Van den proprieteyten der dinghen

Boek 2

[fol. 17v]

[houtsnede]

[fol. 18r]

 

Hier begint dat anderde boec vande ey-

 

ghentscappen der engelen.

 

OVermits die god-²²⁵⁹

2260

like hulpe willen

 

wi voert brenghen-

 

de wesen sommi-

 

ghe dingen vanden

 

proprieteyten der

2265

enghelen int middel Inden eersten is van

 

hem te beghinnen int generale dat is int

 

gemeen Daer nae int speciael | dat is int

 

sonderling daermen die disposicien dat

 

is sceppinge van allen oerden ende diuer-

2270

sche bewijsinghe der officien ghedeclareert

 

sullen worden bijder ordenancien alst de-

 

sen tegenwoerdighen wercsken betamen

 

sal of betaemt

 

Dat eerste capitel wat de naem enghel²²⁷⁴

2275

beduyt

 

ANgelus dat is een engel | in griex²²⁷⁶

 

hiet een enghel angelus In he-

 

breusch malach | mer in latijne

 

nuncius dat is bode daer om dat die godli-

2280

ke wille ouermits dienst der enghelen

 

moet den volke geboetscapt worden waer

 

bi dat angelus is een naem des ambochts

 

ende niet der naturen want die geest en is geen

 

engel Mer wanneer hi eerst van gode ge-

2285

sent wort dan so wort hi eerst properlike

 

angelus gehieten welcken engel hi vloe-

 

gelen gegeuen heeft ouermits oerloue

 

des maelres inder welker haesteliker be-

 

roeringhe die voerscreuen pictorale oer-

2290

lof voer toent ende bewijst den simpelen bij

 

figuren die snelle werckinge der enghe-

 

len ghelikerwijs als die outheit en ver-

 

boet niet den wijnden vlogelen toe te scri-

 

uen vanden poeten Als ysidorus seyt libro vij.

2295

capitulo vij. of hi seggen woude dat die poeten

 

plagen te scriuen dat die winden vloege-

 

len hadden figuerlic te spreken.

 

Dat ij. capitel wat een engel is nae dat iohan-²²⁹⁸

 

nes damascenus bescrijft.

2300

ANgelus als damascenus seyt | is een ver-²³⁰⁰

 

standelic beruerlic substancie altoes

 

vry van wil dienende of bewisende gode

 

int gemeen nader gracien ende niet nader na-

 

turen vernemende onsterflicheit wt deser

2305

descripcien der naturen vanden engelen so ver-

 

rijst menichfoudige proprieteyt der en-

 

gelen Angelus wort geseyt een verstande-

 

like substancie want ouermits die rede-

 

ne der gheestelicheit sijnre substancien ver-

2310

neemt in hem alle die verstandelike formen

 

der sonderliger gheestelicheit ende begrijpt

 

die kenlike gedaenten Ende hoe dat hi vor-

 

der is vanden dwange der aerdeliker na-

 

turen also veel is hi volmaecter Inder be-

2315

scouwinge der onmaterialiker dinghen als-

 

men openbaerlic seyt in libro causarum. want

 

die verstandenisse sijn vol formen ende daer om

 

alle kenlike gedaenten die onder hem sijn

 

die verlichten in hem Als hi daer seyt Con-

2320

sequenter Item die enghelike natuer voert²³²⁰

 

gaet alle lichamelike creaturen inder sub-

 

tijlheit des wesens in simpelheit ende des

 

verstants doerschinicheit in abelheit des

 

vryes willes want dese engelike natuer

2325

en heeft genen afhanc vander materien Ende

 

daer om en mach dat materialike lichaem

 

hem niet een luttel becomen want sijn sinli-

 

ke bekenninge dat godlike verstant niet en

 

belet. want die engel heeft gods form ver-

2330

stant Ende daer om is hi bouen der tijt en-

 

de hi verstaet alte mael te samen ende dat een

 

wten anderen. als vten voerscreuen ende

 

vter conclusien | als dat menschelike ver-

 

stant | twelc des eens is vten anderen te

2259 O Initiaal: lombarde, 6 regels hoog (05-10), met representant (06), met penwerk.

2274 In druk alleen de representant (punt).

2276 A Lombarde, 3 regels hoog (22-24), zonder representant.

2298 Dat ij. capitel wat een engel is nae dat iohannes damascenus bescrijft.

2300 A Lombarde, 2 regels hoog (06-07), zonder representant.

2320 voert Lees: voer.

[fol. 18v]

2335

vergaderen | want waer bi gelikerwijs als

 

die gelikenis des simpels is totten con-

 

positum ende des punten ter linien inden we-

 

sen Also is die gelikenis des engeliken

 

verstants totten menscheliken verstande ende be-

2340

wisende Ende seyt oec gregorius | die engel

 

blijft onwandelbaerlick Int bescouwen

 

sijns sceppers ende nochtans daer om dat hi

 

een creatuer is soe heeft hi stonde sijnre

 

verwandelinge. inden engelen worden drie

2345

dingen gemerct als dyonisius seyt | twesen

 

daer si onder sijn. die doecht of cracht dair

 

si mede mogen ende die werckinge daer si

 

mede voldoen dat wesen van hem is simpel

 

ende onmaterialic ende puer ende ondersceyden

2350

haer doecht is vry verstaende minnende ende

 

onmoede si hebben die macht vry te kye-

 

sen te verstaen te minnen ende gode aen te cle-

 

uen onwandelbaerlic Item si hebben macht

 

te wercken want si doen alle dingen sonder

2355

vertreckinge des merrens. si dwingen alle

 

dingen die hem tegens ende contrari sijn | son-

 

der wederstoet ende weder segghen si staen ons

 

altoes bi ende dienen ons sonder middel want

 

die werckinghe van hem is willich haes-

2360

tich nvt ende eersaem.

 

Dat iij. capitel hoe de engelen inde lichame-

 

like gedaent gemaelt worden.

 

AL ist sake dat de enghelike natuer²³⁶³

 

van alre materien ende lineamenten

2365

des lichaems vreemde si nochtans wor-

 

den si in lichameliker vormen ghemaelt

 

ende men heuet dicwijle geuonden ende ghe-

 

weten dat si menigerhande leden hadden

 

ende diuersche figuren inder scrifturen Mer o-

2370

uermits der noemingen der sienliker leden

 

worden verstanden die onsienlike daden der

 

hemelscher sielen want mit langen crans

 

ende weder gebuychden haer worden die en-

 

gelen ouer al gemaelt | inden welcken eyn-

2375

telic hoer suuer begeerten hoer geordi-

 

neerde gedachten verstaende worden | want

 

die haren des houedes beteykenen ghe-

 

dachten ende begheerten die climmen ende

 

opgaen vter wortel des harten | mer dat

2380

si oren hebben is want si ontfangen die god-

 

like inspiraci die welke si ganselic onder

 

oerdelen ende ondersceyden die maelres

 

maken hem noze gaten ende dat billicken want

 

si vlyen die sonden recht als stinckende

2385

dingen mer si minnen die doecht oft wel-

 

rukende dingen waren want si tuschen su-

 

uer dingen ende onsuuer stinckende ende wel-

 

rukende dingen alte wijseliken deylen ende on-

 

dersceyden alle dinghen Men heeft oeck

2390

wel gedacht ende gheweten dat si monden

 

tongen ende lippen hadden want si die hey-

 

melicheit ons also meer sprekende voert

 

brenghen ende stedelic den godliken leuen

 

aendencken ende die linien der maelres dye

2395

maeltse sonder baert want die maelre die

 

merct hoer doecht ioechdelic te sijn noch

 

en toentse noch en openbaertse niet aldus

 

mit crachten noch mit dienste Men seyt

 

oeck dat si tanden hebben | want die gracie

2400

die si godlic ontfangen die plaghen si den

 

anderen te bewisen ende meede te deelen.

 

waer of den sienden wort hoer doende

 

moghentheit. ende hoer mede deyllende

 

macht billic bewijst. ende daer om hebben

2405

si oec armen ende handen Want ouermits hoer

 

werckende ende bliuende doecht so ophou-

 

den si onse siecheden ende si en laten niet of tot-

 

ten eynde toe vander bescerminge ende ver-

 

drachten der vercorenre zij worden geuisiteert

2410

te hebben borst ende hart want si hebben leuen

 

nader formen gods ter ontfangenis des

 

leuens dat na god geuormt is Ende der leuent-²⁴¹²

 

liker gracien wercken si oec openbaerlic mit

 

ons. si hebben siden ende ribben want si alle ga-

2363 A Lombarde, 2 regels hoog (29-30), zonder representant.

2412 geuormt De tilde boven de o is 'misplaatst'. 

[fol. 19r]

2415

uen der gracien in hem seker besitten en-

 

de ouermits bewarenis van hem inden

 

vercorenre menschen bliuen alle dingen

 

seker Men seyt dat si leynden ende dyen

 

hebben mer mit clederen verburgen want

2420

si hebben in hem saden der gracien ende

 

der doecht die alle vleyschelike dinghen

 

verborghen sijn | si hebben voeten maer

 

also meer als gemeenliken ontcleet of ge-

 

bloot Want si hebben vri beroeren der be-

2425

geerten in god ende ghescheyden alte-

 

mael van allen sterfliken begheerten

 

Dat iiij. capitel hoe de enghelen ghedescri-

 

beert worden.

 

DIe enghelen worden oec gedescri-²⁴²⁹

2430

beert gheuerandert wonderlic on-

 

der menichfoudige figure Als dyonisi-

 

us roert int eynde vander yerarchien want

 

si worden bescreuen of gedescribeert ghe-

 

pent ende gheulueghelt waar om dat si van-

2435

der aertscher plaghen te mael vreemde

 

sijn ende sijn altemael opgheheuen ouer-

 

mits grijpinghe der bescouwinge totten

 

binnensten der godliker minnen mit ver-

 

stande ende mit begeerten ende sijn ghecleet

2440

mit vierighen clederen Want mitten licht

 

der godliker minnen ende bekenninge ende

 

mitter heylicheit der godliker minnen sijn

 

si omghecleet. psalmus Omghecleet mitten

 

licht als mitten clede Si worden omge-

2445

gort mit gulden gordelen Want mitten

 

abijt der doechden sijn si also omgecleet

 

dat si in gheenre wijs tot enighen sonden

 

gliden moghen | si draghen in horen han-

 

den roeden ende septrum want naest gode

2450

so diffinieren si alle rechte dingen ende re-

 

gieren rechtuaerdelic alle dinghen die in-

 

der sinliker werelt sijn | si dragen oec scut-

 

ten ende swaerden in horen handen | want

 

overmits die doecht die hem ghegeuen

2455

is verderuen si ende verwinnen alle pi-

 

nen der duuelen ende der rebelligher. men

 

seyt oec dat si hebben trullen dat is hou-

 

we messen ende verneminghe ende ander

 

maten ende instrumenten der arbeyders

2460

want die heer ouermits voersienicheyt

 

der enghelen pleecht die quade te beke-

 

ren totten goeden ende pleechse te vorde-

 

ren dat si plegen riede of pennen maten

 

ende coerdekijns in horen handen te dra-

2465

ghen want si die verdienten ende onuer-

 

dienten alre dinghen onder vinden we-

 

ghen ende meten | men seyt dat si vlesschen

 

hebben mit welrukende specien want on-

 

se wonden ouermits horen dienst wer-

2470

den gheleyt ter gracien der ghesontheit

 

ende ghegort recht of si bereyt waren tot-

 

ten seluen boetscappen te doen want die

 

rechtuaerdige ouermits hoerre hulpe

 

worden si daghelics gheleyt tot horen lan-

2475

de Men seyt oec dat si int ende scriuers in-

 

strumenten dragen want ouermits ho-

 

ren dienst so worden dicwijl bescreuen be-

 

haechlike dinghen des godliken willes

 

Men seyt dat si ghewapent sijn mit strij-

2480

deliken wapenen want die goede men-

 

schen ouermits hoer hulpe worden si in-

 

den geesteliken ende lichameliken steeds

 

bescermt | si doen santorien luden. want

 

die gheen die verdienen getroest te wor-

2485

den ouermits hoer hulpe die en sullen niet

 

inlopen of crijgen die droefheit des wan-

 

hopes ende si draghen trumpetten in dye

 

hant want op dat wi int goede vorderen

 

moghen soe noden si ende raden ons daer

2490

toe Item veel alsulke dinghen worden

 

vertelt vanden abijt ende vanden draghen

 

inder scrifturen

 

Dat v. capitel hoe die enghelen somtijts ge-

 

leken worden materialike dat voelike of²⁴⁹⁴

2429 D Lombarde, 2 regels hoog (15-16), zonder representant.

2494 dat Lees: dats. Vergelijk index, 2rb25.

