer wort dat bloet weder ge- 22715[regelnummer] maect als in sijnre fonteynen Item men sal geuen van binnen ende inder dyeten ende inder medecinen dingen die de hetten verdriuen ende dat bloet suueren ende dat si die quade schickenis des bloets veranderen Ende co- 22720[regelnummer] met die suycte van verstoptheden so salmen geuen dingen die scheydende ende openen- de sijn ende niet te heet crude Dat liij. capitel vander aenbeyen of spenen EMoroyde sijn v. aderen die int fon-Ga naar eindnoot22724 22725[regelnummer] dament sijn vten welken menigerhan- de passien comen daer comen opheffinghe ophoudinge bloedinge ende onderwilen die oueruloedicheden ouergeseynt totten de- len ouermits craften der naturen ende als die 22730[regelnummer] aderen gebroken sijn so werden si wtgeseynt ende tlichaem wort van menige suucten verlost mer is die lopinge sonder mate of alte gro- te so comen daer veel passien wt ende als si van gewoenten gehouden werden so volgen 22735[regelnummer] dair grote siecheden na als ydropisis dat
[Folio 149r]
is waterzucht theringe des lichaems razerie ende melancolie ende deser ghelike Item in deser manieren werden si hef- fende die oueruloedicheden sijn dicke 22740[regelnummer] ende heffich die nedergaen totten monden der aderen ende makense grof ende dicke waer af dat si heffen ende drijnten Item onder- wijlen werden die monden der aderen ge- dwonghen ende gedicket vander groter 22745[regelnummer] droecheit Item onderwijlen werden si gebarnt om hare grote lopinge wil van- den cyrurgijns ende werden also ghestopt ende dan werden si cume of nymmermeer geopent Item onderwijlen werden dye 22750[regelnummer] hoefden vanden aderen gestopt vander dickicheyt des bloets ende onderwijlen van scarpicheyt des bloets ende van sijnre smeltinghe werden si meest geopent ende nader groter ophoudinge volcht swa- 22755[regelnummer] richeyt des hoefds bleecheit des aen- sichts zwarticheit lasticheit ende oec dis- posici der nyeren der dyen totter water- sucht ende ter teringhe Item cranckicheyt ende magerheit des lichaems volcht den 22760[regelnummer] groten lope der aenbeyen verwanderlin-Ga naar eindnoot22760 ge der verwen zericheyt ende knaghinge des nedersten lichaems ende ist dat si ste- deliken duert ende si sonder maet is so wint si alte quade passien Item ist dat die mon- 22765[regelnummer] den der aderen alte zeer lopen soe salmen- se stempen mer dat sal alleyncsken wesen ist dat die passi out is op dattet bloet niet te haestelic wederslagen en werde dat- tet dan tot enen anderen lede ghestort 22770[regelnummer] mocht werden ende datter dan een quader suuct of quaem \| waer af dat ypocras seyt Het is vrese den genen die de aenbeyen lange gehadt hebben datmense hem al toe geneest ten si datmen daer een ader open 22775[regelnummer] laet Ende ist dat si alte seer gesloten wer- den so salmense weder op doen mit me- decinen die openen ende die scheyden Dat liiij. capitel vande passie der nyeren DIe zericheyt vanden nyeren wortGa naar eindnoot22779 22780[regelnummer] vanden grieken nefresis gehieten welke zericheyt zibbicheyt hiet mitten lanckeuel nochtans schelen si want die se- richeyt van colica passione dat is tlancke- uel dat is wandelbaer ende onstadich want 22785[regelnummer] enen dicht lopet vander eenre zide ter ander mer die weete van neufresis is ste- dich Item die leynden of die nyeren li- den onderwijlen van heffeninge ende onder- wijlen van vervullinge der humoren onder- 22790[regelnummer] wijlen van wijndicheyt onderwijlen van- den steen alle dese brengen grote weete in sonderlinghe is daer hetten inder sa- ken wes teyken is hete vrijn scarpe ze- richeyt ende stekende ende is dair coutheit 22795[regelnummer] inder saken so is die vrijn raeuwe ende die zericheit traech die steen ende die zan- dekens ende menigerhande oueruloedich- eit comen inden nyeren dicwijle ende dat te voersten van dranc slimich waters ende 22800[regelnummer] van grouer dyeten wt desen sijn bestop- pinghe inden nyeren of inder blasen. ende onderwijlen werden si verkeert int wesen eens steens of der zanden ouermits die werckinge der groter hetten ende die ge- 22805[regelnummer] ne die de steen hebben veruolghen veel ongemaken als swaricheit des orinens lanceuel ende deser gelike want mitter stop- pinge der stenen werden die wegen der vrinen bestopt. onderwijlen een deel ende dan coem- 22810[regelnummer] ter die coude pisse af als wanneer yemant mit pinen of alleyncsken drupelen sijn ori- ne als hijse maect ende onderwijlen altemael ende dan wortet mit allen gheweygert ende wort gehieten dissenteria Item van tayen 22815[regelnummer] slimighen humoren inden nyeren ende inder
[Folio 149v]
blasen coaguleert wort die steen Item in- den iongelinghen wasset hi principali- ken inden nyeren ende inden kinderen wasset hi inder blasen want haer hals vander bla- 22820[regelnummer] sen is enge ende verbiet die natuer wt te gaen waer af dat die steen comt als con- stantinus seyt Item inden kinderen is die v- rijn grouer vander slimiger dyeten \| want een dinc dat tay ende slimich is dat is a- 22825[regelnummer] belre te bewronghelen ende daer om coemt ende groyet die steen dicwijle in cleynen kinderen Item het wort bekent wanneer die steen inden nyeren is of die materi des steens ouermits slapinge des voets 22830[regelnummer] ende der dyen vander rechter siden ist dat die sake inder rechter nyer is \| mer ist in die lufter dyee soe is die sake in die lufterGa naar eindnoot22832 nyer ende is die ziecheit in die blase dan is die sake beneden inden buke biden buuc 22835[regelnummer] haer ende daer omtrent Item die zandekens die comen vanden nyeren sijn root ende die vander blasen comen sijn wit Item die steen die gewonnen is van slimighen humoren wort lichteliker ontbonden ende wtgedre- 22840[regelnummer] uen dan die zandekens Item inden wiuen wasset zelden die steen of seldenre dan inden mannen om die rume toepaden ende om die crankicheit der hetten die de hu- moren drogende is ende versteenende ende om 22845[regelnummer] die menigerhande purgacien want veel oueruloedicheden werden mitten menstru- osigen bloede wtgeleyt also sijn die sie- ken te purgeren inden heten ende inden ope- nenden dicwijle te baden ende men salze 22850[regelnummer] weder vuncken mit verduweliker spisen ende drancken ende mit warmender medecinen die openende sijn ende suuerende ende men moetse onderwijlen den cyrurgyen beue- len sonderlinge die kinderen ende die ghene 22855[regelnummer] die noch wassende sijn ende inder outheit is \| die snidinge vreselic want ouer dat xl. iaer so en wort dese passi niet ghecureert als gheseyt wort in amphorismis Item onderwijlen gheuallet dat die sieke sijn 22860[regelnummer] water niet houden en mach welke passi men dyampnes of dyabetica passio hiet ende dese geualt als constantinus seyt om ghe- breck des outhoudens want daer is veelGa naar eindnoot22863 ende starke aentreckinge der humoren totten 22865[regelnummer] nyeren ende daer wort veel wtseyndinge der oueruloedicheit totter blazen ende dat si niet draghen en mach dat werpt si van haer ouermits der vrinen Item onderwijlen geuallet van vermorwinghe der humoren ende 22870[regelnummer] van ontslappinge der lacerten inden hals der blazen ende onderwilen gheuallet van zwaricheit des slapes ende veelheit der hu- moren als in onwetende kinderen ende in- den genen die in haer bedde pissen \| ende 22875[regelnummer] in droncken menschen \| het is deser luden eygen dat si altoes drincken willen ende men kanse cume mit water sat gemaken \| als constantinus seyt \| want hoe dat sijt drincken soe ghieten sijt weder beneden wt Onderwilen 22880[regelnummer] comet vander humoren die haestelic stop- pende is die wege vanden pissen ende wt- leydende daer die gehouden vuchtich- eit mit craft der persinge \| desen die de- se siecte liden sijn noot dingen die de het- 22885[regelnummer] ten verdrucken \| ende stoppende confortatiue ende oec dingen die de warmte der nyeren ver- weckende sijn ende datmen die zenen die daer vermorwet sijn verduwende ende brocht- se weder tot bequameliker staet dit ge- 22890[regelnummer] schiet mit dranc ende mit electuarien en- de mit plaesteren ende saluen Item die vroe- de medicus sal altoes hoeden in desen saken dat hi altoes daer niet toe en doe dinghen die alte vucht sijn want si souden seer quet- 22895[regelnummer] sen al morwende noch oec alte droghe
[Folio 150r]
dingen want si souden die hetten scerpen mer nv dese nv die op dat die sieke ghewas- schen mit couden gevuchticht mach wer- den ende vercoelt ende vanden drogen wort 22900[regelnummer] die vuchticheyt gedwongen ende dat sieke lit wert gestarct ende bouen allen dingen sal die dyete getempert sijn want die hete din- gen hinderen den nyeren ende den lendenen alte seer Ende dinghen die alte cout sijn 22905[regelnummer] vertragen die verduwelike craft inder substan- cien der leueren Item hernia is een velle- kijn des buucs als cyfac ende is een scorin- ghe \| syphac is eenrehande vellekijn dat die voedelike lede scheyt vanden leden die 22910[regelnummer] daer winnende sijn ghelikerwijs dat dya- fragma is een vellekijn dat die gheesteli- ke leden scheydt vanden voedeliken leden want wanneert geualt dat syfac gescoert wort so moeten die darmen nederwaert gli- 22915[regelnummer] den inden budel vanden cullen \| ende daer af heeft die mensche grote pine dicwijl \| on- derwijlen coemt dese passi van buten als van heffen of van springen of van deser gelike Onderwijlen van vallen of van slaen of van 22920[regelnummer] stoten ende van deser gelike \| onderwilen van groter wt reckinge der ouerster leden alst geualt in geuangen luden diemen pijnt ende ouerhaelt of van alte veel roepen of san- ge ende van deser gelike ende onderwijlen co- 22925[regelnummer] met die passi van saken van binnen als van alte groter barnliker hetten ende van scar- picheyt der heter humoren die dat velle- kijn scheydt ende snijdt \| onderwijlen van al- te grote vuchticheit die de zenen ende die 22930[regelnummer] lacerten ontslappende is ende in wat ma- nieren dattet geualt int begin machmen hem lichtelitste helpen ende sonderlinge denGa naar eindnoot22932 ionghen ende is die scoer groot ende veroudt ende dat die zeen oec ghescoert is soe en 22935[regelnummer] machmen hem nauwe of nimmermeer hel- pen ten waer mit groter consten als con- stantinus seyt nochtans pleecht si genesen te werden die hernia ouermits goeder dye- ten ende mit medecinen ende onderwilen mit 22940[regelnummer] snidinge ende mit cyrurgien die auctoers seggen men sal alsulken sieken helpen mit stiptiker medecinen die slutende sijn ende mit electuarien binnen genomen ende mit badingen ende mit saluen \| ende bouen al is 22945[regelnummer] goet cleyne dyete ende dat hem die sieke wachte van baniken ende van veel beroe- rens ende oec moeten si hem wachten van veel spisen die veel wijnts maken. Dat lv. capitel van arthetica passio 22950[regelnummer] ARthetica is een zericheit ende een pas-Ga naar eindnoot22950 sie der coetkens of der leden als der handen ende der voeten mit drijntinge ende mit steecten welke siecte als si inden handen is soe hietse cyragra ende als si inden voeten is 22955[regelnummer] so hietse podogra ende inden lancken hiet- se sciatica dese passie coemt van coleriken bloede ende van fleumatiger humoren endeGa naar eindnoot22957 ende dicste coemt dese suuct vander reuma- tiger saken als daer bloet inder saken is 22960[regelnummer] dat wort bekent van dat die stede root is ende heet \| ende dat die aderen heffen daer die sieke stede is ende van heter ende vuch- ter dyeten die daer voer ghegaen is ende oec coemt dese siecte nader etaten ende na- 22965[regelnummer] der tijt vanden iaer als in die leynten son- derlinghe alst bloet inder saken is Item als die colerighe humoer inder saken is dat wort bekent van groter zericheyt ende van wtstekinge der zenen ende van droech- 22970[regelnummer] eyden ende van hetten ende van dat die stede een luttel geheuen is mit rootheyden ende mit wat geels dair onder gemengt ende sonderlinghe wort dese beroert inden so- mer ende als een mensche hete ende droge spi- 22975[regelnummer] se neemt ende dattet in enen heten lande is
