Jan onder de deecken

(2005)–Laurens van Elstland– rechtenstatus



[pagina 60]
Afbeelding 7. De eerste pagina van de Klugt van Jan onder de deecken

[pagina 61]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ga naar margenoot+Klugt van Jan onder de deecken namen der speelders: Jan onder de deecken Trijn sijn wijff Lichthart haar pol 2 buuren: Goosen Dieuwer Stijn een quaksalfster Jan en Trijn uyt Kom hier eens Trijn, wat hoor ick seggen, dat gij bij andre durft gaan leggen? Nu ick out ben? en afgeslooftGa naar voetnoot3 en van mijn groene tijt berooft! 5[regelnummer] 't Gelijckt na waarheyt, want de liedenGa naar voetnoot5 die weten't mij soo te bediedenGa naar voetnoot6 dat ick het oock geloven moet. Trijn Dat gaat weer op den ouden voet. Dat knorren hoor ick alle dagen, 10[regelnummer] ick kan dat langer niet verdragen. Wat heb ick nu alweer gedaan? Jan Wat? Dat gij durft bij andre gaan en laat mijn nest door haar vervuylen,Ga naar voetnoot13 en bij mij doe je niet dan pruylen.Ga naar voetnoot14
[pagina 62]
15[regelnummer] Hoe ick het maack 't is noyt geen deeg:Ga naar voetnoot15 maar, dat ick eens die gasten kreegGa naar voetnoot16 daar gij u mede gaat vermaken, ick meen, dat ick er souw doen schaken.Ga naar voetnoot18 Trijn Dat is voor mijn een groot verdriet: 20[regelnummer] mijn seggen en gelooft hij niet, of ick al waar zeg, 'k moet het liegen:Ga naar voetnoot21 daarom sal ick hem bet bedriegenGa naar voetnoot22 terwijl 't niet anders wesen kan. Maar laat ick oock eens spreecken. Jan, 25[regelnummer] gelooft gij 'tseggen van de lieden? Ga naar margenoot+Gij moet die agterklappers vlieden.Ga naar voetnoot26 Sulck volck is dadelijck gereet te klappen wat het hoort of weet.Ga naar voetnoot28 Zij konnen 't altijt beter maken 30[regelnummer] en self vergeten zij haar zaken, maar rock'nen dicmaal twis en haatGa naar voetnoot31 dat haar in 't minst niet aan en gaat.Ga naar voetnoot32 En daardoor komt het te geschieden dat man en wijf malcander vlieden.Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Daar door geraackt men in den haat van alle menschen: dit's een quaat dat welgestelde huysgesinnenGa naar voetnoot37 verloren raken, als de zinnenGa naar voetnoot38 Ga naar voetnoot38-39 aan 't hollen zijn, wanneer men nietGa naar voetnoot39 40[regelnummer] en hoort als twist en huysverdriet.Ga naar voetnoot40
[pagina 63]
Dan heeft dat volck haar wit geschoten,Ga naar voetnoot41 dan schudden ze haar blaas met koten.aant.Ga naar voetnoot42 Zoo gaat het hier oock: dag aan dag moet ick oock hooren u beklag 45[regelnummer] dat ick met andre ga boelerenGa naar voetnoot45 en laat u 't leege nest: 'k wil sweren dat gij dat in de kroegen hoort als gij in brandewijn versmoort.Ga naar voetnoot48 Daar komen u de spotters quellen 50[regelnummer] als of ze u wat nieuws vertellen. Dat wort dan bij u flux gelooft.Ga naar voetnoot51 Daarme dan, met dat heete hooftGa naar voetnoot52 na 't wijf toe, en aan 't redimenten.Ga naar voetnoot53 Jan Gij zoeckt me wat in 't hooft te prenten,Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] die praatjes heb ick lang gehoort. Trijn Ga naar margenoot+ Ick bid je, zegt het niemant voort. Gij sult door sulck een seggen maken dat gij in ongemack soud raken,Ga naar voetnoot58 want gij ontdeckt u eygen schandGa naar voetnoot59 60[regelnummer] en loopt dan voor een geck door 't landGa naar voetnoot60-61 noch niemand wil bij u verkeren: wilt gij dan met u schande leeren?aant.Ga naar voetnoot62 Gij segt dat ick bij andre ga,Ga naar voetnoot63 dat is u seggen voor en na:Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] maar die u dit in t hooft soo steecken,
[pagina 64]
zien die wel selver haar gebreecken?Ga naar voetnoot66 Want als ze na de kroeg toe gaanGa naar voetnoot67 dan blijft het huys ter plaatze staan.Ga naar voetnoot68 Wat weten sij dan hoe 't haar wijven 70[regelnummer] al maken, als ze laat uytblijven?Ga naar voetnoot70 Jan Wat andre doen dat raackt me niet. Ick zie op 't geen dat mijn geschiet:Ga naar voetnoot72 en hoor, dat gij u kunt verschonenGa naar voetnoot73 en heel onnozel weet te tonen.Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Maar die zoo heylig gaan in schijn doorgaans de snootste hoeren sijn.Ga naar voetnoot76 Dat volckje weten haar te houwenGa naar voetnoot77-78 omtrent de eerelijcke vrouwen of Sinte Pieter was haar broeraant.Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] en als 't al omkomt, is haar moerGa naar voetnoot80-81 een coppelaarster of besteetster,aant.Ga naar voetnoot81 een lommertloopster, beddereetsterGa naar voetnoot82 of briefbestelster, die om loonGa naar voetnoot83 de baan klaar maackt, en hout ze schoon.Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Daar eerelijcke luy haar kindren,Ga naar voetnoot85 haar goet en welvaart door vermindren en zulck een volck daar loop je bij.Ga naar voetnoot87 Ga naar margenoot+Zijt gij dan van haar nucken vrij?Ga naar voetnoot88
[pagina 65]
Of meen je, dat ick niet kan mercken 90[regelnummer] die handelingen en die wercken die sij toelaten in haar huys? En gij, quansuys, gij zijt soo kuys,Ga naar voetnoot92 gij koomt er slegts maar eens besoecken.Ga naar voetnoot93 Maar als gij u weer durft verkloeckenGa naar voetnoot94 95[regelnummer] haar hier te brengen, denckt voorwaar,Ga naar voetnoot95 ben ick dan t' huys, 'k sal u en haar zoo deftig met een brandhout groeten:Ga naar voetnoot97 daar sal ick dan mijn lust aan boeten.Ga naar voetnoot98 En sal u leren, wat dat Jan, 100[regelnummer] al is hij oud, uytvoeren kan. Ick sal dan wijsen, hoe de pollenGa naar voetnoot101 met andre mans haar wijven sollen. Ick heb u nu genoeg gezeyt en weet nu hoe het bij mij leyt. 105[regelnummer] Voort, geef me kleren, ick moet uytgaan. Wilt gij terwijlen op de luyt slaan,Ga naar voetnoot106 maackt dat ick het noch hoor noch zie. Krijg ick u eens onder de knie,Ga naar voetnoot108 denckt dat het dan u beurt sal vallen,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] ick sal er zeker niet mee mallen.Ga naar voetnoot110 Beklaag dan niet u leet met smert daar gij u selven in verwert.Ga naar voetnoot112 Wat leeft een oud man in beswarenGa naar voetnoot113 die een jong wijf heeft te bewaren.Ga naar voetnoot114 Jan, binne
[pagina 66]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Trijn 115[regelnummer] Deur gaat dien ouden knorrepot.Ga naar voetnoot115 Dieuwer, uyt Maar Trijn, ick hoor mijn zelven zot,Ga naar voetnoot116 Ga naar margenoot+wat reden hebt gij hem gegeven tot sulck een ongerustig leven? Trijn Wat zouw het sijn? t Is jalouzy 120[regelnummer] en dicmaals dronckemansgetij,Ga naar voetnoot120 doch echter moet ick voor hem schromen.Ga naar voetnoot121 Het schijnt, dat hij wat heeft vernomen van Ligthart, daarom aldermeest:Ga naar voetnoot123 het is mijn vrijer eerst geweest.Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] En om de waarheyt te verklaren (aan uw derv ick 't wel openbaren), ick sie hem liever als me man. Wat heb ick doch aan droncke Jan, een ouwen rochelaar? een wrijter?aant.Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] een leepoog? druypneus? wijvesmijter?aant.Ga naar voetnoot130 Want om een jonge vrouw te voenGa naar voetnoot131 daar kan hij niet met al toe doen.Ga naar voetnoot132 Wat dunck je buurvrouw? Ondertusschen tragt ick mijn honger oock te blussen. Dieuwer 135[regelnummer] Maar wist gij niet dat hij soo oud
[pagina 67]
was, eer dat gij hem hebt getrouwt? Trijn Ja, 'k heb dat wel voorheen geweten: maar gierigheyt had mij bezeten.Ga naar voetnoot138 'k Was alle dagen op de vloerGa naar voetnoot139 140[regelnummer] en was sijn naister, en me moer, die overley met listigheden hoe sij mij mogt aan hem besteden.Ga naar voetnoot142 Hij was een rijcke weeuwenaar, wij waaren daaglijcks bij malcaar 145[regelnummer] en boeten onse lust met vreugden.Ga naar voetnoot145 Het scheen oock dat hij heel verjeugden,Ga naar voetnoot146 Ga naar margenoot+hij liet sijn dronckedrincken na, ick wier een heele juffrouw, ja, al wat ick dee, 't was al volkomenGa naar voetnoot149 150[regelnummer] en kogt, al wat ick maar kon dromen.Ga naar voetnoot150 Maar als hij mercktte en vernam dat Ligthart zomtijts bij me quam en onse oude liefd ontfoncte en dat ick mij alzoo opproncte,Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] zoo wende hij sijn gunst van mij. In plaats van liefste, was het prij,aant.Ga naar voetnoot156 caronje, vercken, ritze teeve.Ga naar voetnoot157 'k Dorst Ligthart niet een opsicht geve,Ga naar voetnoot158 of hij bemerckte dat terstont. 160[regelnummer] Op 't lest versierde ick een vondGa naar voetnoot160 waarmee ick hem zouw konnen paien en zoo een rat voor d' oogen draien: dat dunckt me heeft hij oock gemerckt,
[pagina 68]
twelck hem zijn oude mening sterckt. 165[regelnummer] Nu weet ick niet, hoe ick 't sal maken om uyt die quelling te geraken: wilt mij hier in een weynig raan?Ga naar voetnoot167 Dieuwer Bemind u man, laat Ligthart gaan: geen eerelijcke vrouw sal willen 170[regelnummer] haar goede naam zoo ligt verspillen. Maar soo ick wel u doen bemerck: gij maackt van uwen man geen werck. Dat zal men veeltijts zien geschieden, wanneer dat jonge oude liedenGa naar voetnoot174-75 175[regelnummer] om goet het huwelijck aangaan, want dat en kan niet lang bestaan.Ga naar voetnoot176 Ga naar margenoot+En als een weeuwnaar huys moet houwen met drempelmeyden, of jonckvrouwen,Ga naar voetnoot178 of naisters, strax bedenckt dat goetGa naar voetnoot179 180[regelnummer] waar 't heerschap liefst me is gevoet:Ga naar voetnoot180 wat dranck, of spijse hem best smaken om dieper in sijn gunst te raken. Den man denckt, dat's een brave meyt, zij zorgt voor mijn uyt trouwigheyt,Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] dat dee mijn wijf niet in haar leven. En onderwijl, die ritze tevenGa naar voetnoot186 die hebben heel wat anders voor en volgen soo den haas op 't spoor en weten haar verborge netten 190[regelnummer] zoo listig na de kunst te zetten,aant.Ga naar voetnoot190 dat selfs den meester niet en zietGa naar voetnoot191-92 of 't is uyt pure trouw geschiet. Dat ziet men best aan de moffinnenGa naar voetnoot193
[pagina 69]
die door hun ogendienst de zinnenGa naar voetnoot194 195[regelnummer] dus weten te betoverenGa naar voetnoot195 en eyndlijck te veroveren.Ga naar voetnoot196 En luckt dat niet, en datter zoonenGa naar voetnoot197-98 noch t' huys en bij de vader wonen: daar dan een aanslag op gemaackt, 200[regelnummer] hoe dat m' er bij te koy geraacktGa naar voetnoot200 en helpen 't jeugdig bloet aan 't zieden. Wat ziet men dan daar na geschieden? De meyt die krijgt een dicke pens en zoo verkrijgt ze wel haar wens.Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] Maar zoo de zoonen sijn verzondenGa naar voetnoot205 en dat ze niet en heeft gevonden waarna ze eerst zoo vlijtig zogt,Ga naar voetnoot207 Ga naar margenoot+dan weer een andre vond bedogt.Ga naar voetnoot208 De beurs moet open, daar moet gelt zijn, 210[regelnummer] 't kint moet gevoet, en wel bestelt zijn.Ga naar voetnoot210 Nu, bestevaar of bestemoer,Ga naar voetnoot211 die brengen 't kint op van een hoer. Trijn Mij dunckt, gij praat seer onverstandig. U zinnen schijnen wel uyt-landig.Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] Men weet wel hoe het vrouvolck is: wanneer ze krijgen grote pis,Ga naar voetnoot216 zoo soecken ze altijt een hoeckje.Ga naar voetnoot217
[pagina 70]
Dieuwer Hoe, roept de meyt dan, piep ick zoeck je?Ga naar voetnoot218 Ick zeg alsnoch dat zoo de mansGa naar voetnoot219 220[regelnummer] seer ligt geraken aan den dans.Ga naar voetnoot220 Wanneer het ey nu uytgeleyt isGa naar voetnoot221 en dat ze van die last bevrijt is, dan gaat ze weer voor zuyvre maagt als Jannitje, die t kroontje draagt.aant. 225[regelnummer] Dan gaat ze op haar selven wonen om dan de vrijers uyt te tronen.Ga naar voetnoot226 Want moer, die heeft dan gelt bij kas,aant.Ga naar voetnoot227 sij is niet die zij voormaals was. Pas op dan schoester of een snijerGa naar voetnoot229 230[regelnummer] of smitsgezel, die maackt de vrijer.aant.Ga naar voetnoot230 Aldus zoo krijgt ze vrij wat keurs,Ga naar voetnoot231 en d' andre vlammen op de beurs.Ga naar voetnoot232 Ten lesten blijft er een aan hangen. 't Gelt zoo gewonnen, gaat sijn gangen: 235[regelnummer] de kas raackt leeg, en moer met kint,Ga naar voetnoot235 en Lubbert moet dan aan de wint.aant.Ga naar voetnoot236 Maar heeft hij dan door lange wennisGa naar voetnoot237 aan 't een of 't ander heerschop kennis,Ga naar voetnoot238 Ga naar margenoot+zoo krijgt hij wel een hellebaartaant.Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] daar hij mee na Oostinje vaart, en zoo sij dan oock mee mach varen, dan zal de lugt te beter klaren.
[pagina 71]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Trijn Dat ymant tragt na beter stantGa naar voetnoot243 en daarom laat sijn vaderlant,Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] is dat een zaack om mee te spotten? Dieuwer Maar als 't voornemen niet wil vlotten,Ga naar voetnoot246 hoe dan toe? Komt me daar te land,Ga naar voetnoot247 het tapje dat staat voor de hand.Ga naar voetnoot248 Kan Lubbert dan gelijck een blinde 250[regelnummer] zomtijts sijn eygen huys niet vinde, zoo gaat het werck te gladder voort.Ga naar voetnoot251 Als maar de vrouw doet zoo 't behoort, zoo mag de man gerust gaan wandlen.Ga naar voetnoot253 En of ze haar somtijts laat handlen,aant.Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] men moet veel doen om aan de kost te wesen: hij van 't werck verlost,Ga naar voetnoot256 kan wel een beetje bril toekijken,Ga naar voetnoot257 als het na eerlijck kan gelijcken.Ga naar voetnoot258 Juffrouw gaat zedig na de kerckaant. 260[regelnummer] en doet aldaar een heylig werck.Ga naar voetnoot260 Zij voert een boeck met grote blaren, maar 't mocht haar al te veel beswaren,Ga naar voetnoot262 een slaafje draagt dat voor haar heen. Dan komt mejuffrouw aangetreen 265[regelnummer] ter kerckdeur in, seer fijn geslepen,Ga naar voetnoot265 want sij verstaat haar op de knepen,Ga naar voetnoot266
[pagina 72]
Afbeelding 8. Opgedofte kerkgangers bij de Kruyskerck in Batavia
[pagina 73]
maar 't boeck (sij heeft noyt les geleert),Ga naar voetnoot267 dat legt ze op haar schoot verkeert.Ga naar voetnoot268 Ga naar margenoot+En krijt al mee gelijck de andre, 270[regelnummer] want Huyg en Haag verstaan malkandre.aant.Ga naar voetnoot270 Terwijlen dat ze nu daar zit en zoo het schijnt seer vierig bid, zoo kijckt ze na de moyste rocken, de raarste stelzels, krullen, locken.Ga naar voetnoot274 275[regelnummer] Dat, denckt ze, staat me seer wel aan. Waarom niet? 't Komt doch uyt de kraan.aant.Ga naar voetnoot276 Trijn Nochtans, soo hoor ick menigmalen van eerelijcke luy verhalen, dat daar wel goede vrouwen zijn. Dieuwer 280[regelnummer] Dat hoor je mij niet zeggen, Trijn:Ga naar voetnoot280 voorzeker zijn daar oock wel vrouwenGa naar voetnoot281 daar wel een man op mach vertrouwen. Komt daar een jonge dochter aan, die sal een eerlijck man opslaan.Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Maar 't beurt wel dat hij door sijn oogen of door haar treecken wort bedrogen.Ga naar voetnoot286 Ick heb er een alzoo gekent, die anders niet en was gewent dan alle daag haar op te proncken 290[regelnummer] en alle vrijers toe te loncken, maar evenwel het hulp haar niet.Ga naar voetnoot291
[pagina 74]
Afbeelding 9. Het lege land halverwege de reis naar Indië. Kaart van de Kaapkolonie uit Valentijns Oud en Nieuw Oost-Indien (1726).
[pagina 75]
Nu hoort wat datter is geschiet. Een zeecker man van haar gebuurenGa naar voetnoot293 die in sijn staat niet konde duuren,Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] dees kreeg door eene bloetverwant oock kennis aan een predicant.aant. Den arbeyt viel de man wat lastig, de klopscheen of de naald wat quastig.Ga naar voetnoot298 Zijn oogmerck was dan, na dat lant 300[regelnummer] Ga naar margenoot+daar 't altijt zomer is. Dees quantGa naar voetnoot300 geraackte oock tot sijn vermetenGa naar voetnoot301 en liet het dese vrijster weten. Die dogt, ick krijg doch hier geen man, 't is al van 't beste raack ick an.Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Zij kreeg door enig tusschenspreeckenGa naar voetnoot305 dat sij met hem is heengeweecken. Zoo dra sij voet zette aan de Caap,Ga naar voetnoot307 soo kreeg se kennis aan de paapaant.Ga naar voetnoot308 en door de paap weer aan het heerschop,aant.Ga naar voetnoot309 310[regelnummer] dies klom ze een welgemaackte leer op.Ga naar voetnoot310 Doe die haar moe was, gaf hij haar een wambusklopper. Moer was swaarGa naar voetnoot312 en sugte met een buyck vol beenen.Ga naar voetnoot313 Die zulleman trock met haar heenenGa naar voetnoot314 315[regelnummer] 't lant dieper voor Sint Felten in.aant.Ga naar voetnoot315 't Was wel een weynig na haar sin,Ga naar voetnoot316
[pagina 76]
maar echter 't packje moest gelost sijn.Ga naar voetnoot317 Daar was niet veel, daar moest de kost sijn.Ga naar voetnoot318 Sergiants plaats had niet veel om 't lijf, 320[regelnummer] daar bij een jong beswangert wijf. Een vroemoer die de deugt wouw lijcken,Ga naar voetnoot321 die dee een omgang bij de rijckenGa naar voetnoot322 en zij vertelde daar de nootGa naar voetnoot323 van dese vrouwe, naackt en bloot:Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] en quam somwijl bij sulcke luyden die al zulck quaat ten besten duyden.Ga naar voetnoot326 Ja juffrouw, wie weet nu en danaant.Ga naar voetnoot327 wat ons noch overkomen kan. 't Is maar een onvoorzichtig mallen,Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Ga naar margenoot+die sta, zie toe, dat hij niet valle.aant. Dit wijf bragt door haar gauw verstantGa naar voetnoot331 al wat er schorte bij de hand.Ga naar voetnoot332 De man kreeg kennis bij sergianten,Ga naar voetnoot333 soldaten en alsulcke quanten 335[regelnummer] en setten 't daadlijck op den tap,Ga naar voetnoot335 een regte aanleyding voor Jan Rap.Ga naar voetnoot336 Mejuffer wist na 's lants manierenaant. haar op te toien en te cieren. De nering groeide hier door aan: 340[regelnummer] en daar toe veegde sij de baanGa naar voetnoot340 door soo een slag van vrouwperzonen,Ga naar voetnoot341 die bij haar quamen inte woonen.