[fol. 19v]

2495

sienlike dinge

 

DIe enghelen werden oeck anderen²⁴⁹⁶

 

dinghen gheliket die ouergheset

 

sijn vanden natuerliken dinghen om die

 

gheestelike of verholen werckinghe van

2500

hem te exprimeren ende te seggen Als

 

in desen exempel | si worden den wijnden

 

ghelikent want si ouer vlieghen haeste-

 

lic tot allen dinghen diemen doen sel en-

 

de worden om gheuoert ende men hiet-

2505

se wolken Want als si ghehanghen sijn

 

ouermits den grepe der bescouwinghe

 

worden si in god ghegrepen ende si wor-

 

den den vier ghelikent. want si worden

 

te mael ontsteken mitter ontstekinghe der

2510

godliker minnen want si lichten mit ken-

 

nisse ghelijc den viere ende bernen inder

 

minnen | nv gout | nv siluer | nv electrum

 

want si hebben een puer schijnen ende ver-

 

lichtinghe ende si worden verlicht mit-

2515

ter luchteliker wijsheit gods ende si wor-

 

den ghelikent den carbunculen Den sa-

 

phieren ende den anderen dichten ende

 

vasten gemmen ende doerschinende ge-

 

steenten. Want inder gracien gods sta-

2520

dich ghemaect soe worden si inder glo-

 

rien geconfirmeert Ende ouermits ha-

 

re bequaem teghenwoerdicheit so wor-

 

den alle dinghen die inden hemel ende

 

inder aerden sijn wonderlic viziert | si wor-

2525

den oec leeuwen ghehieten | want si sijn

 

den duuelen ende den sondenaers ver-

 

uaerlic of daer om als conmentator seyt

 

ouer die engelike yerarchie | want wan-

 

neer si gapen of ademen om god te be-

2530

scouwen dat si een luttel aenhinghen om

 

der bescouwinghe ende ofgewischt van-

 

der memorien. Doe die grote begheerde

 

claerheit gheopenbaert wert den ghe-

 

nen die de sielen begheerden | want dye

2535

leeuwe plach sijn eyghen voetstappen

 

mit sinen staert of te wischen. Men hiet-

 

se oec ossen want die osse al voerende en-

 

de grauende die aerde maectse nuwe en-

 

de voetse ter vruchten Aldus disponie-

2540

ren die enghelen die ghedachten der men-

 

schen om te ontfanghen die drachten der

 

doechden ende der ghauen | si hieten oec

 

aernen want rechte voert onbuychsame-

 

lic ende recht beschouwen si god die wel-

2545

ke si der rechtuaerdicheit is mit onwe-

 

derslaen den oghen et cetera. Men hiet-

 

se oec perde want ouermits die ewe der

 

onderdanicheyt des heren sijn si gode on-

 

derdaen die welke voer hem is onderwij-

2550

len wyt om die luchtende bekenninghe

 

gods | onderwijlen swart om die ombe-

 

gripinghe der godliker moghentheyt

 

want swarticheit is een verwe mer donc-

 

ker ende verborghen onderwijlen root

2555

want si bewijsen die veruaernisse der rech-

 

ticheit onderwijlen bont om diueersche

 

ghewoente der ontfanghenre mogent-

 

heit want int bont soe worden die vter-

 

ste verwen verenicht Ende bijder vol-

2560

maecter doecht der enghelen die eerste

 

worden den anderen onuerkeerlike mit

 

malcanderen geknocht | ende die ander

 

mitten eersten et cetera Ende worden vie-

 

righe vloeden ghehieten want si ontfan-

2565

ghen die wtstortinghe der godliker gra-

 

cien ende ouervloyender ende onbreken-

 

de toevloeyinghe mit leuentliker vruch-

 

ten of drachten storten si ouer totten an-

 

deren Ende daer om worden si der vie-

2570

righer vloet gheteykent | si worden oec

 

waghen ghehieten in welken waghen

 

veel ghecoppelder dinghen te gader ghe-

 

uoert worden want si ouermits bequaem

 

ende blijde gheselscap te gader gheselt

2496 D Lombarde, 2 regels hoog (02-03), zonder representant.

[fol. 20r]

2575

ende ghecoppelt worden mit ghemeen-

 

re volghinghe in die godlicheden ver-

 

heuen | si worden oeck rade ghehieten

 

want ghelikerwijs dat dat radt in hem

 

weder omme gekeert wort Ende bij dat

2580

selue centrum altoes beroert wort recht

 

alsoe die enghelen bij gode | want si wor-

 

den omgheroert bescouwende bijden ver-

 

standeliken centrum Want hoer begeer-

 

te en mach niet leschen ende datmen be-

2585

geert is onbegrijpelic ende daer om wor-

 

den si den raden ende den vierigen wa-

 

ghen ghelijcket | want si neder climmen

 

tot die hier onder sijn om die te verlich-

 

ten ende keren om die weder te brenghen

2590

ouermits bescouwinghe tot dien ouer-

 

sten Ende representeren oec voer gode

 

ghebedinghen ende geloeften der hey-

 

lighen Ende zij vueren ende ouerdra-

 

ghen die zielen der doden totten lande

2595

in abrahams scoot. Si worden oeck me-

 

deci ghehieten want si besorghen die sie-

 

len | si worden oec smede ghehieten want

 

si bereyden ons gheestelike wapenen. si

 

hieten oec wakers ende hoeders want

2600

si mit genen slapen der onwetenscap be-

 

druct en sijn. zij boetscappen die vresen

 

of anxten die ons bi wesen mochten of

 

aen comen Het hieten oec meyers. want

 

si dat volc datter vercoren is te samen ho-

2605

pen ende kooyen of vergaderen in dye

 

schuer des rijcs der hemelen Het hieten

 

oec ridders want si voer ons teghen die

 

duuelen schermen ende kiuen Het hie-

 

ten oec hartoghen nv want si wisen ons

2610

die maniere te vechten ende te kiuen te-

 

ghen die geestelike vianden | nv oec want

 

si ons den wech ten lande wijsen ende o-

 

penbaren Mit desen ende veel ander fi-

 

guren werden ons die doechden der en-

2615

ghelen ghewijst datmen verstaen sel in-

 

der scriften als tot hoerre substancien doech-

 

den ende werckinghe Mer dese luttel din-

 

ghen die nv thans gheseyt sijn exempe-

 

lic die sullen tot deser tijt ghenoech we-

2620

sen.

 

Dat seste capitel vande oerde der enge-

 

len der yerarchien ende haer officien

 

DEn proprieteyten ghedetermi-²⁶²³

 

neert vander enghelen weghen

2625

int gemeen als tot desen wercs-

 

kijn behoert | so selmen voertgaen tot al-

 

len yerarchien der oerden vanden enge-

 

len op dat wi bekennen moghen die of-

 

ficien van allen oerdenen Ende wij oec

2630

weten moghen die bequaemlicheit en-

 

de die onderscheyden van hem bi prope-

 

ren condicien

 

Dat seuende capitel. van drier ley yerar-

 

chien

2635

DIe yerarchie is drieuoudich als²⁶³⁵

 

dyonisius seyt. Als super celestis

 

dat is bouen hemelic die in drien perso-

 

nen is Die ander hemelsche die vervult

 

worden inden heylighen enghelen Die

2640

derde onderhemelic die vervult wert in-

 

den prelaten Item yerarchia als die sel-

 

ue dyonisius seyt is een gheordineerde

 

macht der heyligher dinghen ende der

 

redeliker dinghen houdende sculdighe

2645

principaetscap in die die onder hem sijn

 

ende die hemelsche yerarchie is drieuou-

 

dich als die ouerste. die welke die griek-

 

en hieten ephyphania. Ende wort aldus

 

describeert van dyonisio. Ephiphania is

2650

een onstekinghe der inverwarmder be-

 

geerten ende een vry verblijdinghe des

 

oerdels gedeylt ouermits den verdriet

 

des hoechsten verstants Want dese ye-

 

rarchie hout drie oerdinen als seraphin

2623 D Lombarde, 3 regels hoog (09-11), zonder representant.

2635 D Lombarde, 2 regels hoog (21-22), zonder representant.

[fol. 20v]

2655

die welcke voer die ander barnnen of heet

 

sijn inden ontsteken der minnen Ende che-

 

rubin die welke verblijden ouermits der

 

preuilegien der kondscap ende thronos

 

die welcke voirdeel voer die ander heb-

2660

ben ouermits verneminghe der recht-

 

uaerdicheit. Item in allen yerarchien

 

worden gheeyscht drie dingen Als oer-

 

de | const | ende die daet | of werckinghe

 

Want als dyonisius seyt | yerarchie is²⁶⁶⁴

2665

een godlike oerde const ende daet god-

 

like forme alsoe verre alst moghelick is

 

ghelikende ende toe wisende hem god-

 

like die verlichtinghe effen ghelijc op-

 

climmende totter ghelikenis gods sich

2670

drie settet hi daer inder descripcien van-

 

der yerarchien Als oerde const ende werc-

 

kinghe Want ist datter enich van desen

 

drien ghebreket soe en salt gheen yerar-

 

chie wesen ende daer om hiet yerarchie

2675

dat godlike oerde dat is een geordineer-²⁶⁷⁵

 

dineerde macht ende nae gode ghedis-

 

poneert Waer bij inder oerden soe wert

 

dat ambocht beteykent inder consten on-

 

derscheit inden wercke dienste sonder oer-

2680

de ist beroem werckinghe sonder werc-

 

kinge is versumenis oerde ende die werc-

 

kinghe is begrijpelic of berispelic sonder

 

const ende die oerde onnvt ende daer om

 

alle yerarchien also wel in oerdenen als

2685

inder consten ende inder werckinge volcht

 

die ghelikenis goods Ende nader ma-

 

nieren ende maten sijnre verlichtinghe

 

ende ouermits sijnre oerden vordert hy

 

ende recht onderscheydende ende wel

2690

doende climt hi op alsoe verre alst mo-

 

ghelic is totter nae volghinghe goods

 

