Logo DBNL
Van den proprieteyten der dinghen (2009)

Van den proprieteyten der dinghen

(2009)–Bartholomeus Engelsman–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Proloog / Boek 1

1325
WAnt dye eyghent-1325
 
scappen der din-
 
ghen volgen moe-
 
ten der substanci-
 
en nader onderscey-
1330
dinghe ende regu-
 
len of ordenancien
 
der substancien so
 
sel wesen die ordenanci een onderschey-
 
dinghe der eygenscappen vanden welc-
1335
ken ouermits der godliker hulpen is dit
 
teghenwoerdighe wercskijn versaemt dat
 
mi nut is | ende bi auenturen anderen luden
 
mede die de naturen ende eyghentscappen
 
der dinghen die ghesprayt waren ouer-
1340
mits den boecken der heylighen ende der
 
philosophen niet en kenden om te ver-
 
staen die duyster sentencien der scrifturen
 
die onder ghelikenis ende figuren der ey-
 
ghenscappen der natuerliker dinghen
1345
ende oec der consteliker dinghen bedect ende
 
ghegeuen sijn vanden heyligen gheest
 
gelikerwijs als sinte dyonijs thoent in-
 
der engheliker iherarcien seggende Ons
 
en is anders niet te verlichten die god-
1350
like radie die anagogice al om bedect is
 
mit menichfoudicheit der heyliger be-
 
deckenis Want het en is onsen sin niet mo-
 
ghelic te climmen totter onmaterialiker
 
bescouwinge der godliker iherarchien
1355
dat is wijsheit | of hi seggen woude onse
 
moet of sin en mach niet climmen totter
 
bescouwinghe der onsienliker dingen ten
 
si dat hi ghestuert wort ouermits merc-
 
kinghe der dinghen diemen sien mach
1360
Want die onsienlike dinghen gods dye
 
worden bekent bi dien dinghen die ghe-
 
maect sijn ende verstaen Als die apostel seyt
 
Ende dair om is die theologie voersienlic
 
ghebruyct ouermits heyliger leeringe
1365
der poeten op dat wtter ghelikenis der1365
 
sienliker dinghen die spraken diemen al-
 
legorice spreect ende die ouersettingen des
 
verholen verstants gheuormt mogen wor-
 
den | ende also sullen die gheestelike ende on-
1370
sienlike dinghen toegheuoecht worden
 
den vleyscheliken dingen ende oec den sien-
 
liken ouermits die graci des dinghes |
 
make ic dit tegenwoerdige wercskijn tot-
 
ter timmeringe des huys ons heren die
1375
welcke een hoghe gloriose god is ende
 
gebenedijt inder ewicheden der ewicheden
 
in welcken wercsken gewrocht wort van
 
sommighen eyghentscappen der natuerli-
 
ker dinghen der welcker sommighe is on-
1380
lichamelic ende sommige lichamelic. ende in-
 
den eersten vanden eyghentscapen der
 
onlichameliker substancien nae horen on-
 
derscheyden ende scheelen vanden welcken
 
sommighe is den lichaem toe geuoech-
1385
lick als die redelike sinlike ende groyelike
 
siele Mer sommighe ander die den lich-
 
aem niet toeuoegelic en is als die engel
 
Ende der engelen sijn som goet som quaet
 
Ende inden goede is de oerde of ordenan-
1390
cie nae drier menichfoudicheit der drie-
 
uoudicheit | waer of die heylige sinte dy-
 
onijs onderscheyt drie hemelsche yerar-
 
chien te wesen | vanden welcken een yge-
 
lic hout die disposicien van drien oerden
1395
ende also sijn dese neghen vanden welcken
 
mitter hulpen gods men doende sal we-
 
sen ouermits ordinancien in desen werc-
 
ken | ende dat also wel int ghemeen als int
 
speciael
1400
INden eersten selmen wercken of1400
 
seggen van gode ende vanden god-
 
liken namen die van gode ge-
 
seyt worden | of als totten wesen ende per-
 
sonen | of als totten werke | of totten toe-
1405
neygen Inden anderen vanden eygentscap-
 
pen der engelen also wel der goeder als der quader
 
int gemeen ende int speciael Inden derden
 
vanden eygentscappen der redeliker sie-
 
len als totter simpelheit hoerre natueren
1410
ende als totten scheel ende twidrachticheyt
 
hoerre crachten ende vander eendrachtich-
 
eit of vergaderinge ende werckinghe inden li-
 
chaem so si hem geeft een vorm ende vol-
 
maectheit Inden vierden vanden eyghent-
1415
scappen der lichameliker substancien als van-
 
den elementen ende van dien die daer of co-
 
men wten welcken dat lichaem gemaect
 
wort | ende vanden vier humoren wten welc-
 
ken dat lichaem gemaect wort Also wel
1420
der menschen als der ander beesten Inden vijf-
 
ten van des menschen lichaem ende van alle sijn
 
delen vanden welcken die heylige scrift men-
 
ci of gewach of doet Inden vi. vanden e-
 
taten dat is vanden ouderdom of iaren Inden
1425
vij. vanden siecten ende vanden venijnden In-
 
den viij. vander werelt ende vanden hemel-
 
schen lichaem Inden ix. vander tijt ende van-
 
den delen des tijts. Inden x. vander mate-
 
rien ende formen ende van haren eygentscappen
1430
ende vanden elementen Inden xi. vander luch-
 
ten ende van haren passien Inden xij. vanden
 
vogelen int gemeen ende int speciael1432
 
Inden xiij. vanden wateren ende van haren on-
 
derscheyden ende van haerre cierheit als van-
1435
den vischen Inden xiiij. vander aerden ende van
 
haren delen Inden xv. vanden pronincien1436
 
Inden xvi. vanden gesteenten ende vanden me-
 
talen Inden xvij. vanden cruyden ende van-
 
den planten Inden xviij. vanden dieren In-
1440
den xix. vanden toeuallen als vanden ver-
 
wen ende vanden smaken In desen xix. boe-
 
ken worden gehouden te gader mit corten
 
dingen die eygenscappen der natuerliker
 
dinghen recht als die halmen of stroe die
1445
de handen der mayers ontulien mochten co-
 
men tot mijnre hant Inden welcken ic toe
 
geset of gedaen hebbe vanden minen lut-
 
tel of also mere als en geen. mer ic heb-
 
se alle wt genomen die geseyt sullen wor-
1450
den in boecken die autent sijn der heyligen
 
ende der philosophen ende hebse vergadert te
 
samen onder een corte compendi | dat is een
 
cortheit die nvt is ende orbaerlic gheliker-
 
wijs als die wijsheit der lesers bi alle den
1455
titulen mach ondersoeken
 
Hier eyndet het prohemium:
 