[Folio 150v]
ende dicwijle lozet die mensch onder ende bo- uen colerige oueruloedicheden die he- te dingen sijn hem contrari ende die coude sijn hem goet. ende als die fleume inder saken 22980[regelnummer] is dat wort bekent bijder stede want die stede is wit mit luttel rootheyden of mit ene gheelicheit ende die steecte en sijn niet starck ende inder dyeten ende oec naden lan- de Ende als si coemt van reumatigher sa- 22985[regelnummer] ken dat wort bekent van swaricheyt des hoefds ende van lopinge der humoren ende men voelt tintelinge ende lopinge dat rug- been langs ende ouer den scouderen Dese suucte is alre quaetste. want dese trect 22990[regelnummer] die zenen der coten ende der leden vanden handen ende vanden voeten te samen. ende ver- teert daer die substancialige vuchtich- eyt ende maectse dorre ende sluytse also dat si daer niet mede doen en mogen ende maect- 22995[regelnummer] se knorrich ende knoestich ende leliken dese suucte en wort niet haestelic genesen en- de is si veroudt soe wortse cume genesen ende sonderlinge als die leden also verhart sijn ende so knopich. die humoer die daer 23000[regelnummer] misdoende is salmen purgeren mit be- quameliker medecinen ende men sal hem tbloet ontrecken ist dattet bloet inder sa- ken is die zericheit salmen benemen mit couden dinghen ende als die humoer cout 23005[regelnummer] is so salmen hem helpen mit warmen din- ghen als mit plaesteren ende mit saluen ende die sieke sal hem wachten van grouer spi- sen ende sonderlinghe van dien die heffin- ge maken want die taye slimicheyt hin- 23010[regelnummer] dert ende beswaert dese zuuct dicwijle Dat lvi. capitel van gutta sciatica GVtta sciatica is een weete die wastGa naar eindnoot23012 van humoren die neder gaen in die groue zeen die welke is tusschen den gro- 23015[regelnummer] uen lacerten der hancken benen als con- stantinus seyt dese coemt dicwijle van tay- en humoren in die hollicheit vanden hanc- kebeen ende vergaderen daer al ouer een on- derwijlen wasset dese passie vanden hu- 23020[regelnummer] moren des bloets mitter roder coleren ghemengt ende alle dese sijn sake der ze- richeit welke zericheit neder gaet inden benen al totter verssen ende totten cleynen thee des voets wes reden is als commen- 23025[regelnummer] tator seyt. want dese groue zeen gaet recht midzen doer die dye ende doer die schene al totten hol vanden voet buten ende daer na totten cleynen thee. ende dit is die sake waer om dat die zericheyt also 23030[regelnummer] verre gaet ende daer om ist oec die den steen hebben dat si oec creuelinge inden voet voelen in die selue stede des voets om die bestoppinge der zenen waer af dat die gheesten tot dier stede niet vryliken lo- 23035[regelnummer] pen en moghen Item die zericheyt is onderwijlen in die een side ende onderwijlen in beyden siden mer si is quader in die luf- ter dan in die rechter waer af dat die re- den is. want dat in die rechter side verga- 23040[regelnummer] dert wert dat wort bet verduut ende veel ras- cher dan dat in die lufter side vergadert wert Inden iongelingen als daer hetten inder saken is so is daer grote steecte ende barninge in desen is goet bloet laten on- 23045[regelnummer] der dat enkel vander aderen diemen sophe- na hiet ende staet binnen den voet ende die wi- uen hietense die moeder ader ende men sal den sieken purgeren ende genesen alsmen de- den in arthetica Item so wie dese suucten 23050[regelnummer] hebben die moeten hem sonderlinge wachten van vervullinge der spisen ende des drancs ende te voersten van baniken want dat spul scarpt die reume alte zeer ende beneemt die ver- duwinge om die verliesinge der geesten ende 23055[regelnummer] des pueren bloets als constantinus seyt Men
[Folio 151r]
sal tlichaem eerst binnen purgeren ende dan salmen daer dingen die nut sijn buten op leggen anders en baet die medecijn lut- tel van buten Men moet die materi dye 23060[regelnummer] de sake der suucten is eerst verwandelen Item dyascorides seyt datmen die sieke stede stouen ende bayen soude mit warme messe van enen osse ist dat hi ghesolueert wert in edic mit galbano ende mit wyeroeck 23065[regelnummer] Dat lvij. capitel vande zericheit der voeten POdogra als constantinus seyt is een ze-Ga naar eindnoot23066 richeit der voeten ende sonderlinge van- der planten ende vander veerssen mitter wt- stekinge ende cloppinghe der zenen dese 23070[regelnummer] passi coemt van quaden humoren die neder gaen totter verssen ende ist dat die humo- ren cout ende grof sijn soe wort daer een grote heffinge mer die steecte en is niet groot want die voeten hebben luttel vley- 23075[regelnummer] sche ende daer om en mogen si niet seer hef- fen want die heffinge coemt meest inden vleysch ende in vleyschigen steden dese pas- si coemt den genen toe die saefteliken en- de leckerliken leuen ende die veel rusten 23080[regelnummer] ende die hem seluen luttel arbeyden ende die hem niet en scudden vanden oueruloedigen hu- moren sonderlinge als si veel eten ende veel drincken want van sulken dinghen comen o- ueruloedighe humoren die welke totten 23085[regelnummer] voeten driuen ende sonderlinge wanneer dat si cranck sijn dat si die oueruloedige ma- teri niet van hem gesteken en konnen ende son- derlinge dattet van baniken toe quaem want dat baniken beroert alle datter te sa- 23090[regelnummer] men hangt anden lichaem als constantinus seyt ende verhettet \| ende daer om beroert die humoren ende slapt die zenen ende scoertse waer af dat geualt dat die gene die ge- lubt sijn niet en podagrizeren dat is dat si 23095[regelnummer] tvoet euel niet en hebben want si niet en ba- niken noch die kinder ende die wiuen selden ende dat is daer om want si gesuuert werden mitten menstruo Item als dese suuct den iongelinghen toe coemt in die leynten 23100[regelnummer] wort in xl. daghen genesen als gheseyt wort inden herfst ende duert totten winter toe so is si swaer te genesen als geseyt wort inden amphorismen wes reden die commentator geeft naden oerdel der astro- 23105[regelnummer] nomyen aldus \| die eerste etaet der manen is heet ende vucht die ander heet ende droge die derde cout ende droge die vierde cou- de ende vucht Ende in die eerste etaet wort die materi gesceyden ouermits der hetten 23110[regelnummer] ende ouermits der vuchticheit wort si ouer al gesprayt In die ander etaet wort si ge- lijc gehouden Inder eerster etaten der vol- ghender manen wort si volcomelic verdu- wet waer af inder etaten des maenschijn 23115[regelnummer] dat hete ende droge is wort die materi mit allen verteert binnen vi. weken die welke xl. dagen sijn so wort een volcomen genesin- ge sonderlinge inden zomer ende inden herfst ende inden winter is die materi alte dicht 23120[regelnummer] in malcanderen \| men sal die materi deser passien eerst purgeren daer nae buten mit couden dingen wederslaen want hete ende scey- dende dingen en salmen int begin dat leg-Ga naar eindnoot23123 gen want die sake reumatike is \| ende ist dat 23125[regelnummer] die materi cout is so salmense te maten we- derslaen mer in heten saken mit starkeren repercussijf op dat die materie niet hert en wert daer na salmen orbaren badinge ende suffumigacien ende smeringe warm of 23130[regelnummer] cout na dien dat die materi begeert ende die sieke sal geuoedt werden mit lichter dye- ten ende getemperder ende die sieke sal hem altoes wachten van winen ende en sal niet te veel ar- beyden mer in die middel mate 23135[regelnummer] Dat lviij. capitel vander apostemenGa naar eindnoot23135 APostema is eenGa naar eindnoot23136 vergaderinge der oueruloediger humoren in e- nige lede makende daer een verrottinge ende
[Folio 151v]
heffinghe als constantinus seyt Item een 23140[regelnummer] lit wort wel gheapostemeert onderwij- len van eenre saken van buten als van sla- ninghe van wonden van vallen van brekin- ghe of van stotinge ende van allen aldus sulken werden die humoren beroert en- 23145[regelnummer] de si lopen dicwijle totter zere stede ende als si also te gader gestoten ende getreden werden onderlinghe so werden si ver- het onderwijlen coemt die aposteme van- der saken van binnen van oueruloediche- 23150[regelnummer] den der corrumpeerder humoren die dic- wijle tot enigher stede vloyen ende toe lo- pen ende dat wort tweerhande want onder- wijlen van vergaderinghen der mate- rien inden properen leden onderwijlen van 23155[regelnummer] lopinghe der materien vanden enen lede in dat ander Ende alsulke toeuloyinge is veel die sake als constantinus seyt Die eer- ste is starcheit des leeds datter verdri- uende is. want sommige principael le- 23160[regelnummer] den ende edel ontcommeren hem vander o- ueruloedicheyt als die herssen ontcom- mert hem vander fleumatiger humo- ren ende vanden roke Die ander sake is cranckicheyt des leeds datter ontfan- 23165[regelnummer] ghende is want die crancke leden ontfan- ghen die oueruloedicheit die neder co- mende is vanden ouersten die starcste sijn als die huut ende dat vleysch etcetera Die der- de sake is veelheit der humoren die wel- 23170[regelnummer] ke als si oueruloedich sijn inden meesten aderen werden weder ghestort totten minsten aderen onder ingaende dat we- sen der geliker leden ende dattet oueruloe- dighe voetsel loept totten lede ende wort 23175[regelnummer] ghesloten vander naturen ende maect een a- posteme Die vierde sake is die rumich- eit der toepaden bijden welken die hu- moren lichteliken vloyen van lede te le- de Die vijfte sake is smeltinge der hu- 23180[regelnummer] moren ende subtilicheyt die welke van lich- ter beroeringhe lichtelijcsten gegoten werden ende gesprayt ende als si ghegoten sijn in enighe leden so werden si weder te samen ghegadert \| ende daer ouermits der 23185[regelnummer] bittericheit des gedwongen leeds wer- den si getreden ende te zamen ghewreuen ende comen te lesten totter verrottinge Die seste sake is ondersettinge der leden want die onderghesette leden ontfangen na- 23190[regelnummer] tuerlic die oueruloedicheyt der ouerster leden ghelikerwijs dat die leden vanden hoefde disponeren of schicken hoer o- ueruloedicheyt onderwijlen totten la- certen ende totten banden der kelen ende daer 23195[regelnummer] coemt af squinancia onderwijlen totten leden vander borsten ende daer coemt af aposteme opter longhen of opter leue- ren ende aldus vanden anderen Item die aposteme coemt in deser manieren als 23200[regelnummer] wanneer datter vele quade humoren sijn die vander hetten of vander craften niet verteert en moghen werden ende dat si ont- fanghen sijn inder hollicheyt der leden so ziden si op ende vervulen ghelikerwijs 23205[regelnummer] dat een deech inden ouen ghesteken ver- droecht wort vanden viere ontfangt int ouerste vanden deghe een korste daer die crume onder scuult also die humoer die daer vergadert is siedt op ouermits 23210[regelnummer] der hetten maect eenrehande kerstelin- ge onder die welke scuult die verrotte hu- moer ende die heffinghe ende alsulke hef- finghe die hietmen aposteme Ende onder- wijlen coemt hi van wijndicheden ende dan 23215[regelnummer] hiet hi bubo Onderwijlen coemt hi van simpelre humoren ghelikerwijs dat van- den bloede coemt flegmon wes teyken sijn rootheit van hetten des bloets ende
[Folio 152r]