[pagina 77]
Alleens gelijck een vinckenet,Ga naar voetnoot343 waar in men eerst een roervinck zetGa naar voetnoot344 345[regelnummer] om daar de andre mee te fockenGa naar voetnoot345 en in 't bedrieglijck net te locken. Zoo quam er oock van alle kant een volckje, dat van hitte brandGa naar voetnoot348 om daar hun geltje te verteren. 350[regelnummer] Maar 't raackten eyndlijck aan 't verkeren,Ga naar voetnoot350 want sij, om 't vuyl en snoot genot,Ga naar voetnoot351 hielt op het laast een hoerekot. Trijn Gij weet het zeecker wel te seggen en op sijn juyst te overleggen,Ga naar voetnoot354 355[regelnummer] gelijck als of gij 't had gesien. Maar kan dat hier oock niet geschien,aant. dat luyden van gering vermogenGa naar voetnoot357-58 of soo, gelijck sij was, bedrogen, Ga naar margenoot+vervallen tot alzoo een staatGa naar voetnoot359 360[regelnummer] dat bij de luyden wort gehaat.Ga naar voetnoot360 Wie kan het elck van passe maken?Ga naar voetnoot361 Dat dese prijst, sal gene laacken.Ga naar voetnoot362 Hebt gij altijt zoo vast gestaan?Ga naar voetnoot363 Hebt gij u leven lang gedaan 365[regelnummer] dat niet van andre is weersproken?Ga naar voetnoot365 Kunt gij het zoo van passe koken?Ga naar voetnoot366
[pagina 78]
Ick weet niet waar u zuyverheytGa naar voetnoot367-68 zoo lang verborgen heeft geleyt, maar eer gij troude, lang voor desen, 370[regelnummer] plag gij zoo heylig niet te wezen. Gedenckt gij wel, hoe dat gij anGa naar voetnoot371-72 de kennis quaamt van uwen man? Was 't niet in't hoerhuys bij de snollen? En gij: waart gij niet met de pollenGa naar voetnoot374 375[regelnummer] geheele nachten op den tril?Ga naar voetnoot375 Dat gij nu niet meer kunt: de wilGa naar voetnoot376 Ga naar voetnoot376-77 die hebt gij door de moet verloren. Waarom hebt gij u man verkoren? 't Was om dat hij uyt Inje quam,aant. 380[regelnummer] sijn gelt ontfangen t' Amsterdam? Gij wist dat hij, door lang uytblijven,Ga naar voetnoot381 vergadert had een beurs vol schijven.Ga naar voetnoot382 Was 't niet, doe gij voor hoere zataant.Ga naar voetnoot383 en decte doe u kale gat,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] en streeck en warmde hem sijn leden,Ga naar voetnoot385 daar mee was Gozen wel te vreden! Aldus verkreegt ge door de trouwGa naar voetnoot387 de eernaam van die man sijn vrouw.Ga naar voetnoot388 Maar nu gij oud zijt en versleten, 390[regelnummer] Ga naar margenoot+is dat al lang bij u vergeten,Ga naar voetnoot390 maar weet een yder sijn gebreckGa naar voetnoot391-92 te zeggen met u babbelbeck.
[pagina 79]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dieuwer Dat ick mijn toornigheyt kon wreecken,Ga naar voetnoot393 'k souw u de kop aan stuckken breecken, 395[regelnummer] gij eerloos varcken als gij zijt. Houw daar neem dat voor een ontbijt,Ga naar voetnoot396 'k sal u sulck seggen wel verleren,Ga naar voetnoot397 dat gij mijn man zoo sult onteeren.Ga naar voetnoot398 Trijn Caronje, durft gij mij noch slaanGa naar voetnoot399 400[regelnummer] dat heb je niet voor niet gedaan.Ga naar voetnoot400 Ick sal je leren beter fluyten.Ga naar voetnoot401 Sta vast, ick vatie bey u tuytenGa naar voetnoot402 en houd die muylpeer in u beck:Ga naar voetnoot403 wat dunck je Dieuwer van die treck?Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Wat meen je, dat ick mij laat foppen?Ga naar voetnoot405 Bruy toe maar, k zel je weerom kloppen.Ga naar voetnoot406 Voor jouw en ben ick noch niet bang, al duurden het noch eens zoo lang. Hoe vaar je? Heb je 't nu gewonnen?Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] Nu haspelt, dat je hebt gesponnen.Ga naar voetnoot410 Gaat na je man, en klaag hem dat. Daar heb je noch een voet in 't gat,Ga naar voetnoot412 loop al je best nu voor Sint Felten.aant.Ga naar voetnoot413 Goosen, uyt
[pagina 80]
Hier dunckt me rijt de droes op stelten.aant.Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Waaragtig, d'eene lijckt me wijf!Ga naar voetnoot415 Hoe? Vegt je hier om tijtverdrijf?Ga naar voetnoot416 Dieuwer Och Gozen, kun je dat verdragen? Ziet eens hoe dat ick ben geslagen: kijck, al mijn kleeren sijn gescheurt! Goosen Ga naar margenoot+ 420[regelnummer] Dat loof ick is wel meer gebeurt.Ga naar voetnoot420 Schaam je u niet op straat te vegten, kun je dat anders niet beslegten? Dieuwer 'k Heb haar wel deeglijck onderregt.Ga naar voetnoot423 Goosen Waar uyt ontstaat dan u gevegt? Dieuwer 425[regelnummer] Omdat ick haar ten beste rade. Goosen 'k Geloof, gij hebt haar gaan versmadenGa naar voetnoot426 om dat ze met haar eygen man niet wel tevreden wesen kan. Is dat niet zoo? Heb ick gelogen? 430[regelnummer] Dat weet ick, of ick 't met mijn oogen self had gesien en aangehoort. Trijn Koom jij maar weer omtrent mijn poort,Ga naar voetnoot432
[pagina 81]
ick sel je noch wel beter klouwen.Ga naar voetnoot433 Goosen Zoo gij dat doet, het sel je rouwen. 435[regelnummer] 'k Waarschouw je, dat je haar voortaan zult onverhindert laten gaan.Ga naar voetnoot436 Nu is t te vegten en te kijven en kunt doch van malkaar niet blijven.Ga naar voetnoot438 Ick ken toch u manieren wel: 440[regelnummer] 't gelijckt veel beter kinderspel.Ga naar voetnoot440 Of als de jongens, die om kotenaant.Ga naar voetnoot441 malkander bijten, slaan en stoten, en pas een uur of twee daar naarGa naar voetnoot443 zoo spelen ze weer met malcaar, 445[regelnummer] de vrede is terstont gesloten. 't Is best, daar is geen bloet vergoten. Zoo is het oock met dese twee: vandaag is 't oorloog, morgen vree.Ga naar voetnoot448 Want als er maar een komt gelopenGa naar voetnoot449 450[regelnummer] om 't een of t ander te verkopen, strax is het: buurvrouw, ben je in?Ga naar voetnoot451 Wat dunck je, is dat na je zin? Ga naar margenoot+Die cant zouw een cornets muts passen,aant.Ga naar voetnoot453 d' oorlappen kan men t'samen lassen.Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Wat is t: poin de Venetiaaant.Ga naar voetnoot455-56 of is het poin Italia? Neen, neen, 't is cant van Jan Verfalje,aant.Ga naar voetnoot457
[pagina 82]
Afbeelding 10. Een met kant afgezette kornetmuts. Detail uit het schilderij De koppelaarster (1656) van Johannes Vermeer
[pagina 83]
Neen, segt ze weer, 't is poin Canailje.aant.Ga naar voetnoot458 Alwaar die dicke draden sijn, 460[regelnummer] is maar spinaal, versta je, Trijn?aant.Ga naar voetnoot460 Dat wort in Braband soo geweven,aant. t is kunst waar van die luyden leven. Die kanten die soo sijn doorgaat,aant.Ga naar voetnoot463 is linnen, dat je 't wel verstaat, 465[regelnummer] dat moet met beytels zoo doorgaat sijnGa naar voetnoot465 en 't zoompje moet op eenen draat sijn.aant.Ga naar voetnoot466 't Staat treflijck voor een militair:Ga naar voetnoot467 die volgt de mode op een hair.Ga naar voetnoot468 Hier door kan hij tot staat geraken,Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] al is t een schijter in sijn saken.Ga naar voetnoot470 Als hij gaat proncken over straat, een grote das, een fier gelaat,Ga naar voetnoot472 dat maackt de juffers agterdogtigGa naar voetnoot473 en raken zoo van mal tot togtig.Ga naar voetnoot474 475[regelnummer] Neen, segt de andre juffrouw, hoort: de platte kanten regte voortaant.Ga naar voetnoot476 sijn beter veel in deugd en sterckte dan dese ijle ongewerckte.Ga naar voetnoot478 Dat is zoo veel: kom morgen weer,Ga naar voetnoot479-80 480[regelnummer] is t wat goe koop, 't is maar: haal meer. Want regte welgewerckte kanten,Ga naar voetnoot481
[pagina 84]
Afbeelding 11. Exercerende soldaten voor het Gouverneurshuis binnen het Kasteel te Batavia
[pagina 85]
daar aan en snuyven geen sergianten.Ga naar voetnoot482 Ga naar margenoot+Die konnen 't wel met minder of:aant. een grove kant bij grove stof.Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] Dat past gelijck een aap een rockje,Ga naar voetnoot485 Ga naar voetnoot485-86 't steeckt af, als hels vuer op een stockje.aant.Ga naar voetnoot486 Maar noch heb ick al meer gesienGa naar voetnoot487 de zotheyt van verscheyde lien, die om wat penningen te garen 490[regelnummer] daaromme na Oost Inje varen, en hebben haar vooreerst verlooft,Ga naar voetnoot491 daarme schijnt al dat vuer verdooft.Ga naar voetnoot492 Hij swerft, maar d'arme Grietje JoostenGa naar voetnoot493 kan haar aleenig niet vertroosten. 495[regelnummer] Terwijl den andren mat en moeGa naar voetnoot495 zijn zugten sent ten hemel toe.Ga naar voetnoot496 Wat raat, hij gaat hem wel bedencken:Ga naar voetnoot497 wil d'armen graag drie maanden schenken.Ga naar voetnoot498 Goddoome, ja, ick ben zoo vals,Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] de duyvel breeck me voort den hals.Ga naar voetnoot500 Zoo ick kan door mijn vrienden maken, dat ick hier kan vandaan geraken.Ga naar voetnoot502 Ick sal wel maken, dat ick niet weer moet vertrecken van mijn Griet,Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] mijn hart dat is er aangebonden.Ga naar voetnoot505
[pagina 86]
Daar op wert hem een brief gesonden. Die opent hij, en siet benoutGa naar voetnoot507 dat Grietje Joosten is getrout. Daar ligt de moet geheel verloren:Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] dan bij de duyvelen gesworen,Ga naar voetnoot510 en roept ze met een groot getal. Zoo hij maar t' huys komt, dat hij t zalGa naar voetnoot512 Ga naar voetnoot512-13 Ga naar margenoot+wel beter maken. Ondertussen zoo loopt hij swarte hoeren kussen,Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] tot dat hij 't door sijn praten maackt dat hij vast aan de teeve raackt. Of anders, zoo dat niet wil weese en dat de moed heel is geresen,Ga naar voetnoot518 zoo volgt er dicmaal slimmer op:Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] 't zij dan den dronck, of 't zij den top,aant.Ga naar voetnoot520 maar dat kan zonder gelt niet lucken. Nu t costgelt dan gedeelt aan stukken:Ga naar voetnoot522 die soo veel, en die soo veel schult, de kock, die hebbe wat gedult: 525[regelnummer] of soo hij niet meer wil verstrekken,Ga naar voetnoot525 zoo loopt hij de coolwagen trecken:aant.Ga naar voetnoot526 en wentelt het nu hier, dan daar,aant.Ga naar voetnoot527 en hoopt vast schulden op malkaar.Ga naar voetnoot528 Want schoenen, kouzen, hoet, ten lestenGa naar voetnoot529-30 530[regelnummer] de broeck en 't hemt, 't is al ten besten,
[pagina 87]
tot dat men langer niet meer kan,Ga naar voetnoot531-32 dan spreeckt men sijnen meester an. Want hij en kan sijn schaamt niet deckkenGa naar voetnoot533 en bid dan om wat sold te trecken,aant.Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] en bid zoo om sijn eygen schaGa naar voetnoot535 tzij op gena of ongena. Daar is bij hem geen meer vermogenGa naar voetnoot537 als noch een ding. Wat is dat? Loogen,Ga naar voetnoot538 die heeft hij op de stont gereet,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Ga naar margenoot+en liegt, dat hij van liegen sweet: hoe hij is eerlijck opgetogenGa naar voetnoot541 van ouders van een groot vermogen,Ga naar voetnoot542 en dat hij hier te land niet kanGa naar voetnoot543 hem voegen als een ander man.Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] En duysent sulcke dingen beuren.Ga naar voetnoot545 Wat moey ick mij oock met die leuren,Ga naar voetnoot546 't is best dat ick vertreck, 't wort laat, als dat ick dus mijn tijt verpraat. Goosen en Dieuwer binnen Lichthart uyt Ick leef nu tusschen hoop en vreze. 550[regelnummer] 'k Zouw bij mijn Trijn wel willen wezen, maar hoe geraack ick bij haar in? Dat Jan niet merckt onse oude min,
[pagina 88]
de wantrouw heeft sijn hart bezeten. 't Heeft haar zoo wel als mij gespeten 555[regelnummer] dat zij getrouwt is met die vent, want onze liefde heeft geen ent. Hier woont ze, 'k moet eens zoetjes kloppen, hoort sij't, zij sal me niet lang foppen, maar komen selver voor den dag. Trijn 560[regelnummer] Wie of daar voor staan kloppen mag? Wel Ligthart? Durft ge sonder schromen hier's avonts dus alleenig komen? Weet gij wel wat ge derfd bestaan?Ga naar voetnoot563 Of ymand u hier quam verraan,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] zoud gij u zorgeloze zakenGa naar voetnoot565 wel weder weten goet te maken? Lichthart Maar Trijntje hoe? Wat praat is dat? Trijn Ga naar margenoot+ Jan heeft op u een haat gevat. De buuren konnen niet verdragen 570[regelnummer] dat gij bij mij komt alle dagen. Hier naast aan woont een oude hoer, die komt hier daaglijx op de vloer en gluert en kijckt door alle gaten, wat ick al doe, met wie ick prate.Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Zoo heeft ze mijn gelegentheytGa naar voetnoot575 gepeylt en heeft et Jan geseyt. Dies heeft hij op ons quaat vermoede.Ga naar voetnoot577 Zijt gij dan beter op uw hoede, want die een haze volgt op t spoor,aant. 580[regelnummer] die moet niet maken dat hij doorGa naar voetnoot580-81 het dom toelopen van de honden
[pagina 89]
gelijck het wiltbraat wort verslonden. Lichthart Og Trijn, gij weet hoe lange tijtGa naar voetnoot583-84 ick u gelieft heb en gevrijt. 585[regelnummer] En als ick dagt, het soude lucken, zoo brack mijn hoop geheel aan stuckken. Doch egter hebt ge mij belooft, dat ick noyt zoude zijn berooft van uwe gunst en lonckende oogen. 590[regelnummer] Die hebben zoo een groot vermogen dat ick noch weer noch wint ontzie, dat ick voor niemant niet en vlie, noch voor geen listen, stricken, lagenGa naar voetnoot593 mij sal ontzetten of vertzagen.Ga naar voetnoot594 Trijn 595[regelnummer] Maar sulcke domme stoutigheytGa naar voetnoot595 wort veeltijts al te laat beschreyt.Ga naar voetnoot596 Ga naar margenoot+De list is stercker dan de kragten:Ga naar voetnoot597 geen Zamzon kon hem daar voor wagten.aant.Ga naar voetnoot598 En zoo gij quaamt in ongeluck, 600[regelnummer] ick raackte door u ligt in druck.Ga naar voetnoot600 't Is beter dat men 't dan belegge,Ga naar voetnoot601 dat niemant daar op heeft te zegge.Ga naar voetnoot602 Al heeft Jan schoon het lijf getrouwt,Ga naar voetnoot603 't is Ligthart daar 't de ziel mee houd. 605[regelnummer] Dies houd ick voor u niet verborge,Ga naar voetnoot605 maar draag voor u behouding zorge.Ga naar voetnoot606
[pagina 90]
Neemt hier nu wisse proeve van,Ga naar voetnoot607 dat ick u liever heb als Jan. Die is meest alle avonds droncken, 610[regelnummer] dan legt hij in het bed te roncken. En als hij opstaat, hoor ick nietGa naar voetnoot611-12 als knorren tot mijn groot verdriet. Dat moet ick alle dagen hooren en onderwijl, ick loop verloren 615[regelnummer] noch heb vermaack of houwlijcks vreugt. Zoo moet ick onderwijl mijn jeugt, verschoven en onnut, verslensenGa naar voetnoot617 gelijck een uytschot vande menschen.Ga naar voetnoot618 Daarom heb ick een vond bedagt:Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] als gij hier komt, komt niet bij nagt, namiddags tusschen drien en vieren, dan is hij in de kroeg te biere en komt voor negen uuren weer.Ga naar voetnoot623 Bij nagt te komen, krenckt mijn eer. 625[regelnummer] Ziet hier sijn drie gekleurde houten.Ga naar voetnoot625 Ga naar margenoot+Gij moogt vrijmoedig u verstoutenGa naar voetnoot626 als gij het rode alleen siet staan, om onbeschroomt in huys te gaan. Maar siet gij 't roode en het groene: 630[regelnummer] dat is gesegt, kom wilt me zoene.Ga naar voetnoot630 Maar soo gij t swarte stockje siet: dat is geseyt, daar schuylt nu niet,Ga naar voetnoot632 gaat dan maar voort de straat ten ende, of wilt u elders hene wende.