Ende alsulcke is die disposici tuschen den

 

enghelen yerarchien ordinis dat die en-

 

ghelen der ouerster ordinen oueruloey-

2695

liker putten dat godlike licht Ende nae

 

ouer ghieten totten ghenen die nedere

 

sijn inder oerden Want dese witte is ver-

 

waert inder engheliker oerdenen als in-

 

der mededeylinge der gracien ende der

2700

blijscap. Ander sijn die eerste | ander sijn

 

die anderde | ander sijn die leste Als dye

 

ghene die ouermits ordine ende gheli-

 

kenis der natuerliker dinghen ongelijc

 

sijn | die sullen sijn inden mededeylen der

2705

glorien onghelijc Waer of dat dyonisius

 

seyt Het behoert dat die ouerste enghe-

 

len altoes leyders sijn vanden anderen

 

ondersten | op dat sise leyden mogen tot-

 

ter godliker verlichtinge Want als gre-

2710

gorius seyt in moralibus Sommighe staen go-

 

de bi ouermits dienst ende werckinghe

 

Die bouenganc der oerdenen wort bewijst

 

bij voerdeel der ghauen. Want nae dye

 

schelende simpelheit des wesens ende

2715

na der doerschijnlicheit der natuerliker

 

consten Ende nae die schelende vryich-

 

eit des willen ontfanghen si die ofkee-

 

ringhe der oerden want die inder natu-

 

ren meest subtijl sijn ende inder wijsheyt

2720

meer doersiende die sijn waerder dan die

 

ander inder gauen der breeder gracien.

 

waer bi alle die yeratchien ordines heb-²⁷²²

 

ben proper gauen nae dien dat sise werc-

 

ken ende hebben hoer eyghen graden na

2725

die welcke si hoer werckinghe ghema-

 

tich hebben Ende en is niet gheoerloft

 

dat yemant denct te wercken dat tot si-

 

nen oerden ende tot sinen offici niet en be-

 

hoert want in dien steect alle die volmaect-

2730

heit der yerarchici ordinis op dat die ver-

 

licht worden verlichten moghen ende die

 

ghepuert worden moghen suueren En-

 

de die volmaect worden volmaken mo-

 

ghen Waer of alsulck is die oerde als

2664 In druk alleen de representant (punt).

2675 geordineer- dineerde Lees: geordineerde.

2722 yeratchien Lees: yerarchien.

[fol. 21r]

2735

die gheen die eerst gesuuert worden na

 

verlicht mogen worden ende volmaect

 

want die verlichtinghe volcht die suue-

 

ringhe ende die voldoeninge volcht die

 

verlichtinge der volmaectheit want die

2740

ouerste oerden nemen sonder middel dye

 

suueringhe op dat si suuer sullen sijn en-

 

de si nemen verlichtenis op dat si claer

 

sullen wesen Ende si ontfanghen volmaect-

 

heit op dat si volcomen sullen sijn Ende²⁷⁴⁴

2745

de weder van dien so worden die neder-

 

ste ghepurgiert nader oerden der dispo-

 

sicien ende si worden verlicht ende vol-

 

maect Ende dese purgacien en wort niet

 

verstaen vander corrupcien der sonden

2750

mer billiker vander onuolcomenheyt des

 

goeden | want nae dyonisium soe ist den

 

engheliken gheesten noot reyn te wesen

 

totter ghelikenis des gheens die alle

 

smette ende gheueynstheit deruet ende

2755

die gheen onreynicheit en heeft ende si

 

moeten wesen lichtende inder waerheit

 

ende volmaect inder goetheit Item on-

 

der dese heylighe oerden sijn sulck | dye

 

eerste sulc | die middelste sulck die laech-

2760

ste waer of die eerste verlichten die lesten

 

worden verlicht Ende die middelste ver-

 

lichten die leste ende worden verlicht van-

 

den eersten

 

Dat achte capitel vande oerde der sera-

2765

phin

 

VAnder eerster oerden als vander²⁷⁶⁶

 

waerdster is te beghinnen als van

 

seraphin van welcken ysidorus seyt. se-

 

raphin is menicheit of veelheit der en-

2770

ghelen die bernende of ontfenghende

 

hieten daer om dat tuschen hem ende go-

 

de gheen ander enghelen en sijn ende dair

 

om dat si gode alre naest gheset worden

 

ende alsoe veel worden si meer ontsteken

2775

mitter claerheit des godliken lichts en-

 

de daer om seytmen dat si gods aensicht

 

bedecken want die ander enghelen en

 

moghen nerghent bij die godlike mo-

 

ghentheit volcomeliker aensien dan de-

2780

se Ende daer om also veel meer worden

 

si mitten meerre claerheit verlicht als si

 

meer mit bernender beroeringhe der bin-

 

nenster minnen ontsteken worden want

 

het is deser enghelen hoer proper offi-

2785

cien te bernen in hem Ende die ander te

 

vorderen ter ontstekinghe der godliker

 

minnen | want wi mogen die proprietey-

 

ten deser oerden kiesen die principael en-

 

de gheestelic sijn wt dyonisius woerden

2790

die aldus seyt scoenlic sprekende Die eer-

 

ste yerarchie der hemelscher yerarchien

 

wort gheheylicht mitten alren hoechsten

 

wesenen hebbende dye hoechste oerde

 

alle den anderen ende sonder middel bi

2795

gode gheset Ende daer omme worden

 

int eerste die godlike wercken in hem ghe-

 

uoert als die naeste gode sijn ende daer

 

volghet nae seraphin is beroerende al-

 

toes bijder godlicheit ende onrustelic heet

2800

ende scarp ende altoes recht seer heet

 

ende onbuychsomlic ende is weder bren-

 

ghelic der werckender beroeringhe en-

 

de exempel makende den ondersten die

 

onder hem sijn ende die weder verwer-

2805

mende ende verweckense in ghelijcter

 

warmten Ende vierich van bouen ende

 

suueringhe der offerhande hebbende een

 

lichtende form ende verclarende propri-

 

eteyt alre donckere duysterheit die claer

2810

ende lichtende te maken et cetera Dese

 

alre godlicste woerde sijn den sin alre sterf-

 

liker dinghen bouen gaende als totten

 

dienst der beteykenis nochtans als ick

 

mach sal ic sommighe dinghen al stame-

2744 Ende de Lees: Ende.

2766 V Lombarde, 2 regels hoog (32-33), zonder representant.

[fol. 21v]

2815

rende explaneren of segghen Dyonisius

 

wort gesien te seggen dat die toe namin-

 

ghe der proprieteyten van seraphin o-

 

penbaren die onderscheydinge des am-

 

bochts ende menigherhande mededey-

2820

linghe der gracien inden engelen dye se-

 

raphin ghenoemt sijn want apollo leert

 

seraphin beroerlic dat seyt hi bi auentu-

 

ren om die natuer der vuerigher minnen

 

mitter welker die engheliker begheerte

2825

wort ghegrepen ende beroert in god de-

 

se beroeringhe is een sake der rusten en-

 

de is meerende ende bescouwende ende

 

leert oec sonder of latinghe want alsul-

 

ke minne en valt nymmermeer wt ende

2830

nymmermeer en rustet vanden lust dat-

 

ter ghemint is ende het leert oec dat warm

 

want ter manieren der wermten soe ver-

 

wect die crachte der minnen totten sinne

 

der soeticheit Ende dair om noemde hi

2835

voer scarp want die cracht der minnen doer-

 

schiet totten binnensten des makers waer

 

of scarp beteykent een eenrehande ghe-

 

welt des gheens die minnende is | welc

 

gewelt ingaet ende doer gaet totten din-

2840

ghen datter ghemint is Hi seyter oec bo-

 

uen heet | want al ist sake dat dye minne

 

hoer strect totten binnensten der godlich-

 

eit. nochtans en laet si niet of om te gaen

 

mitter begheerten op dat si die dinghen

2845

die welke si niet en grijpt nochtans dat si-

 

se een luttel begrijpen mach mitten sma-

 

ke der bescouwinghe als dat twelck op

 

siedt mit ghewelt der hetten ouer al be-

 

scerm si hoer aldus Die engelike begeert

2850

en latet niet after onghemerct mer ym-

 

mer hoe si meer bekent hoe dat si meer

 

begheert te weten ende oec doet hi dair

 

toe dat si is onbuychsomlic van beroerin-

 

ghe want al is dat sake dat die engheli-

2855

ke min in god beroert wort nochtans is

 

si onbuychsom op datter ghemint is en

 

weynich niet ghelaten en werde want si

 

te gader beroerlic ende onaflatelic sijn en-

 

de dat seer minnentlic ende aernstelic. want

2860

het meynt ende denct totten binnensten

 

gods ende is altoes beroerlic ende en laet

 

nymmermeer in hem af ende altoes an

 

denckende in god Mer binnentlike op dat

 

si wt vloeyen mach totten vtersten ende

2865

daer om is si onbuychsomlic op dat si an-

 

ders tot ghenen dingen en keere dan tot

 

hem ende buten hem is si oeck een weder-

 

brengher der ouerster | want die enghe-

 

like min sterct hoer altoes totten ouer-²⁸⁶⁹

2870

sten ende nochtans en scheyt si niet van-

 

der min der nederster dinghen | mer ym-

 

mer weder roept si ende brengtse weder

 

totten mededeelinghe der godliker ver-

 

lichtinghe die nederste oerden Si leert

2875

oec daden ende exempelen want alleen

 

en meynt si die nederste niet te minnen |

 

mer oeck form ende exempel te gheuen

 

den ondersten oerden hoe dat ouerste goet

 

bouen alle dinghen te minnen sel sijn en-

2880

de hoe dat ouermits die min weder ke-

 

ren sal in god ende hoe datmen in treden

 

sal nae sinen behaghen ende daer om seyt-

 

men oec dat hoer min is verwermende en-

 

de wederlicht makende in gheliker warm-

2885

ten want si arbeyden op dat die nederste

 

barnen moghen ende heet worden en-

 

de al en ist niet effen ghelijck nochtans

 

salt wesen onderscheydelic Noch dat en

 

seyt hi niet of die onderste engelen coudt

2890

of doot waren mer men seghet daer om

 

dat die oerden die daer onder sijn stede-

 

liken verwect mogen worden ouermits

 

hem tot breder begheerten der minnen

 

waer om dat volcht een vuerighe su-

2869 sterct Lees: strect.

[fol. 22r]

2895

ueringhe vander bouen want dat god-

 

like vuer ontfenct die eerste engelen op

 

dat si voert die ander ontfuncken sullen

 

ende verlichtense op dat si verlichten sul-

 

len ende suuert op dat si suueren sullen.