die hardicheit coemt om datter veel ma- 23220[regelnummer] terien is ende daer is cloppinghe om die wijndicheit diese verdrijft ende daer is ze- richeit om der wtstekinge wil \| ende daer is hetten om die hete natuer \| ende daer is heffinghe om datter materien veel is 23225[regelnummer] ende also wort oec wel een aposteme van slechter roder colera ende wort gehieten herisipila dat is theylege vuer verkeert want het mach bet hieten thelsche vue- re ende het wort oec een aposteme van pue- 23230[regelnummer] re colera ende vret dat lit daer hi in is \| ende hiet vanden meysters hesperustiomenus dat is hem seluen knaghende Item in gheliker manieren wort een aposteme vander fleumen ende wert ghehieten zima 23235[regelnummer] of palus dat is een gebroecte want ge- likerwijs inden broeke veel oueruloe- dicheden ende slimicheden is also ist in de- sen aposteme inden welken ist datmen dair enen vingher op druct so wijct hi voer 23240[regelnummer] den tast ende daer blijft een putken staen in die midwaert mer daer na als die vin- ger en wech is so coemt die materi al- leyncsken weder Die teyken van desen a- posteme sijn dese witticheit want die ma- 23245[regelnummer] teri is wit \| morwicheit want die materi is vloyende ende daer wort zericheit ge- uoelt Item inden aposteme die van cole- ra rubea coemt sijn contrari teykenen want der hetten is veel daer om wort die ma- 23250[regelnummer] teri hete ende daer coemt rootheit mit gheelheit gemengt want die colera en is niet root mer soffranich grote zerich- eyt ende steecte want die materie is scarp Item vander melancolien coemt oec een 23255[regelnummer] aposteme \| ende is die materi al buten soe wortet sclirosis ende is si een weynich bin- nen ende een luttel buten so coemter een a- posteme af ter gelikenissen van enen creeft diemen kanker hiet gelijc als die rugge 23260[regelnummer] inden kreeft hoech schijnt of blijct ende die armen wtgesteken sijn inden siden alsoe is in desen aposteme eenrehande drijntinghe in die stede des rugs ende sijn telgerkens sijn gestrect ghens ende haerwaert in die 23265[regelnummer] stede der armen alleyncsken crupende ende vre- tende die zenen ende dat vleysch sonver voelenGa naar eindnoot23266 ter manieren van enen creeft die teyken dair af sijn dese \| grote hardicheit want wan- neer die materi aerdich wert ende die me- 23270[regelnummer] lancolye zeer daer in gepact soe coemter kanker af ende die verwe doncker is want die materi en is niet alte swart ende die ze- richeit is cleyn of niet om sijnre onuoe- licheyt wil want die materie heeft twee 23275[regelnummer] dodende gedaenten als coutheit ende droech- eit want si knaget ende corrumpeert altoes haer vleysch totten wortelen der zenen toe ende venijnt oec die beenre die hi raect \| ende daer om is dese kanker alte hart te ghene- 23280[regelnummer] sen ende dicwijle volchter die doot na Item onder alsulke corroderende of vretende a- postemen is dit die regel \| want. noli me tangere is een cancrose aposteme int aen- sicht ende vret alleyncsken mer min dan die 23285[regelnummer] ander Item die wolf meer ende herisipila al- re meest Item die fistel en vret niet mer si verrottet al dat bi haer is als vleysch ze- nen ende aderen ende maectse tot etter ende oec verderft si die beenre ten lesten dese coemt 23290[regelnummer] van wonden die qualiken te genesen sijn ende qualiken verwaert \| waneer dat been dat on- der der wonden gheset is geuenijnt wort mit etter want wanneer dat voetsel daer toe coemt so wortet in etter verkeert also 23295[regelnummer] wort dat ouerste ghecorrumpeert ende vloy- et \| onderwijlen wert si ghesloten ende onder- wijlen breect si weder op ende ist dat si ver- oudt is so machmense qualiken ghene- sen Item dicwijle werden daer veel gaet- 23300[regelnummer] kens omtrent den rechten gate. Item
[Folio 152v]
die fistel heeft binnen een diepe ende een wide wonde of gat mer recht voir is si enghe ende mit harden kanten buten ge- lijc dat een veder is omtrent den rugge 23305[regelnummer] ende also is die kanker verkeert want die is buten wijt ende binnen enghe ende daer om is hi quader te ghenesen Item on- derwijlen wasset een fistel vander reumen of van eenre wonden die voer gegaen 23310[regelnummer] is onderwijlen van enen aposteme die qua- liken te ghenesen is ende sonderlinge als si alte vucht werden ende daer werden di- uersche gateren dye water wt gheuen van menigherhande verwe \| nv wit nv 23315[regelnummer] gheel ende ist dat die gater hier sluten so breken si anders waert op \| het sijn ander apostemen die ghewonnen werden van contrarier materien alst openbaert in an- trax die welke constantinus karbunkel hiet 23320[regelnummer] want hi barnt als een cole ende dese was- set van eenre verwoeder materien en- de venijnder ende van eenre dubbelder ma- terien twelc openbaert biden linien me- nigherhande verwen \| hi heeft een vir- 23325[regelnummer] guleerde form als mit veel stremen ende si sijn daer root bloedich ende sommighe wittachtich ende fleumatich ende sommige sijn dair doncker ende melancolioes ende sommighe blonde vander ghesoutenre 23330[regelnummer] fleumen ende alsoe vanden anderen on- natuerliker humoren \| die teyken vanden antrax sijn \| zericheyt die onlidelic is ende swaer barninghe ende steecten inden boden ende int hoeft vanden aposteme een puust- 23335[regelnummer] ken oft een blaesken waer ende daer gaet of een ziden vadem waer van dien puust- ken tot inden bodem Item totter curen ende totter genesinghe der apostemen pleechtmen int beghin dingen dair op 23340[regelnummer] te legghen die wederslaen ten waer dat die materi verwoedt waer ende venijnt als in herisipila ende in antax \| want die tweeGa naar eindnoot23342 en salmen niet wederslaen mer men sal daer op legghen dinghen die saftighen 23345[regelnummer] op dat die venijnde materi niet totten bin- nensten leden geslagen en werde daer meerre quaet af comen soude daer na als die aposteme inden staet is so salmen daer dinghen op legghen die scheyden 23350[regelnummer] morweu ende ripen \| ende als die apostemeGa naar eindnoot23350 geopent is so salmen dat etter wt doen ende suueren den aposteme ende winnender weder goet vleysch in ende heylenen toe Item totten anderen apostemen wes toe- 23355[regelnummer] uallen quader sijn salmen daer toe gaen als totten canker ende totter fistulen en-Ga naar eindnoot23356 de deser ghelijc \| daer salmen den sieken eerst van binnen purgeren na dat die hu- moer is ende daer na salmen daer op leg- 23360[regelnummer] ghen als elken toe behoert teghen den canker salmen besighen dingen die bar- nen ende corroderen \| ende teghen die fistel dinghen die droghende ende verteren- de sijn ende die dat etter suuerende sijn die 23365[regelnummer] welke is dat si niet en baten so moetmen mitten messe daer toe. want het is beter datmen een lit vanden lichaem verliest dan dat lichaem mit allen verderft worde Item tegen die venijnde apostemen als teghen 23370[regelnummer] den antrax moetmen haestelic boet soeken ende behendelic want si doden snellic ten si datmen hem wijselic te hulpen coemt dair om is die besten raet datmen hem bloet laet aen die selue side daert seer also na 23375[regelnummer] alsmen mach op datter anders geen sa- ke en is die hem hinderlic is ende ym- mer niet in die contrarie side op dat die ve- nijnde materi niet tot enen anderen ede- len lede ghetoghen sal werden. ende 23380[regelnummer] datmen dan naden laten goede fine dri-
[Folio 153r]
akel neme mit warmen wijn Ende men salze op die zere stede smeren ende dit doet so dicke thent die antrax doer breect want dan ist sonder vrese Item dat selue doet 23385[regelnummer] doder van enen eye mit soute of scabio- se ghestoten ende daer op gheleyt ende al- toes salment dicwijle vernuwen want die aposteme is so heet ende verdorret vluchs alle dinck datmen daer op brengt 23390[regelnummer] Dat lviij. capitel vander apostemen VLcera dat sijn eenrehande cleyneGa naar eindnoot23391 blaeskijns die welke dicwijle risen inden lichaem mitter humoren die tus- schen velle ende vleysch sijn ende werden van 23395[regelnummer] constantinus int eynde van viatico vlcera ghehieten daer om dat si int ouerste van- der huut een ontbijndinghe maken ende een scoringhe der welker materi is een subtijl vuchticheit des bloets of der co- 23400[regelnummer] lera vanden binnensten totten butensten o- uermits cracht der naturen des quaden toeuals diese steken totten ouersten der huut vanden lichaem alsulke puustkens recken die huut eude maken daer een ioec-Ga naar eindnoot23404 23405[regelnummer] kinghe ende een tintelinghe inden vleysch ende si lichten die huut vanden vleysch ende het is te duchten bliuen si daer altoes dat daer malaetscap af comen sal ende so wie daer vry of wesen wil die sal hen binnenGa naar eindnoot23409 23410[regelnummer] purgeren vanden heten humoren ende van- den oueruloedigen humoren die ghecor- rumpeert sijn daer na sal hi orbaren ba- dinghen die droghen ende verteren na dat- ter humoren luttel of veel sijn die de huut 23415[regelnummer] also quetsen ende hi sal sijn dyete slappen ende hi sal altoes in dye weer wesen wat te arbeyden Dat lix. capitel van sweringhen PVstule of papule dat sijn eenrehan-Ga naar eindnoot23419 23420[regelnummer] de vergaderinge oft aposteemkens waren ende daer coemter veel int ouerste vander huut des lichaems alleyncskens want dye natuer steect die oueruloedi- ghe humoren van haer ende heten daer om 23425[regelnummer] pustule van remigio want het sijn eenre- hande cleyne puustkens of blaeskens daer venijnde vulnis wt gaet ende ver- barnt dat vleysch binnen Item ysidorus hiet dese puustkens pocken inden iongen kin- 23430[regelnummer] deren ende onderwijlen oec inden volwas- sen inden iongen kinderen ist salich al- sulke puustkens ende brengen gesontheit in als die commentator seyt Item die poc- ken wassen vander corrupcien eens ver- 23435[regelnummer] rots bloets want waert sake dat si inden kinderen of inden volwassen niet wt en bra- ken so waert te duchten datter malaet- scap na comen soude Item si werden inden iongen van menstrualighen bloede dair 23440[regelnummer] si inden buke der moeder mede geuoedt werden die welke mit craft der naturen totten butensten verdreuen werden ende alsoe werden si vander toecomender vresen verlost. onderwijlen geuallet inden vol- 23445[regelnummer] wassenen ende inden ouden die coertsen dat die puustkens wt breken mit cracht der na- turen die de materi des coertsen verdrijft totten butensten der huut ende daer om en salmen desen noch dien weder slach ma- 23450[regelnummer] ken op dat die materi niet binnen geuoert en wert want die materie bi na verwoedt is nochtans salmen omtrent den oghen een cleyn wederslach maken op dattet et- ter der puusten dat ghesicht niet en quet- 23455[regelnummer] se Mer in allen anderen steden sal die wi- se medicus dye materie wtwaert trec- ken alsoe seer als hi ymmermeer mach sonder totten oghen want daer salmen- se wederslaen Item dye voetster dye 23460[regelnummer] sal haer wachten of dye medicus alsoe
[Folio 153v]