[pagina 91]
Lichthart 635[regelnummer] Die raat is van u wel bedagt.Ga naar voetnoot635 Trijn Ziet dat ge u voor Jan wel wagt, voorzeker heeft hij lont geroken. 'k Heb t hem wel uyt het hooft gestoken,Ga naar voetnoot638 maar hij gelooft mijn zeggen niet. Lichthart 640[regelnummer] Kent hij me wel als hij me ziet? Trijn Neen hij, maar weet van Gozen seggenGa naar voetnoot641 de zaack zoo openbaar te leggenGa naar voetnoot642 door vaste reden, die hij geeftGa naar voetnoot643 dat hij het al uyt andre heeft.Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] Om hem dan vast in slaap te wiegen kunt gij hem alderbest bedriegen, wanneer hij 's morgens vroeg op staat en na De Bonte Molen gaat,Ga naar voetnoot648 dat hij alleen heeft uytverkoren.Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] Daar gaat hij om wat nieuws te hooren, daar komt oock allerley gespuys, het is een regt oud mannenhuys om in de brandewijn te smoren.Ga naar voetnoot653 Voeg u oock bij die ouwe dooren:Ga naar voetnoot654 655[regelnummer] Ga naar margenoot+gij kunt wel lesen, leest de krant.aant.Ga naar voetnoot655 Dan zullen ze gelijckerhandGa naar voetnoot656
[pagina 92]
Afbeelding 12. Geschilderd portret van Willem III als koning van Engeland
[pagina 93]
toeluysteren, om wel te degen te overwicken en te wegen: hoe sterck de France sijn in 't velt,aant. 660[regelnummer] hoe 't met de Keyser is gestelt,aant. waar hij sijn leger heeft geslagen,Ga naar voetnoot661 wat wilt Oranje soeckt te jagen.aant.Ga naar voetnoot662 Wel, zegt Jan Fack, ick heb verstaanaant. dat hij na Engeland wil gaan 665[regelnummer] om pater Peeter neer te vellenaant. en dan sijn vaar te regt te stellen.aant.Ga naar voetnoot666 Maar Hanske Stoffels segt, ba ja, hij sal dat doen op verre na.Ga naar voetnoot668 Terwijl ze dit aldus vertellen, 670[regelnummer] zoo lozzen ze haar roggebellenGa naar voetnoot670 zoo groot als oesters, groen en geel. Dus raackt ge in sijn vriendschap heel en kunt voort kennis met hem maken en tot een vryer aankoomst raken.Ga naar voetnoot674 675[regelnummer] Of brengen hem wat nieuws aan boort van 't gene, dat hij gaarne hoort. Want niewe tijding hoort hij garen, dus kan ick oock mijn eer bewaren.Ga naar voetnoot678 Lichthart Ick sal mij voegen na u raat 680[regelnummer] en doen, gelijck gij t best verstaat om alle opspraack te vermeyen en ons voor schande te bevrijen. Die stocken, dats een rare vond.Ga naar voetnoot683 Trijn Ga naar margenoot+ Indien gij selfs maar swijgen kond,Ga naar voetnoot684
[pagina 94]
685[regelnummer] zoo sal er niet een haan na kraien: ick weet wel raat om hem te paien. Maar 't wort al tijt dat gij weer gaat, hij sal haast komen, 't wort al laat, eer dat hij ons hier koom verrassen. 690[regelnummer] Gij kunt dan op de teeckens passen en doen, soo als ick heb geseyt. Gij weet nu mijn genegentheyt.Ga naar voetnoot692 Lichthart Ick sal, 'k beloov u, daar voor zorgen. Trijn Wel goeden nagt, en komt gij morgen, 695[regelnummer] zoo let wel op 't geseyde merck.Ga naar voetnoot695 Trijn en Ligthart binnen Jan uyt Wat is de werlt een wonderwerck, daar heb ick in De Bonte Molen aan Japickje mijn geest bevolen.aant.Ga naar voetnoot698 En heb daar uyt de krant gehoort,aant. 700[regelnummer] hoe dat den Keyser regtevoortaant.Ga naar voetnoot700 den Turck in route heeft geslagen,aant.Ga naar voetnoot701 en wijders, hoe hij alle dagenGa naar voetnoot702 treckt na Constantinopelen,Ga naar voetnoot703 hoe moet sijn gat nu popelen?Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] En dat den prins in Engelant het parlament stelt na sijn hant. Hoe dat de Papen moeten wijckenGa naar voetnoot707 tot hertzeer van de Catolycken.
[pagina 95]
Dat pater Peter zit gevaan,aant. 710[regelnummer] hoe qualijck dat sijn zaken staan, en is het waar, is hij gevangen, zoo sal hij zeecker moeten hangen, en krijgens er La Chaze bij,aant.Ga naar voetnoot713 hij raackt oock van de galg niet vrij. 715[regelnummer] Wat doen die schelmen meer als groten te doön of uyt haar goet te stoten? Ga naar margenoot+Hoe dat men binnen 's Gravenhaag vergadering houd alle daag om best de Francen t hooft te bieden,aant.Ga naar voetnoot719 720[regelnummer] want hij maackt veel bedurve lieden.aant.Ga naar voetnoot720 Dit jaagt het gelt weer in de beurs van veel beroide distlateursaant. om weder brandewijn te branden, want anders is er niet voorhanden, 725[regelnummer] en daar geen brandewijn en is, daar krijgt men ligt de kouwe pis.aant.Ga naar voetnoot726 De brandewijn doet wonderwercken, de brandewijn kan 't hart verstercken, de loffelijcke brandewijn 730[regelnummer] is oude, en jonge, medecijn.Ga naar voetnoot730 Zij houd de doden uyt verrotting,Ga naar voetnoot731 zij maackt een oud' man tot bespotting en weckt de doffe geesten op en treckt ze opwaart, in de kop. 735[regelnummer] Sij helpt het jeugdig bloed aan 't ziedenGa naar voetnoot735 en maackt van rijcke, arme lieden. De wijven neemt ze haar vrije keurGa naar voetnoot737 en maackt haar tot een open deur, de droeve helpt ze in verblijding, 740[regelnummer] de rijckdom is se een benijding,aant.Ga naar voetnoot740
[pagina 96]
Afbeeldingh 13. Karikatuur van Pater Edward Petre S.J. met spottend onderschrift dat zinspeelt op diens mislukte pogingen om Engeland en Schotland weer tot de roomse godsdienst te brengen Afbeelding 14. Portretgravure en mezzotint door Cornelis Dusart van François d'Air S.J., alias ‘le père La Chaise’. Het spottende onderschrift alludeert op de carrière die hij maakte als biechtvader van Lodewijk XIV.
[pagina 97]
de arme helpt ze voor kleen gelt dat haar geen druck of armoe quelt. Zij kan den gierigaart sijn kluytenGa naar voetnoot743 en toegeslote kas ontsluyten, 745[regelnummer] de blode maackt ze onvertzaagt,Ga naar voetnoot745 en die met luysen sijn geplaagt, die kan ze het gevoel verdoven. Ga naar margenoot+De vrijers doet ze veel belovenGa naar voetnoot748 en komt het juyst niet overeen,Ga naar voetnoot749-50 750[regelnummer] sij heelt seer ligt een blauwe scheen. Zij maackt van vette magre vellen,Ga naar voetnoot751 van kuysche wijven morszebellen.Ga naar voetnoot752 Door haar geraacktmen bij de meytGa naar voetnoot753-54 in d' alderzoetste vrijigheyt, 755[regelnummer] sij is de geest van alle drancken.Ga naar voetnoot755 Goosen uyt Daarom behoort men ze te dancken. Maar wie komt ginder soo alleen? 't Lijckt buurman Goosen weltevreen.Ga naar voetnoot758 Het schijnt oock dat hij mij wil spreeken, 760[regelnummer] daar komt hij na mij toegestreecken.Ga naar voetnoot760 Ick wensch mijn buurman goeden dag, 'k verblij me, dat ick u noch mag in goede welstant met mijn oogen aanschouwen, dit heeft mij bewogen 765[regelnummer] te vragen, hoe 't met u al gaat.
[pagina 98]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Goosen Dat blijft noch in den ouden staat.Ga naar voetnoot766 Hoe is 't met u? En met u vrouwtje? Treckt die noch altemet aan 't touwtje?aant.Ga naar voetnoot768 Jan Dat weet je wel, is lang gedaan.Ga naar voetnoot769 Goosen 770[regelnummer] Uw dochter, sal er die haast aan?Ga naar voetnoot770 Jan Die sal nu met de eerste schepenGa naar voetnoot771 vertrecken, vat je nu de knepen?Ga naar voetnoot772 Goosen Maar hoe? Vertrecken? Na wat lant?Ga naar voetnoot773 Jan Na Inje, daar de zonne brand. Goosen 775[regelnummer] Daar sal ze wisse winst belopen,Ga naar voetnoot775 zij hoeft daar noyt geen turf te kopen.aant.Ga naar voetnoot776 'k Versta dan, hier is niemant nietGa naar voetnoot777 Ga naar margenoot+die haar besoeckt of na haar ziet. Dierhalven sal ze haar verkloeckenGa naar voetnoot779
[pagina 99]
780[regelnummer] om daar haar welstant te gaan soecken.Ga naar voetnoot780 Jan Ick weet niet wat ze heeft in 't zin: 'k heb t haar ontraden, niettemin sij heeft er niet na willen hooren, al wat ick zeg, sij stopt haar ooren Goosen 785[regelnummer] Met wat geselschap treckt ze heen?aant. Jan Een snijer, of een breeckebeenaant.Ga naar voetnoot786 die zoo wat in een boeck kan leezen,Ga naar voetnoot786-87 het sal een dranckbesoecker wesen.aant.Ga naar voetnoot788 En moet men met den vijand slaan,Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] dan sal hij bij de kruytkist staan.aant.Ga naar voetnoot790 Maar eer men eet, sal hij eerst biddenGa naar voetnoot791 en sitten aan den back in 't midden,aant.Ga naar voetnoot792 opdat hij wel te degen zie dat alle ding geschickt geschie,Ga naar voetnoot794 795[regelnummer] wat dunckje van sulck een offitie?Ga naar voetnoot795 Het is een man van goe conditie: hij heeft een welgestelde maag, hij drinckt vrij sterck en eet seer graag.Ga naar voetnoot798 Daarbij twee witte sagte handen, 800[regelnummer] twee rijen geele botertanden,aant.Ga naar voetnoot800 een buyck als een gespannen trom. Sijn neus, die hangt een weynig krom, regt na de ouwerwetse geusen,aant.Ga naar voetnoot803
[pagina 100]
rondom bezet met jonge neuzen.Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Zijn praat is altijt van de kerck, maar nimmermeer spreeckt hij van werck, daarom hout hij een goe concientie.Ga naar voetnoot807 Ga naar margenoot+Elck woort is bij hem een sententie.aant.Ga naar voetnoot808 Raackt hij den spijker op sijn kop, 810[regelnummer] hij past er een schriftuurplaats op.Ga naar voetnoot810 Wat dunck je? Moet dat niet een quant sijn?Ga naar voetnoot811 Goosen Wel, wel, dan sal ze in die stant sijnGa naar voetnoot812 als nigje van den domineaant. en raackt soo macklijck over zee. 815[regelnummer] Kan zij haar wat manierlijck houwen,Ga naar voetnoot815 daar sal wel ymant haast mee trouwen. Maar dat ze niet te rijp en is,Ga naar voetnoot817 men loopt seer ligt sijn welvaart mis.Ga naar voetnoot818 Want als ze daar komt aan te landen, 820[regelnummer] zij moet er niet te ligt verpandenGa naar voetnoot820 Ga naar voetnoot820-21 met d' een of d' andre ligte quant,Ga naar voetnoot821 wat vaart er anders na dat land als ligte vincken, ouders plagers,Ga naar voetnoot823 deurbrengers, vuyle hoerejagers?Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] Dies segt haar dat ze wel toesietGa naar voetnoot825 en stracks niet gaapt, al wat m' er biet.Ga naar voetnoot826
[pagina 101]
Zij mijde de inborelingen, die konnen niet als pagger springen.aant.Ga naar voetnoot828 Dat is een volck die nagt en dag 830[regelnummer] de duyven volgen op het slag.Ga naar voetnoot830 Het eerste dat haar sal ontmoeten,Ga naar voetnoot831 dat sal besoecken zijn of groeten,Ga naar voetnoot832 maar al van volckje uyt een veem,aant.Ga naar voetnoot833 en preecken al uyt eenen teem,Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] en tragten 't ancker of hun dreggeGa naar voetnoot835 voor eenen tijt maar neer te leggen.Ga naar voetnoot836 En als ze sijn die haven moe, zij seylen na een andre toe. Ga naar margenoot+Zij moet betragten een te trouwen,Ga naar voetnoot839 840[regelnummer] die haar in eer en staat kan houwen.Ga naar voetnoot840 Jan Maar als het na u zin souw gaan, aan wat voor slag zoud gij haar raan?Ga naar voetnoot842 Goosen Barbiers, die winnen gelt met hopen.aant.Ga naar voetnoot843 Krijgt se die beet, ze laat niet lopen,Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] sij geven voor hun zalf niet uyt.Ga naar voetnoot845 Heeft ymant van een vuyle bruytGa naar voetnoot846 gekregen een verpeutert zwansje,Ga naar voetnoot847
[pagina 102]
dat is voor haar een buytekansje.Ga naar voetnoot848 De adsisstenten sijn te kaal,aant.Ga naar voetnoot849 850[regelnummer] een ambagtsman is veel te schraal,Ga naar voetnoot850 een rijcken vrijman is wat beters,aant.Ga naar voetnoot851 maar dat sijn sulcke taie veters,Ga naar voetnoot852 den hont die zit er op den tas.Ga naar voetnoot853 Een onderkoopman houd geen pas,aant.Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] hij moet door zoo veel piecken dansen,aant.Ga naar voetnoot855 eer dat hij met sijn buytekanzenGa naar voetnoot856 kan komen, daar hij 't gaarne had,Ga naar voetnoot857 en krijgt seer ligt een voet in 't gat.Ga naar voetnoot858 Zoo hij door dese of gene schennisGa naar voetnoot859 860[regelnummer] raackt met den fiscus in de kennis.aant.Ga naar voetnoot860 En 't beurt wel dat die dan verkooptGa naar voetnoot861-62 dat hij gewenst had en gehoopt. Hij moet hem na sijn schipper voegenaant.Ga naar voetnoot863 en komen in de grootste kroegen,Ga naar voetnoot864 865[regelnummer] maar dat kan op de winst niet staan.Ga naar voetnoot865 Daarbij dan moy gekleet te gaan, en 't wijf heeft t' huys oock haar kornuyten,Ga naar voetnoot867 neen, buurman, neen, dat souw niet sluyten.Ga naar voetnoot868
[pagina 103]
De staat, die moet gehouwen sijnGa naar voetnoot869 870[regelnummer] of daar sal quaat vertrouwen sijn.Ga naar voetnoot870 Ga naar margenoot+De stierluy, dat sijn ligte vincken,aant.Ga naar voetnoot871 die lopen overal rinckinckenGa naar voetnoot872 en hebben tot haar tijtverdrijffGa naar voetnoot873 zoo menig land, zoo menig wijf.Ga naar voetnoot874 875[regelnummer] De militaire sijn meest moffen,aant.Ga naar voetnoot875 die altijt op haar adel stoffen.Ga naar voetnoot876 Jan Wat dunck je van een luytenant?aant. Goosen Dats volck van allerley verstant.Ga naar voetnoot878 't Best dat ze kunnen is bedillenGa naar voetnoot879 880[regelnummer] Al wat zij wil, sal hij niet willen.Ga naar voetnoot880 Soldij en kostgelt moet het doen,Ga naar voetnoot881 maand in maand uyt, na 't out fatzoen.Ga naar voetnoot882 Een vendrig, met sijn zeve zaken,aant.Ga naar voetnoot883 kan 't bey niet wel van passe maken.Ga naar voetnoot884 Jan 885[regelnummer] Wat seg je van een procureur?Ga naar voetnoot885
[pagina 104]
Goosen Een groote scheet, je hooft daar veur.Ga naar voetnoot886 Al wat die doet, bestaat met liegen,Ga naar voetnoot887 d'onnosle luyden te bedriegen,Ga naar voetnoot888 en voert de pleytzack in de hand,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] die sluyt en opent hem 't verstant.Ga naar voetnoot890 Daar moet hij dit gaan consulteren,Ga naar voetnoot891 dat moet hij collationeren,Ga naar voetnoot892 die vergt hij assistatien,Ga naar voetnoot893 citatien, sommatien.Ga naar voetnoot894 895[regelnummer] Zie hier, die moet ter rol gestelt sijn,aant.Ga naar voetnoot895 daar moet ten eersten zoo veel gelt sijn,Ga naar voetnoot896 daarin heeft hij getriomfeertGa naar voetnoot897 en die heeft hij den bal gekeert,Ga naar voetnoot898 nu exhibeert hij 't stuck hinc inde,Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] maar die sal hij de broeck opbinde.Ga naar voetnoot900 Cort om, al wat hij doet en laat, steeckt vol bedrog en logenpraat, want hoe de luyden meer krackelen, hoe beter hij sijn rol kan spelen. 905[regelnummer] Ga naar margenoot+Maar zoo 't een onderkoopman is die opzigt heeft op vlees of visaant.Ga naar voetnoot906 of pick of teer dat goet kan kleven,Ga naar voetnoot907 de roest van 't ijser kan veel geven,Ga naar voetnoot908 het coper bet, de wijnen meer,Ga naar voetnoot909
[pagina 105]
910[regelnummer] het dorre branthout heeft oock smeer,Ga naar voetnoot910 de smeerpuds doet de kadjang vetten,aant.Ga naar voetnoot911 de oly stremt tot brazaletten,Ga naar voetnoot912 het padystroo in goude kant,Ga naar voetnoot913 de zuyckerdrop in diamant,Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] de granen, wie kan dat bevroeien,Ga naar voetnoot915 die kunnen in het packhuys groeien, het alderminst op 't hondert drie:Ga naar voetnoot917 nu zegt, wat dunckje dan van die?Ga naar voetnoot918 Jan Maar is daar anders niet te winnenGa naar voetnoot919 920[regelnummer] of moet men dat alzoo beginnen?Ga naar voetnoot920 Is daar geen werckvolck inde stat? Goosen Die maken gaarn haar kelen nat. Een timmerman is maar een vijster,Ga naar voetnoot923 een metzelaar een vuyle pleyster,Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] een smit een vuyl baart, half gebraan, een koperslager doof van slaan, de pruyckemakers apeknegten,Ga naar voetnoot927 zwaartvegers willen altijt vegten,Ga naar voetnoot928 de backers moffen al te hoop,aant. 930[regelnummer] een snijer zet zich self te koop,aant.Ga naar voetnoot930
[pagina 106]
een schoester kauwt staag leere lappen.Ga naar voetnoot931 Geen beter ambagt als het tappen,aant.Ga naar voetnoot932 die hem daar mee behelpen kanGa naar voetnoot933 wort haast een rijck en deftig man.Ga naar voetnoot934 Jan 935[regelnummer] Maar hier vergeetje andre quanten,Ga naar voetnoot935 we dencken hier om geen sergianten.Ga naar voetnoot936 Goosen Ga naar margenoot+ Dat is maar volckje van deux aas,aant.Ga naar voetnoot937 een lege beurs met groot geraas. 't Zijn wambuskloppers, grote prachers,Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] arack en bier verkopers, schachers.Ga naar voetnoot940 Wanneer bij haar een arm zoldaatGa naar voetnoot941 zijn dranck niet haalt of halen laat, zoo mach hij op de rotting passen.Ga naar voetnoot943 Uw dochter is niet opgewassenGa naar voetnoot944 945[regelnummer] voor sulck geschoor. Een swarten aapGa naar voetnoot945 is spuls genoeg voor soo een knaap.Ga naar voetnoot946 Veel beter sijn de werrickbazen,aant.Ga naar voetnoot947 die spelen altijt met troef azenGa naar voetnoot948 of zeylen altijt voorde wint 950[regelnummer] en zijn van yder een bemint. Al wie haar komt op straat ontmoeten, die salze met beleeftheyt groeten.Ga naar voetnoot952
[pagina 107]
Komt hij met ymant in gespreck, strax praat de juffer van gebrek:Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] och baas, ons prauwtje dat wil zincken,Ga naar voetnoot955 ick bid je, wilt er eens om dincken. En 't ziet er oock zoo lelick uyt, gelijck een afgeleyde schuyt,Ga naar voetnoot958 ay, laat het dog een kleurtje geven 960[regelnummer] en wat harpuysen daar beneven.aant.Ga naar voetnoot960 Ziet hoe dit huysraat is vergaan, die ketel moet een lap op staan,Ga naar voetnoot962 laat oock dat keuckengoet vertinnen,Ga naar voetnoot963 al wat ick strijck, ick brand me linnen. 965[regelnummer] Terwijl mejuffer kermt en klaptGa naar voetnoot965 zoo wort er een glas wijn getapt, want zoo een werck moet eerst begoten. U dochter, die is oock gesproten Ga naar margenoot+uyt zulck geselschap, zoo sij kanaant. 970[regelnummer] geraken aan alzulck een man, zoo isze dan genoeg behouwen,Ga naar voetnoot971 die mag ze sonder schromen trouwen. Jan Dat kan ick vatten en verstaan, maar wilje mee na mijnen't gaan? 975[regelnummer] Wenscht haar geluck en maakt een praatje. Ze salje wel van t beste vaatje eens tappen op behouwe reys.Ga naar voetnoot977 Goosen Dat moest oock sijn, dat was den eysch.Ga naar voetnoot978