2900

want dat godlike vuer bernt suetelic noch

 

ten verbarnt noch ten verteert dattet quet-

 

sen mach | mer het barnt meer ter suue-

 

ringhe ende dair om hietet offerhande-

 

lic suuerende want gheliker wijs dattet

2905

alte mael verlicht alsoe suuert alte mael

 

noch van enigher smettinghe der son-

 

den mer van onvolcomenheit des gue-

 

den want die purgaci is volmaect daer

 

gheen corrupcie in en is Ende alle vol-

2910

comenheit is daer bi | men hietse oec se-

 

raphin een doecht die onlastelic ende vol-

 

trouwelic is ende oec waer | alsoe verre

 

als die onmoghelicheit waer ghemaect

 

wort onlastelic alsoe verre als si reyst on-

2915

dersoekende vol trouwelic indien dat hi

 

vint | onlastelic in dien dat die menichuou-

 

delic beroert wort begherende ende werc-

 

kende veeltrouwelic in dien dat die on-

 

moghelicheit waer ghemaect wort | on-

2920

lastelic in dien dat si reyset ondersoeken-

 

de want si reyst bij veel weghen ende me-

 

nigherhande begheerten ende is ghe-

 

comen tot enen goeden eynde een leuen

 

omvangt te gader alle dingen die merc-

2925

kinghe leert oec dat ghedecte of omge-

 

hanghen seraphin want sonder alle be-

 

dectheit daer tuschen gheset van figuren

 

of creaturen soe mint si god te sien ende

 

wort verlicht vander vollicheyt der fon-

2930

teynen des ewigen lichts sonder enich

 

middel op dat si verlichten mach ende

 

wort ontfenct op dat si ontfengen mach

 

want in dien sijn die enghelen van dier

 

oerden waerdigher dan die ander want

2935

si ontfanghen van gode die inuloeyinge

 

der volmaectheit rechteuoert sonder e-

 

nighe tuschen settinghe sonder vermin-

 

deringhe ende ghenesen den anderen

 

die selue mede te deylen ende besitten die

2940

sonder verlies ende verwarense ende nym-

 

mermeer en bestaen si te laeuwen vander

 

minnen noch en worden niet gebuycht

 

vander onuerkeerliker ghedachten tot

 

gode noch si en laten niet of vander be-

2945

quaemliker wederbrenghinghe der ne-

 

dersten oerden tot gode Dese gheseyde

 

dinghen sijn ghenoegh vanden proprie-

 

teyten van seraphin

 

Dat neghende capi-

2950

tel vande oerde der che-

 

rubinnen

 

DIe ander oeede is cherubin twelc²⁹⁵²

 

men noemt volheit der consten want

 

als ysidorus seyt libro vij. Soe sijn cheru-

2955

bin die ouerste scharen der enghelen son-

 

der seraphin want si sijn der godliker wijs-

 

heit naest onder gheset ende si sijn der bre-

 

der ghauen der godliker consten ver-

 

uolt | ende daer om wort die oerde che-

2960

rubin billiker na seraphin gheordineert²⁹⁶⁰

 

want nae der ghauen der caritaten van wel-

 

ker gauen seraphin gedomineert wort

 

die alre ouerste ghaue is die ghaue der

 

wijsheyt ende der bekenninghe der waer-

2965

heyt want inden enghelen deser oerden

 

licht principaliken die radie des godli-

 

ken lichts als totter bouen gaender ge-

 

likenis der godliker kenninge Waer of

 

dyonisius set die proprieteyten ende oeck

2970

wercken der enghelen van deser oerden

2952 oeede Lees: oerde.

2960 gheordineert In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

[fol. 22v]

 

int seuende capitel daer hi seyt. dat dye

 

toenaminge van cherubin leert hoer con-

 

nominabile ende deylense et cetera. ende

 

is die sin vanden woerden dat die enge-

2975

len van dier oerden worden ghehieten

 

bekennende want si ghaen den anderen

 

bouen inder gauen der wijsheit. Si wer-

 

den oec deiuidi van hem ghehieten in-

 

den welcken tghesicht gods dat in dien

2980

vloeyt verstaen wort want si die mogent-

 

heit gods claerste bescouwen voer die an-

 

der Si worden oec ghehieten dat si meer

 

gapende sijn die hoechste reden der lich-

 

ten in welken wort ghemeent dat die oer-

2985

de cherubin ouerganck des godliken ver-

 

lichtenis voer dye ander oerde vervult

 

wordt | ende oec sijn die engelen bescou-

 

wende in hoer eerste werckinghe ouer-

 

mits die doecht der godliker schoenheyt

2990

want si beschouwen die godlike schoen-

 

heit ouermits den licht der godliker wijs-

 

heit bij dien wort oec ghemient dat in hem

 

ende bi hem die doecht als god die eer-

 

ste wercken des exempels claerliken an

2995

sagben | men hietse oeck veruolt mitter²⁹⁹⁵

 

wijseliker gheuinghe want ouermits der

 

wijsheit des sceppers soe sijn die godli-

 

ke wijsheden den enen min ende den an-

 

deren meer ghedeylt tot eenre ghauen

3000

Men seyt dat si mede delende sijn want

 

dat licht der wijsheit dat in hem oueruloey-

 

elic gestort wort dat wort ouermits dien

 

ende den anderen oerden die te verlich-

 

ten sijn ghestoert want die volicheit des

3005

lichtes dat si ontfanghen deylen si den

 

anderen mede ende stortent ouer. Men

 

seyt dat si ontfangachtich sijn der puer-

 

re simpelre bescouwinge ende des scijn-

 

sel dat sonder middel is. Hi hiet dat scijn-

3010

sel verlichtinghe ouermits den welcken

 

men coemt totten verdient ende puere

 

bescouwinghe daer die godlike doecht

 

niet in beelden of in figueren of ouer-

 

mits enighen creatuer bescouwet maer

3015

bi haer seluen ende in haer seluen Men

 

seyt oec dat si veruolt sijn mitten godli-

 

ken ende huysliken voetsel ende mitter

 

leuendigher enicheit der refectien dat is

 

des vuetsels want in dien dat si veruolt

3020

worden mitten lichte der bekenninghe

 

soe worden si weder gemaect mitter soe-

 

ticheit der minnen | want het en soude niet

 

veel baten waer datter mede volghede

 

tvoetsel des gheests als der wederma-

3025

kinghe ouermits der minnen dese refec-

 

cie dat is wedermakinghe wort domes-

 

tica ghehieten dat is huyselic of tam | le-

 

uendich ende een. ende si wort daer om

 

domestica ghehieten want si alleen den

3030

vrienden ende den huysghesin bereydet

 

wort Ende si wort daer om leuendich ge-

 

hieten want si maect elcken leuende dye

 

wt sulker spijsen ghesadet wort. si hiet e-

 

nich ende sonderlinge want mit wtwen-

3035

digher ghenoechten als mit vleyscheli-

 

ker genoechten ende soeticheit en wort

 

si niet gesmaect al ist dattet een enich voet-

 

sel is | nochtant worter menichfoudich-

 

eit salicheit gheuonden in desen enighen

3040

voetsel waer of wanneer men dat alleen

 

verneemt soe worter gheuonden een vol-

 

le sadinghe

 

Dat tiende capitel is vande oerde der thro-

 

nen

3045

DIe derde oerde is vanden thronen³⁰⁴⁵

 

ende is dese oerden vanden thro-

 

nen gheseit vanden gauen des oerdels

 

daer om dat god daer in sit ende onder-

2995 sagben Lees: saghen.

3045 D Lombarde, 2 regels hoog (36-37), zonder representant.

[fol. 23r]

 

scheyt sijn oerdelen ende disponeert o-

3050

uermits dien engelen alle dinghen dye

 

daer onder sijn Als ysidorus seyt Waer

 

of dat die doecht der godliker gherech-

 

ticheit wort gelijct den vierigen throen

 

in danieli | als om der doerschinicheyt der

3055

bekenninghe want hi alle dinghen wij-

 

seliken om hoerre naersticheit den welc-

 

ken niet weder en staet Daer om die en-

 

ghelen inden welcken sonderlinge rech-

 

ticheyt schijnt ende lucht des godliken

3060

oerdels worden throni gehieten van ysi-

 

dorus Ende daer om van sinte dyonijs

 

werden si die ouerste stoelen ghehieten

 

want si hoge omder godliker autoritey-

 

ten als te oerdelen worden si gheordi-

3065

neert noch hogher want si volghen dye

 

reghel der godliker gherechticheyt in-

 

den oerdel mer alre hoechste want si wor-

 

den aldernaest den ouersten gode ghe-

 

set inder disposicien der yererchien het sijn

3070

bedronghen stoelen want si ghenoech-

 

lic ende bequamelic versaemt sijn als tot-

 

ter iuncturen ende bequamelicheit der god-

 

liker oerdelen Het is bequaem ende be-

 

tamelic dat vander misdaet pijn ende van-

3075

der rechtuaerdicheit blijscap ende van-

 

der ghedanicheit des wercs gedanicht

 

des loens een yghelick deyle | want het

 

becoemt ende het hoerter toe pijn der mis-

 

daet ende blijscap der rechtuaerdicheyt

3080

want waert alsoe dat misdaet ende blijscap

 

pijn ende gherechticheit ouer een droe-

 

ghen soe en souden si te gader niet heb-

 

ben enen degheliken stoel te samen ge-

 

uoecht want die conpacti der stoelen dat

3085

is als die stoelen vast die een in die ander

 

ghepact is | die conpactie is gerechtich-

 

eyt der oerdelen | die stoelen sullen vry we-

 

sen van allen onwaerdighen onderwer-

 

pinghe | want hoe si meer inder voersit-

3090

tinghe onderdaen sijn hoe si meer ouer-

 

mits hem ende in hem verdienen verhe-

 

uen te worden | si sijn gods stoel dragers

 

want si god die hem voersittet draghen

 

ende bewisen ende thonen dye godlike

3095

machte ouermits diuaerschen oerdelen

 

inden ondergheworpen creaturen ende

 

si sijn onmaterialiken ende ouermaerli-

 

ke ontfanckelike stoelen der godliker³⁰⁹⁸

 

ouertoecoemste. want si vernemen die ken-

3100

nisse der godheit sonder studieren ende

 

moeyenisse Eude si stortent ouer sonder³¹⁰¹

 

pijn ende sonder verminringhe totten neder-

 

sten dinghen inden welcken si ons son-

 

derlinghe leeren op dat wi ons ydelende

3105

sullen wesen vanden materialiken ende

 

waerliken dinghen ende ons te berey-

 

den totter ontfanghenis der ewigher.

 

die stoelen sijn oec verre van allen eynden

 

want si sijn hem toeheuoeghet die son-³¹⁰⁹

3110

der vterste sijn dats eynden als inden be-

 

ghin ende int eynde | want si sijn gode son-

 

der middel bij want in god den welcken

 

si aen hangen en is niet te vinden beghin

 

of eynde want die throni an nemen dye

3115

godlike doecht ende werpense onder

 

noch wt enigher noetscap | mer mit pue-

 

re vryheit in allen dinghen diemen doen

 

sel werpen si hem seluen in onderdanich-

 

eyt

3120

Dat elfte ca-

 

pitel. vande

 

oerde der mid-

 

delder yerar-

 

chie

3125

DIe middelste yerarchie houdt iij.³¹²⁵

 

oerden Als principatus potes-

3098 godliker In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

3101 Eude Lees: Ende.

3109 toeheuoeghet Lees: toegheuoeghet.

