Lichte kost

[p. 5]

Voorwoord

De schrijver Marcellus Emants werd honderdvijfendertig jaar geleden te Voorburg geboren, op 12 augustus 1848, en hij overleed, 75 jaar oud, op oktober 1923. Bij zijn dood is zijn werk in de vergetelheid geraakt en in de 37 jaar tussen 1923 en 1960 zijn slechts drie van zijn belangrijkste romans elk eenmaal herdrukt, waarvan dan nog een, Inwijding, in een bibliofiele editie met een oplage van slechts 175 exemplaren. Dat was alles. Maar sedert 1960 is de situatie veranderd en in de laatste 25 jaar zijn er zestien werken herdrukt, waarvan één, Een nagelaten bekentenis, zesmaal (en bovendien verschenen er in die periode Franse en Engelse vertalingen van), één, Liefdeleven, driemaal, zes tweemaal en acht eenmaal. In totaal dus 29 herdrukken en twee vertalingen: men mag van een ‘revival’ spreken, - en dan laat ik nog buiten beschouwing het vele dat over hem geschreven is in dezelfde periode.

Die herleving is terecht. Want het oeuvre van Emants is in verschillende opzichten belangwekkender dan veel van de generatie die tien jaar na hem in de openbaarheid kwam, de generatie der tachtigers, en die er voor een deel de oorzaak van was dat hij op de achtergrond raakte. Het was dan ook een daad van eenvoudige rechtvaardigheid aan zijn werk de plaats toe te kennen die het verdient, en het is bemoedigend te constateren dat zijn betekenis in steeds ruimere kring wordt erkend.

Emants heeft praktisch heel zijn leven novellen en verhalen geschreven. Zijn eerste bundel, Monaco, dateert van 1878, zijn laatste, Mensen, van 1920. Zij zijn beide, dank zij de zojuist gememoreerde herleving, herdrukt. Tot de nog niet eerder herdrukte verhalen behoort de bundel Lichte kost. Hij wordt gevormd door vijf verhalen en verscheen in 1892 bij Van Holkema en Warendorf te Amsterdam. De verhalen werden in een periode van tien jaar geschreven, jaren waarin Emants overigens

[p. 6]

nog een tiental andere werken publiceerde, romans, poëzie, reisverhalen en toneel.

Het oudste van de vijf, De grote Crébillard, verscheen in 1883 in De Nederlandsche Spectator, waarin eveneens, in 1887, Een dag van ijdelheid werd afgedrukt. In het tijdschrift Nederland zag in hetzelfde jaar het openingsverhaal van de bundel, Een onfeilbaar systeem, het licht, terwijl de twee resterende verhalen, Een gevaarlijk middel en Genezen, in het dagblad Het Vaderland als feuilleton werden opgenomen, respectievelijk op 27 juli 1889 en op 5 maart 1892.

Lichte kost is een van de minst bekende boeken van Marcellus Emants, al kon men dat tot voor kort eigenlijk van de meeste van zijn werken wel zeggen. Maar er is ook in de destijdse literaire kritiek weinig over gesproken. En dat is toch niet terecht. In de ogen van Emants zelf heeft de bundel ongetwijfeld geen andere pretentie gehad dan aan de lezers ervan enige verstrooiing te bieden, waarin aan de problemen die men in zijn werk vaak ontmoet niet al te zwaar behoefde te worden getild. Dat dit zijn expliciete bedoeling was, geeft de titel van het boek te kennen die niet op een andere manier te verklaren valt. De schrijver, aan wie men al dikwijls, en vanaf het begin, het verwijt had gemaakt dat hij zwaar, te zwaar, op de hand was, wilde met een nadruk, die zeker niet vrij is van ironie, ditmaal ‘lichte kost’ geven. En het is waar dat in sommige van deze verhalen een niet geringe dosis humor te ontdekken is.

Maar men zou Emants slecht kennen, als men denkt dat dit alles zou zijn. En dat zijn titel ook ironisch moet worden verstaan, mag men op zijn minst afleiden uit het feit dat de thema's die wij als karakteristiek voor het werk van Emants mogen beschouwen, ook in deze bundel aan de orde komen.

In Een onfeilbaar systeem bijvoorbeeld, dat opnieuw het spelers-milieu tot kader heeft dat het onderwerp vormde van zijn eerste prozawerk, Monaco, is het drama vervangen door de komedie. Emants portretteert het Hongaarse echtpaar dat in de illusie leeft van menig aan het spel verslaafde, namelijk een systeem te heb-

[p. 7]

ben bedacht, waarmee het de bank kan laten springen, met een tamelijk milde ironie. Maar die ironie wordt bijtend, en de komedie wrang, wanneer zij bij al hun vermeende slimheid naïef genoeg blijken om op hun beurt de dupe te worden van een geraffineerd en meedogenloos stel oplichters. De komedie is een ‘comédie humaine’ waarin, als zo vaak, de mens de mens een wolf is.

De geschiedenis van een toneelkapper, De grote Crébillard, is bij alle humoristische wendingen een schrijnend verhaal van menselijk leed, en het onbegrip tussen mensen onderling, als in Genezen, kan wel belachelijke situaties opleveren, maar blijft een pijnlijke realiteit. Zoals ook de mislukking van een gedroomd kunstenaarsbestaan in het moeras van enggeestigheid en laag-bij-de-gronds materialisme in Een dag van ijdelheid in feite niet meer dan een wat knersende luchtigheid bezit, die in Een gevaarlijk middel inderdaad op de rand van het tragische balanceert.

Hoezeer dan ook de opzet en de stylistische toeleg ‘lichte kost’ mogen zijn, in werkelijkheid is Lichte Kost een niet te veronachtzamen werk van Emants, in het bezit van zijn authentiek stempel.

Pierre H. Dubois