Geachte heer redacteur!

[p. 9]

De kunst der toekomst

[In Het Vaderland van 11 april 1876 werd in een particuliere Franse correspondentie gemeld:

‘Ik dien u nog iets te zeggen van een gebeurtenis met betrekking tot de tentoonstelling. De schilder Manet, vermaard door zijn twee schilderijen: de vrouw met de zwarte kat en de goede Bock, had twee doeken ingezonden, waarvan éen waschvrouwen voorstelde. Beiden werden door de jury afgewezen. Wat mij aangaat, ik keur deze beslissing goed, want Manet en vooral zijn leerlingen schilderen om het publiek te bespotten; zij geven geen kunst, maar slechts een parodie daarop; het is zelfs niet geestig.’

Emants reageert hierop met een ingezonden brief:]

Mijnheer de Redacteur.

In het nummer uwer courant van 11 April maakt uw Parijsche correspondent melding van een tweetal schilderijen van den heer Manet, die door de jury voor de tentoonstelling werden afgewezen. Behalve dat uw corrector door den naam Monet in Manet te veranderen een kleine onjuistheid in dit bericht heeft gebracht, is dit de waarheid, en niets dan de waarheid, maar daardoor nog niet de geheele waarheid.

Het kan voor kunstliefhebbers en kunstenaars misschien van belang zijn de zaak wat uitvoeriger mede te deelen, hoewel de personen, door uw correspondent Monet en zijn leerlingen genoemd, wat hun arbeid aangaat, geen twee regels druks waardig zijn.

Hun schilderijen en schetsen, ongeveer een ander thalfhonderd in getal, zijn op dit oogenblik vereenigd tot een kleine tentoonstelling, waarvoor de bezoeker een frank als toegangsprijs moet offeren. Wat eigenlijk de naam der dingen is die hier bijeenhangen, weet ik niet te zeggen; schilderstukken zijn 't voor 't meerendeel in 't geheel niet, wanneer men ten minste eenige kladden verf niet aanstonds tot een schilderstuk wil verheffen. Teekeningen zijn 't evenmin, want de sporen van juiste lijnen zijn er moeilijker in te ontdekken dan de kanalen, door de jeugd in 't Scheveningsche strand gegraven, wanneer er een flinke golf over heen is gespoeld. De perspectief....doch ik wil er terstond een staaltje van beschrijven:

[p. 10]

Denk u een tafel met flesschen, borden en schotels bedekt, waaraan een heer en een dame zitten te eten, terwijl een knecht bezig is met dienen. De zwarte kleeding der drie personen, de gesloten gordijnen, het lugubere waas, dat over de geheele schilderij ligt uitgespreid, doet vermoeden, dat mijnheer en mevrouw aan een lijkmaal bezig zijn. Zij schijnen echter de treurige stemming te willen verdrijven, tenminste de karaf wijn, die op tafel staat, is van ontzagwekkende afmetingen. Ik schreef: staat, doch moet dit woord terugtrekken, daar de teekening der tafel zoo is ingericht, dat alles wat zich aan de rechterzijde bevindt, er noodwendig af moet glijden, terwijl vooraan een bord reeds lang aan het duikelen zou gegaan zijn, indien de lijst het niet had tegengehouden. Bovendien is de verkleining der voorwerpen zoodanig, dat een stevige wandelaar ongetwijfeld een drie minuten noodig zal hebben om het fond van 't vertrek te bereiken. Een mijnheer Caillebotte die in waarheid van kleur inderdaad verdienstelijke oogenblikken heeft, maar zijn talent aan de ongelukkigste voorstellingen wijdt, waaronder het afschrappen van een geverfden vloer hem 't meest schijnt te behagen - schijnt zooveel studie aan de Chineesche perspectiefleer besteed te hebben, dat alle voorwerpen en personen uit zijn schilderijen hals over kop op den beschouwer komen neervallen. Dit gebrek belet niet, dat een mijnheer, aan de piano gezeten, onder 't vallen voortgaat een heerlijke romance te zingen, indien hij ten minste niet gaapt (zie Lessings Laocoon).

De naam Degas behoort aan een artist, die werkelijk hier en daar, misschien bij vergissing, laat doorschemeren, dat bij talent bezit, maar wiens werken gerust voor den arbeid van een bewoner van Meerenberg kunnen doorgaan, indien zij niet opzettelijk met het doel geknoeid zijn om het publiek in verf te zeggen wat Multatuli in woorden deed: ‘ik veracht u met groote innigheid’, en om Victor Hugo's spreuk volkomen tot waarheid te maken: ‘le beau c'est le laid.’ Afzichtelijke waschvrouwen met bruine knoesten in plaats van handen, zwart omrande armen, waarin geen schijn van anatomie te vinden is, platte lichamen aangedrukt tegen vuile achtergronden, die muren moeten verbeelden, ziedaar zijn lievelingsonderwerp. Tusschen die achterbuurttooneelen hangt een aristocratischer tafereel, dat een bruine dame met bruine handen en bruin gewaad voorstelt, die op bruine kussens in een bruine kamer rust, inderdaad een hideus vrouwspersoon.