3125 D Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant.

[fol. 23v]

 

tatus ende dominaciones Dese yerarchie

 

hiet van sinte dyonisio ephiphania als

 

dye godlike verlichtinghe deelachtich

3130

sijns edelende ouermits der soenliker re-

 

uerencien die daer tuschen is leerende

 

die ghewoente heren te wesen ende dwin-

 

ghende dat contrari Die eerste wort ge-

 

seyt om dye principaetscap die voerden

3135

anderen besitten thuys der reuerencien

 

sittende nae diuaersen graden der pre-

 

laetscap bi welken die eer is et cetera

 

Romanos xiij. Die ghewoente der heer-

 

licheit behoert totten dominaciones die

3140

den ondersaten leren domineren niet nae

 

der ghenoechliker of lusteliker begheer-

 

ten om voer te wesen ende bouen. mer

 

nae den wille goods want god wille dat

 

die mensche voir | dat is dienende sijn den

3145

menschen op dat si vorderen mogen niet

 

dat si houaerdie bedriuen sullen mer dat

 

sise inden gheloue ende inden zeden le-

 

ren sullen niet dat si vander heerlicheyt

 

der vryheit ontwennen sullen Mer dye

3150

dwanck des potestaten hoert totter po-

 

testaetscap die welke van ons machte-

 

lic dwinghen die duuelen dat si ons also

 

veel niet deren en moghen als si beghe-

 

ren ende alsulck wort gheset die disposi-

3155

cie der middelster yerarchien Al ist sake

 

dattet schijnt dat si anders geordineert

 

wort nae ysidorus ende gregorius Mer

 

daer of en hoert desen wercsken niet toe

 

et cetera

3160

Dat twalefte capitel

 

vande oerde der do-

 

minacien of heerscap-

 

pien

 

DIe vierde oerde der dominacien na³¹⁶⁴

3165

ysidorus die voergaen of voir sijn

 

den potestaten ende den virtuten die wel-

 

ke daer om den anderen scharen der en-

 

ghelen voir sijn of bouen gaen soe hiet-

 

mense dominaciones Dat officie van de-

3170

sen oerden is nae dien dat gregorius dair

 

of seyt Du leerre inden gheesteliken strij-

 

de hoe dattet behoert den menschen der

 

prelaetscap offici te oefenen Si raden in-

 

den prelaten hoe dat si sonder tiranscap

3175

ende sonder verdruckinghe der ondersa-

 

ten hem hebben inden regiment De dien-

 

ste deser enghelen is nae dyonisium ge-

 

roert te worden in god af ghedaen dye

 

knechtelike vrese ende hem te dienen son-

3180

der oflaten ende sonder ombughinghe

 

totten tijtliken ghemake si formieren mit

 

slechten ghebieden ouermits sonderlin-

 

ghe bouen ganck die onsienlike boetscap-

 

pinghen inden ondersittenden oerden.

3185

Dese enghelen sijn vry van allen verdruc-

 

ke dat si vrylic moghen opghegheuen³¹⁸⁶

 

worden totten ouersten Ende nyemant

 

en worden si onder gheworpen binnen

 

den ouersten | want alsoe sijn si onder go-

3190

de dat si ghenen nedersten onder ghe-

 

worpen en worden ouermits een gemeen

 

bouenganck worden si opgheheuen bo-

 

uen alle onderworpinghe also nochtan

 

dat si ouermits ghenen ghewelde of ty-

3195

ranscap totter verdruckinghe der neder-

 

ster gheneycht worden Waer af dyoni-

 

sius seyt | dat nader onghelijckicheit der

 

tiranscap oefenense die heerlicheit heb-

 

ben si boesheit inder machten dat versta

3200

ick aldus Nae dien dat wij oefenen die

 

heerlicheit nader ongelijckicheit der ti-

 

ranscap daer nae hebben si wreetheyt in

 

horen moghentheit ende mit wreethey-

 

den hebben si vrylicheit ende die macht

3164 D Lombarde, 2 regels hoog (38-39), zonder representant.

3186 opghegheuen Lees: opgheheuen.

[fol. 24r]

3205

wort gheoefent in goedertierenheyt en-

 

de in dominacien | die vryheit en wordt

 

niet opghenomen bijden nedersten en-

 

de bi deser vryheit en wort nochtans ha-

 

re macht in gheenre wijs verminret ym-

3210

mer sijn si hem gelikende gode ende alsoe

 

verre alst moghelick is Soe volghen si

 

die regulen ende die wette sijns bij we-

 

sens of voirsittinge ende nymmermeer

 

en keren si hem tot eniger ydelheit mer

3215

stadeliken totten ouersten gode Dat dy-

 

onisius ende dat is ghemeenheit keren

 

si die oghen toe Ende van dien die alle

 

dingen domineren en afkeren si dat scarp

 

des ghedachts niet | want die godlike

3220

gheuormtheit ende dye godlike gheli-

 

kenis sijn ghelijckende als dyonisius seyt

 

Voert meer soe sijn die eerste dominaci-

 

en inder ander yerarchien

 

Dat dertiende capitel vande oerde der prin-

3225

cipaten.

 

DIe vijfte oerde wort ghehieten³²²⁶

 

principatus Dese oerde als die hey-

 

lighen seggen leren die mensche die ne-

 

derste graden te bewijsen die meeste sijn

3230

inder staet der hoechster digniteyten re-

 

uerencie ende eer als den coningen prin-

 

cen ende prelaten vanden enghelen de-

 

ser oerden seyt dyonisius totten princi-

 

paetscap behoert ghemeen ledinghe en-

3235

de een gheleydende regiment totter ge-

 

likenissen gods Want dese engelen heb-

 

bent voer een ambocht dat si die ander ne-

 

derste enghelen ordineerlic weder ley-

 

den sullen tot gode ende leren gode eren

3240

in hem seluen ende inden naesten specia-

 

liken inden prelaet die nae gode niet prin-

 

cipatus ghehieten en worden | want si

 

hebben andere enghelen weder om te

 

leyden tot hem ende totten principalen

3245

beghin of tot gode den welken si na dien

 

dat moghelic is volghen Ende also verre

 

alst gheoerloft is soe worden si den prin-

 

ce ghelikent inden offici vauden voersit-³²⁴⁸

 

ten Want ysidorus seyt libro septimo Die

3250

sijn principaten die den scaren der enge-

 

len voer sijn die welke daer om dat si die

 

ghedwonghen enghelen ordineren en-

 

de disponeren te veruollen den godliken

 

dienste soe hebben si dit vocabel princi-

3255

patus genomen Want sulke sijn die die-

 

nen ende toe rechten sulke die bij staen

 

Want duysent duysent dienden daer en-

 

de tweewarf duysent stonden daer bi Da-

 

nielis vij.

3260

Dat viertiende capitel vande oerde der

 

potestaten

 

DIe seste oerde is der potestaten en-³²⁶²

 

de si hieten oec potestaten als ysido-

 

rus seyt Want die contrari doechden sijn

3265

hem onderdaen ende daer om hieten si

 

mitten naem der potestaten want die qua-

 

de gheesten worden bedwonghen mit

 

hoerre machte op dat si der werelt also

 

veel niet en misdoen en souden als si be-

3270

geren Deser engelen officie is Als gre-

 

gorius seyt. Dat si begheren te stercken

 

die inden gheesteliken strijde sijn ende dye

 

te beschutten op dat si gheweldelic niet

 

verwonnen en worden van horen tegen-

3275

saken Ende manlike te helpen op dat si

 

victorie houden moghen Mit desen con-

 

cordeert dyonisius segghende | der po-

 

testaten dienste is huden op dat den gue-

 

den geen contrarie deren en mach Gre-

3280

gorius seyt oeck Die potestaten hebben

 

machteliker in hoerre oerden vernomen

 

op dat die contrarie machten hoerre dis-

 

posicien onder gheworpen mochten wor-

 

den die welcke werden oec ghebreydelt

3226 D Lombarde, 2 regels hoog (22-23), zonder representant.

3248 vauden Lees: vanden.

3262 D Lombarde, 2 regels hoog (18-19), zonder representant.

[fol. 24v]

3285

mitten dienst der potestaten op dat si den

 

mensche alsoe veel niet hinderen en mo-

 

ghen als si begheeren Van desen potes-

 

taten seyt die leerre ysidorus. Die potes-

 

taten substancien hebben gheliken mach-

3290

te mitten dominacien welcke die selue³²⁹⁰

 

godlike ghiften in hore oerden ende³²⁹¹

 

graden oetmoedelic ontfaen ende verwaren

 

sonder scande want si en ghebieden niet tye-

 

ranlic teghen die nederste | si en proeuen

3295

niets niets mit gewelt of starcheit | mer³²⁹⁵

 

billic roepen sise weder ordineerlic die ne-

 

derste engelen ende tot gode die alle din-

 

ghen mach en is sake alre dingen en la-

 

ten si niet of verstandelic die weder te bren-

3300

ghen op dat bi desen godliken proprie-

 

teyten die middel disposicien der hemel-

 

scher moeden verlicht moghen worden

 

ghesuuert ende purgeert ende oec vol-

 

brocht moghen worden | want gheliker-

3305

wijs die potestaten ouermits den ouer-

 

sten totten ghelikenissen gods worden ver-

 

keert Also ouermits den potestaten die

 

onderste sijn worden weder ghebracht ter

 

formen gods op dat alsoe alle die ouer-

3310

ste middelste ende nederste oerden der ver-

 

holenre purgacien verlichtinghe ende

 

der volcomenheit ghelijck deelachtich

 

moghen worden

 

Dat xv. capitel vande derde yerarchie

3315

DIe derde yerarchie dienmen ypo-³³¹⁵

 

phania hiet Houdt die drie onder-

 

ste oerden als virtutes angelos ende ar-

 

changelos | ende daer nae so wordet die

 

nederste yerarchie aldus bescreuen Die

3320

onderste yerarchie is een godlike gheli-

 

ke teghenlopende den ewen der naturen

 

Om dye bescheyden begrijpinghe dat³³²²

 

hoert den virtuten toe die macht hebben

 

wonderlike dinghen te doen. Ende siec-

3325

te ende quellinghe te ghenesen ende ver-

 

tellende die heymelicheden dat hoert tot-

 

ten archangelen ende totten enghelen

 

voer die bescheyden begrijpinghe dat be-

 

hoert totten onderscheyden der archan-

3330

gelen ende der enghelen Want die mee-

 

ste als archangeli die vertellen of boet-

 

scappen die meeste saken want ouermits

 

den archangelen soe worden die meeste

 

heymelicheden den propheten gheseyt

3335

als is Ecce virgo concipiet et pariet fili-

 

um etcetera Sich die maecht sal ontfan-

 

ghen ende voertbrengen een soen et ce-

 

tera | mer bijden enghelen worden die min-

 

sten gheboetscapt Als is dat dauid seyt

3340

Et episcopatum eius accipiet alter et ce-

 

tera Dat is een ander sal sijn bisdom ont-

 

faen of nemen Ende men seyt ypopha-

 

nia ab ypos quod est sub et phanos appa-

 

ricio. want die ghelikenis gods verrijst

3345

leger inden oerden deser yerarchien dan

 

inden anderen

 

Dat sestiende capitel vande oerde der

 

crachten

 

DIe seuende oerde is virtutum want³³⁴⁹

3350

virtutes sijn scharen vanden enge-

 

len die wonderlike dinghen doen totten

 

menscheliken diensten ende totten vir-

 

tuten inden welcken machtelic verlicht

 

die godlike doecht daer om noemtmen-

3355

se virtutes Als ysidorus seyt Die enge-

 

len deser oerden nemen hoer verlichtin-

 

ghe suueringhe ende volmaectheit van-

 

den oerden der middelster yerarchien

 

Want dyonisius seyt dat die virtutes heb-

3360

ben starcke manlicheyt ende werckinge

 

ende onuerwandelic nader gods formen

 

die hem wisende is in dien sijn si gode ghe-

 

lijc ende mit hem gheformt dat si tot al-

 

len dinghen diemen doen sal gheno-

3290 selue In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

3291 ende In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

3295 niets niets Lees: niets niet.