Hier beghint bartholomeus anglici sijn
 
eerste boeck vande eygentscappen der din-
 
ghen
1460
WY sijn begerende som-1460
 
mige dingen te open-
 
baren vanden eygent-
 
scappen ende vanden
 
naturen also wel der
1465
ghesteliker als der
 
lichameliker dinghen ende wi sullen tbe-
 
ghinsel nemen vanden genen die alpha
 
et omega is eynde ende beghin alre doecht en-
 
de guets int beginsel des vaders der lich-
1470
ten vanden welcken voert comt alle dat
 
beste gegeuen dinc ende volmaecte ghif-
 
te Aenbedende ende biddende troest en-
 
de hulpe op dat die gheen die alle men-
 
sche die in deser werelt coemt verlichtet
1475
Ende verbercht die diepe dinghen van-
 
der duysternis ende int licht die verbor-
 
ghen dinghen voert brenct die moet de-
 
sen wercsken twelc totten loue sijns en-
 
de oerbaerlicheit der gheenre diet lesen
1480
van diueerschen segghen der heylighen
 
ende oec mede der philosophen niet son-
 
der arbeyt hebben thans begonnen te ver-
 
gaderen gewaerdigen te geuen salighe
 
eyndinge
1485
Het eerste capitel1485
 
DAer om ist als innocentius seyt en-1486
 
waer god alleen ende een ewich on-
 
metelic onwandelbaer almachtich ende on-
 
sprekelic vader ende zoen ende heylige gheest
1490
drie personen in een wesen in eenre sub-
 
stancien ende in eenre naturen altemael sim-
 
pel vader van nyemant | die soen vanden
 
vader alleen | de heylige geest van hem
 
beyden sonder beghinne ende sonder eynde
1495
Die vader is winnende | de soen geboren-
 
de | die heylige geest comende vanden va-
 
der ende vanden soen dese drie persoen sijn
 
consubstanciael in een substanci | te samen
 
ewich te samen almachtich te samen ghe-1499
1500
gelijc te samen een beghin van allen scep-
 
per alre sienliker dingen ende onsienliker
 
dinghen geesteliker ende lichameliker cre-
 
aturen die mit sijnre almachtiger doecht
 
beyde te gader vanden beghin des tijts
1505
van niet gemaect heeft | als die enghe-
 
like natuer ende die wereltlike natuer Ende
 
daer nae voert die menschelike natuer de
 
welc also meere als gemeen is geset vten
 
lichaem ende vten geest hier toe extra i. Capitulum i.
1510
Dat anderde capitel vande enicheit des we-
 
sens of menichfoudicheit der personen.
 
DEse heylighe drieuoudicheit nae1512
 
den ghemeenen wesen is ondeyl-
 
som Ende nae dien personalike eyghent-
1515
scappen is si bescheyden inder simpelheyt
 
hoirre naturen | niet gheuende enighe
 
scheydinghe noch oec ontfanghende e-
 
nicheit inder persoenliker eyghentscap
 
mer altoes een enicheit inden wesen ende
1520
inden personen veelheit geuonden wort
 
vander welker alle confuse ende die stedi-
 
ghe versaminge of ghedaen wort | want
 
als een ander vader is ende een ander soen
 
ende een ander heylighe gheest So en
1525
mach die vader gheen soen wesen noch
 
heylige gheest Also en mach oec verkeert
 
die heylige geest en mach gheen vader
 
wesen noch soen Aldus en mach oec de
 
soen geen vader wesen of heylige geest
1530
Mer een yghelic van desen is een wesen
 
of een natuer die alleen tbeghin is van al-
 
len Sonder welc men anders gheen be-
 
ghin vinden en can. ende dit wesen noch het
 
en is winnende noch ghewonnen noch
1535
voertgaende | mer het is een vader die win-
 
net | soen die gewonnen wort ende die heyli-
 
ghe gheest die voert gaet op dat die sim-
 
pel distincti si inden personen ende inder na-
 
turen | die enicheit gehouden wort waer
1540
bi al ist sake dattet een ander vader is ende
 
een ander soen | ende een ander die heyli-
 
ghe gheest. nochtans anders niet Dat
 
die vader is dat is die soen ende heylige
 
geest Want die vader heeft hem al win-
1545
nende ghegeuen alle sijn substancie son-
 
der enige scheydinge nochtan heeft hij-
 
se al ghehouden sonder verminringhe
 
ende aldus ist een Ende dat selue dinc die
 
winnende vader die gheborende soen ende
1550
die heylighe gheest voert comende van
 
hem beyden tot hier toe innocencius dye
 
derde extra Capitulum i.
 