also wel inden cleynen als inden volwas- sen dat si die puusten niet en breken om ioecsels wil voer tijt of eer tijt is sonder- linge int aensicht op datter ewelike niet 23465[regelnummer] en bliue lelike liclaeuwen Item van veel anderen saken wassen puustkens inden li- ue nv van fleumatiger materien die wit morwe ende vloyende sijn nv van coleri- ker materien \| ende dese sijn hart ende scarp 23470[regelnummer] want die colerike humoer als die ghe- goten is tusschen vel ende vleysch die o- pent ende bijt ende wint int ouerste vander huut puustkens sonder ghetalle mer si sijn cleyn als een milien coern ende daer 23475[regelnummer] om wert die passie vanden auctoren ghe- heyten herpes milij of granilositas ende so waer af dat si comen alsulke puustkens ist dat si stedich sijn so moetmen die ma- terie dye daer misdoende is purgeren 23480[regelnummer] mit bequameliker medecinen daer ist dat- tet lichaem vol quader humoren is soe salmen bloet laten ter ader of coppen set- ten ende baden in bade die drogende sijn ende verterende ende men sal den sieken sme- 23485[regelnummer] ren mit saluen die daer toe nut is Dat lx. capitel van rudicheit inder vellen SCabies dat is rudicheit ende is cor-Ga naar eindnoot23487 rupci der huut die van corrupten humoren gecomen is die tusschen vel ende 23490[regelnummer] vleysch vergadert leyt als constantinus seyt Die natuer cruudt die quade humoren totten ouersten des lichaems op dat si die binnenste ghesuuert moghen wer- den die welke ist dat si subtijl ende nat sijn 23495[regelnummer] so werden si lichteliken mit sweeten ende mit roke gescheyden mer die groue bli- uen onder die huut ende maken rudich- eyt inden lichaem \| ende als die humoer also binnen gesloten is tusschen der huut 23500[regelnummer] ende tvleysch \| is si colerike ende heet soe brengt si droghe rude mit clinighen mitGa naar eindnoot23501 steecten ende mit ioecten ende is die humoer fleumatich soe maect si wit groue ende scuebighe rude sonder grote ioecsele Item 23505[regelnummer] die vuchtighe rudicheit vol etters mit ghenoechliker crouwinghe beteykent heet bloet gemengt mitter colera. het gheualt dicwijle van alte grote veruul- linghe des lichaems Item dicwijle ge- 23510[regelnummer] schiet van eenre siecten die daer voer ge- weest heeft waer af dat dat verdruckin- ghe der craften na volcht ende wassinge der oueruloedicheit ende in sommighen menschen coemt rudicheit die in hem ver- 23515[regelnummer] out ende dat coemt van ghebreck der mil- ten ende dese gaet lichteliken af Item die rudicheit salmen ghenesen mit drogen- de dingen ende dye verteren ende suueren binnen ende buten 23520[regelnummer] Dat lxi. capitel van rudicheyt IMpetigo is corrupci der humo-Ga naar eindnoot23521 ren die tusschen velle ende vleysch sijn brengende den huut verwandelinge in mit ioecten want die colerike oueruloe- 23525[regelnummer] dicheit die welke die huut besmet ende werpt die roke totten ouersten des vley- sche vanden binnensten leden ende veruult die rudicheit mit alte cleyne puustkens recht of si mit zemelen begoten waer 23530[regelnummer] ende si sijn ghespleten ende ioeckelachtich ende dese besmettinge coemt van alte gro- ter coleriker materien of van melancoli- ser trect si horen opganc als constantinus seit ende si wort impetigo ghenoemt want si 23535[regelnummer] maect grote tintelinge ende ioecte in dye huut ende int vleysch \| ende men hietse oeck serpigo want si cruypt geliken enen ser- pent dese maect om die huut oft een riem waer so cruypt si Item dese twe passien 23540[regelnummer] scillen nochtans als impetigo ende serpi-
[Folio 154r]
go want impetigo is van eenre wreder ende vuerigher materien dan serpigo is want si coemt van colera ende daer om is si langwerpelt mit horen gaten ende droge 23545[regelnummer] ende seer cleyn ende wort opwaert geuoert alst vuer mer serpigo is min vierich ende daer om en wert si niet opwaert geuoert mer si omgordt die leden ende strect haer ouer al Dese passie salmen genesen mit 23550[regelnummer] suffumigacien mit badingen die openen ende die verteren ende die suueren ende mit sal- uen men salze smeren mitten zape van a- dick van vliederen ende mitten zape van le- diken ende van duuenkeruel daer na sal 23555[regelnummer] die sieke dicwijle baden in zoeten water als constantinus seyt \| oec seytmen dat teghen dese rude is goet nochteren spekel van- den mensche na deser passien volcht al- toes bitterlike grote ioecsel ende crouwin- 23560[regelnummer] ghe sonder mate al ist dat ene wijl wel genoechlic is mer na coemter een smer- tinghe af altoes int eynde Dat lxiij. capitel van lazerie LEpra dat is malaetscap ende is eenGa naar eindnoot23564 23565[regelnummer] gemeyn corrupci der leden ende der humoren ende heeft sijn beghin vanden va- ten als vanden aderen ende sijn complement dat is sijn verbrenghinghe inden fontey- nen of buten den vaten want wanneer 23570[regelnummer] die voedelike humoren ghecorrumpeert werden so werden oeck die leden ghe- corrumpeert die van dier humoren ghe- uoedt werden. Alle malaetcap heeft hoer beghin principaliken vander cor- 23575[regelnummer] rupcien der melancolyen waer af dat con- stantinus seyt Lepra is een passie die cout ende droge is comende vander swarter colera ende vander heter die verrot is openbaren- de in dat ouerste vander huut des licha- 23580[regelnummer] mes ende sonderlinge in dat aensicht Item si wordt van vieren verrotten humoren mer heten ende corrumpeerden \| ende die verwan- delt sijn inder swarter colera als die sel- ue daer seyt Die putrefacti of verrottin- 23585[regelnummer] ghe der humoren mitten welken die me- lancolye ghemengt wordt om hare cou- der ende drogher gedaenten die der ver- rottinghe wederuecht en mach si niet vervult werden inden aderen alsoe lan- 23590[regelnummer] ghe dat si een merringe inden leden ma- ken mocht daer die verrottinghe in vol- brocht soude werden vanden welken dye malaetscap coemt \| want melancolia is een humoer die een langhe merringhe 23595[regelnummer] begheert eer si verrottet om hare har- dicheyt wil ende om hare dichticheit wil want waert dat si mit enigher auontu- ren inden aderen verrottede so soude si bil- liker coerts in brengen dan malaetscap 23600[regelnummer] Item die malaetscap is vierderhande na stedelike ondermenghinge der vier humoren Die een speci is van puerre me- lancolyen ende dese hiet elephancia ende is ghenoemt naden groten elephant om 23605[regelnummer] dat groot gebreck der suucten want dit is die quaetste vanden vieren ende swaer- ste te genesen Die ander speci wert van melancolyen ende van fleumen ende dese hiet tyria of serpentina ende is genoemt na ty- 23610[regelnummer] rus den serpent want ghelikerwijs dat dat serpent lichtelic sijn velle after laet ende is scuebich alsoe is dese mensch dye dese suuct heeft wort lichtelic ontuellet int ouerste vander huut ende si werden ge- 23615[regelnummer] scheyden in eenrehande scueben Die der- de speci wert van melancolioser besmet- tinghe des bloets ende men hiet dese al- lopicia of vulpina want allopos in griex is vosse in duytsche wes proprieteyt is 23620[regelnummer] verhettinge des bloets inder leueren dat
[Folio 154v]
hi des somers sijn haer verliest also is oec dese mensche die dese speci der malaet- scap heeft dat hem sijn haren ontuallen van- den wijnbraeuwen ende van anderen steden 23625[regelnummer] des lichaems altemael Die vierde spe- cie is die rode corrumpeerde colera die inden leden gecorrumpeert is mitter me- lancolien ende dese wort gehieten leonina vanden leeuwe \| dat een heet ende een seer 23630[regelnummer] wreet dier is also coemt dese specie der malaetscap van alte heter humoren ende bo- uen maten quaet ende bose \| ende daer om in- der manieren van enen leeuwe verderft si ende corrodeert alle die leden dese vier spe- 23635[regelnummer] cien der malaetscap hebben sommige ge- meyn teykenen ende sommighe sonder- linge of speciael teykenen mitten welken si onderlinge onderkent werden dese pas- sie heeft natuerliken aldus sulke teyke- 23640[regelnummer] nen haer vleysch is in hem kenliken ghe- corrumpeert ende die ghedaente wert ver- wandelt ende die ogen werden gheront ende die ogebraeuwen werden gerimpelt ende si hebben dat aengesicht tintelende 23645[regelnummer] ende sonderlinghe in leonina die nazeloc- ken werden enghe ende werden te gader ghetoghen ende die stemme wort heesch ende sonderlinghe in elephancia \| ende daer worden veel knoestkens ende knorren in 23650[regelnummer] tlichaem die cleyne hart ende ront sijn ende daer om wort eenrehande onuoelicheit der benen ende der andere vterste leden die naghelen werden grof mit eenrehande ongelikicheyt ende werden bi na scorft \| ende 23655[regelnummer] haer adem wort ghecorrumpeert ende van haren stanck werden die gesonde men- schen dicwijle ghecorrumpeert Item dat ouerste vander huut ende vanden vleysch wert also smerich waert datmen water 23660[regelnummer] daer op gote dye huut en soude niet nat werden mer het glijdt af als van enen le- der dat ghesmeert is onderwilen hebben si ioecte mit rude onderwijlen sonder ru- de mit menigerhande smetten of spoc- 23665[regelnummer] kelen nv mit roden nv mit donckeren nv mit swarten nv mit wittachtigen wer- den si inden lichaem gestroyet \| haer sche- nen sijn vol puustkens ende smetten nv siet- mense nv op een ander tijt en siedtmen- 23670[regelnummer] der niet nv breken si buten wt \| nv gaen si diep int lijf Item ist dat ghi vint een gro- te puust inden schenen onder die cleyn dat is een teyken der gherechter malaet- scap Item die teyken vander malaetscap 23675[regelnummer] openbaren hem ghemeynliken inden v- tersten leden als inden voeten inden han- den ende inden aensicht ende in die verterin- ghe ende verminringhe der musen vanden lichaem sonder dese gemeyn condicien 23680[regelnummer] der malaetscap so heeft een ygelic hoer proper ende speciael specie der malaet- scheyt want die speci naden leeuwe heb- ben die hebben een swarte verwe soffra- nich ende gheel ende die ogen meest barnen- 23685[regelnummer] de ende wt blinckende ende oec seer beroer- lic ende si hebben die huut serper ende meest ghekennen ende gedeylt ende voer alle die andere meer iokerich ende int eynde in al- len leden meest ghecorrumpeert Item 23690[regelnummer] die ghene die allopiciam hebben die wer- den alle hoers haers quijt inden hals ende haer wijnbraeuwen heffen harde seer ende haer oghen drinten ende werden root ende hebben rode puustkens int aensicht 23695[regelnummer] ende van haren puusten loept dicwijle bloet mitten etter wt ende in sulken luden wort die naze grof ende si verliesen den ro- ke ende haer adem stinct ende si hebben gro- te corrupci inden tantvleysch Item die 23700[regelnummer] ghene die tyriam hebben naden serpent
[Folio 155r]
tyrus die hebben morwe knorren ende heb- ben morwe ende witte huut ende gheheuen ende een wederblinckende scuebicheyt ende crijgen veel lusen Dese ende aldus sulke 23705[regelnummer] hebben si quade condicien die haren oer- spronc ende beghin hebben vander corrup- ter fleumen als taye onreyn etterich spe- kel ende die nazen bestopt ende deser gelijc haer oghen tranen ende lopen om die vuch- 23710[regelnummer] tighe resolucie der oueruloedicheyt ende si liden putrefacci dat is verrottinge der lippen ende des tantvleysch ende si werden hees ende dat bloet nader latinge vloyet in een smeltige substanci ende dat datter 23715[regelnummer] dicht is dat is wittachtich bleke ende alst ghewasschen wort so wordet schier ghe- coaguleert ende in enen groten hope Item die gene die elephancia liden die heb- ben een lodige verwe ende die ogebraeu- 23720[regelnummer] wen ende die wijnbraeuwen ontuallen hem die oghen werden geront die nazelocken geengt die musen werden verteert ende dat is gemeyn in allen drogen malaetscappen meer dan in die vuchte ende si verliesen tvoe- 23725[regelnummer] len der meester vingheren ende traechlic wort si groot mer als si coemt so maect si cloeuinge ende kenninge ende dat wtghe- togen bloet is van donckere verwen ende wort schier ghecoaguleert ende hoe dat- 23730[regelnummer] ment meer wrijft hoe dattet swarter ende harder wort ende midzen sijn daer oft wit- te zeenken waren of telgeren van zenen ende dat is ghemeyn in alle malaetscheit Item die malaetscap coemt van meni- 23735[regelnummer] gerhande saken behaluen den voerscre- uen saken als van medewoningen ende mede etinge der malaetscher ende datter een mensche dicwijle mede spreect ende wan- dert want het is een cleuende suuct en- 23740[regelnummer] de venijnt die gene die daer bi sijn ende geuallet vanden toeganc eens wijfs die vluchs bi enen malaetschen voer ghe- weest had onderwijlen comet van cor- rupten bloede des vaders die malaetsch 23745[regelnummer] was want dese suuct erft die vader opten zoen Onderwijlen comet oeck als ene gewonnen wordt dat die vrouwe men- struoes waer als van corrupten melck eens wijfs die malaetsch is die een ionc 23750[regelnummer] kint te suken gheeft daer dat kint ma- laetsch af wert \| onderwijlen comet van dingen van buten als van venijnder luch- ten van quader dyeten als van melancoli- oser spisen die alte cout ende alte droghe 23755[regelnummer] is van ossen vleysch ezels of beren vley- sche ende deser gelike Onderwijlen van spisen die alte heet sijn dagelicx als van loke van peper ende van deser ghelijc On- derwijlen comet van corrumpeerder spi- 23760[regelnummer] sen als van gortdatighen verken vleysch ende van corrumpeerden wijn onderwilen van bitinge enichs venijns diers die de substanci der leden corrumpeerde van de- sen ende van menigen anderen saken wert een 23765[regelnummer] mensch wel malaetsch men machse qua- liken genesen dan mitter godliker hant na dien dat si volcomelic geconfirmeert is nochtans machmense lappen ende boe- ten dat si traechliker coemt Item die sie- 23770[regelnummer] ke sal hem wachten van spisen die hem deerlic sijn ende te voersten van spisen dye swarte colera maken ende van spisen dye heet bloet maken Ende men sal hem goede ende bequaem dyete ordineren die niet hae- 23775[regelnummer] stelic gecorrumpeert of verkeert en wert Is daer bloet inder saken als allopicia so salmen eerst bloet laten daer na mede- cijn nemen die suuerende is Inden an- deren sal farmacia dat is coppen setten 23780[regelnummer] medecijn voer gaen daer na ist noot sal-