3315 D Lombarde, 2 regels hoog (31-32), zonder representant.

3322 In druk alleen de representant (punt).

3349 D Lombarde, 2 regels hoog (25-26), zonder representant.

[fol. 25r]

3365

men hebben onuerwandedelike starcheit³³⁶⁵

 

der doechden. Ende daer om bedwinct

 

hi die werckende doecht deser gheesten

 

Dyonisius seyt aldus Die conuocacie der

 

heyligher doechden leert eenre hande

3370

starcke ende onwandelbaer macht | of hi seg-

 

ghen woude In dien dat dese engelen vir-

 

tutes ghehieten sijn gods formen ende

 

onderkent worden gode ghelijck te sijn

 

want die godlike doecht is starc te werc-

3375

ken op dat si niet ghebroken en wort o-

 

uermits swaricheit enichs wercs Ende is

 

onwandelbaer te bliuen dat si niet en quel-

 

le ende sieck en werde ouermits lancheyt

 

des tijts also dese engelen dese sijn ghe-

3380

lijck want tot allen datmen doen sel sijn si

 

starcke ende worden onwandelbaer geuon-

 

den | waer bi si sijn vol doechden niet alleen

 

int wercken mer oec in te ontfangen in ver-

 

lichtingen. want die doecht deser engelen

3385

ist dat si siecke gesien wort ende ghelijc der

 

godliker doecht nochtans en is si niet siec-

 

ke totter seluer als si gestarct is bijder gra-

 

cien. si is siecke ouermits die condicie der

 

naturen mer si en wert niet siec mit enigen

3390

corrupcien si en verneemt watmen der naturen

 

sculdich is Als genoech wesende inder

 

starcten ende bequaem der naturen Ende daer om

 

seyt dyonisius. Dat si een beroeren hebben

 

na gods forme vastelic hem draghende

3395

voert meer weselike ende bisscoplike doe-

 

ghet gods want ouermits hoer proper

 

doecht worden si in god beroert | waer of

 

hair doechdelicheit wort voert meer op

 

geboert in die weselike doecht des scep-

3400

pers daer nae wort in hem gheuonden die

 

gelikenis der godliker ymaginacie die for-

 

milicheit gods die si ontfaen storten si voert

 

ouer totten nedersten engelen. si nement bi-

 

der gauen mer den anderen ghueen si ouer-³⁴⁰⁴

3405

mits exempelen Die officie der enghelen

 

als dyonisius seyt. is die prelaten te leren te

 

veruolgen dat officie der prelaetscap lichte-

 

lic ende stantaftelic op datmen sinen last verdul-

 

delicken liden mach Als gregorius seyt in

3410

libro iiij. moralium Deser offici in dien die de

 

virtutes hebben is dat si leren hoe si de beel-

 

den gods in hem weder bereyden sullen ende

 

reformeren Ende die daer weder refor-

 

meert sijn dat si die bewaren ende behou-

3415

den sullen Waer af dat ouermits dienst

 

deser engelen Virtus wort den volmaec-

 

ten geleent om miraculen te doen op dat

 

als si weder gebracht sijn totten eersten

 

staet inden welcken god den mensche

3420

maecte na sinen beelde worden getoent

 

ouermits aldus sulke miraculen dye³⁴²¹

 

engelen deser oerden sien stadelike aen

 

die godlike doecht ende in dier doecht

 

ouermits der bescouwinghe sijns so be-

3425

ghinnen si te samen te beuen Mer desen

 

anxte en is niet pijnlic mer hi is meer der

 

veruaernisse Als gregorius seyt in mo-

 

ralibus libro iiij.

 

Dat xvij. capitel vande oerden der archan-

3430

gelen

 

DIe achtende oerde is der archan-³⁴³¹

 

gelen Die welke als ysidorus seit

 

werden ghehieten die ouerste boden of

 

die princen der boden want si houden die

3435

primaetscap onder die enghelen. Want

 

si sijn leyders ende princen onder die wel-

 

ker oerden die officien der enghelen sijn

 

enen ygheliken bewijst want die archan-

 

gelen sijn voerden enghelen alst open-

3440

baert in zacharia daer die meerre enge-

 

len seyden den minren ganck ende leer

 

desen kinde et cetera. Want waert sake

 

dat inden officien der engelen die ouerste

 

die nederste niet en disponeerden nymmer-

3365 onuerwandedelike Lees: onuerwandelike.

3404 ghueen Lees: gheuen.

3421 dye In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

3431 D Lombarde, 2 regels hoog (27-28), zonder representant.

[fol. 25v]

3445

meer in geenre manieren dat dinc dat die

 

mensche seyde soude die engel vanden en-

 

ghel bekent hebben Dese archangelen

 

worden dicwijle mit horen properen na-

 

men genoemt op dat bi dien vocabulen

3450

hoer condicien ende wercken getoent wor-

 

den Want gabriel wort totter maecht ge-

 

seynt om dat hi boetscappen soude dien

 

toecomende te wesen die victorie ende se-

 

ge behouden soude tegen die luchtighe

3455

mogentheden | men noemt gabriel dye

 

starcheyt gods | alsoe hietmen raphael

 

die medecijn gods Ende was tot thobias

 

gesent die hi sinen ogen gesontheyt gaf

 

ende haelde af die blintheit ende wischedese

3460

ende also vanden anderen. Hier toe ysidorus

 

libro vij. capitulo v. Die offici deser enghelen is

 

als Gregorius seyt van desen Die de trou-

 

we vorderen totter vorderscap der ghe-

 

louen als vander toecoemst des gods soen

3465

in sinen ghiesten ende seggen of dicten | der

 

archangelen is oeck Als dyonisius seyt

 

die prophecien te vertellen ende die duuelen

 

die onder de menschen domineren te dwin-

 

gen dat sise voermeer niet quetsen en moch-

3470

ten als der potestaten ende die selue duue-

 

len te dwingen dat si heerlicheit crijghen

 

mochten of nemen ende die archangelen die

 

onder den engelen geset sijn die sijn waer-

 

diger dan die engelen Ende inder boetscap-

3475

pen sijn si die eerste ende sijn volmaecter dan

 

die ander Want als dyonisius seyt Dye

 

nederste werden verkeert tot horen princi-

 

palen begin ende also veel alst hem mogelic

 

is so werden si onderste enghelen ouer-

3480

mits den archangelen gheinformeert.

 

Voertmeer doen si leuen dat is dat si dye

 

engelen verenigen totter enicheit dies be-

 

ghins lerende die engelen hem onderda-

 

nich te wesen nae horen sinliker leydin-

3485

ge ende der geordineerder mitten welcken hi

 

heeft te leyden ende te leren die de ander

 

nae volgen ende die daer subiect sijn ende de-

 

se engelen sijn oec tuschen den ordinen der

 

nederster yerarchien ende den middel | ende

3490

daer om deylen si die verlichtinge vander

 

ouersten ende die selue die daer gedeylt

 

sijn deylen si die nederste engelen mede | in

 

welcken engelen ouermits die disposici-

 

e der yerarchien alre enghelen ende ouer-

3495

mits der drieuoudigher trinari dat is den

 

getale van neghenen der hemelscher oer-

 

den is volcomelic geset ende geeyndt

 

Dat xviij. capitel van de oerde der engelen

 

DIe negende oerde ende die leste is der³⁴⁹⁹

3500

engelen Angelus in griecx is ma-

 

lach | in latijn nuncius dat is bode daer om

 

dat si den wil des heren den propheten pla-

 

ghen te boetscappen | dat vocabel ange-

 

lus is een naem des ambochts ende niet der

3505

naturen Want die engel is altoes geest

 

mer als hi geseynt wort soe hiet hi eerst

 

engel Die linie der maelres visiert den en-

 

gelen pennen om dat si horen loep ende weder-

 

loep snel beteykenen sullen ende gelikerwijs

3510

alsmen seyt naden fabulen der poeten dat die

 

winden pennen hebben alsmen seyt Die wan-

 

dert op die pennen der winden | hier toe ysi-

 

dorus libro vij. capitulo v. ende als dyonisius seyt

 

Die engelen vander ondersten ouersten ver-

3515

lichtinge want si en gelijcken niet mit hem

 

mer wt hem Want die ouerste engelen

 

in die eerste stede ontfanghen si die godli-

 

ke verlichtinge ende die voeren si nae ter ken-

 

nisse der ander die welcke men hiet dye

3520

eerste boden ende die ander die afterste en-

 

de die leste Als die selue dyonisius seyt

 

so leyden die engelen die menschen totter

 

godlike bekenninghe ende heffense op dat

 

si gerechtelic leuen sullen leren ende informe-

3499 D Lombarde, 2 regels hoog (15-16), zonder representant.

[fol. 26r]

3525

ren | waer af al ist sake dattet engelen sijn

 

ende en hebbense geen ander legher enge-

 

len onder hem den welcken si bouen sijn

 

si hebben nochtans onder hem oerden der

 

menschen dien si bouen sijn die si ordine-

3530

ren ende disponeren si werden wtghesteken

 

opwaert bijder minne gods | si werden in

 

hem seluen gheformeert bij sijnre hoe-

 

den | onder hem gaen si voert bi hore seker-

 

heit vander welker dienst si geordineert

3535

werden | dat werc deser enghelen is me-

 

nichfoudich want die engel onser hoe-

 

dinghe die ons sonderlinge toe gepunt

 

is prekelt ons ende verwect ons totten goe-

 

den | op dat wi in sonden niet slapen en sul-

3540

len. Actuum xij. Item hi wedermaect ons

 

dat wi niet onder en bliuen noch en wijken

 

onder den last des landscaps iij. regum xix.

 

Item hi dwinct die duuelen dat wi niet

 

ghequetst en moghen werden van hem

3545

thobie viij. Item hi leert ons inden twiue-

 

lenden dinghen dat wi versekert mogen

 

werden | danielis ix. ende x. Item hi leyt ons

 

op dat wi inden weghe niet dwalen en sul-

 

len | thobie vi. ende exodi xxxij. Item hy

3550

staet ons bi wanneer wi in droefheden ge-

 

set sijn om te troesten | luce xxiij. ende gene-

 

si xv. daermen seyt vanden enghel dye

 

daer troestende was doe agar screyede

 

Item als wij sondighen so lijden si mit ons

3555

op dat wij niet wanhopen en sullen ysaie

 

xxiiij. ende iudicum ij. Item si staen ons snelli-

 

ken bi op dat wi niet vallen en sullen ysaie

 

xxiiij. Item si helpen ons teghen vian-

 

den op dat wij niet verwonnen en sullen wor-

3560

den genesi xxxij. ende ij. mathei penultimo

 

Item si genesen onse wonden op dat wi

 

niet steruen en sullen | thobie xi. Item si we-

 

der roepen onse sonden totter memorien

 

op dat wi ons scamen sullen | iosue iij. Item

3565

si bootscappen die wille gods op dat wij

 

aen hem ghelouen sullen ende lijden luce ij.