[pagina 108]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Jan en Goosen binne Ligthart Trijn Lichthart Hoe moet den mensch in zorge leeven 980[regelnummer] die door sijn lusten wort gedreven. Den tijt bij ons bestemt, alreeGa naar voetnoot981 verlopen is van lieverlee.Ga naar voetnoot982 Ick heb nu nergens voor te schromen als ick de teeckens heb vernomen.Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] 'k Hebt al gesien, de baan is klaar. Trijn Kom binnen Ligthart, benje daar, zijt onbeschroomt, het is er helder.Ga naar voetnoot987 binnen Goozen uyt Goosen Dat bier quam uyt een koele kelder en 't hadde noch de ouwe smaack.Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] Ick speelde oock ter degen raack,Ga naar voetnoot990 en waarom niet? Hoe? Ick besogt erGa naar voetnoot991-92 op 't weg gaan, maar mijn buurmans dogteraant. zoo veer te trecken, van de hand,Ga naar voetnoot993 zoo wijt een afgelegen land? 995[regelnummer] Zij sou 't niet doen, dat sij mijn kint was,Ga naar voetnoot995
[pagina 109]
schoon dat z' er noch zoo toegezint was.Ga naar voetnoot996 Ick zouw 't haar met een entje hout wijs maken, soo sij maar soo stoutGa naar voetnoot998 Ga naar margenoot+was, datze mij sulck af kwam vergen.Ga naar voetnoot999 1000[regelnummer] Zij mach het zoecken te verbergen,Ga naar voetnoot1000-02 maar zoo ick wel bemerken kan, de meyt is rijp, daar schort een man.Ga naar voetnoot1002 Ick hebbe in mijn jonge jaren de wijde werelt omgevaren 1005[regelnummer] en overal wel aangemerckt, hoe dat men om de kost al werckt.Ga naar voetnoot1006 Eerst voer ick mee voor bootsmansjongen,Ga naar voetnoot1007 doe wij de Spaanse vloot besprongen.Ga naar voetnoot1008 Daar sag ick doe, hoe dat Jan Gataant.Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] zoo deerlijck raackten inde mat,Ga naar voetnoot1010 wij wierden haast van arme rijcke,Ga naar voetnoot1011 den Spanjaart moest het aan staan kijcke, en wesen noch al weltevreen.Ga naar voetnoot1013 De buyt was groot en ongemeen. 1015[regelnummer] Als ick nu weer was t huys gekomen, heb ick na Inje dienst genomen. 'k Verhuurde me voor cock biget.Ga naar voetnoot1017 Doe zat ick met de neus in t vet,Ga naar voetnoot1018 de smeerpot was mij aanbevolen,Ga naar voetnoot1019 1020[regelnummer] ik heerste over hout en kolen,
[pagina 110]
en kreeg van alleman bezoeck. Die gaf me brandewijn, dees koeck,aant. om dat ze mogten metme praten.Ga naar voetnoot1023 Maar meest de hongrige zoldaten,Ga naar voetnoot1024 1025[regelnummer] die waren altijt bij de hant, als ick het gort had aangebrantaant.Ga naar voetnoot1026 dan was 't aan 't grabbelen en grijpen. Zij gaven me toeback en pijpen en broecken, rocken, messen, enGa naar voetnoot1029 1030[regelnummer] zoo veel dat ick't niet noemen ken, Ga naar margenoot+al om den hollen buyck te vullen.Ga naar voetnoot1031 Ick konze soo ick wilde trullen,Ga naar voetnoot1032 maar 's avonts na besette wagt,aant.Ga naar voetnoot1033 dan kreeg den bottelier sijn vragt.aant.Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Den domine, voor eerst met namen,Ga naar voetnoot1035 en boots en schieman quamen tzamen.Ga naar voetnoot1036 Konstapel en den timmerman,aant.Ga naar voetnoot1037 die quamen veeltijts agter an.Ga naar voetnoot1038 't Was bottelier, hoe staat het leven, 1040[regelnummer] is hier niet wat om afte weven?Ga naar voetnoot1040 Aldus verkregen we de reys:Ga naar voetnoot1041 stal hij den dranck, ick 't speck en vleys, maar daar is niet veel aan bedreven:Ga naar voetnoot1043 die 't outaar dient moet daar van leven.aant.Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Ick heb mijn tijt en beurt gehad, nu leg ick 't ancker bij de kat.aant.Ga naar voetnoot1046
[pagina 111]
Waar mag dit volck zoo driftig lopen,Ga naar voetnoot1047 of selmer een het vel af stropen?Ga naar voetnoot1048 Ick zal oock mee wat nader gaan, 1050[regelnummer] mijn buurman sie ick daar al staan. Stijn een quackzalfster 't Is noch gelijck het was voordesen:aant. de werelt wil bedrogen wesen, en die dat maar knaphandig kanGa naar voetnoot1053 die heeft er gunst en eere van.Ga naar voetnoot1054 1055[regelnummer] Zij sijn dan hoog of laag van staten,Ga naar voetnoot1055 men dient ze alderbest met praten.Ga naar voetnoot1056 Panlickers hebben voor de wintGa naar voetnoot1057 en worden overal bemint. Ga naar margenoot+Schoonpraters werden voortgetogen,Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] die kijcken toe met hondert oogen.Ga naar voetnoot1060 Een ambagtsman nu niet bedijt,Ga naar voetnoot1061 al werckt hij dat hij hem beschijt.Ga naar voetnoot1062 Als ick dat nu bezag en merckte, hoe dat die wroete en die werckte, 1065[regelnummer] alleen maar om de zobre kost en raackte nimmermeer verlost,Ga naar voetnoot1066 soo dagt ick, liever wat versonnenGa naar voetnoot1067 en macklijcker de cost gewonnen. Ick spande met een Vlaming aan.aant.Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Die had den regten orvitaan,aant.Ga naar voetnoot1070 daar hij mee reysde in dorp en steden,
[pagina 112]
ick als sijn wijf, ick reysde mede. Terwijl ick bij hem heb verkeert, heb ick sijn kunst hem afgeleert.Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] Nu doe ick mijne winckel open omdat ick soude wat verkopen,Ga naar voetnoot1076 waarom ick hier gekomen ben,Ga naar voetnoot1077 maar wijl mij niemant hier noch ken,Ga naar voetnoot1078 soo sal ick egter doen bewijsen,Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] hoe 't werck sijn meester hoort te prijsen,aant. wanneerme mij maar stelt te werck.Ga naar voetnoot1081 Voor eerst genees ick scheurbuyck, sterk,aant.Ga naar voetnoot1082 dien zieckten wortel kan ick korten.Ga naar voetnoot1083 Wie dit kan drincken sonder storten,Ga naar voetnoot1084 1085[regelnummer] is daadlijck van de koorts verlost, daar mannen, proef, 't is geen qua kost.Ga naar voetnoot1086 Die steen verdrijft de dolle tantpijn,Ga naar voetnoot1087 die groene zalve die verbrant sijn,Ga naar voetnoot1088 dit watertje verdrijft graveel,Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] al pis je zant soo fijn als meel.Ga naar voetnoot1090 Ga naar margenoot+Het sal u helpen en ontlasten, die plaaster, die verdrijft de quasten,Ga naar voetnoot1092 lijckdoren, exterogen hart.Ga naar voetnoot1093 Hoe t wesen mag, t sij wit of swart, 1095[regelnummer] ick puf den ruwen Itaaljaanderaant.Ga naar voetnoot1095 of lieven oom, van Gent in Vlaander.aant.
[pagina 113]
Maar zagt, ick zeyl hier west en oost,Ga naar voetnoot1097 dat dranckje noem ick vrouwentroostGa naar voetnoot1098 omdat het mannen helpt te paarde, 1100[regelnummer] ja oock wel dicmaal onder d' aarde.Ga naar voetnoot1100 En ziet, dit pulver is zeer goetGa naar voetnoot1101 voor ymand die gedurig bloed. Ick derf mijn konste wel verhoge,Ga naar voetnoot1103 ver boven meester Joost de Coge.aant. 1105[regelnummer] Piet Uyen agt ick niet een scheet,aant.Ga naar voetnoot1105 behalven dese kunsten. 'k Weet meer andre dingen, hoe de vrouwen in 't swanger gaan haar moeten houwen,Ga naar voetnoot1108 omdat ick in die wetenschap 1110[regelnummer] geraackt ben op den hoogsten trap, ick weet, hoe datze moeten wesen.Ga naar voetnoot1111 Ick heb Paree heel uyt gelese:aant. zij moet niet groot van handen sijn,aant.Ga naar voetnoot1113 doof mag geen quaat, zij voelt geen pijnaant.Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] en heeftze maar veel mans bekeecken, te beter weetze van de streecken,Ga naar voetnoot1116 veel praten van de kinderteelt,Ga naar voetnoot1117 dats kout die 'tvrouwvolck noyt verveelt.Ga naar voetnoot1118 Te beter wintvang heeft het schuytje,Ga naar voetnoot1119 1120[regelnummer] te beter werckt het klene guytje.Ga naar voetnoot1120 't Is even zoo, al maar in schijn,Ga naar voetnoot1121 de werelt wil bedrogen sijn.
[pagina 114]
Afbeelding 15. Detail uit het schilderij De kwakzalver (1652) van Gerard Dou. Let op de attributen als zegels en brieven, waarmee de kwakzalver zijn geloofwaardigheid en gezag meent te ondersteunen.
[pagina 115]
Ga naar margenoot+Maar souw ick dat niet wel verzinne?Ga naar voetnoot1123 'k Was vroemoer van de Keyserinne,aant.Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] daarvoor quam ick in 't doctors gilt,aant.Ga naar voetnoot1125 en 't Keysers wapen tot een schilt,aant.Ga naar voetnoot1126 heeft mij de keyser self geschoncken om overal daar mee te proncken. Zoo gij op dit papier kunt sien, 1130[regelnummer] geen heeren mogen 't mij verbien.aant.Ga naar voetnoot1130 Om hier in yder te gerievenGa naar voetnoot1131 vertoon ick zegelen en brieven,Ga naar voetnoot1132 wie dan wat koopt, die weet gewis, dat hier te land geen beter is. Jan 1135[regelnummer] Daar moest eerst gelt sijn om te kopen.Ga naar voetnoot1135 Stijn Om gelt hoeft gij niet veer te lopen, uw huys is daar van wel voorzien, dat ick maar mogt een sekre stienaant.Ga naar voetnoot1138 opgraven, 'kzouw daar schijven vinden.Ga naar voetnoot1139 Jan 1140[regelnummer] Zoud gij u durven onderwindenGa naar voetnoot1140 een schat te vinden, die ick weetGa naar voetnoot1141 dat ergens bij of in 't secreetGa naar voetnoot1142 begraven legt, gelijck ze seggen,Ga naar voetnoot1143 dat het daar moet begraven leggen.
[pagina 116]
Stijn 1145[regelnummer] Tot zulcke dingen weet ick raat.Ga naar voetnoot1145 Dits kunst, die niemant ligt verstaat,Ga naar voetnoot1146 maar als ick seg waar 'tlegt begrave en gij het weet, wat sal mijn gaveGa naar voetnoot1148 voor mijne moeyte wesen dan? 1150[regelnummer] Zoud gij doen als een eerlijck man? Jan Ick sal u sonder tegenstreven de regte helft gewillig gevenGa naar voetnoot1152 zoo 't uyt valt als gij hebt geseyt, dat daar een schat begraven leyt. Stijn Ga naar margenoot+ 1155[regelnummer] Dats zeker, daar is niet te schromen,Ga naar voetnoot1155 ick sal het op de vloer doen komen,Ga naar voetnoot1156 maar hoe ick dat aanleggen sal, dat seg ick niet voor niet met al,Ga naar voetnoot1158 die kunst, die houde ick op gesloten.Ga naar voetnoot1159 1160[regelnummer] Nu kunt ge haast u schat vergrotenGa naar voetnoot1160 als gij doet, dat ick u gebie. Goosen 'k Geloov het niet voordat ick t zie, ze soeckt ons alle bey te trullenGa naar voetnoot1163 en paait ons met een hoope prullen.Ga naar voetnoot1164 Jan 1165[regelnummer] 't Besoecken kan voor niet geschien.Ga naar voetnoot1165
[pagina 117]
Stijn Geloov me woort, gij sult het sien, ick soecke niemant te bedriegen.Ga naar voetnoot1167 Waarom zouw ick voor niet staan liegen?Ga naar voetnoot1168 Jan Maar wat souw ick dan moeten doen? Stijn 1170[regelnummer] Treck vanje voet je slincke schoenGa naar voetnoot1170 en geef ze mij eens in mijn handen. Hier zie ick in de misverstanden die tusschen u sijn en u vrouw: ze lieft een ander meer als jouw. 1175[regelnummer] Is dat niet waar of is 't gelogen? Noch zie ick hier met bey mijn oogen, dat gij veel liever in de kroeg als bij u wijf zijt. Jan 't Is genoeg, ick twijffel aan u kunst niet langer. 1180[regelnummer] Wat lants vrouw benje? Stijn Van Stavangeraant. Goosen O, een Noorin, des duyvels maats!aant.Ga naar voetnoot1181 Stijn Ja, dat is mijn geboorte plaats. Nu segt dan sonder lang te teemen,Ga naar voetnoot1183 indien ick 't bij de hant sal nemen,Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] zoo maack ick mij daar toe bereyt. 'kZal doen, al wat ick heb gezeyt,
[pagina 118]
Ga naar margenoot+met zuyvre konsten voor u oogen,aant.Ga naar voetnoot1187 zoo benje immers niet bedrogen,Ga naar voetnoot1188 ick weet, dat ick mijn kunst wel kan.Ga naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Als ick in huys ben, moet ick danaant.Ga naar voetnoot1190 u en u vrouw haar beste kleeren doorkijken, want ick moet ze keerenGa naar voetnoot1192 en zoecken daar mijn lessen uyt. Dan zal ick zingen overluytGa naar voetnoot1194 1195[regelnummer] mijn verzen vol van toverijen. Zit gij maar stil, laat mij betijen,Ga naar voetnoot1196 en om te minder schrick of vreez u aan te jagen, wijl ick lees, zal ick u heymelijck versteeckenGa naar voetnoot1199 1200[regelnummer] en digt toedecken met een deecken. Daar kunt gij wel toeluysteren al het geen ick zeg en zingen sal, zijt gij nu met mijn kunst te vreden, zoo sal ick voort mijn tijt besteden 1205[regelnummer] om u te helpen aan dat gelt dat over lang daar is gesteltGa naar voetnoot1206 en noch in potten en in zackenGa naar voetnoot1207 door 't schimlen vast is aangebacken.Ga naar voetnoot1208 Jan Ja, koomt, hoe eer hoe liever, koomt, 1210[regelnummer] 'k ben voor den duyvel niet beschroomt!Ga naar voetnoot1210 Stijn Waar woon je? Waar sal ick je vinde?
[pagina 119]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Jan 'k Woon aldernaast de schele blinde,aant. bij 't tugthuys, daarmen zarcken tapt,aant.Ga naar voetnoot1213 dat dit niet door je gat en snapt.Ga naar voetnoot1214 Stijn 1215[regelnummer] Daar sal ick me wel wat voor wagten,Ga naar voetnoot1215-16 opdat je van mij hoort geen klagten, maar maackt dan selver t' huys te sijn.Ga naar voetnoot1217 Jan Dat sal ick doen. Hoe hietje? Stijn? Stijn Ja, Stijn, van Stavanger geboren. Stijn binnen Jan 1220[regelnummer] 'tIs goet, me wens is niet verloren,Ga naar voetnoot1220 ick salje wagten, 't gaatje wel.Ga naar voetnoot1221 Goosen Ze praat van duyvel en van hel en wilje noch dat wijf geloven? Jan Ga naar margenoot+ Maar buurman, ick weet daarenbovenGa naar voetnoot1224 1225[regelnummer] dat daar gelt van mijn bestevaaraant.Ga naar voetnoot1225 begraven legt, dats wis en waar. Wanneer Duc Dalf het land verheerdeaant.Ga naar voetnoot1227
[pagina 120]
Afbeelding 16. Negentiende-eeuws aquarel van het Haarlemse tuchthuis aan de Tuchthuisstraat, waar Jan vlakbij woonde
[pagina 121]
en als een boos tiran regeerde en Haarlem ingenomen was,aant. 1230[regelnummer] begroef mijn bestevaar, soo ras hij onraat hoorde, 't gelt in d' aarde. Want hij was zuynig, en hij spaarde. En trock doe met mijn bestemoerGa naar voetnoot1233 de stat uyt, als een armen boer, 1235[regelnummer] en liet die schat de aard bevolen,Ga naar voetnoot1235 Na veel omzuckkelen en dolen,Ga naar voetnoot1236 zoo quam in een vrijer land,Ga naar voetnoot1237 't was Emden, sonder gelt of pant,aant. om eerlijck dan de kost te vinde. 1240[regelnummer] Sijn ambagt, dat was boecke binden, daar raackte hij wel haast mee klaar.Ga naar voetnoot1241 Mijn bestemoer kreeg daar mijn vaar.Ga naar voetnoot1242 Maar na 't verloop van vijf ses jaren begon de lugt wat op te klaren, 1245[regelnummer] de Spanjaart die verliet de stat.aant.Ga naar voetnoot1245 Doe dagt hij weder om sijn schat, en vant het noch zoo hij 't gestelt had,Ga naar voetnoot1247 maar liet niet blijcken, dat hij gelt had. Zijn huys, dat stont noch over ent,aant. 1250[regelnummer] maar half verbrand en seer geschend. Hij teeg terstont aan 't califatenGa naar voetnoot1251 en stopte de gebrocke gaten. En om dat met een goet fatzoen,Ga naar voetnoot1253 dat niemant mercken zouw, te doen,Ga naar voetnoot1254 1255[regelnummer] zoo opende hij een van die holen,Ga naar voetnoot1255 maar liet de rest de aard bevolen, op dat het niemant en vernam,Ga naar voetnoot1257
[pagina 122]
Ga naar margenoot+hoe hij soo haast aan gelt weer quam.Ga naar voetnoot1258 Hier haalde hij stuyvers uyt en duytenaant.Ga naar voetnoot1259 1260[regelnummer] daar konde ze hem niet veel aan snuyten:Ga naar voetnoot1260 want had hij Spaans gelt voort gebrogt,aant. zoo kreeg het volck ligt agterdogt. Hij wouw t zijn wijf niet openbaren, waar sijn verborge schatten waren. 1265[regelnummer] Maar na verloop van twintig jaaraant. zoo openbaarde hij 't mijn vaar:Ga naar voetnoot1266 zoon, sey hij, als ick koom te sterven, verkoop dit huys niet, noch deez erve. Ick heb hier gelt in d' aard geleyt, 1270[regelnummer] maar waar, dat heeft hij niet geseyt, geen mensche mogt daar agter komen, noch niemant heeft het oyt vernomen. Oock selfs heeft hij het niet gesien,Ga naar voetnoot1273 het gelt kan nergens heene vlien, 1275[regelnummer] Dies moet het daar nootzaacklijck leggen,Ga naar voetnoot1275 hierom geloov ick meest haar seggen.Ga naar voetnoot1276 Goosen Ick heb u reden aangehoortGa naar voetnoot1277 en wel verstaan van woort tot woort,Ga naar voetnoot1278 maar hoor, dit duncktme buyten reden,Ga naar voetnoot1279 1280[regelnummer] dat hij daarna in tijt van vrede dat gelt daar onder d' aarde liet, waarom gebruyckte hij dat niet? In die tijt was er gelt te winnen,Ga naar voetnoot1283 die gelt had, kon wel wat beginnen.Ga naar voetnoot1284
[pagina 123]
1285[regelnummer] Of sij u toont een schoon gelaat,aant.Ga naar voetnoot1285 ick houde het maar voor logenpraat. Vaar wel, mijn tijt die is verlopen. Goosen binne Jan Voor eerst wil ick een paart gaan kopen en leven rijcklijck als een heer, 1290[regelnummer] daarbij een speeljagt op het meiraant.Ga naar voetnoot1290 om zomtijts uyt vermaack te zeylen. Hoe zal ick met die schijven keylen,Ga naar voetnoot1292 Ga naar margenoot+die door dien ouden gierigaart soo lang begraven sijn in d' aart. 1295[regelnummer] Wat of de luy wel sullen praten als zij mij sullen langs de straten bij al de groten van de stat zien wandelen, zoo fier en prat?Ga naar voetnoot1298 Daar heb ick wat in 't zin gekregen, 1300[regelnummer] daar is een hofstee, wel gelegen,Ga naar voetnoot1300 die heb ick nu te koop gesien. Daar wil ick oock een bot na bien,Ga naar voetnoot1302 want ick en wil het niet verspillen en lappent zorgloos door de billen,Ga naar voetnoot1304 1305[regelnummer] neen, beter vaste gront gekogt als 't gelt met spelen doorgebrogt.Ga naar voetnoot1306 Me wijf haalt alle jaren kindren,Ga naar voetnoot1307 't is beter winnen als vermindren.Ga naar voetnoot1308 En of ze praten hier en daar, 1310[regelnummer] u wijf die is van Ligthart swaar,Ga naar voetnoot1310 als ick maar rijck ben, ick vertrouwe,
[pagina 124]
ze sullen dan den beck wel houwe. Ick ben verzekert van nu aan,Ga naar voetnoot1313 mijn wercken is al af gedaan.Ga naar voetnoot1314 1315[regelnummer] Maar waar of die Noorin mag blijven?Ga naar voetnoot1315 'k Geloof, dat sij met andre wijven Stijn uyt haar tijt onnuttelijck verklapt.Ga naar voetnoot1317 Stijn Dits 't tugthuys, daarmen zarcken tapt.aant.Ga naar voetnoot1318 Nu moest ick om het huys te vinde 1320[regelnummer] uyt kijken na de scheele blinde.Ga naar voetnoot1320 Staat daar de man niet? Ja, hij is t, dat heb ick noch al wel gegist. Ick zal hem goeden avond biedenGa naar voetnoot1323 gelijck de eerelijcke lieden:Ga naar voetnoot1324 1325[regelnummer] geluck in t' huys, en goeden dag. Jan Nu zie ick, dat ick seggen mag, dat gij u woort houd als een vrouwe, waarop men zeecker mag vertrouwe.Ga naar voetnoot1328 Stijn Ga naar margenoot+ Ick doe gelijck ick heb geseyt 1330[regelnummer] en hebme oock daar toe bereyt, nadien ick 't hebbe aangenomen.Ga naar voetnoot1331 En oock, omdat je niet soud schromenGa naar voetnoot1332 dat ick met vals bedrog omging. Hier in is gants geen twijffeling:
[pagina 125]
1335[regelnummer] dat doeckje sal zich zelfs ontwinden.Ga naar voetnoot1335 Wij sullen hier het gelt haast vinden,Ga naar voetnoot1336 maar hier is noch een swarigheyt: u vrouw, die dient dit oock geseyt. Sij mogt wie weet wat voor gedagten 1340[regelnummer] gekrijgen, en de konst kleen agten,Ga naar voetnoot1340 dan was het spel geheel verbrot,Ga naar voetnoot1341 want eendragt maackt dit werck een slotGa naar voetnoot1342-43 dat niemant op of toe kan sluyten. Die 't niet aangaat die ga na buyten. 1345[regelnummer] Is hier oock ymant meer als gij? Jan Neen, niemant als de meyt. (Stijn) Dat sij vertrecke, ergens bij de buuren of daar gij haar kunt henen stuuren. Geeft haar haar vrijheyt dese nagt,Ga naar voetnoot1349 1350[regelnummer] ick wil bij niemant sijn verdagt.Ga naar voetnoot1350 Wat segt u vrouw van dese dingen? Jan Zij moet wel na mijn pijpen zingen,aant.Ga naar voetnoot1352 maar als ze praten hoort van gelt,Ga naar voetnoot1353 dan is se altijt wel gestelt.Ga naar voetnoot1354 1355[regelnummer] Gij hoeft voor haar niet bang te wesen: ick op een paart, sij in een cheeze.aant.Ga naar voetnoot1356 Wat dunckje, sal dat niet wel gaan?Ga naar voetnoot1357
[pagina 126]
Stijn Ick moet haar echter spreecken aan en haar bescheydelijck af vragenGa naar voetnoot1359 1360[regelnummer] of deze dingen haar behagen. Is sij in huys en bij de hand? Jan Ja, tree maar binnen bij haar, want dit werck, dat diende wat te spoeden.Ga naar voetnoot1363 Stijn Ick hebbe altijt quaat vermoeden.Ga naar voetnoot1364 1365[regelnummer] d' Ervarentheyt, die leert het mijn, dat wijven seer klapagtig sijn.Ga naar voetnoot1366 Ga naar margenoot+Best swijgense, dat ze niet weten.Ga naar voetnoot1367 Ick kan 't wel bij mijn selfs afmeten.Ga naar voetnoot1368 Nu roeptze, dat ick haar oock hoor.Ga naar voetnoot1369 Jan 1370[regelnummer] Trijn benje agter? Kom eens voor! Trijn uyt Hier is een vrouw, die moet je spreecken. Wij hebben hier een werck besteecken,Ga naar voetnoot1372 dat al ons leven heugen sal. 'k Was op de marckt en bij gevalGa naar voetnoot1374 1375[regelnummer] soo bleef ick bij haar kraam staan kijken. Na woort en weerwoort lietze blijcken, datze geen roock of wint verkogt. Ick sonder eenige agterdogtGa naar voetnoot1378
[pagina 127]
wouw weg gaan, maar sij hielt het tegen 1380[regelnummer] en sprack, zijt gij om gelt verlegen? Dat is onnodig, want in d' aardGa naar voetnoot1381 tot uwent legt een schat bewaart. Indienje mij wel wilt betalen, ick weet het daar wel uyttehalen. 1385[regelnummer] En om een proef daar van te doen,Ga naar voetnoot1385 zoo eyst ze mij mijn slincke schoen,Ga naar voetnoot1386 daar keeckze in, en soo voordagtig,Ga naar voetnoot1387 Ga naar voetnoot1387-88 al wat ze vraagde was waaragtig. Ick ben met haar dan aangegaan,Ga naar voetnoot1389 1390[regelnummer] zij kanme nu van 't werck ontslaan.Ga naar voetnoot1390 Zij heeft het dan dus aangenomen het gelt hier boven te doen komen dat in dit huys begraven leyt. Nu is er gants geen swarigheyt, 1395[regelnummer] zoo gij maar doet dat sij sal seggenGa naar voetnoot1395 en datze u sal te vooren leggen.Ga naar voetnoot1396 Geeft haar bescheyt op t geenze vraagt.Ga naar voetnoot1397 Stijn Indien u dese kunst behaagt, daar ick u man tot waarheyts teyckenGa naar voetnoot1399-1400 1400[regelnummer] opregte proef van heb doen blijcken, Ga naar margenoot+zoo ga ick oock terstont te werck. Ick heb geen ander oogemerck als om een stuyvertje te winnen, en als ick weet dat uwe zinnen 1405[regelnummer] met uwen man sijn eensgezint,
[pagina 128]
is 't nodig, dat men voort begint.Ga naar voetnoot1406 Mits dat men mij voor eene gaveGa naar voetnoot1407 van alles, dat hier legt begrave, het rechte derde deel verstreckt.Ga naar voetnoot1409 1410[regelnummer] En dat het oock niet uyt en leckt, noch voort gesegt werde aan u vrienden. En dat ick, als ick u hier dienden,Ga naar voetnoot1412-14 niet wierd met schande agterhaaltGa naar voetnoot1413 en mijne dienst met schand betaalt. Trijn 1415[regelnummer] Al wat mijn man wil doen of laten of prijst of laackt sal ick niet haten.Ga naar voetnoot1416 Is hij tevreen, ick ben tevreen: het hooft is stuurman vande leen.aant.Ga naar voetnoot1418 Daarom, wil hij het avonturen,Ga naar voetnoot1419 1420[regelnummer] ick voege na sijn zotte kuuren.Ga naar voetnoot1420 Stijn Welaan dan, 't is alreede tijt. Nu gij daarin tevreden zijt, zoo sal ick 't oock in 't werck gaan stellen. Za, geeft nu op u beste vellenGa naar voetnoot1424 1425[regelnummer] en daar gij allermeest van houd.Ga naar voetnoot1425 Nu gij mij hebt u goet betrouwt,Ga naar voetnoot1426 soo doet oock deur en vensters open, en wat je siet, laat mij maar lopen.Ga naar voetnoot1428
[pagina 129]
Nu geev me eens een groot stuck krijt. 1430[regelnummer] In 't korte sult gij sijn verblijt.Ga naar voetnoot1430 Stijn schrijft een cirkel Trijn Wat salze met die O beginnen,Ga naar voetnoot1431 een kruys, en daar een dootshooft binnen? Drie koten met een menschen been,aant.Ga naar voetnoot1433 twee knickers en een gele peen.aant.Ga naar voetnoot1434 1435[regelnummer] Ga naar margenoot+Wat sal dit wijf ons hier al brouwen?Ga naar voetnoot1435 Stijn Gij moet u mont gesloten houwen en swijgen stil en horen toe, gij sult haast mercken wat ick doe. Kom, geefme nu de beste kleren, 1440[regelnummer] die moet ick 't buytenst binnen keren. Ja, hier bespeur ick nu den buyt, nu, neem daar eens drie stenen uyt,Ga naar voetnoot1442 hier is het dat den aap sal schuylen.Ga naar voetnoot1443 Trijn Ick souw van boosheyt wel gaan huylen. Stijn 1445[regelnummer] Graaft daar een driekant gat in d' aard,Ga naar voetnoot1445 verschrick niet, 'tsijn u schatten waard,Ga naar voetnoot1446 en siet gij wat, soo sluyt u oogen: de konst gaat boven u vermogen.Ga naar voetnoot1448 Kom, geef me nu een deecken, daar
[pagina 130]
Afbeelding 17. Apothekerspot met bevergeil in het Deutsches Apotheken Museum te Heidelberg
[pagina 131]
1450[regelnummer] ick u sal ondersetten, maarGa naar voetnoot1450 voor al swijgt stil tot dat ick wederGa naar voetnoot1451 u koom ontdecken, nu sit neder.Ga naar voetnoot1452 Stijn dekt Jan en Trijn onder een deeken En sit zoo lang, tot dat het gelt op dese tafel legt getelt.Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] En luyster toe met bey u ooren, gij sult wel haast wat wonders hooren. Koom Pluto uyt u duyster hol,aant.Ga naar voetnoot1457 'k bezweer u bij die swarte kolGa naar voetnoot1458 die dese schatten in haar magt heeft 1460[regelnummer] en dwingtze, datze 't door u kragt geeft.Ga naar voetnoot1460 Medea Circe Hecatee,aant.Ga naar voetnoot1461 o Proserpina, helpme meeaant.Ga naar voetnoot1462 met kragt van woorden, kruyden, steenen. En als gij komt, soo brengt met eenen 1465[regelnummer] het alderkragtigst toverkruyt uyt Minos hof gepluckt, een spruytaant.Ga naar voetnoot1466 Ga naar voetnoot1466-67 van mancop om den slaap te laden.Ga naar voetnoot1467 Oock bevergyl, een tack nagtschadeGa naar voetnoot1468 en Cerbrus speecsel, op een blatGa naar voetnoot1469 1470[regelnummer] dit saam gestoten, maack het natGa naar voetnoot1470 Ga naar margenoot+in Lethes vloet, daar 't blijft vergeten.aant.Ga naar voetnoot1471 Laat Radamantus hier van weten,aant.
[pagina 132]
Afbeelding 18. De melodie van Courante la Bare uit neef Jan van Elslands Gezangen
[pagina 133]
en maackt den helhont ketenvastaant.Ga naar voetnoot1473 gemuylbant, dat hij niet en bast.Ga naar voetnoot1474 1475[regelnummer] Om, als ick vaardig ben te vliedenGa naar voetnoot1475 het mag in stilligheyt geschieden.Ga naar voetnoot1476 U spreeck ick nu ootmoedig aan, o, zuyvre nagtgoddin Diaan,aant. zijt mij behulpsaam in t vertrecken 1480[regelnummer] en wilt mij met een wolck bedecken, op dat mij Argus niet verklickt.aant.Ga naar voetnoot1481 Ze winckt, ze heeftme toegeknickt.Ga naar voetnoot1482 Dies sal ick nu haar lof en eereGa naar voetnoot1483 opzingen, wijl ick dese kleerenGa naar voetnoot1484 1485[regelnummer] vast digt bijeen pack om te gaanGa naar voetnoot1485 met haar bescherming hiervandaan. Zang Toon Courante La Bareaant. Zoo lang de werelt ommesweeftaant. en Titan sal den top van berg en dakenaant.Ga naar voetnoot1488 met sijne glants goutverwig maken, 1490[regelnummer] zult gij Diaan door al wat leven heeft uyt grondelijcke herteminGa naar voetnoot1491 zijn aangebeen voor opperste goddin en hoog geroemt. O, bron van heyl en zegen die immermeer 1495[regelnummer] gelijck een regen vloeit op aarde neer.
[pagina 134]
2 Wanneer de bang en nare nagt het aartrijck dreygt met duysterheyt te decken, laat gij u godlijck aanschijn strecken 1500[regelnummer] een heylzaam hulp voor 't wereltlijck geslagt. Als hert of hind of haas in noot ontschuldig worstelt met de wrede doot,Ga naar voetnoot1502 zend gij u hulp om 't heylig bloet te vrijen.aant.Ga naar voetnoot1503 O, godlijckheyt 1505[regelnummer] vol medelijen in u majesteyt. Ga naar margenoot+3 Den scepter sweeft in leckernijGa naar voetnoot1507-08 door u gena en heeft den dis verkregenGa naar voetnoot1508-09 op 't starrendack, wier gulden zegenaant.Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] het priesterschap alleen vergadert zij,Ga naar voetnoot1510 en 't outaar roockt van stier of ramGa naar voetnoot1511 of hert of bock of eerloos zuygend lamGa naar voetnoot1512 wert gij geroemt van offervlam en tongenGa naar voetnoot1513-16 die uwen lof 1515[regelnummer] noit moe en songen, eewig vol van stof. Ick heb mijn pligt nu vaargenomenGa naar voetnoot1517 en hoeve niemant meer te schromen.Ga naar voetnoot1518 't Is stil in 't midden vande nagt. 1520[regelnummer] Ick laat haar zitten warm en zagt.Ga naar voetnoot1520 Nu heb ick anders niet te ramenGa naar voetnoot1521
[pagina 135]
dan met mijn spillen op te kramen.Ga naar voetnoot1522 Dit goetje pastme wonder wel:Ga naar voetnoot1523 drie goude ringen, met een belGa naar voetnoot1524 1525[regelnummer] en silvre messen, lepels, knopen. 't Is alles wel, de deur staat open, ick salze oock soo laten staan. Mijn zaken, die sijn afgedaan. Stijn binne Lichthart uyt Ick moet in vrees en hoope swerven, 1530[regelnummer] want die ick liefst heb, moet ick derven,Ga naar voetnoot1530 en of ick bij mijn kameraats mijn geest en zinnen wat verplaats,Ga naar voetnoot1532 daar blijft een rusteloos verlangen gestadig in de zinnen hangen. 1535[regelnummer] Maar als ick bij mijn lieve Trijn,Ga naar voetnoot1535 al is t met vrees, vermengt mag sijn,Ga naar voetnoot1536 zoo ben ick als een ander mensche, dan krijg ick, dat ick hoop en wensche. Nu heb ick in een bruyloftsfeestaant.Ga naar voetnoot1539 1540[regelnummer] maar slegts in schijn verheugt geweest. Want, schoon mij Bachus wat ontlasteGa naar voetnoot1541 en d' aanspraak vande andre gasten, Ga naar margenoot+het quam uyt een bekrompen hart,Ga naar voetnoot1543 't verlangen hield me heel benart. 1545[regelnummer] Ick tragte daar vandaan te raken, en om mijn onschult goet te maken,Ga naar voetnoot1546 zoo klaagde ick van grote pijn
[pagina 136]
en dat ick wenste t' huys te sijn, 'k heb dan in t eynd verlof gekregen.Ga naar voetnoot1549 1550[regelnummer] Nu sta ick wederom verlegen.Ga naar voetnoot1550 't Is laat en over middernagt. Sij heeftme ligt met smart gewagt,Ga naar voetnoot1552 indien ze noch niet is gaan slapen, soo sal ick haar noch wel betrapen.Ga naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Haar man, die suypt hem mat en moe en slaapt met bey sijn ogen toe. Laat sien, dit henen most ick lopen. Hoe? Hier staan deur en vensters open!Ga naar voetnoot1558 't Moet wesen dat de vuyle bruytGa naar voetnoot1559 1560[regelnummer] wort weggedragen na de schuyt?Ga naar voetnoot1560 'k Verneem nochtans geen stillevagersaant.Ga naar voetnoot1561 of strontverklickers of de dragers.Ga naar voetnoot1562 Dit, dunckme, is een vreemt bestaanGa naar voetnoot1563 met open deuren slapen gaan? 1565[regelnummer] Oock zie ick niet 't gesette teecken.aant.Ga naar voetnoot1565 Trijn Waaragtig, 'k hoor daar ymant spreken. Jan van onder de deeke Och wijf, swijg stil, maack geen geschals, of 't kost ons allebey den hals, we worden haast van arme rijcke.Ga naar voetnoot1569 Lichthart 1570[regelnummer] Ick moet dit werck wat nader kijcke.Ga naar voetnoot1570
[pagina 137]
Trijn Daar spreeckt hij weer, het is een man! Jan Och swijg, wat ickje bidden kan, de duyvel, die begint te spoken. Lichthart Is niemant agter inde koocken?Ga naar voetnoot1574 1575[regelnummer] Wat of dit voor een handel is?Ga naar voetnoot1575 Ick weet niet wat ick langer gis,Ga naar voetnoot1576 de vloer die legt hier op gegraven,Ga naar voetnoot1577 ick zie nochtans geen dragers draven. En oock, ten ruyckt hier niet na stront. 1580[regelnummer] Ick zie noch mensch noch kat noch hont. Ga naar margenoot+Hier staat een ronde O geschreven, twe knickers leggen daar beneven. Wat sijn dit koten, stoof en schijt?aant.Ga naar voetnoot1583 Of hier de droes op stelten rijt?Ga naar voetnoot1584 1585[regelnummer] Een dootshooft met een menschenschinkel,Ga naar voetnoot1585 de duyvel maakt hier wis sijn winckel.Ga naar voetnoot1586 Hoe? Wonen hier oock tovenaars? Wat legt hier noch? Een tovervaars!Ga naar voetnoot1588 'k Loof, dat de duyvel met sijn nickkersGa naar voetnoot1589 1590[regelnummer] hier komen spelen met de knickkers. Moeit Trijn haar oock met duyvels spel?Ga naar voetnoot1591 Vervloeckte hoer, loop na de hel, waaragtig: dat sijn slimme streecken.Ga naar voetnoot1593 Wat is hier onder dese deecken,
[pagina 138]
1595[regelnummer] gelijck met voordagt toegedeckt?Ga naar voetnoot1595 Jan Nu word ick uyt mijn slaap geweckt,Ga naar voetnoot1596 de duyvel heeft verkeert genomen:Ga naar voetnoot1597 in plaatze dat hier gelt souw komen, brengt hij hier pollen voor den dag.Ga naar voetnoot1599 Trijn 1600[regelnummer] Och swijgt, wat ickje bidden mag, terwijl dat gij dus raast en revelt,Ga naar voetnoot1601 raackt u 'tverstant noch meer benevelt. Gij ziet hetgeen gij niet en ziet. Jan Wat duyvel, is dat Ligthart niet? Lichthart 1605[regelnummer] 'tIs best, dat ick me gat ga schuuren,Ga naar voetnoot1605 eer hij om hulp roept bij de buuren. Ligthart binne Jan Ontken je 't noch, besiet het vrij! Trijn Wie is hier meer als ick en gij? Foei, schaamje dus bij nagt te rasen: 1610[regelnummer] gij helpt de buuren aan t verbasen.Ga naar voetnoot1610 't Is beter datje stille swijgt, eer datje 't volck aan d' ooren krijgt.Ga naar voetnoot1612 Jan Of gijme wat soeckt toe te praten,
[pagina 139]
ick sal't daar egter niet bij laten. 1615[regelnummer] Durft hij soo stout na binnen treenGa naar voetnoot1615 en ick sal 't zien en sijn te vreen? Daar souw er meer als een mee spelen,aant.Ga naar voetnoot1617 ick sal dat sien en sal 't noch heelen?Ga naar voetnoot1618 Ga naar margenoot+Neen hoer, het sal alzoo niet gaan, 1620[regelnummer] gij sult me hier terstont vandaan, ick wil geen huys meer metje houwen. Trijn Zoo jij me slaat, het selje rouwen. Wat bruyme dese ouwe geck,Ga naar voetnoot1623 dat ick soo daad'lijck niet vertreck?Ga naar voetnoot1624 1625[regelnummer] Gij sult vertrecken, ick sal blijven. Goosen Diewer uyt Goosen Wat schortje noch dus laat te kijven,Ga naar voetnoot1626 gij houd de buuren uyt de rust. Trijn O buurman, kijck eens, soo t u lust, wat dese geck heeft gaan beginne. 1630[regelnummer] Ick bidje, buurvrou, koom wat binne, 't is zeker wel bekijkens waard. Jan Ja, nu is Trijn weer op haar paart.Ga naar voetnoot1632 Dat moetje nu ter deeg verhalen!Ga naar voetnoot1633 Ick sweer, ick selje wel betalen.Ga naar voetnoot1634
[pagina 140]
Dieuwer 1635[regelnummer] Wat is hier dese nagt gedaan, dat deur en vensters open staan? Hebt gij het huysje laten ruymenGa naar voetnoot1637 Ga naar voetnoot1637-38 van overlang gegete kruymen?Ga naar voetnoot1638 Hier legt een dootshooft, wat is dat? 1640[regelnummer] Waarom is inde vloer dat gat gegraven, wat is dat te seggen? Wat doen die prullen hier te leggen? Ick weet niet wat ick dencken sel. Trijn Wel luyster, dat ick 't u vertel. 1645[regelnummer] Hier is een wijf in huys gekomen, die seyde, dat ze had vernomen, dat hier een schat begraven lag. Die souse brengen aan den dag, dit heeftze Jan in thooft gestoken 1650[regelnummer] en had voor haar een deel besproken.Ga naar voetnoot1650 Toen eyst ze al ons beste goet,Ga naar voetnoot1651 datze ontvout en open doet, en mompelde veel vreemde woorden, die ick niet wel verstont noch hoorden. 1655[regelnummer] Ga naar margenoot+Hierop soo seyde se terstont, graaft hier een driekant gat, niet ront, want uyt die drie verscheyde hoecken daar moet ick, zeyse, 't gelt uyt zoecken. En, zeyse, eer ick heb gedaan,Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] laat deur en vensters open staan. Oock om u niet te doen verschricken van ogenblick tot ogenblickken,Ga naar voetnoot1662 zult gij wel hooren, maar niet sien. En hoort gij watter sal geschien,
[pagina 141]
1665[regelnummer] zoo wagt je wel van weer te spreecken,Ga naar voetnoot1665 de droes souw u de lenden breecken,Ga naar voetnoot1666 zoo hij u hier in huys bevond.Ga naar voetnoot1667 Daarom, swijg stil en houwje mond, het sal u tot groot voordeel strecken. 1670[regelnummer] Kom, seyse, sit, ick salje decken met eene deecken over t hooft, dan benje van het sien berooft. Na veel gepraat van vreemde dingen begonze overluyt te zingen.Ga naar voetnoot1674 1675[regelnummer] Ick kon 't wel hooren en verstaan: 'twas van de nagtgoddin Diaan. Als 't lietje uyt was, en haar praten, zoo most ze gaan door seeven stratenGa naar voetnoot1678 en eer ick weerkom, seyse mijn, 1680[regelnummer] verzekert sal het gelt daar sijn.Ga naar voetnoot1680 Wij saten stil met groot verlangen en hoopten haast den aap te vangenGa naar voetnoot1682 en luysterden wel neerstig toe.Ga naar voetnoot1683 Niet lang daarna, ick weet niet hoe, 1685[regelnummer] daar komt, 't geleeck een mensch, intredenGa naar voetnoot1685 gelijckwe hoorden aan sijn reden.Ga naar voetnoot1686 Ick hadme schier van angst bepist, maar Jan liep uyt eer ick het wist,Ga naar voetnoot1688 en d' andre teeg sijn best aan 't lopen,Ga naar voetnoot1689 1690[regelnummer] want deur en vensters stonden open. Ga naar margenoot+Hij dan, van na telopen moe,Ga naar voetnoot1691 soo komt hij vliegend na mijn toe, en segt: hier hoer, dit sijn u pollen!