Dat iij. capitel so wat van1553
 
gode geseyt wort | of het is wesen of yet
1555
daermen god sonderlinge bi kennen mach
 
OP dat die geseyde dingen ende diemen1556
 
seggen sel openbaerlic wt lichten mogen
 
ende verclaert worden. so is te mercken na-
 
der ghiften der heyligen dat so wat in gode
1560
is of datmen van gode seyt anter het is
 
een wesen of een kenninghe of een per-
 
soen. want in dat wesen gods sijn drie per-
 
sonen ende dese drie personen sijn een we-
 
sen ende een god. ende een yghelic van dien
1565
personen is een wesen ende een god die va-
 
der van nyemant | die soen vanden vader ghe-
 
borende. die heylige geest vanden vader ende
 
vanden soen voertcomende | die vader wint
 
den soen die soen wort gewonnen. ende die
1570
vader mitten soen ademt den heyligen geest
 
Ende dat die soen ademt of spireert den hey-
 
ligen geest dat heuet hi vanden vader | want
 
so wat die persoen heeft of doet dat he-
 
uet hi vanden persoen vanden welcken hi
1575
is ende daer om want die soen is vanden vader
 
so heeft hi alle dingen van hem. ende want die
 
heylige geest is vanden vader ende vanden
 
soen daer om dat hi heeft dat heeft hi ge-
 
meenliken van beyden Mer om deser ge-
1580
borenisse wille ende voertcomenisse wille
 
so en is die vader niet meerre dan die geboren-
 
de soen of die voertcomende heylighe
 
geest. want die waerheit des godliken we-
 
sens is gelijc in hem ende inden vader al ist sake
1585
dat alle dingen effen gelijc van hem ghe-
 
hadt worden int boeke vander drieuoudich-
 
eit ende in hugone ende in augustino ende in ri-
 
chardo
 
Dat iiij. capitel vande bekennis-1589
1590
sen gods.
 
DAer sijn v. nociones als hugo en-1591
 
de augustinus segghen als vaderlicheit onghe-
 
boerlicheit soenlicheit voertganc ende ge-
 
myen spiraci | dat is ademinge of inbla-
1595
singe ende dese viue worden onderwijlen gehe-
 
ten nociones dat sijn bekenningen. want si
 
maken die personen bekent ende onderwijlen
 
worden si gehieten distincciones | dat is
 
ondersceydinge want si die personen onder-
1600
sceyden. ende onderwijlen worden si geheten
 
relaciones dat sijn vertellinge | want onder-
 
wijlen worden die personen onder malcan-
 
deren te samen vertelt ouermits dien. si wor-
 
den oec geheten proprieteyten dat sijn ey-
1605
gentscappen want si den personen proper-
 
lic in sijn Ende van dese bekenninghe wor-
 
den daer drie ghehieten personalike pro-
 
prieteyten Als vaderlicheit soenlicheit en-
 
de voertganc | daer om dat si personen ma-
1610
ken want van dese viue bekennige sijn drie
 
des vaders | als ongeboerlicheit vader-
 
licheit ende gemeen spiracie dat is ademin-
 
ghe. ende twe sijn des soens | als soenlich-
 
eit ende gemeen spiracie ende mer een alleen
1615
des heylighen geests | als die voert ganc
 
Noch ten miscoemt den heyligen gheest
 
yet dat hi alleen een bekennighe heeft.
 
noch de soen en loept niet ouer dat hi der
 
twe heeft. noch die vader en is niet meer-
1620
re dan den anderen tween personen al ist
 
sake dat hi mit drien bekennigen vanden
 
anderen onderkent wort. want nader re-
 
gulen is te houden van desen bekenningen
 
dat en geen vanden anderen Ende dat elc is
1625
dat godlic wesen ende een god ende een we-
 
sen Item en geen bekennige in is den god-
 
liken wesen. mer alleen den persoen want
 
dat wesen of die weselicheit noch ten on-
 
derscheyt noch ten wort niet onderschey-
1630
den Mer die personen alleen worden van
 
malcander onderscheyden
 
Dat v. capitel dat god bekent wort in sijn werck1632
 
AL ist sake dat dat godlic wesen van-1633
 
den sterfliken volcomelic niet bekent
1635
en mach worden noch begrepen hier inden
 
wege nochtans worttet bekent in sijnre
 
daet. in also veel alst een sake ende beghin
 
is alre dingen. want die dwaes twiuelt
 
nauwe god te wesen ende nochtans wat dat
1640
hi is nader grootheit sijnre mogentheit
 
dat en ondertast geen verstant enichs crea-
 
turen Als damascenus seyt ende daer om en
 
mach dat godlike wesen posetiuelic niet be-
 
kent worden dan bijder daet sijnre wercken
1645
al is dat sake dattet bedroeflic of ouer-
 
mits missaken menichfoudelic inden scrif-
 
ten gedescribeert ende genoemt wort
 
Dat vi. capitel wat de namen van gode betey-
 
kenen.
1650
OM der openbaerlicheit ende kennisse der1650
 
namen die ons god een weynich condt
 
maket so is te mercken in eenrehande sim-
 
pel ende groue merkinge dat alle naem van
 
gode geseyt Anter het maect dat godlic
1655
wesen condt of het maket openbaer dat
 
wesen of den peesoen. want die namen die1656
 
condt maken dat wesen worden gheheeten
 
wesentlike ende die condt maken den per-
 
soen die worden ghehieten persoenlike ende
1660
die condt maken bekenninge die worden
 
gehieten bekennentlike. want die wesent-
 
like naem die luydt in wat ende wort predi-
 
ceert in wat. mer die persoenlike naem be-
 
teykent den welken ende wort prediceert in-
1665
den welcken. ende die bekenlike naem betey-
 
kent welc ende wort prediceert in welc. want
 
dese iij. predicata als quid quis quem que
 
ende quam quod worden dicwijle geset inder
 
godlicheit | als wie is die vader of die soen
1670
of die heylige gheest | welc is die voert-
 
ganc soenlicheit vaderlicheit Wat is die sub-
 
stancie essencie dat is twesen ende deser ge-
 
like die welke puerlike beteykenen soe
 
wat een dinck is Ende simpelic ende nauwe
1675
beteykent dat godlike wesen Dese woer-
 
den alle aldus ondersceyden
 
Dat vij. capitel1677
 
van de namen des ondersceyts sijns wesens
 
WAnt dat wesentlike naem anter het1679
1680
is substantiuum nomen of het is adiec-
 
tiuum nomen ende ist substantiuum. anter het is
 
nomen abstractum of concretnm of tmiddel1682
 
van beyden | want wi die abstracta nomina
 
Als augustinus seyt heyten Die welke ab-
1685
solute een vry beteykenen dat godlike we-
 