 

Item si halen ons die becommernissen af

 

op dat wi gode te bat dienen mogen exodi

 

xxiij. ende hi sal voer di gaen et cetera Item

3570

si verwecken ons dicwijl ende waernen ons

 

op dat wi niet misdoen en sullen ysaie lx.

 

nae der pinen et cetera Item hi staet go-

 

de altoes bi op dat hi bescouwen mach

 

luce i. danielis vij. tienweruen duysent ende hon-

3575

dert duysent stonden hem altoes bi et cetera Item

 

al biddende verdiende hi voir ons iob xxxiij.

 

si fuerit et cetera Item si en wedertragen niet

 

vanden godliken loue ysaie vi. ende apocalipsis

 

v. si en hadden geen rust et cetera Item si be-

3580

scouden god van aensicht tot aensicht son-

 

der decsel | mathei xviij. angeli eorum et ce-

 

tera Item si en worden niet bezwaert mit eni-

 

ghen last hoers lichaems in hoerre sub-

 

stanci of doechden luce vltimo die gheesten

3585

en hebben vleysch noch been et cetera Item

 

wesende bouen den tijt werct hi inder tijt

 

want dat enghelic verstant want het is

 

gods form als dyonisius seit hi is vluchs

 

bij staende ende dair om sonder collaci des

3590

eens totten anderen verstaet hi snelliken

 

ende inder doechdeliker snellicheit sijnre sub-

 

stancie soe doet hi alle dinghen diemen

 

doen sal waer bi seytmen vanden engel

 

die venden philosoeph verstandicheit heyt³⁵⁹⁴

3595

dat hi gescepen is inden orisont des tijts

 

ende inder ewicheit alst openbaert int der-

 

de boeck de causis Item die goede en-

 

ghel of die smekende troest die mensche

 

mit enen smekende aensien die ouermits

3600

haestelike tegenwoerdicheit des engels

 

veruaert sijn als ambrosius seyt luce i. En

 

wil niet vresen zacharia mer die duuel ver-

 

keert die welke ouermits sijn tegenwoer-

 

dicheit maectse veruaert ende slaetse te samen

3594 venden Lees: vanden.

[fol. 26v]

3605

mit breder borden als die selue seyt Item

 

die enghel openbaert wanneer hi wil soe

 

wort verbercht vanden menscheliken aen-

 

ghesichten als die selue daer seyt Item

 

hi neemt een lichaem aen nae sinen be-

3610

haghen dat bequaem sijnre werckinghe

 

is ende als sijn offici gedaen is soe doet hi

 

af dat selue aenghenomen lichaem | iudicum

 

xiiij. hi veruoer et cetera Item als hi e-

 

nich lichaem aen genomen heeft om e-

3615

nighe nootsake so en voirt hi dat lichaem

 

niet noch en maket leuende | mer roeret

 

slechs want onderwijlen wort hi gesien

 

eten ende drincken als een mensch ende noch-

 

tans en etet hi niet noch en drinct niet mer

3620

ouermits sijnre macht verderft hijt alst o-

 

penbaert thobie xij. daer die enghel seyt

 

Ic wert ghesien et cetera die enghelen en et

 

niet van eniger noot mer mit machten al-

 

leen | want augustinus seyt ouer luce vltimo Dat

3625

die radi twater verteert mit machten mer

 

die aerde verslijndet van node waer bi het

 

was een machtelike etinghe als totter

 

kauwinghe ende totter verteringhe der spi-

 

sen niet alleen nodelic als totten lichaem

3630

te maken alsoe dat dese lichte ende slechte

 

dicten vanden proprieteyten der engelen

 

totter nutscap der ionger sijn thans ge-

 

noech gheseyt

 

Dat xix. capitel vande quade engelen

3635

GHelikerwijs die goede engel den³⁶³⁵

 

menschen ghegeuen wort tot een

 

hulp ende ter behoudinge | also is die qua-

 

de enghel enen ygheliken tot eenre oe-

 

feninghe ende eenre proeuinge Ende lucifer

3640

is een hoeft ende een leydsman die welke

 

als gregorius seyt also is genoemt dair

 

om dat hi die claerste engel gescapen is

 

waer af gregorius seyt Die eerste enghel

 

is hi daer om want hi mit allen preciosen

3645

steen versiert is want doe hi voir alle sca-

 

ren der enghelen eerst was ende inder ge-

 

likenisse van hem die claerste was maer

 

doe hy hem verhief teghen sinen scepper

 

ende maker doe verloes hi tlicht ende die

3650

claerheit ende creech billiken een lelike ende

 

een doncker form sijnre apostasien daer

 

af seyt damascenus libro i. capitulo xxiiij. van desen en-

 

gheliken doechden die den anderen voir

 

waren et cetera ende den welken die verwaer-

3655

nisse der aerden van gode beuolen was

 

hi en is niet quaet ghemaect inder natu-

 

ren | mer hi is goet wesende | nergent in

 

hem hebbende een toepat der quaetheyt

 

vanden ghenen die hem ghemaect heeft

3660

ende en is oec niet draghende tlicht ende die

 

eer die hem de maker ghegeuen hadde

 

ouermits vercorenheit sijns vryes wil-

 

les Ende is gheweyndt daer om dat hi is

 

nader naturen in dat dat hi is sonder na-

3665

tuer want hi woude gode rebel wesen ende

 

eerst is hi ghebrekende vanden goede ende

 

hi is gecomen int quaede. ende aldus is hi

 

ghescepen een licht vanden scepper en-

 

de is ouermits sinen eygenen wille een

3670

duysternis ghemaect ende mit hem is wt-

 

gheseynt ende veruolcht een hoep der en-

 

ghelen sonder ghetal die onder hem ge-

 

ordineert waren Ende al willens quaet ge-

 

maect sijn ende neygheden vanden goeden

3675

totten quaden. Item men seyt daer oec

 

dat si geen macht en hebben noch doecht

 

teghen enighen ten waer dat hem gehen-

 

ghet worde van gode ouermits dispen-

 

sacien mer ouermits die godlike henge-

3680

nisse so veruormen si hem mit andere figu-

 

ren als si willen alle passien ende pinen sijn

 

wt hem ghedacht van alre quaetheit ende on-

 

reynicheit welke quaetheit si den men-

 

schen in seynden mogen ende raden mer

3635 G Lombarde, 2 regels hoog (31-32), zonder representant.

[fol. 27r]

3685

si en moghen geen ghewelt doen Item

 

dat den menschen een doot is dat is den

 

enghelen een val want na den val en is

 

hem geen penitenci alsoe ist den mensche

 

nader doot en is hem gheen leven | hier toe

3690

damascenus Item seyt gregorius hi bleef van-

 

der gracien verwoest ende versteent inder quaet-

 

heit also dat hi mit genen goeden wil en

 

wil Ende hi heeft enen vryen wil mer be-

 

druct ende gheneycht totten quaden sonder

3695

aflatinge. also dat hi altoes tguede scu-

 

wet ende vlyet ende en laet niet af dat quade

 

te kiesen ende daer om geuallet hem als hy

 

seyt cassiodorus Hi begheerde te gripen die

 

godheit ende verloes dye salicheit. Item

3700

want hi ontamelic begeerde die hoech-

 

eit die hem onbequaem was daer om viel

 

hi ouermits gherechter oerden totten la-

 

ghen als die ghene die hem niet recht-

 

uaerdelic en houdt inden ouersten | die sal

3705

hem nv int laechste houden nader oer-

 

den der gherechticheit | om welc dyabo-

 

lus dat is bouen neder vallende is vanden

 

heylighen also genoemt Met vele ande-

 

re namen is hi genoemt mitten welcken

3710

sijn quaetheyt coudt ghemaect wort bij³⁷¹⁰

 

ghelikenis sijnre namen ende hi wort de-

 

mon gehieten Ymmer als plato seyt in

 

thimea | thedemon dat is die quaetheit

 

weet of can hiet demon | daer om hiet hy

3715

aldus om der doerschinicheit wil der con-

 

sten die hi kan natuerliken Hi groyt in-

 

den sin der naturen ouermits experien-

 

ci des tijts | hi ghebruyct den verstande

 

ende der scriften | als seyt beda ende in danielis

3720

capitulo xviij. daer af seyt ysidorus libro vij. Capitulo vl-

 

timo. De griecken hieten die demones

 

wijs ende wetende | want si voerweten vele

 

toecomende dinghen want si pleeghen

 

sommige antwoerde te gheuen ende in hem

3725

is meer bekenninghe der dingen dan in-

 

den menschen ende si sijn een deel subtijlre

 

van doendeliken sinnen ende langer van le-

 

uen bij gode Inden wesen of ouermits

 

engeliker reuelacien et cetera. Dese bloy-

3730

en of groyen inder naturen der luchteli-

 

ker lichamen | ende voir horen ouerganck

 

so droegen si hemelsche lichamen mer doe

 

si geuallen waren doe sijn si verkeert in een

 

luchtighe ghedaente ende si sijn onthengt

3735

te houden dese spacien der donckere luch-

 

ten die hem een helle is totten oerdel toe

 

Dit sijn die enghelen die daer misdoen³⁷³⁷

 

der wercker die dyabolus prins af is Item³⁷³⁸

 

hi hiet sathan dat is aduersarius dat is

3740

contrari Want wter corrupcien der quaet-

 

heit so is hi steeds gode teghen die bo-

 

uen al goet is | als iheronimus seyt si ghe-

 

ren dat is meer ouermits eenre onderwer-

 

pender coenheit te doen dan si moghen

3745

Als glosa seyt ysaie xvi. Meerre is hoer

 

condicheit et cetera Gelikerwijs als die

 

selue seit Hi wil lieuer wesen dan niet te

 

wesen op dat hi teghen gode vechten

 

mach al ist dat hem sijn hinder daer af

3750

meerret Item hi hiet vehemoth iob xl.

 

Ecce vehemoth et cetera Vehemoth hiet

 

een osse of een diere | als die os begeert

 

dat hoy te eten also soect hi dat suuer le-

 

uen der geesteliker mannen verdelighen

3755

want demon mint die vleyschelike begeer-

 

ten Item hi hiet leuiathan dat is een toe-

 

doeninghe Iob xl. Want als gregori-

 

us seyt Hi doet quaet totten quaden. ende

 

hi en laet niet af die pine te doen totter

3760

pinen ghelikerwijs dat sijn misdaet en-

 

de der sijnre wasset also wast die pine Item

 

hi hiet apollion in griex ende in latijn exter-

 

minator dat is een eynder die een dinck

 

eyndt in quaden apocalipsis xv. want si ver-

3710 coudt Lees: condt.