[pagina 142]
Afbeelding 19. ‘Kotende’ jongens, gravure van Jan Luyken uit Des menschen begin, midden en einde (1712)
[pagina 143]
Meenje mijn noch de kap te vollenGa naar voetnoot1694 1695[regelnummer] met logens en bedriegerij? Komt Ligthart hier niet vranck en vrij gelijck ge siet na binnen treden? Ick, vol verbaastheyt van die reden, verstont ick niet het regt bescheyt.Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Hij wederom in toornigheyt dreygt mij met slagen en met stoten. Dieuwer Zoo Jan noch jong was, mogt hij koten,aant.Ga naar voetnoot1702 maar nu hij out is en versogt,Ga naar voetnoot1703 heeft hij noch niet meer agterdogt?Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] Maar is dat wijf niet weergekomen? Trijn 'k Heb haar tot nogtoe niet vernomen. Dieuwer En t goet, dat gij haar hebt vertrouwt?Ga naar voetnoot1707 Trijn Dat heeftze mee, 'k loof datze 't hout en sal 't weer brengen ligt vergeten.Ga naar voetnoot1709 Dieuwer 1710[regelnummer] Wanneer het volck dit komt te weten, wat sal er een gelag omgaan! Wie heeft sijn leven oyt een haanGa naar voetnoot1712-13 dat op een preeckstoel horen preeken? Goe morgen Jan onder de deecken, 1715[regelnummer] gij hebt u dapper uytgeslooft nu gij een wijf zoo ligt gelooft,Ga naar voetnoot1716
[pagina 144]
laat gij u noch zoo ligt bedotten? 'tIs waardig, dat me met u spotte.Ga naar voetnoot1718 Jan Ick bidje segt het niemant voort. Dieuwer 1720[regelnummer] Ick sweeg dat niet, al waar 't een moort.Ga naar voetnoot1720 Indien ick sweeg, 'k souw barsten moeten. tZal menig mensch sijn pijn verzoeten: dat moet vooral sijn voortvertelt, hoe Jan de vloer opdelft om gelt 1725[regelnummer] en hoe sijn huys bij nagt staat open en dat de pollen komen lopen en kijcken watter is te doenGa naar voetnoot1727 en hoe hij dan gaat zitten broenGa naar voetnoot1728 Ga naar margenoot+en laat hem met een deecken decken 1730[regelnummer] en geeft sijn goet weg als de gecken. En ziet Jan dat hij is getrult,Ga naar voetnoot1731 dan heeft het wijf alweer de schult, die heeft de lever dan gegeten.Ga naar voetnoot1733 Dits regt een werck voor de poeeten:Ga naar voetnoot1734 1735[regelnummer] die hebben hier gesneden broot,Ga naar voetnoot1735 want alles leyt er naackt en bloot, ze hoeven 't hooft nu niet te breecken. Goe morgen Jan onder de deecken! Jan Wat dunckje van dat luysig vel?Ga naar voetnoot1739 1740[regelnummer] De slimste duyvel inde helGa naar voetnoot1740 en is soo boos niet als dat wijf is,Ga naar voetnoot1741
[pagina 145]
'k loof dat de bozen in haar lijf is.Ga naar voetnoot1742 Wat sal ick nu voor best bestaan?Ga naar voetnoot1743 Want dit zal door de stat heen gaan:Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] dat Jan, genaamt onder de deecken,Ga naar voetnoot1745 hem laat verleyen en bepreeckenGa naar voetnoot1746 van een landloopster, wel bekent.Ga naar voetnoot1747 't Is best dat ickme elders wendGa naar voetnoot1748 en aldie clappernij ontloope.Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Lichthart, die mag mijn Trijn bedrope.Ga naar voetnoot1750 Wanneer ick weg ben, mogen zij het samen koken, vranck en vrijGa naar voetnoot1752 en leven zoo, gelijckze willen. Ick sal haar dan niet meer bedillen, 1755[regelnummer] dat gaat terstont ter poorten uytGa naar voetnoot1755-56 vertrecken, met de eerste schuyt.Ga naar voetnoot1756 Spectatum risum teneatusaant.Ga naar voetnoot1757-58 amici --- Elstland	margenoot+ [29r] [tekstkritische noot]- pol: vriendje, minnaar; uyt: (toneelaanwijzing) komt op voetnoot3 afgeslooft: uitgeput voetnoot5 't Gelijckt na waarheyt: dat is waar voetnoot6 soo te bedieden: zo uit te leggen voetnoot13 haar: hen voetnoot14 niet: niets voetnoot15 Hoe [...] maack: wat ik ook doe; 't is noyt geen deeg: 't is ook nooit goed voetnoot16 dat: als; kreeg: te pakken kreeg voetnoot18 er: hen; doen schaken: laten oppakken, in de boeien laten slaan voetnoot21 of [...] liegen: ook al spreek ik de waarheid, dan zegt hij nog dat ik lieg voetnoot22 bet: des te meer margenoot+ [30v] voetnoot26 agterklappers: roddelaars; vlieden: mijden voetnoot28 klappen: roddelen voetnoot31 rock'nen: berokkenen voetnoot32 dat haar [...] gaat: wat hun allerminst iets kan schelen voetnoot34 malcander vlieden: elkaar ontwijken voetnoot37 welgestelde: degelijke voetnoot38 verloren raken: te gronde gaan voetnoot38-39 als [...] zijn: als de gemoederen hoog oplopen voetnoot39 niet: niets voetnoot40 huysverdriet: huiselijk leed voetnoot41 haar wit geschoten: zijn doel bereikt voetnoot42 schudden [...] koten: dan gedragen ze zich triomfantelijk voetnoot45 met andre ga boeleren: overspel pleeg voetnoot48 versmoort: verzuipt voetnoot51 flux: meteen voetnoot52 Daarme: daarmee voetnoot53 redimenten: herrieschoppen, tekeergaan voetnoot54 zoeckt [...] prenten: probeert me wat wijs te maken margenoot+ [31r] voetnoot58 in ongemack: in een onaangename situatie voetnoot59 ontdeckt: openbaart voetnoot60-61 en loopt [...] verkeren: en staat dan overal voor gek en niemand wil nog met je omgaan voetnoot62 leeren: te koop lopen voetnoot63 bij andre ga: overspel pleeg voetnoot64 voor en na: voortdurend voetnoot66 haar. hun voetnoot67 na: naar voetnoot68 dan [...] staan: (strekking) dan weten ze niet wat er in hun eigen huis gebeurt voetnoot70 al maken: allemaal uithalen voetnoot72 zie op: kijk naar voetnoot73 verschonen: schoonpraten voetnoot74 onnozel: onschuldig voetnoot76 snootste: ergste voetnoot77-78 Dat volckje [...] vrouwen: dat soort mensen weet zich in de buurt van fatsoenlijke vrouwen te gedragen voetnoot79 of [...] broer: ze is dus schijnheilig voetnoot80-81 en als [...] coppelaarster: maar uiteindelijk blijkt haar moeder een koppelaarster te zijn voetnoot81 besteetster: bemiddelaarster voetnoot82 lommertloopster: iemand die spullen naar de bank van lening brengt; beddereetster: hoerenwaardin voetnoot83 briefbestelster: bode van liefdesbriefjes; om loon: tegen betaling voetnoot84 de baan [...] schoon: (strekking) gelegenheid geeft voetnoot85 Daar: waardoor; eerelijcke: fatsoenlijke voetnoot87 daar loop je bij: daar ga jij mee om margenoot+ [31v] voetnoot88 nucken: trekken [tekstkritische noot]- binne: (toneelaanwijzing) gaat van het toneel af voetnoot92 quansuys: zogenaamd voetnoot93 gij [...] besoecken: jij gaat zomaar bij hen langs voetnoot94 gij [...] verkloecken: gij het nog eens waagt voetnoot95 haar: hen (dit soort vrouwen, zie vers 75-87) voetnoot97 deftig: flink voetnoot98 boeten: voldoen voetnoot101 Ick [...] sollen: ik zal dan laten zien hoe de hoerenlopers rommelen met andermans vrouw voetnoot106 op de luyt slaan: de luit bespelen, (hier) plezier maken met mannen voetnoot108 Krijg [...] knie: als ik jou eens betrap voetnoot109 denckt [...] vallen: weet wat je dan te wachten staat voetnoot110 mallen: spotten voetnoot112 verwert: verstrikt voetnoot113 in beswaren: in zorgen voetnoot114 bewaren: bewaken [tekstkritische noot]Trijn: in het handschrift staat Trijn Dieuwer - uyt: (toneelaanwijzing) komt op voetnoot115 Deur: er vandoor voetnoot116 ick hoor [...] zot: ik weet niet wat ik hoor margenoot+ [32r] voetnoot120 dronckemansgetij: dronkemansgeraas voetnoot121 schromen: bang zijn voetnoot123 daarom aldermeest: vooral hierom voetnoot124 eerst: vroeger voetnoot129 wrijter: treiteraar, iemand die graag sart voetnoot130 leepoog: iemand die loenst of die vals kijkt; wijvesmijter: iemand die vrouwen afranselt voetnoot131 voen: bevredigen voetnoot132 daar [...] doen: dat krijgt hij helemaal niet voor elkaar voetnoot138 gierigheyt: hebzucht voetnoot139 op de vloer: over de vloer, in huis voetnoot142 besteden: koppelen voetnoot145 boeten: vierden bot voetnoot146 heel verjeugden: jaren jonger werd margenoot+ [32v] voetnoot149 al volkomen: allemaal perfect voetnoot150 en kogt: en hij kocht voetnoot154 opproncte: opdofte voetnoot156 prij: kreng voetnoot157 caronje: slet; ritze: geile voetnoot158 'k Dorst [...] geve: ik durfde Lichthart niet toe te lonken voetnoot160 versierde [...] vond: verzon ik een list voetnoot167 raan: adviseren voetnoot174-75 wanneer [...] aangaan: wanneer jong met oud om geld trouwt voetnoot176 bestaan: duren margenoot+ [33r] voetnoot178 drempelmeyden: niet-interne huishoudelijke hulpjes; jonckvrouwen: dienstmaagden voetnoot179 strax [...] goet: bedenkt dat soort onmiddellijk voetnoot180 't heerschap: de baas; me: mee voetnoot184 trouwigheyt: standvastige genegenheid voetnoot186 ritze: geile, hitsige voetnoot190 na de kunst: volgens de regels van 't veroveren voetnoot191-92 dat [...] geschiet: dat de baas zelf niet doorheeft dat het niet uit pure liefde gebeurt voetnoot193 best: het duidelijkst; moffinnen: Duitse vrouwen [tekstkritische noot]200 'm gewijzigd in m'; te geraackt gewijzigd in geraackt. voetnoot194 ogendienst: vleierij voetnoot195 dus: zodanig voetnoot196 eyndlijck: uiteindelijk voetnoot197-98 En luckt [...] wonen: en lukt het met de vaders niet en er wonen nog zonen thuis bij vader voetnoot200 hoe [...] geraackt: hoe ze bij hem in bed kunnen raken voetnoot204 wens: zin voetnoot205 verzonden: uit huis gestuurd voetnoot207 waarna: waarnaar; waarna [...] zogt: namelijk naar een huwelijk margenoot+ [33v] voetnoot208 vond: list voetnoot210 wel bestelt: goed bezorgd voetnoot211 bestevaar, of bestemoer: opa of oma voetnoot214 U [...] uyt-landig: je lijkt er niets van te begrijpen voetnoot216 grote pis: grote aandrang voetnoot217 soecken: vinden; hoeckje: achteraf plekje voetnoot218 Hoe: wat; piep ick zoeck je: kip, ik heb je voetnoot219 alsnoch: nogmaals voetnoot220 geraken aan den dans: aan de vrouw raken voetnoot221 Wanneer [...] is: als het kind eenmaal geboren is voetnoot226 uyt te tronen: te lokken voetnoot227 Want [...] kas: want als moeder heeft ze geld (zie vers 209) voetnoot229 Pas op: let op; dan schoester: nu eens een schoenmaker; of een snijer: dan een kleermaker voetnoot230 die maackt de vrijer: die wordt de vrijer voetnoot231 keurs: keuze voetnoot232 vlammen op de beurs: azen op haar geld voetnoot235 moer met kint: de moeder krijgt weer een kind voetnoot236 Lubbert [...] wint: de sukkel moet dan maken dat hij aan de slag komt voetnoot237 door lange wennis: vanwege vroegere contacten voetnoot238 't een [...] heerschop: de een of andere hooggeplaatste margenoot+ [34r] voetnoot239 hellebaart: slagwapen [tekstkritische noot]257 toe toekijken: duidelijke verschrijving in het handschrift, toe weggelaten voetnoot243 tragt [...] stant: streeft naar verbetering van zijn positie voetnoot244 laat: verlaat voetnoot246 't voornemen: het plan voetnoot247 hoe dan toe?: wat dan?; me: men voetnoot248 tapje: tapperij; het tapje [...] hand: dan gaat men aan de drank voetnoot251 zoo [...] voort: zo loopt de zaak nog verder uit de hand voetnoot253 gaan wandlen: zijn gang gaan voetnoot254 of: als; handlen: betasten, bevoelen voetnoot256 hij: haar echtgenoot; 't werck: de huwelijksplicht, namelijk de seks voetnoot257 bril: sip, beteuterd voetnoot258 als [...] gelijcken: als het naar buiten toe maar eerbaar lijkt voetnoot260 en doet [...] werck: en gedraagt zich daar vroom voetnoot262 't: namelijk het boek; beswaren: te zwaar zijn voetnoot265 seer fijn geslepen: piekfijn uitgedost voetnoot266 want [...] knepen: want zij kent de trucjes [tekstkritische noot]267 na boeck apostrof weggelaten voetnoot267 't boeck: de bijbel voetnoot268 verkeert: op zijn kop margenoot+ [34v] voetnoot270 want [...] malkandre: want ons kent ons voetnoot274 stelzels: versieringen voetnoot276 't Komt [...] kraan: het geld kan toch niet op voetnoot280 Dat [...] zeggen: dat ontken ik ook niet voetnoot281 daar: namelijk in Indië voetnoot284 opslaan: aan de haak slaan voetnoot286 treecken: listige streken voetnoot291 het hulp haar niet: het hielp haar niets (een vent kon ze niet krijgen) voetnoot293 van haar gebuuren: uit haar buurt voetnoot294 die [...] duuren: die het in zijn situatie niet kon uithouden voetnoot298 klopscheen: lat waarmee een schoenmaker het leer klopt; quastig: hard, moeilijk margenoot+ [35r] voetnoot300 quant: kerel, knaap voetnoot301 geraackte [...] vermeten: deze knaap slaagde ook in zijn opzet (namelijk: om naar Indië te gaan) voetnoot304 't is [...] an: alles is mij best, als ik maar aan de man geraak voetnoot305 tusschenspreecken: bemiddeling voetnoot307 de Caap: de Kaap de Goede Hoop voetnoot308 kreeg [...] aan: maakte ze kennis met; paap: predikant voetnoot309 het heerschop: het heerschap, de baas voetnoot310 leer: ladder; dies [...] leer op: zo steeg ze op de maatschappelijke ladder voetnoot312 wambusklopper: opschepperige ondergeschikte; Moer was swaar: moeder was zwanger voetnoot313 met [...] beenen: met een zwangere buik voetnoot314 zulleman: sul, onnozele hals voetnoot315 't lant [...] in: naar ellendige plekken waar alleen de duivel huist voetnoot316 een weynig na haar sin: helemaal tegen haar zin voetnoot317 maar [...] sijn: evenwel het kind moest gebaard worden voetnoot318 Daar [...] sijn: ze hadden niet veel, als ze maar aan de kost kwamen voetnoot321 vroemoer: vroedvrouw; die [...] lijcken: die zich vroom voordeed voetnoot322 dee een omgang: deed de ronde, hield een collecte voetnoot323 daar: aldaar (dus tijdens haar collecte) voetnoot324 naackt en bloot: ronduit, onverhuld voetnoot326 ten besten duyden: vergoelijken voetnoot327 juffrouw: mevrouw voetnoot329 onvoorzichtig mallen: onoplettendheid, ongelukje margenoot+ [35v] voetnoot331 gauw verstant: listigheid voetnoot332 schorte: ontbrak (namelijk, een uitzet); bij de hand: bij elkaar voetnoot333 kreeg kennis: kwam in contact voetnoot335 setten [...] tap: begonnen meteen een tapperij voetnoot336 een regte [...] Rap: een ware trekpleister voor het tuig voetnoot340 en daar toe [...] baan: en bovendien maakte ze de tapperij aantrekkelijk voetnoot341 door [...] vrouwperzonen: met behulp van animeermeisjes voetnoot343 Alleens gelijck: net zoals voetnoot344 roervinck: lokvogel voetnoot345 focken: verleiden voetnoot348 van hitte brand: uit geilheid vurig er naar verlangt voetnoot350 't raackten [...] verkeren: maar uiteindelijk veranderde dit voetnoot351 genot: voordeel, gewin voetnoot354 op [...] overleggen: correct voor te stellen voetnoot357-58 dat luyden [...] bedrogen: dat arme lui of lui die, zoals zij, bedrogen zijn margenoot+ 36r voetnoot359 staat: maatschappelijke positie, situatie voetnoot360 dat: [...] gehaat: die bij iedereen in een kwaad daglicht staat voetnoot361 van passe: naar de zin voetnoot362 dese...gene: de ene...de andere; laacken: bekritiseren, veroordelen voetnoot363 Hebt [...] gestaan: heb jij altijd zo stevig in je schoenen gestaan? voetnoot365 dat: wat; weersproken: bekritiseerd voetnoot366 van passe koken: doen zoals het hoort voetnoot367-68 Ick [...] geleyt: ik heb nooit gemerkt dat jij zo onberispelijk was voetnoot371-72 an de kennis [...] man: uw man leerde kennen voetnoot374 pollen: losbollen, hoerenjagers voetnoot375 op den tril: aan de zwier voetnoot376 Dat: wat voetnoot376-77 de wil [...] verloren: het verlangen om met je man te slapen ben je kwijtgeraakt, doordat het een plicht is voetnoot381 lang uytblijven: langdurige afwezigheid (in Indië, in dienst van de VOC) voetnoot382 vergadert: vergaard voetnoot383 doe: toen voetnoot384 en decte [...] gat: en toen je verborg dat je arm was voetnoot385 streeck: streelde voetnoot387 trouw: huwelijk voetnoot388 eernaam: eretitel, status margenoot+ [36v] voetnoot390 bij: door voetnoot391-92 sijn [...] zeggen: te wijzen op zijn fouten [tekstkritische noot]Goosen, uyt: in het handschrift gevolgd door Gozen Dieuwer Trijn voetnoot393 toornigheyt kon wreecken: woede kon koelen voetnoot396 Houw, daar: hier, pak aan; ontbijt: voorproefje voetnoot397 sulck seggen: zulke praatjes voetnoot398 dat [...] eeren: waarmee jij mijn man zo te schande zou maken voetnoot399 Caronje: kreng voetnoot400 voor niet: voor niets voetnoot401 leren beter fluyten: een toontje lager leren zingen voetnoot402 bey u tuyten: bij je haren voetnoot403 houd: pak aan; muylpeer: klap voetnoot404 treck: klap voetnoot405 laat foppen: iets laat wijsmaken voetnoot406 Bruy toe maar: sla maar toe voetnoot409 Hoe vaar je?: hoe is het met je? voetnoot410 haspelt [...] gesponnen: maak nu af, waar je aan begonnen bent voetnoot412 Daar [...] 