[Folio 155v]
men laten ter ader ende anders niet want het soude anders hinderen als constantinus seyt ende hi sal bequaem medecijn orbaren ende plaesteren ende saluen van buten op dat- 23785[regelnummer] men den quaden toeuallen tegen coem Item om die malaetscap te genesen of te minsten te bedecken als platearius seyt so is goet genomen een slange die rodelachtich opten rugge is ende wit on- 23790[regelnummer] der den buke ende die eerste toernich ge- maect mit enen gardeken dat si haer ve- nijnde schiete ende dan thoeft ende den start af ghehouwen ende dan dat middelstuck schoen ghewasschen ende tfel af gedaen 23795[regelnummer] ende dat gheleyt in een vlessche mit wine ende latense verrotten daer in ende alle dage van dien wine gedroncken ende altoes mit verschen wine tot elken toghe weder ge- vult is goet tegen dese suuct ende datmen 23800[regelnummer] die slange dagelix ate mit poreyen ge- coect doet dat selue \| dese medecijn is nut in veel suucten alst openbaerde in e- nen blijnden wes wijf den blinden gheern doot gehadt had die den blinden dage- 23805[regelnummer] lix van desen serpent teten gaf mit loke gecoect op dat hi steruen soude \| ende van deser spisen sweete hi bouen maten ende wert daer af siende Dat lxiiij. capitel van vleckinge des huyts 23810[regelnummer] MOrphea is een smettinge comen-Ga naar eindnoot23810 de inder huut vander corrupcien des voetsels ende dat die malaetscap in- den vleysch is dat is morphea inder huut Item morphea is sommige wit vander 23815[regelnummer] fleumen ende sommige swart vander me- lancolien ende sommige rodelachtich van- der colera ende vanden bloede ende dese die welke van fleume coemt ende vander me- lancolien is swaer te ghenesen mer die 23820[regelnummer] vanden bloede is die is licht te genesen Item dan is morphea ongheneselickGa naar eindnoot23821 wanneer datmen mit eenre naelden int aensicht steect datter dan gheen bloet wt en gaet mer ist datter bloet wt gaet 23825[regelnummer] soe seytmen dat si curabel is \| morphea is al inder huut mer lepra inden vleysch ende inder huut Dese suuct en scheelt niet veel vander roze int aensicht diemen gut- ta rosacea hiet die welke dat aensicht be- 23830[regelnummer] smet mit sommighen cleynen ende mor- wen puustkens die comen ende werden ge- wonnen van tayen humoren des bloets daer colera mede onder die huut is In deser passien salmen dat bloet en wech 23835[regelnummer] trecken ende die humoren binnen suueren vanden quaden daer na suffumigeren ende baden \| ende dat aensicht sal ghestoeft ende gebayet werden ende als die zweet- gater gheopent sijn soe sal die vule hu- 23840[regelnummer] moer wt wazemen of die materi die dair tusschen velle ende vleysch leyt daer nae salmen die stede wasschen mit dinghen die suueren ende droghen ende smerent mit goeder saluen die daer toe dient Item 23845[regelnummer] constantinus seyt dat teghen dese passi goet is warm hasen bloet ende daer me- de gesuuert want het verteert dat vuyl bloet dat leyt tusschen vel ende vleysch ende scheytet oec ende wederslatet Ende bo- 23850[regelnummer] uen al is oec goet tot deser suucten du- uenkeruel al in te baden ende syropen daer af ghenomen want het suuert ru- dicheyt puusten ende ioecte ende ver- droecht die oueruloedighe humoren tus- 23855[regelnummer] schen vel ende vleysch ende helpt die ge- ne die ter lazerien gheset sijn Dat lxv. capitel van passien comende van ve- nijn of venijnde beten
[Folio 156r]
SOnder die voerscreuen passien co-Ga naar eindnoot23859 23860[regelnummer] met den mensche toe alte sware passie ende vreselick ouermits den venijn want dat venijn is den mensche contrari van alle sijnre ghedaenteu want het dootGa naar eindnoot23863 vluchs ten si datmen vluchs boet doet 23865[regelnummer] vanden venijn dat een coemt van corrup- cien der spisen ende der drancken \| een ander coemt van bitinge der venijnder dieren als der serpenten ende sommige dieren der welker tanden den menscheliken lichaem 23870[regelnummer] een venijn sijn. Item dat een venijn is heet ende droge als dat venijn van tyrus ende vander ader ende van deser gelijc som- mige is cout ende droge alst venijn vanden scorpioen sommige cout ende vucht als van- 23875[regelnummer] der spinnen \| tfenijn vanden serpenten wort verkeert inder quaetheit als auicen- na seyt int capitel vanden venijnden want dat venijn vanden man is starker ende scarper dan vanden wiue nochtans hebben die 23880[regelnummer] wijfkens meer tanden dan die mannikens vanden serpenten ende daer om meyntmen dat si venijnder sijn als auicenna seyt Item tfenijn vanden ouden is quader dan van- den iongen ende tvenijn vanden groten is 23885[regelnummer] quader dan vanden corten inden seluen ge- slacht ende si sijn quader die inden geberch- ten ende inden bosschen wanderen dan die biden oeueren ende wateren wanderen Item tfenijn is quader dat vanden nochteren 23890[regelnummer] dier coemt dan dat gheten heeft Item het is quader ende scarper inden somer dan inden winter ende si steken eer des mid- daechs dan des morghens ende des daechs eer dan des nachts. want dat 23895[regelnummer] venijn wort ghescheyden al totten vter- sten twelc inder couder tijt al in een ste- de vergadert Ende al is dat sake dattet ve- nijn van tyrus ende vander ader ende van som- migen anderen warm is \| nochtans coemt 23900[regelnummer] den luden die si biten coutheit ende hese- kinge toe om die mortificaci dat is dye dodinge ende lesschinghe der ingeboren- re hetten ouermits contrariheit des ve- nijns want die natuerlike hetten verwarmt 23905[regelnummer] dat lichaem ouermits sijnre sprayinghe ende onstekinge die welke als si verduut is eude gelescht mitter craft des venijns soGa naar eindnoot23907 en verwarmt si die vterste niet waer af dat hete venijn en vergadert dat warm 23910[regelnummer] bloet des lichaems niet mer al resolue- rende dodet dat lichaem al cleyn vander hetten. Item tfenijn vanden basilisken is van groter craften dattet alle dinc ver- barnt daert op ontfengt wort alsoe lan- 23915[regelnummer] ge alst inden lichaem is. want inden om- meganck sijns hoels en wasset niet groens ende het doot die vogelen die inder luchten vlieghen ist dat si recht teghen sijn gat vliegen ende so doet hi alle dier dat bi hem 23920[regelnummer] coemt Item auicenna vertelt van enen rid- der die welke een glauie nam ende stack den basilisken ende bleef daer verre af ende nochtans viel hi dair neder ende bleef vluchs doot mitten dier Item teykenen 23925[regelnummer] van enen basilisken als een mensche daer af ghesteken is sijn dese als groenicheit alle des lichaems ende die haestelike doot ende in die stede daer basiliscus woent daer is alte quaden venijn vander aspis \| si 23930[regelnummer] doot den mensche dicwijle in tween of in drien vren van wes bete dit die teyken sijn die huut wort haestelic verwandelt ende die sieke heeft veel nockinghe ende rasch werden hem die leden cout \| die oge- 23935[regelnummer] leden sluten hem toe ende hi crijcht grote starken dorst also dat den sieken dunct dat hi van dorst steruen sal Item daer is een venijn van eenre slangen dat spuens hiet
[Folio 156v]
want alle dinc dat leuende is dattet raect 23940[regelnummer] mit sinen spekel dat dodet het doodt eert gheuoelt wort nochtans voelt die ghe- quetst is eerst omtrent sinen darmen int be- ghin Item die gheraect is vanden ve- nijn dien geualt duusterheit der oghen 23945[regelnummer] ende slutinge der ogen ende hollicheit gro- te vake mitten cramp mit cromminge des hals ende mit enen ongeordineerden pols noch teghen dat venijn en baet geen me- decijn dan verbarninge des leeds \| want 23950[regelnummer] die barninghe dwingt ende barnt die toe- paden dattet tvenijn ter herten niet comen en kan Item tvenijn van enen drake is oec seer venijn ende quaet wes venijntheit is meest inden start ende inden galle want 23955[regelnummer] tlichaem lijdter grote pine af die lippen werden daer af geheuen ende hem coemt groten hoeftsweer toe ende donckerheyt der ogen ende sijn verstant wort verderft en- de die mensche wort te mael cranck Item 23960[regelnummer] tfenijn vanden scorpioen is dodelic ten si datmen haestelic te hulpe coemt het maect barninge ende steecten omtrent den lede daer die stecke is of steke ende alst bij- der herten coemt so bezwijmt die men- 23965[regelnummer] sche ende wort seer swetende ten lesten bindet dat hert ende congeleert bloet ouermits sijn- re coutheit vanden welken die doot vol- ghet ende verderfnis eens diers soect be- neden vanden scorpioen int leste boeke 23970[regelnummer] Dat lxvi. capitel vande bete eens dollen honts DIe bete van enen verwoeden hon-Ga naar eindnoot23972 de is venijnt ende dodende want als constantinus seyt Die hont is cout ende dro- 23975[regelnummer] ge den welken die swarte colera bouen gaet die welke als si verwandelt is ende ver- vuylt ende si den lichaem bouen gaet maect si den hont verwoet want als die roke ge- resolueert wert so venijnt si die herssen 23980[regelnummer] vander swarter colera die thans ontsteken is want als si loept ouer alle die leden so maect sise al vol venijns ende als hi ye- mant gebeten heeft ende sijn venijnde spe- kel in die stede des beets gaet so wer- 23985[regelnummer] den die humoren ende die gheesten ghe- uenijnt ende so gaet dat venijn totter sel- uer stede inden mensch daer dien hont die verwoetheyt leyt als totter herssen ende waert dat die mensch enen anderen 23990[regelnummer] mensch voert beet die soude mede ver- woedt werden waer af dat alsulken ve- nijn quaet is ende seer vreselic daer om dat- tet lange scuult ende oec daer om wantet hem verre sprayt als vanden enen men- 23995[regelnummer] sche vast voert totten anderen onderwi- len sculet wel een heel iaer eert enen men- sche reckeliken deert ende dan op dien sel- uen dach ende op die selue vre dat hi ge- beten was so coemt hem die razerie toe 24000[regelnummer] dese venijntheyt vernemen die ander hon- den ende lopen en wech ende bassen op hem op dat hi veruaert wesen sal als constantinus seyt want si geuoelen wel dat hem dye hont contrari ende deerlic is Item dese ra- 24005[regelnummer] serie coemt hem dicwijle toe inden herfst want dan wort die melancolie gemenich- foudicht om der gelikenissen wil ende oec in die leynten want ouermits die hetten des tijts wort si ontbonden ende en wort niet ver- 24010[regelnummer] teert ende also wort si ontfengt ende gaet o- uermits der medetredinge ende stotinghe ghins ende weder inden lichaem sonder die na- tuer ende die tonge eens verwoeden honts is alsoe venijnt want si maect den hont 24015[regelnummer] al droncken ende mitten openen monde hangt die tonge nederwaert ende soe waer wat vander tonghen erghent int water druupt so is dat water geuenijnt ende dye