sen als twesen goedertierenheit ende god-
 
heit ende deser gelike die welke altoes sijn
 
ende beteykenen dat godlike wesen. Noch
 
si en mogen niet getogen worden ouermits
1690
enige vergaderinge om te beteykenen voir
 
den persoen Want alsulke nomina geno-
 
men mitten preposicien of verbis of pertici-
 
pijs personalibus of nocionalibus maken
 
die proposicien valsche inden welcken si ge-
1695
set worden Waer bi dese is valsch dat we-
 
sen wint of wort gewonnen. dat wesen is
 
vanden wesen | of dat wesen is bijden we-
 
sen ende deser gelijcke Ende daer om is te hon-1698
 
den van desen nomina of namen die puer-
1700
like wesentlike sijn dat is essencialia Dat
 
alle nomen dat puerlike weselic is seyt van
 
elken persoen bi hem seluen ende van allen te
 
gader singulariter dat is eenrehandelic
 
ende niet pluraliter dat is veelic als in deser
1705
gelikenis Die vader is godheit dye soen is
 
godheit die heylige geest is godheit ende
 
te gader ist een godheit ende niet godheden.
 
Dat achte capitel vande namen gods diemen
 
noemt concretum.
1710
DIe nomina concreta dat sijn nomina die1710
 
mede gemeeret sijn ende gewassen ter ma-
 
nieren der gemeerder nomina die formen beteyke-
 
nen in supposito recht of si beteykenen sou-
 
den een form int subiecte als god scepper ende
1715
const die welke gemeenlic beteykenen dat
 
godlike wesen | mer onderwijlen supponeren
 
si voer twesen ende onderwijlen voer den per-
 
soen
 
Dat ix. capitel vande namen gods1719
1720
die men noemt medijs
 
MEr die middel nomina worden gehie-1721
 
ten middel die de manier forme ende betey-
 
kenis hebben vanden abstracten dat is dien
 
ofgehaelt ende gotoghen | mer si hebben die1724
1725
gewoent ende dat ambocht der nominum con-
 
cretorum dat is der namen die ghemeerret
 
ende gewassen sijn als tlicht ende wijsheit ende
 
deser gelike. dese nomina al ist dat si abstrac-
 
tiua sijn dat is aftogelic si dienen onderwilen
1730
voerden personen Want alsmen seyt tlicht
 
vanden licht wijsheit vander wijsheit tbe-
 
gin vanden begin ende deser gelike | ende alle
 
dese spreecken als die abstracta van elken
 
persoen bi hem ende van alle te gader niet plura-
1735
liter mer singulariter
 
Dat x. capitel van-1736
 
de toeuoeginge der namen die puerlic be-
 
teykenen het godlic wesen.
 
ADiectiua nomina dat sijn nomina diemen1739
1740
sien noch tasten en mach ende worden gehie-
 
ten nomina die toewerpelic sijn ende sommighe
 
beteykenen dat godlic wesen puerlic niet
 
daer mede merckende als du sulste goet
 
wesen ende deser gelike sommige ander be-
1745
teykent wat positiue dat is settelic. sommi-
 
ge ander wat priuatiue dat is beroeflich-
 
eit | als ewich beteykent principaliken dat
 
godlic wesen ende ander weruen beteykent der-
 
uinge des beginsels ende des eynds wair
1750
bi alsmen seyt ewich god. is die sin god
 
is ende derft dat begin ende dat eynde. ende al-
 
so oec onmetelic beteykent dat godlic we-
 
sen ende beteykent een ofweygeringen der ste-
 
deliker maten ende also seytmen oec onbescri-
1755
uelic of onbescreuen ouermits der ofkerin-
 
ge der stede ende waer ende deser gelike is oec
 
aldus te verstaen ende dese namen spreecken van
 
allen personen te gader ende gesceyden singula-
 
riter ende pluraliter | als die vader die is e-
1760
wich die soen is ewich die heylige geest
 
is ewich ende dese drie sijn een ewich
 
Dat xi. capitel vander namen gods bi haer eer-
 
ste insettinge of beteykenisse
 
ADiectiua nomina die welke yet betey-1764
1765
kenen posituelic sommige beteykenen de
 
daet inden creatuer ende sommighe dat weder-
 
scuwen ende der geenre die welke die daer be-
 
teykenen | sommige beteykenense int heb-
 
ben of inder heb of inder hebbinge | als recht-
1770
uaerdich ontfarmhartich ende deser geli-
 
ke | sommige inder werckinge als rechtuaer-
 
digende ontfermer ende deser ghelike ende
 
die geen die beteykenen die daet inder werc-
 
kinge seggen van dien vter tijt | want god
1775
began die ontfermer te wesen doe hi be-
 
gan te ontfermen. mer die geen die betey-
 
kenen de daet inden hebben segghen van go-
 
de inder ewicheit als god was van ewen
 
rechtuaerdich ende barmhartich
1780
Dat xij. capitel vande naem gods nemende sijn
 
beginsele van een anhanginge des gelijckenis
 
MEr die namen die dat wederscouwen be-1782
 
teykenen | sommige beteykenen dat we-
 
derscouwen des sceppers tot sinen creatu-
1785
ren als god is een toeuerlaet ende des ge-
 
like | sommige beteykenen dat wederscouwen
 
totten personen totten persoen | als gelijc ende
 
alleens Want gelike beteykent principali-
 
ken dat godlic wesen. ende ander weruen be-
1790
teykent die persoenlike ondersceydinghe
 
aldus sulke namen al ist dat si een wesen be-
 
teykenen nochtans ouermits reden datter
 
beteykent is spreken si vanden personen te
 
gader genomen pluraliter ende niet singulari-
1795
ter want men seyt niet pater et filius sunt si-
 
milis in singulari mer men seyt sunt simi-
 
les in plurali
 
Dat xiij. capitel van toeual-1798
 
lende namen.
1800
DEr adiectiue nomen | sommige sijn1800
 
deylbaer als aliquis alius dat is als ye-
 
mant een ander ende deser gelike ende sommige
 
sijnder diemen tellen mach als vnus duo tres
 
ende alle die in neutro genere ghesubstanti-
1805
ueert sijn beteykenen dat godlike wesen
 
ende spreken van allen den personen singulari-
 
ter ende niet pluraliter | als pater et filius sunt
 
unum in neutro genere. mer in masculino
 
genere et in femenino genere so sijn dye
1810
nomina gesubstantiueert sijn persoenliken.
 