't gat: hier heb je nog een trap tegen je gat voetnoot413 loop [...] Sint Felten: ren nu, alsof de duivel je op de hielen zit [tekstkritische noot]432 omtrent: in de buurt van voetnoot414 rijt de droes op stelten: hier staat de boel op stelten voetnoot415 me: mijn voetnoot416 om tijtverdrijf: voor de lol margenoot+ [37r] voetnoot420 loof: geloof, meen voetnoot423 deeglijck onderregt: grondig een lesje geleerd voetnoot426 versmaden: uitschelden voetnoot432 jij: slaat op Dieuwer voetnoot433 beter klouwen: meer aftuigen, meer afrossen voetnoot436 zult [...] gaan: zonder lastig te vallen zult laten gaan voetnoot438 kunt [...] blijven: kunt toch niet zonder elkaar voetnoot440 veel beter: veel meer op voetnoot441 koten: botjes voetnoot443 pas: reeds voetnoot448 vree: vrede voetnoot449 maar een: slechts iemand voetnoot451 strax: meteen margenoot+ 37v voetnoot453 zouw [...] passen: zou geschikt zijn voor; cornets muts: vrouwenmuts voetnoot454 oorlappen: de afhangende slippen aan de zijkanten van de muts; t'samen lassen: verbinden, de kant werd aangebracht boven op het hoofd, tussen de twee oorlappen, als verbinding tussen de twee zijdelen voetnoot455-56 poin de Venetia [...] poin Italia: pointe de Venise en pointe d'Italie zijn kantsteken voetnoot457 cant van Jan Verfalje: mogelijk toenmalige Haarlemse, bekende soort kant? [tekstkritische noot]467 apostrof in t'reflijck weggelaten voetnoot458 poin Canailje: verzamelnaam voor de minderwaardige, goedkope kantsoorten voetnoot460 spinaal: schoenmakersgaren, hier: imitatie van kantwerk en geweven op een weefgetouw voetnoot463 Die kanten [...] doorgaat: het kantwerk waarin zo gaten zijn geprikt voetnoot465 beytels: borduurpriemen voetnoot466 op eenen draat sijn: steeds over dezelfde draad zijn aangebracht voetnoot467 treflijck: fraai voetnoot468 op een hair: heel precies voetnoot469 tot staat geraken: carrière maken voetnoot470 schijter [...] saken: lafaard in zijn vak voetnoot472 das: gestrikte, geklede das voetnoot473 dat maackt [...] agterdogtig: dat trekt de aandacht van de juffers voetnoot474 togtig: hitsig, wellustig voetnoot476 regte voort: heus, waarlijk voetnoot478 ongewerckte: minder doorwrochte klos- en naaldkant voetnoot479-80 Dat is [...] haal meer: dat wil zoveel zeggen als: kom morgen nog meer halen, al deugt de kwaliteit niet, het is in elk geval goedkoop voetnoot481 regte welgewerckte kanten: geborduurde kanten van hoge kwaliteit voetnoot482 daar aan [...] sergianten: dat is aan sergeanten niet besteed margenoot+ [38r] voetnoot484 een grove [...] stof: namelijk, een grove kant bij grof materiaal voetnoot485 Dat: namelijk de eerder genoemde kant van hoge kwaliteit (zie vers 481) voetnoot485-86 Dat past [...] stockje: fijne kant past niet bij een sergeant, evenmin als een jasje bij een aap past of groot vuur op een klein houtje kan zitten voetnoot486 't steeckt af: het vloekt met elkaar voetnoot487 noch: bovendien voetnoot491 haar: zich voetnoot492 vuer: liefdesvuur voetnoot493 Grietje Joosten: zijn verloofde voetnoot495 den andren: de ander, haar verloofde in Indië voetnoot496 zugten: smeekbeden voetnoot497 Wat raat: wat te doen?; hem wel bedencken: goed nadenken voetnoot498 wil [...] schenken: wil mij, arme jongen, graag drie maanden geven (om bij haar te zijn) voetnoot499 vals: nijdig voetnoot500 de duyvel [...] hals: moge de duivel me straffen voetnoot502 hier: Indië voetnoot504 weer: terug naar Indië voetnoot505 er: haar [tekstkritische noot]530 voor ten een haakje weggelaten, kennelijk een verschrijving voetnoot507 benout: tot zijn schrik voetnoot509 ligt de moet: is de moed voetnoot510 gesworen: gevloekt voetnoot512 Zoo [...] komt: als hij maar terug naar Holland kan komen voetnoot512-13 dat hij [...] maken: dat hij het zaakje wel zal klaren margenoot+ [39v] voetnoot514 loopt: gaat voetnoot518 gerezen: gezakt voetnoot519 slimmer: erger voetnoot520 top: Chinees hazard- of dobbelspel voetnoot522 t costgelt: de verblijfstoelage voetnoot525 of [...] verstrekken: en als de kok niets meer wil geven voetnoot526 loopt [...] trekken: begint hij koolwater te zuipen voetnoot527 wentelt [...] daar: trekt van hot naar her voetnoot528 vast: snel voetnoot529-30 Want [...] besten: want hij heeft alles tot en met zijn hemd al te gelde gemaakt, 't maakt hem niets meer uit [tekstkritische noot]Trijn en Dieuwer binnen: gewijzigd in Goosen en Dieuwer binnen, want het zijn Goosen en Dieuwer die van het toneel afgaan voetnoot531-32 tot [...] an: (betekenis:) tot de schuldeisers geen uitstel meer geven en naar zijn meerdere gaan voetnoot533 schaamt: schande, (lees:) schulden voetnoot534 om [...] trecken: wat voorschot op zijn loon te krijgen voetnoot535 bid [...] scha: vraagt op die manier om zijn eigen ongeluk voetnoot537 Daar [...] vermogen: er rest hem niets anders meer voetnoot538 Loogen: leugens voetnoot539 op de stont: terstond margenoot+ 40r voetnoot541 eerlijck: eerzaam; opgetogen: opgevoed voetnoot542 van [...] vermogen: door rijke ouders voetnoot543 hier te land: hier in Indië voetnoot544 hem: zich voetnoot545 sulcke [...] beuren: dat soort dingen is schering en inslag in Indië voetnoot546 Wat [...] leuren: wat sta ik ook te leuteren? voetnoot563 derfd bestaan: riskeert voetnoot564 Of: als; verraan: verklappen voetnoot565 u zorgeloze zaken: je onnadenkend gedrag margenoot+ [40v] voetnoot574 al: allemaal voetnoot575 gelegentheyt: situatie voetnoot577 Dies: en daarom voetnoot580-81 door [...] honden: doordat de honden hem stomweg bespringen voetnoot583-84 hoe [...] gevrijt: hoelang ik al op jou verliefd ben en achter je aan zit voetnoot593 voor: door voetnoot594 mij [...] vertzagen: ontzet zal raken of terug zal schrikken voetnoot595 stoutigheyt: waaghalzerij voetnoot596 beschreyt: betreurd margenoot+ [41r] voetnoot597 kragten: lichaamskrachten voetnoot598 hem [...] wagten: zichzelf daarvoor behoeden voetnoot600 ligt: gemakkelijk; in druck: in nood voetnoot601 belegge: zo aanlegt voetnoot602 dat [...] zegge: dat daar niemand iets van kan zeggen voetnoot603 Al...schoon: ofschoon voetnoot605 niet: niets voetnoot606 behouding: veiligheid [tekstkritische noot]615 vreugt: t toegevoegd 621 namiddags: in het handschrift staat namiddigs voetnoot607 Neemt [...] proeve van: neem nu maar voor zeker van mij aan voetnoot611-12 niet als knorren: niets dan fitten voetnoot617 verschoven: afgewezen, versmaad; verslensen: laten verleppen, verdorren voetnoot618 gelijck [...] menschen: zoals iemand die tot het uitschot hoort voetnoot619 vond: oplossing voetnoot623 voor negen uuren: tegen negenen voetnoot625 houten: stokjes margenoot+ [41v] voetnoot626 Gij [...] verstouten: je mag gerust je gang gaan voetnoot630 dat is gesegt: dat betekent voetnoot632 dat [...] niet: dat betekent: het komt nu niet uit voetnoot635 Die raat: dit plannetje voetnoot638 gestoken: gepraat voetnoot641 van Gozen seggen: op grond van Goosens verhalen voetnoot642 openbaar te leggen: duidelijk te maken voetnoot643 door vaste reden: met steekhoudende argumenten voetnoot644 dat hij [...] heeft: dat hij [= Jan] er alles van weet via anderen voetnoot648 De Bonte Molen: de naam van een kroeg voetnoot649 dat [...] uytverkoren: die zijn stamkroeg is voetnoot653 smoren: verzuipen voetnoot654 dooren: stommelingen, gekken margenoot+ [42r] voetnoot655 gij [...] krant: jij kunt goed lezen, ga daar de krant voorlezen voetnoot656 gelijckerhand: allen samen [tekstkritische noot]657 toeluysteren: in het handschrift staat toeluyteren voetnoot661 waar [...] geslagen: waar hij zijn legerkamp heeft opgeslagen voetnoot662 wat wilt: welk soort wild voetnoot666 zijn vaar: zijn schoonvader Jacobus II voetnoot668 hij [...] na: (schamper:) dat doet hij bij lange na niet voetnoot670 lozzen: lozen; roggebellen: fluimen voetnoot674 tot [...] raken: makkelijker langskomen voetnoot678 dus kan ick [...] bewaren: zo kan ik mijn reputatie ongeschonden houden voetnoot683 rare vond: mooie vondst margenoot+ [42v] voetnoot684 selfs: zelf voetnoot692 weet: kent; genegenheyt: liefde voetnoot695 op 't geseyde merck: op het afgesproken teken voetnoot698 aan [...] bevolen: mijn geest toevertrouwd aan Japickje (de duivel) voetnoot700 regtevoort: zonder uitstel, terstond voetnoot701 in route heeft geslagen: de nederlaag heeft toegebracht voetnoot702 wijders: verder voetnoot703 na: in de richting van voetnoot704 hoe [...] popelen: wat moet hij nu staan te trappelen van ongeduld voetnoot707 Papen: Jacobus II en zijn entourage; wijcken: vluchten voetnoot713 en krijgens [...] bij: wanneer ze ook La Chaise te pakken krijgen margenoot+ [43r] voetnoot719 om best: hoe 't best voetnoot720 bedurve: failliete voetnoot726 krijgt [...] pis: raakt slecht gehumeurd voetnoot730 oude en jonge: voor oud en jong voetnoot731 Zij [...] verrotting: zij behoudt lijken voor ontbinding voetnoot735 zieden: koken voetnoot737 neemt [...] keur: beneemt ze de vrije keuze, maakt ze willoos voetnoot740 de rijckdom [...] benijding: voor de rijken is ze een reden tot afgunst voetnoot743 kluyten: geld voetnoot745 blode: lafaard margenoot+ [43v] voetnoot748 doet: laat voetnoot749-50 en komt [...] blauwe scheen: en worden die beloftes niet waargemaakt, dan geneest zij gemakkelijk van een opgelopen blauwtje voetnoot751 vellen: wijven voetnoot752 morszebellen: slonzen, sletten voetnoot753-54 Door haar [...] vrijigheyt: dankzij de brandwijn wordt de man bij vrouwen lekker ongeremd voetnoot755 de geest [...] dranken: de geestrijkste drank voetnoot758 Goosen weltevreen: Goosen de zelfgenoegzame, meneer dik voor mekaar, lulhannes voetnoot760 na mij toegestreecken: op mij afgestapt [tekstkritische noot]768 voor touwtje apostrof weggelaten voetnoot766 Dat [...] staat: dat gaat z'n gangetje voetnoot768 Treckt die [...] 't touwtje: trekt ze nog wel eens aan de veter van je broek (om die los te maken)? voetnoot769 gedaan: voorbij voetnoot770 sal [...] aan?: is zij al bijna aan de man? voetnoot771 met de eerste schepen: met de eerste de beste vloot die uitvaart voetnoot772 vat [...] knepen: begrijp je wat ik bedoel? voetnoot773 Na wat: naar welk voetnoot775 Daar [...] belopen: daar zal ze zeker winst maken voetnoot776 zij [...] kopen: want ze hoeft daar niet te stoken voetnoot777 'k Versta dan: ik begrijp dus margenoot+ [44r] voetnoot779 sal [...] verkloecken: moet ze het erop wagen voetnoot780 welstant [...] soecken: geluk te gaan beproeven voetnoot786 snijer: snuiter, opsnijder voetnoot786-87 breeckebeen [...] leezen: een sukkel die een beetje kan lezen voetnoot788 het sal: het zal vast; dranckbesoecker: drinkende ziekentrooster, krankbezoeker voetnoot789 slaan: slag leveren, vechten voetnoot790 kruytkist: kist waarin het buskruit ligt voetnoot791 eerst bidden: voorgaan in het gebed voetnoot792 back: (scheepsterm:) schotel met warm eten voor een vast groepje van zeven man voetnoot794 geschickt: ordelijk voetnoot795 offitie: baantje voetnoot798 graag: gretig voetnoot800 botertanden: voortanden voetnoot803 de ouwerwetse geusen: de bedelaars van eertijds [tekstkritische noot]826 ‘m gewijzigd in m’ voetnoot804 jonge neuzen: puisten voetnoot807 goe concientie: een rustig geweten margenoot+ [44v] voetnoot808 sententie: een wijs gezegde voetnoot810 schriftuurplaats: bijbelplaats voetnoot811 Moet [...] sijn?: is dat nou niet een fijne vent? voetnoot812 dan sal [...] sijn: dan past ze in dat kringetje voetnoot815 haar [...] houwen: zich een beetje gedragen voetnoot817 te rijp: te happig voetnoot818 welvaart: geluk voetnoot820 er: zich voetnoot820-21 niet [...] met: niet te gauw overleveren aan voetnoot821 ligte quant: lichtzinnige tiep voetnoot823 ligte vincken: lichtvinken, onbetrouwbare personen; plagers: kwellers voetnoot824 deurbrengers: verkwisters voetnoot825 toesiet: oplet voetnoot826 stracks [...] biet: niet meteen toehapt op alles wat zich aandient voetnoot828 pagger: heg, omheining; niet als pagger springen: niets anders dan de vrouwtjes bespringen voetnoot830 de duyven [...] slag: dag en nacht naar de lichte vrouwen gaat voetnoot831 ontmoeten: gebeuren voetnoot832 besoecken: visites afleggen; groeten: kennis maken voetnoot833 uyt een veem: van hetzelfde slag voetnoot834 preecken [...] teem: preekt allemaal over één onderwerp: zij hebben het allemaal alleen maar over seks voetnoot835 dregge: sleepanker voetnoot836 voor eenen tijt: tijdelijk margenoot+ [45r] voetnoot839 betragten: proberen voetnoot840 die haar [...] houwen: die haar verzekert van respect en status voetnoot842 raan: aanbevelen voetnoot843 Barbiers: chirurgijns, heelmeesters voetnoot844 ze [...] lopen: dan laat ze die niet lopen voetnoot845 niet: niets voetnoot846 van een vuyle bruyt: bij een vrouw met geslachtsziekte voetnoot847 verpeutert zwansje: druiper [tekstkritische noot]860 kennis: in het handschrift staat kemis voetnoot848 haar: hen, namelijk de barbiers voetnoot849 kaal: arm voetnoot850 schraal: armoedig voetnoot851 vrijman: zelfstandige burger voetnoot852 taie veters: harde jongens voetnoot853 tas: geldbuidel; den [...] tas: daar krijg je geen geld van los voetnoot854 houd geen pas: is niet wenselijk voetnoot855 hij [...] dansen: hij moet voorzichtig te werk gaan voetnoot856 buytekanzen: voordeeltjes voetnoot857 komen [...] had: geraken waar hij wezen wil voetnoot858 krijgt [...] gat: krijgt bij het minste geringste een schop onder zijn achterste, wordt weggejaagd voetnoot859 Zoo: wanneer; schennis: schanddaad voetnoot860 fiscus: fiscaal voetnoot861-62 En [...] gehoopt: en het gebeurt wel dat de fiscaal dan verkoopt wat de onderkoopman gewenst had voetnoot863 Hij [...] voegen; hij moet zich naar zijn schipper schikken; schipper: kapitein voetnoot864 grootste: duurste voetnoot865 maar [...] staan: maar daarvoor maakt hij te weinig winst voetnoot867 kornuyten: vriendinnen voetnoot868 dat [...] sluyten: dat zou niet goed zijn voetnoot869 De staat [...] sijn: het uiterlijk vertoon moet gehandhaafd blijven voetnoot870 quaat vertrouwen: achterdocht margenoot+ [45v] voetnoot871 stierluy: stuurlui; ligte vincken: ontuchtige lieden voetnoot872 rinckincken: plezier en kabaal te maken voetnoot873 tijtverdrijff: liefhebberij voetnoot874 zoo [...] wijf: zegswijze, vergelijk: in ieder stadje een ander schatje voetnoot875 meest moffen: in meerderheid Duitsers voetnoot876 op haar adel stoffen: over hun adellijke afkomst opscheppen voetnoot878 Dats [...] verstant: dat soort mensen meent overal verstand van te hebben voetnoot879 bedillen: fitten voetnoot880 zij: namelijk Jan's dochter voetnoot881 soldij [...] doen: van de soldij en van de toeslag op de gage moeten ze rondkomen voetnoot882 na 't out fatzoen: zoals het altijd is geweest voetnoot883 met sijn zeve zaken: met al zijn beslommeringen voetnoot884 bey: beide (namelijk zijn vrouw en zijn zaken) voetnoot885 procureur: pleitbezorger, ook wel: advocaat voetnoot886 Een [...] veur: een enorme wind in je gezicht, ofwel: een windbuil voetnoot887 met: uit voetnoot888 d'onnosle: de naieve voetnoot889 voert [...] hand: neemt het dossier steeds ter hand voetnoot890 die: de pleytzack voetnoot891 consulteren: overleggen voetnoot892 collationeren: eensluidend verklaren voetnoot893 die vergt hij: van die eist hij; assistatien: (contaminatie van:) ‘assistentiën’ (bijstand in rechtszaken) en ‘attestatiën’ (formele verklaringen die moeten dienen als getuigenissen) voetnoot894 citatien: dagvaardingen; sommatien: aanmaningen om aan een verplichting te voldoen voetnoot895 ter [...] sijn: voor de rechter verschijnen voetnoot896 daar [...] sijn: om te beginnen moet flink worden gedokt voetnoot897 daarin [...] getriomfeert: in de éne zaak heeft hij de overwinning behaald voetnoot898 die [...] gekeert: voor die heeft hij het gevaar afgewend voetnoot899 nu [...] inde: dan weer brengt hij beide kanten van de zaak naar voren voetnoot900 de broeck opbinde: berispen margenoot+ [46r] voetnoot906 die opzigt heeft: die toezicht houdt voetnoot907 pick: pek, teer; dat [...] kleven: van dat goedje blijft altijd iets achter voetnoot908 geven: opbrengen voetnoot909 bet: nog meer [tekstkritische noot]928 zwaartvegers: in het handschrift staat zwaartgegers