Geachte heer redacteur!

[p. 13]

Naar aanleiding van het ‘Taalfonds’ voor de Transvaal

[Om de Transvaalse Boeren te steunen tegen de Engelsen wordt in januari 1896 een ‘Taalfonds’ opgericht. Dit fonds wil het Nederlands behouden en bevorderen in de Boerenrepublieken door steun te verlenen aan kranten en door Nederlandse boeken te verspreiden. Emants brengt in zijn ingezonden stuk de initiatieven van Kollewijn c.s. om tot vereenvoudiging van de schrijftaal te komen op het tapijt. (Zie over Emants en de Kollewijnse spelling: Nop Maas, ‘Marcellus Emants en de vereenvoudigde spelling’, in: Gramma 5 (1981) 2 (april), p. 124-154)]

Een drietal maanden is 't geleden, dat de ‘Express’ van Bloemfontein schreef:

‘De fout, welke tot nog toe bijna zonder uitzondering begaan werd door voorstanders van het Hollands was, dat zij te veel praatten en te weinig deden; er was nog altijd te veel theorie en te weinig praktijk.’ Al doelen deze woorden op Zuid-Afrikaanse Hollanders, ze mogen ook wel ter harte worden genomen door de Hollanders in Europa. Wij stichten nu een taalfonds en hopen daarmee de Nederlandse taal in Afrika te steunen in zijn strijd tegen de Engelse. Dit is zeker meer dan praten; dit is handelen. Toch zal dit handelen weinig baten, indien wij niet tegelijkertijd op een andere wijze onze stamgenoten in de Transvaal, de Oranje-Vrijstaat en Kaapland tegemoet komen. Immers, welk nut kan een uitzenden van Nederlandse onderwijzers, journalisten, boeken opleveren, zoolang de kloof tusschen het Europeese en het Afrikaanse Hollands voortdurend grooter wordt? Voor alles moet men op middelen bedacht zijn om de beide taaltakken allengs weer zoodanig tot elkander te brengen, dat de Nederlander in Zuid-Afrika en de Transvaler aan de Zuiderzee met niet meer taalbezwaren te kampen hebben dan de Engelsen in Australië, Indië of Amerika. En nu gaat het niet aan te eisen, dat alle toenadering uitsluitend van de Afrikaanse zijde zal komen.

Toen te Pretoria een voorloopig comité, bestaande uit de heeren: C.K. Van Boeschoten, ds. Bosman, dr. Breijer, J.F.E. Celliers, dr. Engelenburg, N. Hofmeyr, dr. Mansvelt, ds. Postma, dr. Reijninck en J.S. Smit over een taalvereenvoudiging had beraadslaagd, kwamen deze heeren tot het besluit:

[p. 14]

1o. dat er zooveel mogelik rekening moest gehouden worden met de taalbeweging in Nederland,

2o. dat het wenselik was een gezaghebbend Nederlands taalkundige uit te noodigen tot een wetenschappelik bezoek aan Zuid-Afrika, alsmede een Zuid-Afrikaans taalkundige te zenden naar Nederland, ten einde over en weer voeling op taalgebied te doen ontstaan.

Daarover schreef de ‘Patriot’:

‘Wat sal 'n geleerde Hollanse expert uit Holland ver ons kom vertel watter taal ons hiir moet he?’

‘Ons sal blij wees as di voorstanders van 'n gemaakte tussentaal an werk wil gaan.’

‘Laat di ander, as hulle dit nou werkelijk meen, en as hulle in hulle gemoed overtuig is, dat daar nog 'n kans is ver Hollans, laat hulle dan nou oek op 'n ferme wijse an werk gaan. Kan ons ni heelemaal saam werk ni, kan ons ni in een pad loop ni, dan kan ons elk sijn eie pad in diselfde rigting loop en makaar daarom later ontmoet.’

Men ziet: er bestaat wel een verlangen naar eenheid van taal voor Nederland en Zuid-Afrika: maar er bestaan ook groote bezwaren voor de Afrikaanders om voor het dageliks gebruik over te nemen, wat zij noemen, Hoog-Hollands.

Nu is 't voorzeker niet van ons te verwachten, dat wij daarom het Afrikaanse Hollands zullen overnemen; maar wel kunnen wij iets doen om onze stamgenoten te gemoet te komen en, gelijk de ‘Patriot’ zeide: ons kan in diselfde rigting loop en makaar later ontmoet.