Waer af desen waer is pater et filius sunt
 
duo dat is vader ende soen sijn twe is dat sa-
 
ke dat dat duo hier masculini generis is
 
mer is dat duo neutri generis so is die re-
1815
den valsch Want aldus sulke nomina die ad-
 
iectiuelic gehouden worden volgen die na-
 
tuer hoer nomen substantiuorum | waer bi is
 
dat die nomina substantiua essencialia dat is
 
weselic sijn soe sijn die nomina adiectiua oec
1820
also ende sijn si personalia soe sijn si die ad-
 
iectiua oec also want dese oraci is valsch
 
pater et filius sunt vnus | mer dese is waer
 
sunt vnus deus
 
Dat xiiij. capitel vande per-1824
1825
soenlike namen
 
DEr persoenliker namen Sommighe1826
 
spreecken van een persoen alleen als die va-
 
der die soen die heylige geest | sommige
 
van tween also dat van beyden als tbeghin
1830
des heyligen gheests want die vader ist be-
 
gin des heyligen geests ende die soen ist be-
 
ghin des heyligen geests | waer bi alsmen
 
seyt pater et filius sunt principium spiritus sanc-
 
ti dat is die vader ende die soen sijn begin des
1835
heyligen geests daer supponeert princi-
 
pium voir twe personen ende beteykent een be-
 
kenninge als een ghemien inspiraci dat
 
is inblasinge. Ende sommige oerdelen van
 
tween personen alsoe dat van haerre geen
1840
Als pater et filius sunt duo si masculini ge-
 
neris ende niet neutri Sommige oerdelen van
 
drien also dat van haerre gheen bi hem Als
 
trinitas een drieuoudicheit Want als ysi-
 
dorus seyt libro ethimologiae vi. is gehieten trini-
1845
tas een drieuoudicheit daer om dattet al-
 
een wort wt drien als een eenicheyt der
 
drier Want wanneer drie sijn dat is drie
 
personen een sijn want si alle in hem bliuen ende
 
alle in allen daer om die vader die soen ende die
1850
heilige geest sijn drieuoudicheit ende enich-
 
eit ende dat selue inder naturen | als een int we-
 
sen ende drie inden persoen want omder ge-
 
meenlicheit der mogentheit drie om der ey-
 
gentscap der personen Sommige nomina die or-
1855
delen van alle den personen Also dat niet van
 
allen of van velen singulariter mer alleen
 
pluraliter | als ypostasis of persoen. want
 
die vader die soen ende die heylige geest sijn
 
drie ypostases of personen ende niet een per-
1860
soen
 
Dat xv. capitel vande ondersceydin-1861
 
ge der bekentenis der namen gods.
 
NOmina vero nocionalia dat sijn nomina1863
 
die bekenlic sijn ende sommige sijn abstracti-
1865
ua | als geboertlicheyt vaderlicheit voert-
 
ganclicheit ende inblaselicheit ende deser ge-
 
like. Sommige sijn daer concretiua dat sijn
 
mede wasselic ende adiectiua dat is toewer-
 
pelic als ongeboerlic | winnende geboren-
1870
de inblasende ende voertgaende. mer alle
 
abstractiua nomina redenen vanden we-
 
sen | waer af dat dese reden waer is Dat
 
wesen is vaderlicheit ende alsoe verkeert
 
die gheborenis is ongheboerlicheit | en-
1875
de also verkeert ende alsoe vanden anderen
 
ende die concretiua nomina in redenen nim-
 
mermeer vanden wesen sijn si nomina of per-
 
ticipia ende dair om sijn alle alsulke propo-
 
sicien valsch dat wesen wint of wort ge-
1880
wonnen of dat wesen is winnende of ge-
 
wonnen ende also vanden anderen. Item
 
sommige der bekenliker namen spreken van e-
 
nen persoen alleen als die winnende van-
 
den vader die ghewonnen of die geboren-
1885
de vanden soen die voertgaende vanden
 
heylighen gheest | sommige spreecken
 
van beyden Als spirerende dat is ademen-
 
de vanden vader ende vanden soen want die
 
vader ende die soen die ademen den heyli-
1890
ghen gheest. sommighe oerdelen oeck
 
van elken als ghescheyden oef onder deylt1891
 
vanden anderen personen. ende also oec die
 
soen ende die heylige gheest
 
Dat xvi. capitel vande eygentscappen des
1895
godlics wesen
 
IOhannes damascenus die determi-1896
 
neert int eerste boec int achtende capitel be-
 
qaemelic die godlike proprieteyten des
 
godliken wesens Ende seyt god is een on-
1900
bescepen beghin sonder begin | ongewon-
 
nen | ondeylsom | onsterflic | onghedeter-
 
mineert machtich tot oneyndeliken dingen
 
simpel ongemaect | onuloeyelic onpijnlic
 
ontellic onuerwandelic fonteyn der goeder-
1905
tierenheit ende der rechtuaerdicheit | een ver-
 
standelic licht ontoeganclic doecht ende on-
 
metelic ende nochtans alle dingen meet mit-
 
ten eygen wille der creaturen alle dinghen
 
volbrencster alre dinghen. onthouster ende
1910
behouster alre dinghen. voersienster alle
 
dinc vervullende in horen rijcke. alle dingen
 
dominerende ende gebiedende ende en hebben-
 
de geen contrari alle dingen onbeulecke-
 
lic houdende allen substancien bouen gaende
1915
ende wesende bouen al op die goeden ouer
 