[Folio 157r]
daer af drincken werden rasende Die an- 24020[regelnummer] der proprieteyten des verwoeden honts soeket beneden vanden honde Item die menschen die van enen verwoeden honde gebeten sijn die sien veruaerlike dinghen in horen slaep ende si sijn verueerlick ende si 24025[regelnummer] werden licht toernich sonder enige sake ende si hebben anst dat si van anderen luden ghesien sullen werden ende bassen gelijck honden ende si vresen twater ende dan wert dese passie cume genesen Hier toe 24030[regelnummer] heuet constantinus geseyt \| het sijn noch veel ander venijntheden ende vresen der veninen mer van deser wort gheseyt inder heyli- ger scriften ende daer om willen wi van- den anderen ouerslaen in desen wercs- 24035[regelnummer] ken tot deser reysen ende dit is alleen aen te dencken ende te merken dattet venijn veel quaets doet inden lichaem want alle sijn speci der naturen is der menscheliker complexien contrari wanneer dattet macht 24040[regelnummer] inden mensch crijcht ende maect alle die na- tuer ende die geesten ongetempert ende cor- rumpeert ende verandert die humoren ouer- mits sijnre quaetheit ende scarpicheit en- de vecht eerst dat edelste aen dat inden li- 24045[regelnummer] chaem is als dat hart ende wederslaet den geest der sielen ouermits sijnre scarpich- eyt inder herssen ende bedroeft die instru- menten der sinnen ende vercranct haestelic haer werckinghe ende slaet ende wondt die 24050[regelnummer] zenen ende venijnt die aderen ende die arte- rien ende maect binnen barninge ende bitin- ge ende onsteect die substancialighe vuch- ticheyt des herten ende der leueren ende ver- teertse ende verdroechtse altemael ende alst 24055[regelnummer] die binnenste leden verbarnt so vercoudet die butenste ende also verkeert ende doet dat li- chaem swellen ende heffen ende onderwilen wort dat lichaem bleeck onderwilen seer geuerwet onderwilen groen onderwi- 24060[regelnummer] len swart mit menigherhande smetten ende maect veel walghinghe inder magen ende schiet doer die mit leuendige leden mit sijnre scarpicheyt ende vretse ende ten les- ten dodet want het brengt alle die leden 24065[regelnummer] in sijnre ghelikenis als in venijntheden ende dair om ist sorghelic die lichamen te raken die gheuenijnt sijn ende ghestoruen vanden venijn want ouermits der wtwase- minghe so venijnden si alle dingen die 24070[regelnummer] bi hem comen Het geualt dicwijle dattet venijn in hem seluen wantet vreselic van naturen is \| ende als een viant begheert wort vander naturen niet om hem mer om wat soets ende vrient der naturen daer me- 24075[regelnummer] de gemengt is want dicwijle scuult die craft des venijns onder die ghedaente des soeten ende des dings dat wel smaect ende daer om leert constantinus dat die men- sche die vreest voer dat venijn en sal hem 24080[regelnummer] alleen niet hoeden voer dat bitter mer oec voer dat soete ende voir dat wel smaect ende vanden ghesoutene ende vanden zueren ende van deser ghelijc want onder alsulke din- gen als die natuer onderwijlen begeert 24085[regelnummer] scuult wel venijn onder Item constantinus leret oec biden wercke kennen wanneer ve- nijn in spise of in drancke genomen wort so wye dat in sijnre spise of dranck bar-Ga naar eindnoot24088 niijghe voelde ende daer na haest volge- 24090[regelnummer] de die cramp of heffinghe inden vinger of inden naghel dat is een teyken van vol venijns ende dodelic ende wanneer venijn al- so ten vingeren openbaert dat is een tey- ken dattet binnen ouer al gespreyt is van- 24095[regelnummer] der rokinge des herten ende oec kentment bi dat enen mensche dat spekel wt drijft ende dat die lippen lelic werden ende als daer hetten inder tongen is also dat druupt
[Folio 157v]
ende dat die oghen verdonckeren soe moet- 24100[regelnummer] men seer haesten ter medecinen anders souden si schier steruen Item het is een gemeyn medecine teghen tfenijn dat- men den mensche rasch doet spuwen op dat die venijnde materi bouen of bene- 24105[regelnummer] den ghesuuert mach werden \| daer nae driakel genomen die dat venijn verteren- de is mit wine daer rute in ghesoden is ende dat salmen doen drie dyeten langhe daer na sal hi ghesuuert werden ende ghe- 24110[regelnummer] baedt nae dien dattes venijns luttel of veel is ende ten lesten sal hi bloet laten ter ader ende men sal hem dyete ordineren dat si gheuoedt moghen werden mit vetten dinghen ende mit dinghen die de wegen 24115[regelnummer] die ter herten gaen bestoppen op dat dye venijnde wazem niet ter herten en ghan- ghe ende in desen dinghen sijn goet grote noten ende droge vighen want dese trecken dat venijn na hem ende verterent ende daer om 24120[regelnummer] sijn si goet voer den eten ende na Item con- stantinus seyt dat balzem seer goet is mit vrouwen sock tegen barninge ende zerich- eyt van vnnijnden dingen Item daer naGa naar eindnoot24123 dat die driakel nerghent om geuonden 24125[regelnummer] wert dan om des venijns wil dat in drier manieren gemaect wordt want het ver- droecht dat venijn ende verteert \| daer gaen veel dingen in die drogende sijn Item het verdrijft venijn ouermits sijnre craf- 24130[regelnummer] ten want het ontfaet veel dinghen in hem die welke ouermits heymelike proprie- teyten den venijn contrari sijn Item die driakel conforteert die leden ende daer om gheeft si hem craft te wederstaen tegen 24135[regelnummer] die geweldicheyt des venijns ende daer gaen veel dingen in die conforterende sijn Ende ist sake datmen geen driakel heb- ben en mach ende dair vrese int merren is so salmen loke nemen als constantinus 24140[regelnummer] seyt \| men salt quetsen ende men salt mit een- re grouer hennen coken thent verteert is of gebroken ende geuen hem tsop drinc- ken \| want het wederstaet den venijn ende saefticht wonderliken seer die binnen- 24145[regelnummer] ste barninge ende daer om hietmen tloke driakel der keerlen dat is der starker lu- den Men seyt oec dattet sap vander hen- nen goet is teghen tfenijn sonder loke als constantinus seyt Men seyt oeck int boe- 24150[regelnummer] ke der simpelre medecinen dat si den ve- nijn weder vechten dat venijn na hem treckende vanden binnensten leden ouer- mits der hetten ende der subtilicheyt sijn- re substancien als die haen ende die hen- 24155[regelnummer] ne op gesplit ende op tfenijn gheset of ge- leyt sommige wederuechten mit gheli- kenis ende mit subtilicheden hore substan- cien tegen die substanci des venijns en- de daer om ouermits hore ghelikenis 24160[regelnummer] trecken si dat venijn na hem alst vleysch van tyrus ende sommighe componerende dingen of slechte cruden wederstaen den venijn ouer hare verborghenre proprie- teyten ende mit crachten als calamentum 24165[regelnummer] tsap vanden coel coerne der catten wicken yperiton korsse wijnrute soute porreye hoelwortel noten die wortel van aspera- gus ende sijn zaet dyptannus balsanum edic bloet van enen haze tmelc vander ezelin- 24170[regelnummer] nen vrijn van kinderen \| ericius dat is een eghel hertscullen ende ezelscullen ghe- droecht ende gedroncken \| beuersijn \| loke ganciaen \| mente ende noch veel andere ende wanter veel vresen der venijntheyt 24175[regelnummer] sijn so heeft die godlike goetheyt veel boeten daer tegen gegeuen \| mer hier is bi gelikenisse genoech geseyt op dese tijt. Dat lxvij. capitel vande remedien daer tegens
[Folio 158r]
TEghen die bete eens verwoetsGa naar eindnoot24179 24180[regelnummer] honts ende der ander veeijnder die-Ga naar eindnoot24180 ren pleechtmen daer toe te setten van- den wijsen meesters wonden mit viere of mit yser op dattet venijn wt lopen mach alsmen tbloet wt trect \| ende men pleecht 24185[regelnummer] oec egelen ende coppen te setten op dat- tet bloet vanden binnensten ghetoghen mach werden ende men pleecht van binnen dese dingen te geuen als simplicia of com- posita of driakel die den venijn weder- 24190[regelnummer] staen ende van buten te plaesteren op sulke zeren als noten gestoten mit loke rute ende sout ende die noten sijn oec goet gege- ten ende op die zere stede geleyt Item dyas- corides seyt dat die riuier creeften mit- 24195[regelnummer] ten voerscreuen dingen hebben een verborghen doecht tegen die beten der venijnder die- ren ende daer om leert constantinus datmen alsul- ken luden geuen sal driakel mit water van riuier creeften Item die assche van dier 24200[regelnummer] creeften is een goede medecijn mit gan- ciaen tegen tfenijn of tegen die beten der ve- nijnder dieren ende tegen den beten eens rasende mensche ende sonderlinge sijn dese goet tsap van caprioli ende van oyiuyn rute 24205[regelnummer] note loke soute telgheren vanden vige- boem mente wicken alle dese of sommi- ge mit edick ende mit honich sijn goet op venijnde beten als constantinus seyt \| alle de- se dinghen trecken tfenijn na hem ende o- 24210[regelnummer] uermits hare warmte ende droecheyden scheyden sijt ende verderuent ende verterent Item tegen des scorpioens bete ende tegen dieGa naar eindnoot24212 steecte is goet olye daer scorpioenen in gestoruen sijn of gecoect ende dien olye ge- 24215[regelnummer] smeert die venijnde stede is goet \| ech- ter kanmen den scorpioen crijghen diet gedaen heeft dien salmen op tgat doot wriuen ende bijndenen daer op een vre of twee so geneest die mensch want dat ve- 24220[regelnummer] nijn coemt weder daer in daert wtghe- gaen was Item seyt constantinus dat ossen bo- ter is seer goet tegen tfenijn vanden scor- pioen want die boter bestoppet ouer- mits hare smericheit ende ouermits hare 24225[regelnummer] hetten soe scheytse ende verteert ende ouer- mits hare slimicheit soe suuertse ende wischt af Item die boter gegeten climt totter herten ende die riuier creeften sijn oec goet ist datmense siet of braet onder 24230[regelnummer] den asschen ende dat si ghegeuen werden mit ezels melc als constantinus seyt totten sel- uen is goet beuerzijn mit sulfur als die selue seyt want si sijn beyde hete ende dro- ge inden vierden grade \| ende daer om sijn si 24235[regelnummer] goet teghen dat coude venijn want si schey- den ouermits der hetten ende si verteren ouer- mits der droechten Item tegen den bete der slangen of des serpents die inden busschen sijn of inder duysternis of der aderen so sal- 24240[regelnummer] men eerst dat venijn wt halen mit coppen of mit enige andere maniere ende daer na salmen geuen driakel mit wine daer gan- ciaen in ghesoden is of rute of mente ende men sal op die wonde ende bijder wonde al om 24245[regelnummer] driakel smeren dat selue machmen doen mit soute ende mit loke te gader gewreuen ist datmen gheen driakel en heeft ende men sal tzieke lit int beghin seer stijf binden daer die bete of die steke is op dat die ro- 24250[regelnummer] ke des venijns niet vriliken scoren of wt bre- ken totten binnensten leden ende van binnen sal- men dingen geuen die den venijn wederstaen oec seyt constantinus dat tegen desen venijn sijn goet die herssen vander hennen ende die dreck 24255[regelnummer] vanden lammeren ende tsap vanden telgeren der ap- pelen van garnaten dese alle doen dat venijn scheyden ende helpent verteren als die commen- tator seyt Ende hier is genoech geseyt van- den veninen ende van sijnre boeten 24260[regelnummer] Dat lxviij. capitel vander medecinen.