[p. 11]

Zijn beste stuk is nog de foyer van een schouwburg waar het ballet zich oefent, maar ook daar ontbreekt ten eenemale alle schijn van perspectief en de lichamen zijn zoo plat en dun als papieren poppen. In het landschap geloof ik niet dat de slechtste decoraties van het vuilste theater, waar ook ter wereld, iets kunnen vertoonen, dat zweemt naar de viezige haringslaadjes, die hier worden opgedischt. Mijnheer Monet schildert vuurroode en hemelsblauwe schepen met hooggele masten, blauwgroene boomen, gele huizen en chromaatkleurig kroos op ultramarijn-water. Denkelijk had hij zich juist nieuwe verven aangeschaft, toen hem 't denkbeeld inviel van de schelste kleuren eenige kluiten op een doek neer te werpen en er een dame in te schilderen, die een morgen wandeling in den tuin zou heeten te maken. Wel moge 't haar oogen bekomen! Sisley - een ridder van den grijzen dag! - plakt eenige grauwe spinnewebben op een grauw fond neer en verkondigt, dat dit moois een wintergezicht is. Toch verraadt dezelfde schilder in een ander stuk - een overstrooming - dat hij beter kan en beter weet. Pissaro geeft een doek, waarop men eerst niets en na lang staren de schimmen van twee menschen en een paar boomen bemerkt, die in een nevel moeten wandelen. Renoir, een portretschilder, vermeit zich in de valsche kleurcontrasten, indigo-dames naast indigo-zonneblinden op indigo-muren, en rose verschieten, goudgelokte schoonen op sapgroene achtergronden zijn bij hem schering en inslag. Zijn beste portret nog is een oud man in hemelsblauwe jas op een bessensapkleurigen stoel, met groen haar tegen een peterseliekleurig fond. Lepic, in 't geheel niet een der slechtsten - dit verraden zijn weinige stukken, die niet voor l'avenir bestemd schijnen - vermaakt den toeschouwer met een voorstelling van de oneindigheid, ten minste dit is het eenige denkbeeld, dat achter zijn roode baken in het eentonig grauwe sap van hemel en water te zoeken is. Juffrouw Bertha Morissot eindelijk, stellig een geëmancipeerde dame - klontert er zoo lustig op los, dat 't vaak onmogelijk is te zeggen of deze of gene vuile vlek een mensch, een beest of een levenloos voorwerp moet aanduiden.

De uitstekendste namen dezer salon de refusé's heb ik u thans genoemd en u in zoo krachtig mogelijke termen de eigenaardigheden dezer werken geschetst. Geloof echter niet, dat er eenige overdrijving in mijn uitdrukkingen is geweest. Integendeel twijfel ik, of 't mogelijk is iemand in woorden een flauw denkbeeld van de afschuwelijkheid eener

[p. 12]

kunst te geven, die hier met den naam van L'art de l'avenir bestempeld wordt.

Hoe pessimistisch men ook over de toekomst denken moge, indien niet alle bestaande verhoudingen omkeeren, indien de perspectief niet op haar kop gaat staan, indien de boomen niet met een blauw, groen of paarsch sop overgoten worden, indien onze nakomelingen niet à l'instar onzer voorvaderen de geheele natuur gaan verven en witten, dan is 't met zekerheid te voorspellen, dat deze dwaasheid nimmer den naam van kunst zal kunnen verdienen. 't Is òf een bedrog op groote schaal, een spotten met den smaak van 't publiek, òf een werk van krankzinnigen, want kinderen zelfs zouden een dergelijke onzinnigheid niet kunnen bedenken. Daar 't echter te Parijs alleen als een uitwas van de kunst beschouwd wordt en dus als een overdrijving in een betrekkelijk goede richting, heb ik 't niet ondienstig geoordeeld, op dit verschijnsel opmerkzaam te maken. Indien 't waar is, dat deze gewrochten slechts ontstaan zijn door een minachting van juiste teekening en door een onbegrensde vereering van plotselinge indrukken, die zonder eenige verstandscontrôle op 't doek worden gesmeten en terstond tot kunstwerk gestempeld, dan kan 't zijn nut hebben, voor een dergelijke ziekelijke overdrijving te waarschuwen. Als men door een rood glas ziet, schijnt de natuur rood, als men sterk op 't oog drukt, rukken alle lijnen uit haar verband, maar als men dergelijke impressies van de natuur getrouw op een doek neerkletst, worden 't daarom nog geen kunstwerken.

(22 april 1876)