3737 In druk alleen de representant (punt).

3738 wercker Lees: welcker.

[fol. 27v]

3765

keren die goede dinghen die god inder

 

kercken of inder sielen plant ouermits der

 

quaetheit die hem daer toe prekelt soe be-

 

geert hi te verderuen alsmen seyt inden sou-

 

ter Die bere heten veriaecht vanden bosch

3770

et cetera Item hi heet gemeenlic dyabolus

 

die in ebreeuschen hiet van bouen vloyen-

 

de want hi versmaede rustelick te staen in

 

die hoecheit des hemels ende hi verdien-

 

de van bouen te vallen ouermits dien last

3775

sijnre houaerdien | in griex hiet hi crimi-

 

nator dat is sondiger daer om dat hi die

 

onnosel te val brenct ende tot sonden alsmen

 

seyt apocalipsis xij. Die melder der broeder is

 

gheworpen et cetera ende sal dus seyt ysido-³⁷⁷⁹

3780

rus ethimologiae libro viij. Item sonder dese na-

 

men so wert sijn quaetheit menichfoude-

 

lic ghenoemt want men hieten serpent

 

of drake om sijn venijnde scalcheit apocalipsis

 

xij. Hi hiet daer om een leeuwe om sijn o-

3785

pen ghewelt primo penvltimo als een bries-

 

chende leeuwe | grondel om sijn versteen-

 

de hardicheit. ysaie xxv. Een lelike slan-

 

ghe om dat hy scuult in deser donckere

 

luchten ende daer om hiet hi abauus dat is

3790

oueroudevader Die opini dat is wanin-

 

ge van plato wort ghereciteert van ca-

 

tho demonibus dat is vanden quaden duue-

 

len ouer genesi ad littram libro iij. et habetur

 

libro i. siue distinctione viij. Capitulo i. Demones

3795

hietmen luchtighe dieren want si gebru-

 

ken der naturen der luchtigher lichaem

 

noch si en worden niet ontbonden ouer-

 

mits den doot want in hem gaet een be-

 

quaem element billiker te voeden dan te

3800

doen of te wercken Item seyt augustinus in

 

libro de ciuitate dei libro viij. Demones sijn

 

die quaetste dieren van moede ende inder ge-

 

dachten redelic inder tijt ewich dueren-

 

de inden lichaem lustich et cetera Dese na-

3805

men gheloue ic dat si bijder waninge ge-

 

set sijn ende also die meysters gheset heb-

 

ben van auus willende bewisen hoe dat

 

demon van dier luchtiger stede alre ouer-

 

ste als vanden vierigen hemel is wt ge-

3810

stoten ende in dese doncker stede ghestoten

 

om dat hi daer liden sal ende daer af neemt

 

hy een lichaem aen alst ghehengt wort

 

van gode op dattet leuen der menschen

 

bi sinen dienst gheoefent mach werden

3815

Waer om dat ysaie Men seyt dat hi een

 

smit is blasende sijn coelen ende formeren-

 

de mede een vat in sijn wercke | want o-

 

uermits sijn oefeninghe dat leuen der ver-

 

corenre die welcke vaten sijn der gracien

3820

werden gheproeft ysaie libro v. Hi schiep e-

 

nen smit et cetera Met dese ende mit vele an-

 

dere namen wert demon ghenoemt In-

 

den weicken sijn venijnde verwoetheyt³⁸²³

 

wert bewijst. Beda seyt inder glosen op

3825

die stede i. penvltimo Hij gaet om soeken-

 

de wien hi verslinden mocht et cetera Die vi-

 

ant gaet om besittende ende verspiende die

 

besloten mueren op dat hi totten cranc-

 

sten deel der mueren al totten binnensten toe-

3830

comen mocht ende offert den oghen onge-

 

oerlofde formen op dat hi die reynicheit

 

verderuen mocht mitten ghesicht ende be-

 

koert die oren ouermits sange op dat hi

 

morwen mach die kersten macht. hi be-

3835

roert die tonghe mit sonden ende mit las-

 

ter | hi verwect den man totter wrake o-

 

uermits onrusten die moede is of hi seg-

 

gen woude | al waert dat een man garen

 

rusten soude dien ongelijc gedaen waer

3840

ende hi garen mit rusten waer dien man en

 

laet hi niet mit gemake hi en moet wra-

 

ke doen ende hi geloeft waerlike eeren

 

ende die ghene die hi heymeliken niet be-

 

drieghen en mach dien brenghet hi open-

3779 sal dus Lees: aldus.

3823 weicken Lees: welcken.

[fol. 28r]

3845

baerlike veruaernissen bi | hi is drogich

 

inden vrede inden quaden nae te volgen

 

is hi ondadich ende geweldich tegen den

 

welken die moet sal also wel bereet we-

 

sen te wederstaen als die ghene die be-

3850

reet is te vechten | hier toe die glose.³⁸⁵⁰

 

Dat xx. capitel vande verkeerde enghelen

 

DAer om die quade engelen die lu-³⁸⁵²

 

cifers wille consenterende sijn ende

 

onuerwederhalende gheuallen sijn die

3855

sijn besloten in dese donckere luchten als

 

offet waer inder karker si sijn geuallen

 

vanden lucht inder duysternis vander weten-

 

scap inder onwetenscap | vander minnen in-

 

der hatinghe ende inder nijdscap | vander

3860

ouerster salicheit in die ouerste onsalich-

 

eit als gregorius seyt Item die demo-

 

nes die sijn bouen den duuelen ende nae der

 

meerre const ende na der minre const sijn si

 

die een bouen den anderen | als ambrosius

3865

seyt super lucam Al ist dat si versteent sijn

 

in quaden nochtans en sijn si niet altemael

 

beroeft vanden leuendighen sin | want

 

als ysidorus seyt Die demones gebru-

 

ken drieuoudiger scarpheit | want som-

3870

mige connen die subtijlicheit der naturen

 

sommige experementen der tijden | som-

 

mighe die reueleringhe der heyligher

 

gheesten Item die demones als augus-

 

tinus seyt in enchiridion In die leuendicheit

3875

der subtijlicheit of des sins so bekennen

 

si mede die sadelike doechden der din-

 

gen die ons verborgen sijn welcke doech-

 

den si stroyen ouermits bequaem ende ge-

 

temperde menginghe der elementen ende

3880

also brenghen si voert diueersche speci-

 

en der dinghen ende dat die natuer volco-

 

melic alleincxken doen mach dat mach

 

die duuel haestelic doen ouermits haest

 

der wercken der naturen want ouermits

3885

conste der duuelen so plagen pharaoens

 

gokelaers serpenten ende vorschen haeste-

 

lic voert te brenghen | als ouer exodi die

 

glose seyt Item die meninge der duue-

 

len is te mael quaet ende tot quaet ende tot

3890

moyenissen der goeder Ende daer om quel-

 

len ende bedroeuen die elementen dicwijle

 

mit tempeest inder zee ende roereu hem dicwij-³⁸⁹²

 

le inder luchten ende corrumperen die vruch-

 

ten inder aerden ende vernielense alst schijnt

3895

apocalipsis vij. libro Ende si souden noch veel meer

 

quaets doen waert sake dat hem die goe-

 

de enghelen niet en benamen | ende daer

 

om dat si steeds misdoen so waer si hene

 

gaen dragen si altoes hoer pinen mit hem

3900

als gregorius seyt Item gregorius moralium

 

xxxij. Die duuelen begeeren altoes cas-

 

tijnghe der rechtuaerdiger | ende ist dat si

 

die macht niet en nemen van gode totten

 

artikel der becoringe so en connen si nym-

3905

mermeer volcomen noch genesen want

 

wanneer si dat een quaet gedaen ende vol-

 

brocht hebben soe sijn si vluchs weder om

 

dat ander om te gorden want doe si ghe-

 

ganghen waren wten bezeten mensche

3910

doe begheerden si weder te comen in ver-

 

kens op dat si hoer quaetheit daer bru-³⁹¹¹

 

kon mochten ya si begheren oec stommen

 

beesten te misdoen mer als hem die godli-

 

ke mogentheit verbiet so en moghen si

3915

die mensche niet quetsen Item in libro xiiij.

 

nae diueerschen conplexien der menschen

 

so leggen si diueersche stricken wt om me-

 

nigerhande menschen nae hoerre complex-

 

ien te bestricken ende te becoren | want die

3920

blijde sijn die becoren si mit luxurien en-

 

de mit oncuysheden | die droeuich sijn mit

 

onrust | die blode sijn mit wanhope | die

 

daer onder gheworpen sijn mit verdruc-

 

kinghe | die houaerdich sijn van beroem.

3850 glose. De punt staat superscript.

3852 D Lombarde, 2 regels hoog (08-09), zonder representant.

3892 roereu Lees: roeren.

3911 brukon Lees: bruken.

[fol. 28v]

3925

Item in libro xxij. eerst becoert die oude vi-

 

ant | want al radende soe steect hi int oer

 

smekende dingen ende soete die ongeoer-

 

loft sijn | daer nae trect hijse tot genoech-

 

ten | ende ten lesten druct hijse ouermits con-

3930

sent besittende een weldighe gewoente

 

Mer ouermits hetten der venijnder ra-

 

dinghe ende mit bedriegheliken rade soe

 

slaet hi doot want wanneer si soete din-

 

ghen luyden raden so leyden si thart tot

3935

scaden Item libro v. nv gelikerwijs als hi

 

verloren is so werpt hi hem seluen contra-

 

ri den menscheliken sinnen | nv thoent hy

 

hem oft een engel des lichts waer. Item

 

libro xxxiiij. int eynde der werelt soe sal hy

3940

also vele heter wesen ter quaetheit als

 

hi hem naerre geuoelt te wesen ten oer-

 

del ende totten pinen Item in dat selue

 

dan so wat hi loseliken wil dat sal hi be-

 

hendeliken vercrijgen dan sal hi die wor-

3945

tel der houaerdien hogher op rechten

 

ende bi dien verdoemden mensch die hi dra-

 

gen sal alle dat hi doen mach dat sal hi³⁹⁴⁷

 

loesliken thonen Item die selue libro xxxiiij.

 

als dat oerdel openbaert ende alle die dien-

3950

ste des hemels hof bi staet Die oude vi-

 

ant dyabolus die wreede ende die starcke

 

beeste of belua sal daer recht midzen ge-

 

leydt werdeu al gheuangen ende mit alle si-³⁹⁵³

 

nen lichaem sal hi daer mitter hant ghe-

3955

gheuen werden den brande des ewich

 

viers daer also onhorigen bescouwinghe

 

wesen sal wanneer dese belua dit lelike

 

dier inden oghen der vercoren openbaerlic

 

ghetoent sal werden | dese luttele gesey-

3960

de dicten sijn ghenoech vanden ontalli-

 

ken proprieteyten der quader gheesten ende

 

van horen daden | ende waer yemant die

 

hoer ander wercken weten woude die sal

 

lesen gregorius boeck ouer Iob | ende o-

3965

uerloepse seer inden tween capitelen als

 

inden viertichsten ende inden een ende vier-

 

tichsten.

3947 hi In druk gevolgd door een afbrekingsteken ter uitvulling.

3953 werdeu Lees: werden.