[Folio 158v]
OM medecijn te gheuen teghen me-Ga naar eindnoot24261 nigerhande suucten die bequaem ende goet sijn die wijse ende voersienige me- dicus die behoeuet hem nauwe te voer- 24265[regelnummer] sten in allen dinghen mit groter naerstich- eyt want het en is gheen dinc dat den sie- ken meer hindert dan die versumenis der meysteren ende haer onwetenscap want die meyster moet weten van dinghen die 24270[regelnummer] geuallen sullen op dat hi naerstich si in dien dinghen die ter meysterien beho- ren ende in allen moet hi wijs wesen \| dye meyster moet sien dat hi wijsliken wer- ke hi moet die complexien der menschen 24275[regelnummer] kennen ende die maecselen ende die vergade- ringhe also wel moet hi kennen die scep- penissen der leden als der humoren ende maniere vanden tiden vanden gheslach- ten ende vanden etaten Item die mede- 24280[regelnummer] cijn sal des somers anders wesen dan des winters ende oec anders inden begin der suucten dan inden staet ende anders in- den afganck der suucten dan int middel als inden staet ende die kinder willen een 24285[regelnummer] ander medecijn hebben dan die luden van lxx. of van lxxx. iaren ende ander mede- cijn die xlv. iaren of van lx. dan die van xxx. iaren sijn Ende die man wil ander me- decijn hebben dan dat wijf Die meyster 24290[regelnummer] moet oec kennen die sake waer af dat dye suucten comen ende die teyken der suuc- ten ende die toeuallen der sonderlinger siec- heyden anders en mach dye medecijn nymmermeer gheheuen werden dat siGa naar eindnoot24294 24295[regelnummer] zeker mach wesen \| men moet oec ken- nen die complexien der dingen die inder medecinen gaen ende hoer doechden en- de haer werckinghen want waert dat hi niet en kende welcke medecine simpel 24300[regelnummer] is of gecomponeert of cout of hete ende welc dat lichaem verwandelt ende welc dat- ter ghesont is ende welc die siecheyt ge- neest ende welc datter laxeert of stopt die dese dinghen niet vast en heeft dye en 24305[regelnummer] mach niet vriliken werken mitter medeci- nen ende dair om ist den meysters noot dat si kennen moeten alle die dingen ende die cru- den die ter medecinen behoren ende hoe dat si schelen in horen graden als welck 24310[regelnummer] dat hete is of droge of vucht of cout in- den vierden grade en wil hi niet dwalen in sijnre officien Item hi moet weten die lancheyt der suucten ende dat haer contra- ri is ende die grootheit ende die ghedaente 24315[regelnummer] ende die starcte des sieken ende sijn cranc- kicheyt want die suucte die lange ghe- weest heeft die behoeft eenre starkerre medecijn dan die nuwe is \| die simpel suuc- te salmen mit simpel medecinen gene- 24320[regelnummer] sen ende die dubbelde suuct of die conpo- neerde suucte mit gecomponeerder me- decinen die hem contrari sijn beyde als die suucte van hetten coemt so salmense cureren mit coelen dinghen ende also ver- 24325[regelnummer] keert want die simpel medecijn geneest selden die ghecomponeerde suuct Item wanneer die meyster siet dat die suuct is van veruultheyden so sal hi den lichaem yde- len van dier quader materien ende is die suuc- 24330[regelnummer] te van ydelheden so sal hi den lichaem genesen mit veruullinge Item dat ambocht eens goeden meysters sal wesen dat hi sub- tiliken eerst onderuraghe vanden sieken hoe dat hem die suuct eerst aen quam ende op 24335[regelnummer] wat tide of vre ende sal vragen om alle ge- stant hi sal den sieken naersteliken aen- sien ende betasten hem sinen pols ende besien sijn vrijn \| ende oeck die groue vrijn sal hi mede besien ende als hi dan die sake 24340[regelnummer] der suucten kent of dye materi diep leyt
[Folio 159r]
soe sal hi dinghen oerbaren die trecken- de sijn als of die materi lage inden vter- sten leden so sal hi hem pinigen die ma- teri te trecken totter magen op dat si dan 24345[regelnummer] te lichteliker wt gheleydt mach werden Item ist dat die materi hart is ende dicht in een so sal hi oerbaren medecinen die verduwende sijn ende die scheydende ende in- snidende sijn op dat die materi also ghe- 24350[regelnummer] morwet mach werden ende dat si alsoe te lichteliker wtgeleydt mach werden en- de als die materie wel verduut is ende inder maghen vergadert so sal hi laxatiue ghe- uen op dat si daer mede wtghecroden 24355[regelnummer] mach werden ander mit spuwen of mit ca-Ga naar eindnoot24355 merganck of mit sweten ende als die ma- teri wel geydelt is so sal hi geuen dingen die den sieken weder conforteren op dat die natuer die seer gecranct was vander 24360[regelnummer] geweldicheyt der medecinen weder ghe- starct mach werden ende als die natuer we- der gestarct is so sal hi gheuen den sieken dingen die de leden ende die craften weder voncken op dat si weder crijgen mogen 24365[regelnummer] dat si verloren hadden als in vleysch ende in bloede Ende dit leste sal hi alleyncsken doen ende sonder haest mit eenre ghetemperder ende bequameliker dyete want die natuer pleecht seer ghierich te wesen inden men- 24370[regelnummer] schen die aldus geydelt sijn ende daer om moeten hem dese seer wachten dat si hem niet en verazen of dat si meer in nemen dan si verduwen mogen ende ten lesten als dye natuer weder gecomen is in horen eersten 24375[regelnummer] staet so salmen hem dinghen gheuen die voerhoedende sijn die gesontheyt op dat die ghene die daer genesen is niet weder in die selue suuct en val of in een quader ende alsulke dinghen sijn badinghen latin- 24380[regelnummer] ghe electuarien gematigen arbeyt want alle dese dingen verwecken die natuerli- ke hetten ende si ontladen die natuer van- der oueruloedicheyt der quader humoren ende si helpen totter verduwinghe ende star- 24385[regelnummer] kense ende ist dat die materie alte vloyen- de is als alte slap so sal die sieke oerba- ren die dwinghende ende droghende sijn ende wederslaende ende als die materi ge- bonden ende gedwonghen is soe pleecht 24390[regelnummer] die beheyndighe meyster te gheuen een bequamelike laxatiue medecijn die die humoren wt leyt die eerst ontbonden wa- ren mer nv ghedwongen op dat si daer niet bliuen souden of tot anderen leden 24395[regelnummer] lopen en mochten ende daer verrotten ende alsoe mochten si den coerts of een ander suuct in brenghen Item die bijndinghe der humoren ende die wederslaninghe pleecht alleyncsken te gheschien op dat 24400[regelnummer] die materi die also haestelic wederslagen worde niet lopen en soude tot enigen an- deren leden dat edel waer ende daer meer- re pijn maken mocht ende dye purgacien pleecht men oec te doen al onderschieten- 24405[regelnummer] de als nv wat ende efter wat Item die me- decijn pleecht te geschien in drien ma- nieren \| als ontbijndinghe bijndinge en- de wederstarkende anter dye vervult sijn werden ontbonden of die ontbonden sijn 24410[regelnummer] werden ghebonden of ghedwonghen of die inden lichaem verloren sijn wer- den weder verset of ghestarct Item du selste vergaderen mit corten sin vten voir- screuen dinghen dat die medicus sal dye 24415[regelnummer] sieke dicwijle versoeken ende ondertasten die saken der siecheyt ende om allen ghe- stant hoe dat hem die sieke oec regiert \| ende hi sal menigerhande medecine bi hem heb- ben ende hi en sal hem niet ontsien alle die 24420[regelnummer] leden des sieken te tasten sijn si scamel
[Folio 159v]
of onscamel of heymelic of openbaer ende sal die saken altoes wel troesten ende soe wat hi doet alle sal hijse zoetelic ende saef- telic handelen ende hi en sal den sieken oec 24425[regelnummer] also seer niet sparen screyt hi of huylt hi hi sal hem sijn oerbaer altoes doen \| ist mit sniden of mit barnen of mit deser ge- lijc ende is die medecijn alte bitter soe sal- mense soetigen mit suker of mit ande- 24430[regelnummer] ren dingen hi sal den sieken spenen ende breydelen van eten ende van drincken nae dien dat die suuct is Item dat vule vleysch sel hi af corroderen of afhouwen na dien dat die corrupci is ende sal dat etter drogen 24435[regelnummer] ende suueren Ende nader barninghe of cor- rosiuen salmen daer weder op legghen dinghen die saeftigen Ende als die won- de of dat seer scoen ende suuer is so salmen daer vleysch in winnen ende slutense toe ende 24440[regelnummer] want die quaetheit die inden liue is meer quetst dan die butenste so salmen binnen nemen dingen die verduwen ende saeftigen die harde ende dye corrumpeerde materie als oximel of syrupus acetosus Eerst 24445[regelnummer] scheyden dese ende insniden ende al verdu- wende bereyden si die materie ten wtgan- ghe want also geseyt wort int begin van- den amphorismen \| men moet die derdu-Ga naar eindnoot24448 wende dinghen meysteren ende beroeren die 24450[regelnummer] niet raeuwe en sijn ende als die materie wel verduwet is om die wt te driuen soe is die treckende medecijn te abelre die humo- ren na haer te trecken ter magen die ver staen of sijn als inden vtersten leden Ende 24455[regelnummer] daer toe sijn goet sommige bitter dingen als yerapigra ende yeralogodion ende ander medecinen die mit aloe ghemengt sijn want die bitter dingen gaen lichtelicste totten vtersten leden \| ende purgeren meer 24460[regelnummer] dan die ander medecinen doen ende als die natuer dan aldus verduwet is ende aenge- haelt so salmen dan een laxetijf gheuen die alle dat ander wt crudet ende suuert al- te mael als voer geseyt is Item ypocras 24465[regelnummer] seyt veel ende haestelic die materi te verdri- uen of te verwarmen of te vercouden is be- driechelic ende te mael viant der naturen con- trari etcetera daer om sal een wisen meyster merken die natuer des sieken \| ende die ste- 24470[regelnummer] de der materien ende oec die craften des sieken ende daer na sal hi die medecijn verwande- len want is dat sake dat die humoer die daer inden lichaem misdoende is ghe- ydelt wort dat helpt den sieken seer ende en 24475[regelnummer] wert si niet geydelt so wert die sieke lan- ger gequellet als ypocras seyt Dat lxix. capitel van die aentreckende mede- cine DIe aentreckende medecijn werc-Ga naar eindnoot24479 24480[regelnummer] ket nader subtilicheyt ende nader hetten der substancien want si schiet lichteliker doer ouermits hore subtilicheit wil ende ouer- mits der hetten so trect si die humoren na haer so wat dingen datter diep steken ist 24485[regelnummer] yser of houte of humoren Item wanneer die materi hardt ende dicht inden liue leg- gen so sijn die verduwende dinghen alte goet die de harde materi weyken in sni- den ende scheyden als sijn oximel ende sim- 24490[regelnummer] plex ende compositum ende die ander syropen die welke alle gader die materi bereyt maken wt te driuen mit medecinen Item die mede- cijn die laxerende is purgeert onderwilen die verduwende die materie ontbijnden- 24495[regelnummer] de ende aentreckende als die scamoney ende sommighe laxeren ouermits hare sli- micheit wil mit wellicheden als mercu- riales ende pappelen ende deser gelijc ende som- mighe mit scarpicheden dye humoren 24500[regelnummer] doerschietenden als euforbium sommige
[Folio 160r]