volheit ouer die principaten ende ouer die
 
potestaten ordinerende ende disponerende
 
ouer alle oerden Ende wesende ouer alle
 
substancien leuen reden ende ouer alle verstant
1920
want bi hem seluen ist een licht. bi hem seluen
 
goetheit bi hem seluen ist leuen bi hem seluen
 
ist substancie bi hem seluen ist wesende een fon-
 
teyne des wesens | den genen die sijn ende
 
den genen die leuen | ende den genen dinghen
1925
die gelijcken die reden der reden ende is hem al-
 
len een sake alre goede | een substancie een
 
doecht een wille een werckinge een be-
 
gin een macht een heerscappie een god-
 
heit in drien volmaecten personen des va-
1930
ders des soens ende des heyligen gheests
 
mit eenre reden wort hi geloeft geoefent
 
ende aengebeedt waer bi die drieuoudich-
 
eit is onconfuselic verenicht ende onuerscey-
 
den. want dese personen sijn onuerstaende
1935
ende van malcanderen onuersceydelic ende en
 
sijn niet confuselic verkeerlic te gader noch ge-
 
menget worden noch te gader ghescheynt
 
worden Want die vader is inden soen ende inden
 
heyligen geest Ende die heylige geest inden
1940
vader ende inden soen ende die soen inden vader
 
ende inden heyligen geest ende geen menghin-
 
ge gemaect of verkeeringe des eens inden
 
anderen sonder gheleende schennisse Mer
 
ymmer die personen mit horen proprietey-
1945
ten sijn van malcanderen verscheyden ende nader
 
gelijcheit des wesens so sijn onscheyde-
 
lic verenicht | waer bi die godlicheit is sim-
 
pel ende ondeylic Ende heeft sinen creaturen
 
menigerhande ghiften gegeuen Mer om
1950
want si gemenichfoudicht is so blijft si on-
 
deylic ouermits den gauen Ende bekeert
 
sijn creaturen tot sijnre simpelheit ende verga-
 
dert ende ouer gaet alle dingen ongemeng-
 
delic Ende bi haer niets niet bekent si alle
1955
mit eenre simpelre kenninghe. also wel
 
die tegenwoerdige dingen voerleden din-
 
gen ende toecomende dinghen. die alle din-
 
gen doet die hi wil Mer hi en wil alle din-
 
gen die hi mach hi mach die werelt verlie-
1960
sen mer hi en wils niet doen Item die selue
 
damascenus seyt int eerste boec int xvi. ca-
 
pitel God onmaterialiken wesende is on-
 
omscriuelic. want hi en wort in eenre ste-
 
de niet gehouden want hi is stede sijns sel-
1965
ues alle dingen veruullende. wesende bo-
 
uen allen ende alle dinghen houdende ouer
 
gaende ongemengdelic die natuer eens yge-
 
lics geuende hem allen sijn werckinge nader
 
ontfanckeliker doecht ende want hi al on-
1970
deylsom is soe is hi ouer al temalic alte-
 
mael ende niet een deel inden deel deelaftich-
 
lic gesceyden. mer altemael in allen ende al-
 
te mael ouer alle dinc | waer bi hi is al-
 
leen onbegrijpelic ende oneyndelic ende van
1975
nyemant dan van hem seluen bekent want hi
 
alleen is sijns selfs bescouwer want tot
 
sijnre aeliger begripinge en mach geen
 
creatuer genaken want hi sonder eynde is
 
in hem seluen Nochtans mit sijnre doecht
1980
eyndt hi oneyndelike dinghen ende termi-
 
neert | dat is eyndt alle dinghen om welcke
 
termegistus | bescriuende wat god is nae
 
dat hi vermocht ende seyt aldus God is een ver-
 
standelic spere dat is een omloep wes cen-
1985
trum ouer al is mer die circumferencie ner-
 
gent Ende dat godlike wesen alsment in hem
 
seluen merket soe ist volcomen ter manieren
 
vanden spera want het en heeft gheen be-
 
ghin noch geen eynde Mer alsoet ghe-
1990
merct wort alst die sake leydende is die
 
dingen in enen wesen. ende die dingen me-
 
rende ende eyndende daer om hiet hi te we-
 
sen centrum. want gelijc dat centrum die linien
 
eynt ende van hem dye linien geleit worden also
1995
leyt god die creaturen ende meretse ende eyn-
 
detse
 
Dat xvij. capitel hoe bernardus be-1997
 
screuen heeft de godlicheit
 
IN eenre ander manier bescrijft ber-1999
2000
nardus god | als een sake bider daet seg-
 
gende | god is een wille almachtich goe-
 
dertierenheit een ewich licht onuerwan-
 
delike reden geuende tgedacht tot hem geli-
 
kende | leuen makende te geuoelen beghe-
2005
rende te lusten bredende te gripen recht-
 
uaerdigende te verdienen toegaende ter
 
minnen. vruchtbarende ter vruchten vor-
 
derende ter goetheit stuerende totter ge-
 
rechticheit starckende ter doecht formie-
2010
rende totter goedertierenheit matighende
 
ter wijsheit versoekende ter verlichtinge ver-
 
lichtende ter bekeninge ewigende ter on-2012
 
sterflicheit vervullende ter salicheit omme-
 
gaende ter sekerheit. hi mint als die min-
2015
ne. hi bekent als die waerheit. hi sidt als
 
die rechtuaerdicheit. hy domineert als
 
die mogentheit. hi regiert alst begin. hi
 
gheneest als die salicheit hi vertellet ende
 
voertbrenct alst licht. hi staet bi als dye
2020
goedertierenheit hier toe bernardus
 
