'Het is me niet mogelik een mening juist te vinden, omdat ze aangenaam is'

Brieven van Marcellus Emants aan Gonne Loman-van Uildriks, 1904-1909

10
26 April 1905⁵⁶
Marcellus Emants aan Gonne van Uildriks

Baden 26 April 1905

Geachte Mevrouw,

Ontvang mijn dank voor uw belangstelling in de toestand van mijn vrouw. De operatie gelukte best en zij kreeg in 't geheel geen koorts. Nu is 't evenwel de vraag of de gevolgen lang zullen aanhouden. Ik hoorde van mensen, die de kliniek⁵⁷ volkomen hersteld verlieten en van anderen, bij wie de gevolgen nog maandenlang aanhielden. Daar schijnt niets vooruit van te zeggen te zijn. Ondertussen hebben de dokters

56 Adressering: Mevrouw Loman / van Uildriks / Egmond a/d Hoef / Holland. Vertrekstempel: Ba[den] (Aargau) 26.IV.05 - 6. Aankomststempel: Egmond a/d Hoef 27 Apr 05 4-8 N.

57 Jenny Emants werd door professor Künlein geopereerd in Zürich. Tijdens haar herstelperiode deed Emants zelf in het naburige Baden een kuur tegen gewrichtsrheumatiek.

[p. 52]

ontdekt, dat ik jicht heb, een erfenis van mijn grootvader, die mij nog meer familiezwak geeft dan ik toch al had. Ik drink water, ik baad en ik word gemasseerd oftewel gefolterd.

Of ik van reizen houd? O, ik kan 't niet laten, hoewel ik niets doe dan me ergeren en gebrek lijden. Ik ben al eens de wereld om geweest⁵⁸ en ik zou 't wel weer willen doen. Maar wat een ellende, wat een ellende!

Daar ziet u nu uit welk verschil er is tussen de inblazingen van het instinkt (ook wel gevoel genoemd) en de raadgevingen, de inzichten van het verstand.

Ook uw brief is gevuld met dit verschil. U is goed, u wil goed zijn, u voelt altruïsties, ja wel; maar... u schuwt de nabijheid van anderen.

Uw gevoel verzet zich tegen uw verstand en nu poogt u het verstand afbreuk te doen door te zeggen, dat het toch niet doorgrondt... het mysterie.

Maar het gevoel doorgrondt in 't geheel niets en het verstand doorgrondt hoe langer hoe meer de wereld der verschijnselen, de enige waarmede wij hebben te maken.

En dan hoe onbetrouwbaar is het gevoel. Welke liefde blijft... blijft gelijk ze was? Mijn moeder wil geen termometer in haar kamer hebben, omdat... ze instinktief beseft, dat haar gevoel voortdurend verandert.

Waarom wij niet als de blommekens kunnen zijn? Och, 't lijkt me zo duidelik. De menselike evolutie is de ontwikkeling van zijn verstand en van niets anders. Met dat verstand moeten we leren inzien, dat het leven een onzinnigheid is. En hebben we dat eenmaal ingezien, dan zal de dwaze tragi-komedie wel van zelf ophouden.

Voor het ogenblik overheerst het instinkt nog veel te veel.

U vraagt of 't me troost gaf na de dood van mijn vrouw te denken: es ist nichts. Neen, maar 't gaf me wel troost dit vroeger gedacht te hebben. Ik was nu op het ergste veel beter voorbereid.

Nur Mut, die Sache wird schon schief gehen.

U zegt: geluk verstompt en verhardt, dus... moeten we

58 Van december 1892 tot augustus 1893 maakte Marcellus Emants met zijn tweede vrouw, Eva Verniers van der Loeff, een wereldreis die hen onder andere naar Brits-Indië, Japan, China en Amerika voerde.

[p. 53]

smart zoeken.

Ik zou zeggen: dus... moeten we geluk zoeken. Ik geloof evenwel, dat we voorlopig alleen kunnen trachten met ons verstand te begrijpen wat ons instinkt onweerstaanbaar zoekt. En dan blijkt die zaak lang niet zo eenvoudig te zijn als u met uw... ja, waarmee?... denkt.

Ik vind volstrekt niet, dat u zo vreemd is. De meeste mensen zijn vreemd; maar ze missen doorgaans èn de moed èn de lust èn het talent om zich zelf te doorgronden.

Jan Veth, ca. 1915. (Collectie Letterkundig Museum.)

[p. 54]

Het vers van Veth⁵⁹ vind ik zeer mooi. Het doet beter begrijpen dan een ellenlange omschrijving. Ik kende 't niet.

Amelioration of human life zoeken we allemaal. We vinden wat geluk betreft... het tegendeel. En zo moet het ook zijn, willen wij eens het einddoel bereiken.

U denkt anders. Ik weet 't; maar kan u de Kristelike hemel u anders voorstellen dan als een eeuwigdurende verveling?

Ik niet.

Hoogachtend teken ik:

Marc. Emants

59 Mogelijk gaat het hier om het gedicht ‘Pieter de Hooch’ van Jan Veth (1864-1923). In de kladversie van haar brief aan Emants van 27 augustus 1906 citeert Gonne Loman-van Uildriks de laatste regels van dit gedicht.