Ziehier wat dr. Engelenburg, hoofdredacteur van de ‘Volksstem’ mij dienaangaande schreef:

‘In een land als Zuid-Afrika kan niet verwacht worden, dat de schooljeugd evenveel jaren besteedt aan het aanleeren van een dragelike Nederlandse schrijftaal als in Nederland het geval is. Aan velen kost dit zes à acht jaren studie. Dat is in Zuid-Afrika, waar bovendien de Engelse taal een zware concurrent van de Hollandse blijft, eenvoudig ondoenlik. Wil men dus in Afrika de Hollandse taal boven water houden, dan moet men alle niet bepaald noodige spellings- en andere finessies van de geschreven taal over boord werpen. Dus niet alleen overtollige letters en conventioneele spellingregels opgeven; maar ook de strenge doorvoering van geslachtsonderscheidingen doen ophouden. De wetenschappelike uitvoering van deze

[p. 15]

vereenvoudigingen laat ik over aan meer bevoegden; alleen wil ik er op wijzen, dat de heeren in Nederland toch vooral moeten bedenken welk belang er voor de Hollandse literatuur gelegen is in het behoud van Zuid-Afrika's Hollands-sprekende bevolking. Wacht men in Nederland te lang met een vereenvoudiging van de schrijftaal, dan zijn, wat Zuid-Afrika betreft, twee dingen mogelik:

òf wij beginnen op onze eigen gelegenheid de schrijftaal te vereenvoudigen

òf we doen 't niet en geven aan de Engelse taal een gemakkelike kans de Hollandse te verdringen.

Beide gevallen zouden niet in het belang van de Nederlandse letterkunde zijn. Laat men dus in 's hemelsnaam in Holland de oude de-Vries-en-te-Winkel-cultus ten minste wijzigen en het doen van concessie's aan de Kollewijn-groep niet met hoonend gebaar afwijzen.’ Duidelik blijkt hieruit, wat wij tans te doen hebben, indien 't ons ernst is met het aanhouden van de banden, welke Zuid-Afrika en Nederland met elkander verbinden. Geld-bijeenbrengen voor een taalfonds is ongetwijfeld goed; maar al dit geld zal niets uitrichten, zoolang wij onze taal door doelmatige hervormingen niet beter onder het bereik brengen van de Hollands sprekende Afrikaanders. Dat zulke hervormingen er in de beginne wat vreemd uitzien is een argument, dat niet mag aangevoerd worden tegenover de groote belangen, die op het spel staan.

Ten slotte zij hier nog eenmaal de Bloemfonteinse ‘Express’ aangehaald, die schreef:

‘Toen de Afrikaner natie tot zelfbewustzijn kwam, vond zij feitelik twee talen, die om de beurt er aanspraak op maakten haar eigen moedertaal te zijn. Geleerde mensen drongen haar het zuivere echte Hollands van Holland op; maar zij zelf sprak haar eigen geliefde en door anderen zoozeer verachte tongval... plat Afrikaans. Het zuivere Hollands is tot van daag toe letterlik een vreemde taal in Zuid-Afrika, die door eenige weinigen min of meer korrekt geschreven, maar door niemand gesproken wordt. Die tweede moeder en de dochtertaal hebben een ongelijke strijd met het Engels te voeren gehad en het is geen wonder, dat de kansen op succes soms twijfelachtig begonnen te schijnen. Immers, terwijl de Afrikaner bedeesd was hoog-Hollands te schrijven, omdat hij, die taal niet genoegzaam kende en het niet durfde wagen

[p. 16]

Afrikaans te schrijven, uit vrees, dat hij door zijn eigen mensen uitgelachen zou worden, heeft het onverdeelde Engels de kans waargenomen om veld te veroveren.

De voormannen van de nieuwe taalbeweging hebben een groot werk op zich genomen, want het spreekt wel van zelf, dat er nog veel water in de zee zal loopen, voordat de Hollandse schrijftaal nader tot de Afrikaanse spreektaal is gebracht en voordat de alzoo gevonden middelweg algemeen erkend en gevolgd zal worden. Het doel is echter zoo verheven, dat wij diegenen, die er naar streven niet anders dan het beste kunnen toewensen.’

Willen wij - Nederlanders - met ons taalfonds dus iets bereiken, dan zullen wij wel doen met op deze woorden te letten en er allereerst naar te handelen voor onze taal in Europa.

[In overeenstemming met des schrijvers bedoeling behielden wij de eigenaardige spelling van het bovenstaande, zonder ons daarvoor partij te stellen overigens. Red.]

(24 januari 1896)