Dat xviij. capitel vande namen die gode be-
 
teykenen in sijn wercken
 
ENde al is dat sake dat die wercken2023
 
der heyliger drieuoudicheit ondeyliken sijn
2025
nochtans worden si vanden heyligen onder-
 
sceyden Sommighe in namen ouermits
 
welcken namen god bekent wort in sinen
 
wercken die onnotabel is. ende onbekenlic
 
in hem als totten binnensten der mogentheit
2030
ende het sijn oec sommige geeygende na-
 
men die ouer genomen ende ouergeset sijn
 
Dat xix. capitel vande toegeuoechde namen
 
als gode toebehorende van sijn proper
 
wesen.
2035
MEr die namen die daer toe geeygent2035
 
sijn dier sijn tien vanden velcken ysidorus int2036
 
seste boec int eerste capitel seyt aldus | die
 
eerste naem is el of chiros dat is starck
 
want mit gheenre siecten en mach hi be-
2040
druct worden Die ander is eloe dat in griex
 
is theos dat is sebos of vrese daer om dat
 
god te vresen is van allen die hem oefenen
 
Die derde naem is sabaoth dat is prius der
 
scaren dair om dat alle die scaer des hemels
2045
is sijnre heerlicheit onderdaen Die vierde
 
naem is elyon of ramacel dat is die hoge
 
god Die vijfte naem is eyel | dat is. dye
 
is. want god die ewich is die is waerlic
 
dye alleen kende te wesen ende gheweest
2050
ende nv niet te wesen of en bekende niet
 
toecomende te wesen Die seste naem is
 
adonay | dat is dominus een here. want alle
 
die werelt wort sijnre heerlicheit onder ge-
 
worpen Die seuende naem is ya. dat is
2055
die heylighe gheest want god is gheest
 
Die achtende naem is tetagramaton een
 
naem van vier letteren. want hi wort mit
 
vier letteren ghescreuen bijden hebreen
 
die hem pronuncieren ende segghen on-
2060
sprekelic ende beteykenen den naem gods
 
dat hi onspreeckelic geseyt wort niet dat
 
mens niet spreecken en mach. mer want
 
sijn beteykenis niet begrepen en mach
 
worden vanden menscheliken harten Die
2065
neghende naem is saday dat is almach-
 
tich want sijn naem is almachtich ende hiet
 
daer om almachtich om des wil dat hy
 
al doet al dat hi wil ende niet doende dat hi
 
niet en wil Ende dat hem anders alsoe vele
2070
gesciede so en soude hy nimmermeer al-
 
machtich wesen De tiende naem is eleym
 
ende is een naem der drieuoudicheit ende be-
 
hoert totten vader totten soen ende totten
 
heylighen geest Ende daer om ist plurale
2075
bijden griecken Ende singulare. want het
 
beteykent dat godlic wesen mitter sup-
 
posicien der drier personen | waer bi men
 
seyt trinitas dat is drieuoudicheit als der
 
drier enicheit of versameninge
2080
Dat xx. capitel2080
 
van de ouergesette namen gods.
 
HEt sijn oec sommighe namen die o-2082
 
uer geset sijn vanden creaturen die
 
welcke die scriftuer besicht ende oirbaert.
2085
wanneer hi meent te exponeren sommi-
 
ghe condicien des sceppers. danielis libro
 
i. Capitulo xiiii. Want in der heyliger scriften sijn
 
veel dinghen bi figuren geset het is noet
 
te weten dat die lude die mit grouen vley-
2090
sche sijn die en mogen niet verstaen die ho-
 
ghe ende onmaterialike wercken der godlich-
 
eit. dan mit sommige formen ende gedenc-
 
kenis ende kennissen die welcke die men-
 
schen dicwijl gewoen waren te bruycken
2095
want alle lichamelike dingen die van go-
 
de gheseyt worden die en worden niet ver-
 
standen properlic mer figuerlic want god
 
is simpel ende niet figuerlic nochtans seyt-
 
men dat hi oghen oghebraeuwen ende
2100
ghesicht heeft want hi is hebbende die
 
merckelike doecht alre dingen. ende voer
 
hem en mach niet verborgen wesen ende niet
 
en macher onder vlyen sijnre kennisse
 
Men bescrijft dat hi oren ende horen heeft
2105
want bi hem seytmen genadicheit te we-
 
sen ende die ontfanghinghe der boden en ont-
 
sien wi niet Men seyt dat hi mont lippen
 
ende kinnebacken heeft want die recht of
 
si sprekende waren soe vertellen ende seg-
2110
ghen si ons ouermits inspiracien welke
 
dinghen tghedachte der menschen ouer-
 
mits aldus sulken gheluden spreket ende
 
thoent Men seyt oec dat hi een strot he-
 
uet ende enen smake. want hi heeft ghe-
2115
noecht inden wercken onser rechtuaerdich-2115
 
dicheit als inden smake. hi heeft noesloc-
 
ken ende roke. want als die soetste roke be-
 
haecht hi den heer Soe wat begheerten
 
der oetmoedicheit hi hem bewijst si ghe-
2120
dencken hem een aensichte te hebben. want
 
ouermits sinen wercken so openbaert dat
 
godlike sermoen of die godlike reden sijn
 
doecht ende sijn tegenwoerdicheyt of sijn
 
armen ende handen beteykenen sijn subtijl
2125
ende onuerwinlike werckinghe dicwijle
 
comt hi den armen te hulpe ende helpt den
 
ghenen dies nootruftich is ende daer om
 
wort hi geseyt voet te hebben ende oec
 
borst ende hert om dat naerstige ghedacht
2130
der gheenre die berouwe hebben. hi he-
 
uet buke ende darmen om die onsalicheyt
 
ende dat medelijden dat in ons is Men seit
 
dat hi toernich wort ende verwoet om den haet
 
der quaetheit ende om die rechtuaerdige wra-
2135
ke die hi den sondaren doet Men seyt dat
 
hi slaept ende verghet om die geueynstheit
 
des onrechts ende om die gedenckenisse der
 
wraken Waer bij dat in so meniger ma-
 
nieren onse behoeflicheit veruullet worde
2140
ouermits sijnre weldaet ende nader men-
 
scheliker manieren heeft hi menigerhan-
 
de leden
 
Dat xxi. capitel van veel diuer-2143
 
scher namen daer god van veel menschen
2145
bi ghenoemt wort.
 