mit sijnre limicheden druckende ende dwin-Ga naar eindnoot24501 gende als mirabolani sommige mit sijn- re souticheden bitende als tzaet van mel- den sommighe mit sijnre soeticheit en- 24505[regelnummer] de vuchticheyt den darmen instortende als cassiafistula Item die dwingende mede- cijn mit den genen die cout ende grof sijn in- der substancien waer af dat die coude delen te samen vergagert werden als die gallen on-Ga naar eindnoot24509 24510[regelnummer] derwijlen wint si groue humoren want si dwingen beslutende ende conforterende die houdende craft als esula ende sommige stempen flecht bloet als coral bolus e-Ga naar eindnoot24513 mathices bredeweghe ende deser ghelijc 24515[regelnummer] sommige den buke als queden moerbes- sen rozen ende deser gelijc Item die mede- cijn die coagulerende is of hardende dye moet werken bi dingen die seer cout sijn ende droge of vucht als psillium huusloeck 24520[regelnummer] portuleyn ende nasscaden Item die medecijn die morwende is werct bi dinghen dye middelbaer warm sijn ende seer vucht ende also oec die ripende sijn Item die medeci- nen die openende sijn ende barnende en- 24525[regelnummer] de dunnende die sullen hete ende droghe wesen Item die suuerende medecijn werct ontbijndende als calamentum of morwen- de als cassiafistula ende pappele of die vulnis af wisschen ouermits hare aer- 24530[regelnummer] dicheit Item het sijn veel ander medecinen ende menigerhande specien als die doden vreten barnen openen scheyden wederslaen saeftigen ende deser gelijc vanden welken getracteert wert int boeke vander simpel- 24535[regelnummer] re medecinen mer hier willen wi dat eyn- de laten vanden proprieteyten der suucten ende vanden condicien der medecinen na dien dat desen wercsken toebehoert Ga naar eindnoot+	eindnoot18759 In druk alleen de representant (punt). eindnoot18761 N Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (04-09), met representant (06), met penwerk. eindnoot18787 met Lees: niet? eindnoot18822 V Lombarde, 2 regels hoog (25-26), zonder representant. eindnoot18884 onsmalicheyt Lees: onsmakelicheyt. eindnoot18900 D Lombarde, 2 regels hoog (23-24), zonder representant. eindnoot19031 R Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot19074 sonderlnge Lees: sonderlinge. eindnoot19094 D Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot19154 aismen Lees: alsmen. eindnoot19180 A Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot19181 placearius Lees: platearius. eindnoot19230 D Lombarde, 2 regels hoog (33-34), met representant. eindnoot19309 Dat vij. capitel vande schemeringe des gesichts In druk 'ge- sichts', waarvan 'sichts' op de volgende regel staat (34), rechts uitgelijnd. eindnoot19310 D Lombarde, 2 regels hoog (34-35), zonder representant. eindnoot19345 V Lombarde, 2 regels hoog (29-30), zonder representant. eindnoot19373 D Lombarde, 2 regels hoog (17-18), zonder representant. eindnoot19420 appolexie Lees: appoplexie. eindnoot19473 In druk alleen de representant (punt). eindnoot19527 I Lombarde, 2 regels hoog (11-12), met representant. eindnoot19533 menigherhan Lees: menigherhande. eindnoot19558 hindereude Lees: hinderende. eindnoot19582 D Lombarde, 2 regels hoog (25-26), met representant. eindnoot19608 coustantinus Lees: constantinus. eindnoot19611 om In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19613 zwaericht Lees: zwaericheit. eindnoot19618 vlstandicheden Lees: vulstandicheden. eindnoot19621 een In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19627 te In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19634 verwarmende In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19648 S Lombarde, 2 regels hoog (12-13), met representant. eindnoot19725 P Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot19726 vandes In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19742 onberoerlic In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling. eindnoot19802 platearum Lees: platearium. eindnoot19805 D Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot19914 D Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant. eindnoot19956 E Lombarde, 1 regel hoog (40), met representant. eindnoot19976 D Lombarde, 2 regels hoog (20-21), zonder representant. eindnoot20023 D Lombarde, 2 regels hoog (27-28), zonder representant. eindnoot20056 C Lombarde, 2 regels hoog (19-20), met representant. eindnoot20169 S Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot20249 diugen Lees: dingen. eindnoot20294 P Lombarde, 2 regels hoog (17-18), met representant. eindnoot20298 gebroken Lees: geroken. eindnoot20351 D Lombarde, 2 regels hoog (35-36), zonder representant. eindnoot20356 steecten De n staat ondersteboven. eindnoot20382 qnader Lees: quader. eindnoot20398 D Lombarde, 2 regels hoog (02-03), zonder representant. eindnoot20446 D Lombarde, 2 regels hoog (10-11), zonder representant. eindnoot20518 L Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant. eindnoot20561 R Lombarde, 2 regels hoog (05-06), met representant. eindnoot20619 ean Lees: ende. eindnoot20627 S Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot20675 D Lombarde, 2 regels hoog (39-40), zonder representant. eindnoot20690 bloetzukinke Lees: bloetzukinge. eindnoot20711 I Lombarde, 2 regels hoog (34-35), zonder representant. eindnoot20744 emoptoyci Lees: emptoyci. eindnoot20749 hetcen Lees: hetten. eindnoot20772 P Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant. eindnoot20797 poperre Lees: properre. eindnoot20852 T Lombarde, 2 regels hoog (16-17), met representant. eindnoot20872 benende Lees: beuende. eindnoot20972 F Lombarde, 2 regels hoog (16-17), zonder representant. eindnoot21024 E Lombarde, 2 regels hoog (28-29), met representant. eindnoot21044 sius Lees: sins. eindnoot21088 xliij. Lees: xxxiiij. Vergelijk index, 3vb17. eindnoot21089 E Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot21273 37 Handgeschreven tekst na 'sijn', met golflijntje ter uitvulling: 'Siet Capitel 43'. eindnoot21275 F Lombarde, 2 regels hoog (39-40), zonder representant. eindnoot21278 oueruledighen Lees: oueruloedighen. eindnoot21306 vutht Lees: vucht. eindnoot21363 veruylt Lees: veruuylt. eindnoot21388 V Lombarde, 2 regels hoog (32-33), met representant. eindnoot21448 D Lombarde, 2 regels hoog (12-13), zonder representant. eindnoot21476 Dat xxxviij. capitel van de terciane ende teykenen ende remedien In druk staat 'Dat xxxviij. capitel' op de vorige regel (39), achter 'ethica'. eindnoot21478 T Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot21517 dunuicheit Lees: dunnicheit. eindnoot21570 Q Lombarde, 2 regels hoog (13-14), met representant. eindnoot21647 F Lombarde, 2 regels hoog (09-10), met representant. eindnoot21654 veruylt Lees: veruuylt. eindnoot21657 veruylt Lees: veruuylt. eindnoot21665 veruylt Lees: veruuylt. eindnoot21727 D Lombarde, 2 regels hoog (10-11), zonder representant. eindnoot21747 enutricius Lees: emitriceus. eindnoot21759 enutricius Lees: emitriceus. eindnoot21795 midbelste Lees: middelste. eindnoot21801 H Lombarde, 2 regels hoog (04-05), met representant. eindnoot21831 34 Handgeschreven tekst na 'maghen': 'Als Capitel 34'. eindnoot21832 D Lombarde, 2 regels hoog (35-36), zonder representant. eindnoot21939 B Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot21941 appeticus Lees: appetitus. eindnoot21983 draghen De r staat ondersteboven. eindnoot22004 S Lombarde, 2 regels hoog (07-08), met representant. eindnoot22015 ghe- heuen In druk een punt in plaats van het afbrekingsteken. eindnoot22065 V Lombarde, 2 regels hoog (28-29), zonder representant. eindnoot22089 ouderwijlen Lees: onderwijlen. eindnoot22124 endr Lees: ende. eindnoot22152 D Lombarde, 2 regels hoog (35-36), zonder representant. eindnoot22167 die de Lees: die. eindnoot22215 D Lombarde, 2 regels hoog (18-19), met representant. eindnoot22318 ver Lees: der. eindnoot22406 breegt Lees: brengt. eindnoot22452 O Lombarde, 2 regels hoog (15-16), met representant. eindnoot22498 In druk alleen de representant (punt). eindnoot22512 L Lombarde, 2 regels hoog (35-36), zonder representant. eindnoot22516 twlec Lees: twelc. eindnoot22537 I Lombarde, 2 regels hoog (02-03), met representant. eindnoot22562 qualiteteyten Lees: qualiteyten. eindnoot22578 eude Lees: ende. eindnoot22651 lv. Lees: lij. Vergelijk index, 3vb40. eindnoot22652 H Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant. eindnoot22669 eude Lees: ende. eindnoot22712 die de Lees: die. eindnoot22724 E Lombarde, 2 regels hoog (29-30), met representant. eindnoot22760 verwanderlinge Lees: verwandelinge. eindnoot22779 D Lombarde, 2 regels hoog (04-05), met representant. eindnoot22832 dyee Lees: dye. eindnoot22863 outhoudens Lees: onthoudens. eindnoot22932 lichtelitste Lees: lichtelicste. eindnoot22950 A Lombarde, 2 regels hoog (14-15), met representant. eindnoot22957 ende ende Lees: ende. eindnoot23012 G Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant. eindnoot23066 P Lombarde, 2 regels hoog (11-12), met representant. eindnoot23123 dat Lees: niet. eindnoot23135 Dat lviij. capitel vander apostemen In druk staat 'Dat lviij.' op de vorige regel (38), achter 'mate', en staat 'capitel vander apostemen' op de volgende regel (39), rechts uitgelijnd. eindnoot23136 A Lombarde, 1 regel hoog (39), met representant. eindnoot23266 sonver Lees: sonder. eindnoot23342 antax Lees: antrax. eindnoot23350 morweu Lees: morwen. eindnoot23356 canker De a staat ondersteboven. eindnoot23391 V Lombarde, 2 regels hoog (11-12), met representant. eindnoot23404 eude Lees: ende. eindnoot23409 hen Lees: hem. eindnoot23419 P Lombarde, 2 regels hoog (39-40), met representant. eindnoot23487 S Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant. eindnoot23501 clinighen Lees: clinghen. eindnoot23521 I Lombarde, 2 regels hoog (21-22), met representant. eindnoot23564 L Lombarde, 2 regels hoog (24-25), met representant. eindnoot23810 M Lombarde, 2 regels hoog (30-31), met representant. eindnoot23821 In druk alleen de representant (punt). eindnoot23859 S Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot23863 ghedaenteu Lees: ghedaenten. eindnoot23907 eude Lees: ende. eindnoot23972 D Lombarde, 2 regels hoog (34-35), met representant. eindnoot24088 barniijghe Lees: barninghe. eindnoot24123 vnnijnden Lees: venijnden. eindnoot24179 T Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot24180 veeijnder Lees: venijnder. eindnoot24212 34 Handgeschreven teken in linkermarge (34): '\|'. eindnoot24261 O Lombarde, 2 regels hoog (01-02), met representant. eindnoot24294 gheheuen Lees: ghegheuen. eindnoot24355 ander Lees: anter. eindnoot24448 derduwende Lees: verduwende. eindnoot24479 D Lombarde, 2 regels hoog (18-19), met representant. eindnoot24501 Handgeschreven tekst in bovenmarge: 'Van siecheden' (linksboven) '159' (rechts boven de blanco kolom b). eindnoot24509 vergagert Lees: vergadert. eindnoot24513 flecht Lees: slecht. eindnoot+ Blanco bladzijde, met gebruiksspoor: '149'.

Vorige Volgende

Boek 7