NOch sijn daer sommighe ander na-2146
 
men die welke totter gheenre be-
 
teykenis die vanden op genomenen men-
 
sche cristo als den soen gods verstaen wor-
2150
den vanden gelikenissen der dingen die con-
 
stelic ouergeset alst openbaert in ysidoro
 
libro vij. capitulo ij. Daer men seyt dat cristus in
 
menigher manieren plach ghenoemt te
 
worden inder scriften. Men seyt aldaer dat
2155
cristus geheten was van crismate | dat is van-
 
den crisma. want hi voer alle sijn ghesel-
 
scap is volleert mit volcomenheit alre
 
gracien die ouer gheset is ihesus in ebreu-
 
schen | sother in griex | saluator dat is ge-
2160
sontmaker in latijn Waer om dat hi messi-
 
as in ebreeuschen genoemt was daer om
 
dat hi godlic gedeelt is ouermits die pri-
 
uilegien alre propheteliker papeliker ende
 
conincliker digniteyten Want messias is
2165
also veel te seggen als vnctus dat is ghe-
 
salft | hi wort oec geheten emanuel dat is
 
nobiscum deus dat is god mit ons geboren
 
inden vleysch ouermits der maecht ende open-
 
barende voechde hi hem tot ons | hi wort
2170
oeck geheten. verbum caro factum | dat is die
 
soen is vleysch gemaect. want hi is verbum
 
in also veel als hi geboren wort vanden va-
 
der inder ewicheit. Mer hi is vleysch als
 
vander moeder geboren in die verwandelicheit
2175
des tijts. ende also wort hi vnigenitus ghe-
 
hieten ende primogenitus want hi was een e-
 
nich soen des vaders ende oec der moeder voer
 
den welcken ende nae den welcken en sel geen
 
ander wesen Ende oec mit veel ander manie-
2180
ren wort hi prefigureert. Inden gescapen
 
dingen hi wort oec principium geheten want
 
die vader maecte ende dede alle dinc bi hem
 
hi hiet oec finis | dat is eynde want in hem
 
ende bi hem eyndede hi alle dinghen. hi wort
2185
geheten die mont gods Want ouermits
 
hem so spreect die heer der werelt. hi hiet
 
oec hant | want die vniuersiteyt der din-
 
ghen wort onthouden ouermits hem. hy
 
hiet oeck wech | want ouermits hem wort
2190
totten loen gecomen. hi hiet leuen | want
 
in hem wort geleeft. hi hiet die waerheyt
 
want hi en bedriecht niet noch en wort niet
 
bedroghen. hi hiet oec fonteyn | want hi
 
is een ongebreckelic opganc alles goets
2195
ende weder maect die dorstich sijn ende
 
mit veel ander ontellike ende oneyndelike fi-
 
guren wort hi ons te verstaen gegeuen inden
 
scrifturen Als ysidorus daer seyt ende settet
 
menichfoudelic inden exempelen als die
2200
vader ende die soen om menigerhande werc-
 
ken inden creaturen wort hi genoemt mit
 
menigherhande namen | alsoe wort die
 
heylige gheest ghelijct den vader ende
 
den soen inder simpelheit der consubstan-
2205
cialiker naturen ende wort mede ewich
 
gheheten mit diuerschen namen ende mit
 
veel dinghen dicwijl ende menichwarf
 
waer om datmen seyt sapiencie vii. dat hi
 
heylich is in allen als inder sacrificacien
2210
der creaturen. ende hi is menichfoude-
 
lic inden onderscheyde des crismen en-
 
de der ghauen. hi is enich inder eenfor-
 
miger vestinge des vaders ende des soens
 
ende oec inder minliker enicheit der gedach-
2215
ten ende der begheerten hi is gematich
 
inder bescheydender ende gematigher or-
 
denancien der wercken. hi is ghespra-
 
ket inder bewisinghe der facundien en-
 
de des wel sprekens | hi is onbeulect son-
2220
der siecte der smetten | hi is zoet in sinen
 
geboden | soeter in sinen raden alre soet-
 
ste in sinen lonen. Minnende goede daet
 
diemen doen sal die zoet is inden bescou-
 
weliken dingen. menschelic minnende
2225
menschelic gheselscap Goedertieren heb-
 
bende in hem een ingeboren goetheit | sta-
 
dich ende moet gheuende den siecken vas-
 
ticheit ende altemael en gheen verwandelin-
 
ge der stonden | hi is seker dien hi bescer-
2230
men wil | hi is ofhalende alle veruaerlich-
 
eit. hebbende die doecht alre dingen ge-
 
uende hem alle doecht ende volcomenheit
 
alle dinghen voersiende | hebbende ken-
 
nisse alre dingen | gripende alle verstan-
2235
delike gheesten. ondersoeken dat beroe-
 
ren ende begheerte alles redelics geestes
 
hi is suuer in hem seluen ende is vanden an-
 
deren ofhalende die smettinge Oec wort
 
hi mit veel ander namen ghenoemt | ende
2240
hi hiet oec een vinger ouermits sijn we-
 
telic ende subtijle werckinghe | hi hiet oec
 
duue om die minne der simpelheit. hi hiet
 
oec wolken om de vercoelinge der hetten
 
hi hiet oec wint om die heymelike inspi-
2245
raci der gracien | hi hiet oec leenment om
 
die wtwaseminghe der gracien | hi hiet
 
oec douwe of regen om die vruchtbaer-
 
heit der sielen. hi hiet oec honich om die
 
soete onuerwandelinghe des binnensten
2250
menschen | hi hiet oec olye om die binnen-
 
ste vetticheyt der sielen ende om hoer grote
 
blijscap Die godlike gheest wort meni-
 
gen anderen gelijc Mer het is genoech
 
voer een exempel Nv willen wi onse hant
2255
toe setten totten eygentscappen der enge-
 
len mitter hulpen ons heren ihesu cristi

Vorige Volgende