voetnoot910 smeer: voordeel voetnoot911 smeerpuds: emmertje met vet; kadjang: aardnoot, pinda; vetten: glimmen voetnoot912 brazaletten: armbanden voetnoot913 pady stroo: bast van de rijst; goude kant: kant van gouddraad voetnoot914 zuykerdrop: suikerdruppel voetnoot915 bevroeien: vermoeden voetnoot917 het alderminst [...] drie: op de honderd ten minste drie procent voetnoot918 die: de onderkoopman voetnoot919 anders [...] winnen: niets anders te halen, (betekenis hier:) is daar geen vent te krijgen met een ander beroep? voetnoot920 moet [...] beginnen?: moet men het bestaan in Indië op die manier aanpakken? voetnoot923 vijster: broekschijter voetnoot924 pleyster: plakker voetnoot927 apeknechten: hielenlikkers voetnoot928 zwaartvegers: wapensmeden voetnoot930 een snijer [...] koop: een kleermaker zit in kleermakerszit boven op de tafel, staat te kijk [tekstkritische noot]voor vers 937 Goosen toegevoegd voetnoot931 schoester: schoenmaker voetnoot932 het tappen: drank verkopen voetnoot933 hem [...] behelpen: zich daarmee in het leven kan houden voetnoot934 haast: snel voetnoot935 quanten: figuren, types voetnoot936 we [...] sergianten: we zijn de sergeanten vergeten margenoot+ [46v] voetnoot937 volckje [...] aas: armoedzaaiers, rapalje voetnoot939 wambuskloppers: lieden die zich op de borst slaan, opscheppers; prachers: schooiers voetnoot940 arack: rijstbrandewijn; schachers: sjacheraars voetnoot941 haar: de sergeanten voetnoot943 mach [...] passen: kan hij rekenen op een pak slaag; rotting: rotanstok voetnoot944 opgewassen: opgegroeid voetnoot945 geschoor: schorem; swarten aap: zwarte vrouw voetnoot946 spuls: speels, geil voetnoot947 werrick bazen: ambachtslieden voetnoot948 die spelen [...] azen: die hebben altijd de goede kaarten in handen voetnoot952 salze: zal hen voetnoot954 strax: meteen; gebrek: mankementen voetnoot955 ons prauwtje [...] zincken: ons bootje staat op zinken voetnoot958 afgeleyde: afgedankte voetnoot960 harpuysen: teren (met gekookte pijnboomhars); daar beneven: bovendien voetnoot962 die ketel [...] staan: die ketel moet opgelapt worden voetnoot963 dat keuckengoet vertinnen: die versleten potten en pannen, inclusief het strijkijzer (zie vers 964) van een nieuw tinlaagje voorzien voetnoot965 kermt en klapt: zeurt en teut margenoot+ [47r] voetnoot971 genoeg behouwen: behoorlijk goed terechtgekomen voetnoot977 tappen [...] reys: een glaasje schenken op een behouden vaart voetnoot978 dat was den eysch: dat hoort zo [tekstkritische noot]voor 979 Lichthart toegevoegd voor 988 Goosen toegevoegd voetnoot981 Den tijt bij ons bestemt: het tijdstip dat we afgesproken hebben voetnoot982 verlopen: aangebroken, genaderd voetnoot984 de teeckens: de gekleurde stokken (die in het raam zouden worden gezet, wanneer de kust vrij was voor Lichthart) voetnoot987 het is er helder: de kust is hier veilig voetnoot989 de ouwe smaack: de lekkere smaak van vroeger voetnoot990 ter degen raack: ik heb het ook raak gezegd voetnoot991-92 Ick besogt [...] 't weg gaan: ik bracht daar immers een afscheidsbezoek voetnoot993 van de hand: buiten bereik, ver weg voetnoot995 dat: als [tekstkritische noot]996 ‘z gewijzigd in z’ voetnoot996 schoon [...] was: ook al wilde ze nog zo graag voetnoot998 wijs maken: aan het verstand brengen; stout: brutaal margenoot+ [47v] voetnoot999 was [...] vergen: stel, dat ze mij dit kwam vragen voetnoot1000-02 Zij [...] man: ze mag het nog zo proberen te verbergen, maar als ik het goed zie is die meid uit op een man voetnoot1002 rijp: huwbaar voetnoot1006 al: zoal voetnoot1007 bootsmansjongen: scheepsjongen voetnoot1008 doe: toen voetnoot1009 Jan Gat: klungel, de Spanjaard voetnoot1010 deerlijck [...] mat: flink in 't nauw kwam voetnoot1011 haast: snel voetnoot1013 en [...] weltevreen: en zich daarmee tevreden stellen, zich erbij neerleggen voetnoot1017 biget: potverdrie voetnoot1018 t vet: de boter voetnoot1019 smeerpot [...] aanbevolen: de vetpot was mij toevertrouwd voetnoot1023 praten: onderhandelen voetnoot1024 meest: vooral voetnoot1026 gort: gekookte gepelde gerst voetnoot1029 rocken: bovenkleding voor mannen margenoot+ [48r] voetnoot1031 hollen buyck: lege maag voetnoot1032 trullen: foppen, ertussen nemen voetnoot1033 besette wacht: gelopen wacht voetnoot1034 bottelier: foerageur; vragt: aandeel voetnoot1035 met namen: namelijk voetnoot1036 boots: bootsman, scheepsofficier; schieman: tweede bootsman voetnoot1037 Konstapel: konstabel voetnoot1038 quamen [...] an: volgden meestal meteen voetnoot1040 is [...] weven: is er niets te versieren, zijn er geen restjes voetnoot1041 Aldus [...] reys: bedoeld wordt: zo verdienden we goed bij voetnoot1043 bedreven: misdreven voetnoot1044 outaar: altaar voetnoot1046 nu [...] kat: nu stop ik er mee voetnoot1047 driftig: opgewonden voetnoot1048 of selmer [...] stropen: neemt men wellicht iemand te pakken voetnoot1053 knaphandig: erg handig voetnoot1054 gunst en eere: voordeel en aanzien voetnoot1055 Zy [...] staten: of ze nu van hoge of lage komaf zijn voetnoot1056 men [...] alderbest: men doet de mensen het meeste plezier voetnoot1057 Panlickers: klaplopers; voor de wint: de wind mee, voorspoed margenoot+ [48v] voetnoot1059 werden voortgetogen: worden geprezen voetnoot1060 die [...] oogen: die voeren niets uit, maar hebben alles in de gaten; hondert oogen: argusogen voetnoot1061 nu niet bedijt: gedijt tegenwoordig niet, kent in deze tijd geen voorspoed voetnoot1062 al [...] beschijt: strekking: al werkt hij zich te pletter voetnoot1066 verlost: namelijk bevrijd van wroeten en werken voetnoot1067 versonnen: bedacht voetnoot1069 spande...aan: papte...aan voetnoot1070 regten: echte; orvitaan: middel tegen alle kwalen voetnoot1074 afgeleert: afgekeken voetnoot1076 omdat: zodat voetnoot1077 waarom: daarvoor voetnoot1078 wijl: omdat voetnoot1079 doen bewijsen: laten zien voetnoot1081 wanneerme [...] werck: wanneer men mij slechts mijn gang laat gaan voetnoot1082 sterk: sterker nog voetnoot1083 dien zieckten wortel: de oorsprong van deze ziekten; korten: wegnemen voetnoot1084 storten: morsen voetnoot1086 qua: slechte voetnoot1087 dolle: gekmakende voetnoot1088 die verbrant sijn: bedoeld is: de brandwonden voetnoot1089 graveel: nier- of blaassteen voetnoot1090 al: spoedig margenoot+ [49r] voetnoot1092 plaaster: pleister; quasten: eeltplekken, knobbels voetnoot1093 lijckdoren: likdoorns; hart: hard, slaat op alle voorafgaande kwaaltjes voetnoot1095 puf: overtref, doe niet onder voor; ruwen: onbeschaafde voetnoot1097 zagt: stil; ick [...] oost: ik praat hier over van alles tegelijk voetnoot1098 dranckje: liefdesdrankje, afrodisiacum voetnoot1100 dicmaal: dikwijls voetnoot1101 pulver: poeder voetnoot1103 verhoge: in de lucht steken, bewieroken voetnoot1105 agt ick niet een scheet: minacht ik voetnoot1108 haar [...] houwen: zich...gedragen voetnoot1111 datze: dat vroedvrouwen voetnoot1113 zij: namelijk, de vroedvrouw (wijst vooruit naar vers 1124) voetnoot1114 doof [...] quaat: hardhorend te zijn is juist goed voor haar voetnoot1116 streecken: seksuele praktijken voetnoot1117 de kinderteelt: het krijgen van kinderen voetnoot1118 dats kout: dat is gepraat voetnoot1119 Te beter [...] schuytje: zo loopt het zaakje des te beter voetnoot1120 klene guytje: namelijk het liefdesgodje Cupido voetnoot1121 't Is even zoo: zo is het nu eenmaal; al maar: alles slechts margenoot+ [49v] voetnoot1123 verzinne: weten voetnoot1124 vroemoer: vroedvrouw voetnoot1125 daarvoor: daardoor; gilt: gilde voetnoot1126 tot een schilt: ter bescherming voetnoot1130 heeren: leden van de stadsregering, overheidsdienaren; mogen: kunnen voetnoot1131 Om [...] gerieven: tot ieders gemak voetnoot1132 zegelen en brieven: gezegelde brieven voetnoot1135 moest...sijn: is...nodig voetnoot1138 stien: steen voetnoot1139 schijven: geldstukken voetnoot1140 Zoud [...] onderwinden: zou jij durven op je te nemen voetnoot1141 vinden: op te sporen; die: waarvan voetnoot1142 in 't secreet: bij of in de plee voetnoot1143 gelijck ze seggen: zoals ik van horen zeggen heb voetnoot1145 Tot [...] raat: voor zulke zaken heb ik de oplossing voetnoot1146 kunst [...] verstaat: een vaardigheid die niemand moeiteloos beheerst voetnoot1148 gave: beloning voetnoot1152 regte: rechtmatige margenoot+ [50r] voetnoot1155 daar [...] schromen: daar hoef je niet bang voor te zijn voetnoot1156 op: boven voetnoot1158 niet [...] al: niet voor niemendal voetnoot1159 op gesloten: geheim voetnoot1160 haast: spoedig voetnoot1163 trullen: foppen, ertussen nemen voetnoot1164 prullen: praatjes voetnoot1165 't Besoecken: het zoeken op zich; niet: niets voetnoot1167 ick soecke [...] bedriegen: ik ben er niet op uit iemand te bedriegen voetnoot1168 voor niet: zomaar voetnoot1170 slincke: linker voetnoot1181 des duyvels maats: een van de makkers van de duivel voetnoot1183 teemen: zeuren voetnoot1184 indien: in het geval dat margenoot+ [50v] voetnoot1187 met zuyvre konsten: op een eerlijke manier voetnoot1188 benje: wordt je voetnoot1189 mijn kunst: de waarzeggerij voetnoot1190 moet ick dan: dan moet ik voetnoot1192 keeren: binnenste buiten doen voetnoot1194 overluyt: goed hoorbaar voetnoot1196 laat mij betijen: laat mij mijn gang maar gaan voetnoot1199 versteecken: verbergen, verstoppen voetnoot1206 over lang: lang geleden; gestelt: geplaatst voetnoot1207 noch: nog voetnoot1208 vast is aangebacken: helemaal is aangekoekt voetnoot1210 beschroomt: bang [tekstkritische noot]1213 apostrof voor tugthuys weggelaten voetnoot1213 daarmen zarken tapt: letterlijk: waar men grafstenen verkoopt, maar mogelijk: waar men je de dood aansmeert voetnoot1214 dat dit [...] snapt: onthoud dit goed voetnoot1215-16 Daar [...] klagten: ik kijk wel mooi uit, mij hoor je niet klagen voetnoot1217 maackt: zorgt voetnoot1220 me wens [...] verloren: het gaat allemaal naar mijn wens voetnoot1221 wagten: opwachten; 't gaatje wel: 't ga je goed margenoot+ [51r] voetnoot1224 daarenboven: bovendien voetnoot1225 bestevaar: grootvader, opa voetnoot1227 Duc Dalf: de hertog van Alva; verheerde: in zijn macht had voetnoot1233 doe: toen; bestemoer: grootmoeder, oma voetnoot1235 liet [...] bevolen: vertrouwde die schat de aarde toe voetnoot1236 omzuckkelen: omzwerven, zonder veel op te schieten voetnoot1237 quam: kwamen zij voetnoot1241 daar [...] mee klaar: dat lukte hem daar spoedig (sluit direct aan bij vers 1239) voetnoot1242 vaar: vader voetnoot1245 de stat: Haarlem voetnoot1247 gestelt; gelegd, verstopt voetnoot1251 califaten: (op)kalefate(re)n: oplappen, herstellen voetnoot1253 met een goet fatzoen: onopvallend voetnoot1254 dat: dat...het voetnoot1255 een van die holen: uit het vervolg blijkt dat de schat begraven is op verschillende plekken voetnoot1257 het niemant en vernam: niemand het door zou hebben margenoot+ [51v] voetnoot1258 haast: snel, gauw voetnoot1259 stuyvers...en duyten: kleingeld voetnoot1260 hem [...] snuyten: hem niet te veel op pakken voetnoot1266 vaar: vader voetnoot1273 Oock selfs heeft hij: ook hijzelf heeft voetnoot1275 Dies: en daarom voetnoot1276 meest: meest hoort bij hierom, lees: vooral hierom; haar seggen: wat ze beweert voetnoot1277 reden: redenering voetnoot1278 verstaan: begrepen voetnoot1279 buyten reden: onlogisch voetnoot1283 was [...] winnen: viel er geld te maken voetnoot1284 die: wie voetnoot1285 Of [...] gelaat: al doet zij zich uiterlijk keurig voor voetnoot1290 speeljagt: plezierjacht voetnoot1292 met [...] keylen: met dat geld smijten margenoot+ [52r] voetnoot1298 prat: deftig voetnoot1300 hofstee: buitenplaats; wel: mooi voetnoot1302 bot na bien: bod op doen voetnoot1304 lappent [...] billen: het erdoor jagen voetnoot1306 met spelen doorgebrogt: verkwist voetnoot1307 haalt: krijgt voetnoot1308 als vermindren: dan verliezen voetnoot1310 swaar: zwanger voetnoot1313 verzekert: zonder zorgen voetnoot1314 mijn [...] afgedaan: ik hoef nooit meer te werken voetnoot1315 Noorin: dit wil zeggen: Stijn voetnoot1317 verklapt: verkletst voetnoot1318 zarcken tapt: grafstenen slijt voetnoot1320 na: naar voetnoot1323 bieden: wensen voetnoot1324 eerelijcke: nette voetnoot1328 waarop: op wie margenoot+ [52v] voetnoot1331 nadien: omdat voetnoot1332 omdat [...] schromen: zodat je niet bang zou zijn voetnoot1335 dat [...] ontwinden: die zaak zal zich vanzelf oplossen voetnoot1336 haast: gauw voetnoot1340 gekrijgen: krijgen; de konst kleen achten: geen hoge dunk hebben van de waarzeggerij voetnoot1341 was [...] verbrot: zou de zaak helemaal verknoeid zijn voetnoot1342-43 eendragt [...] sluyten: eensgezindheid heeft op deze onderneming het effect van een slot dat niemand anders open of dicht kan krijgen voetnoot1349 haar vrijheyt: vrijaf voetnoot1350 bij [...] verdagt: onder verdenking van niemand staan voetnoot1352 Zij moet [...] zingen: ze moet me wel gehoorzamen voetnoot1353 maar: bovendien voetnoot1354 wel gestelt: tevreden voetnoot1356 cheeze: sjees; ick [...] cheeze: zij ziet mij al op de bok, en zichzelf in de koets voetnoot1357 sal [...] gaan: zal dit niet prachtig zijn? voetnoot1359 bescheydelijck: onomwonden voetnoot1363 dat [...] spoeden: dat zou best wat mogen opschieten voetnoot1364 Ick [...] vermoeden: ik ben altijd achterdochtig voetnoot1366 klapagtig: babbelziek, kletserig margenoot+ 53r] voetnoot1367 dat: wat voetnoot1368 Ick [...] afmeten: ik kan mijzelf hiervoor wel als maatstaf nemen voetnoot1369 roeptze: roep haar; dat [...] hoor: zodat ik haar mening verneem voetnoot1372 een werck besteecken: iets op touw gezet voetnoot1374 bij geval: toevallig voetnoot1378 sonder eenige agterdocht: zonder ook maar even na te denken voetnoot1381 aard: bodem voetnoot1385 proef: bewijs voetnoot1386 eyst: vroeg; slincke: linker voetnoot1387 voordagtig: scherpzinnig voetnoot1387-88 daar [...] waaragtig: daar keek ze in, en dat deed ze zo slim: alles wat ze zei, klopte voetnoot1389 Ick [...] aangegaan: daarom ben ik met haar in zee gegaan voetnoot1390 zij [...] ontslaan: ze kan mij nu bevrijden van het werken voor de kost voetnoot1395 dat: wat voetnoot1396 en [...] leggen: en wat ze jou zal voorstellen voetnoot1397 bescheyt: antwoord voetnoot1399-1400 daar [...] blijcken: waarvan ik uw man een deugdelijk bewijs heb overlegd tot blijk van mijn betrouwbaarheid margenoot+ [53v] [tekstkritische noot]na 1430: Stijn schrijft een cirkel, in het handschrift staat en voetnoot1406 voort: onmiddellijk voetnoot1407 Mits dat men: op voorwaarde dat; voor eene gave: als beloning voetnoot1409 rechte: rechtmatige voetnoot1412-14 En dat [...] betaalt: en op voorwaarde dat, wanneer ik u hier van dienst ben geweest, niet word achtervolgd door een slechte naam en mijn werk wordt beloond met een slechte reputatie voetnoot1413 agterhaalt: achtervolgd voetnoot1416 laackt: afkeurt voetnoot1418 het hooft [...] leen: de man is het hoofd van het gezin en beslist dus over de gezinsleden voetnoot1419 avonturen: riskeren voetnoot1420 voege na: voeg mij naar voetnoot1424 Za, geeft nu op: vooruit kom op nou met; vellen: kleren voetnoot1425 en daar [...] houd: en waar je het meest aan hecht voetnoot1426 u goet: uw spullen; betrouwt: toevertrouwd voetnoot1428 wat je ziet: wat je ook ziet voetnoot1430 In 't korte: binnenkort voetnoot1431 O: tovercirkel voetnoot1433 koten: botjes; menschen been: menselijk bot voetnoot1434 gele peen: gele wortel (Brassica rapa) margenoot+ [54r] voetnoot1435 al brouwen: allemaal aandoen voetnoot1442 daar: uit de vloer voetnoot1443 aap: schat, spaarpot, spaarvarken voetnoot1445 driekant: driehoekig voetnoot1446 u schatten waard: uw kostbare schatten voetnoot1448 de konst [...] vermogen: de toverkunst gaat jullie boven de pet voetnoot1450 ondersetten: onder leggen voetnoot1451 al: alles voetnoot1452 ontdecken: ontdoen van de deken voetnoot1454 legt: ligt voetnoot1457 Pluto: de heerser van de onderwereld; duyster hol: onderwereld, hel voetnoot1458 die swarte kol: die zwarte toverheks, Hecate voetnoot1460 dwingtze: dwing haar voetnoot1461 Medea Circe Hecatee: tovenaressen uit de klassieke mythologie voetnoot1462 Proserpina: koningin van de onderwereld voetnoot1466 Minos hof: het labyrint, van Minos, koning van Kreta voetnoot1466-67 spruyt van mancop: stengel van de maanzaadbol (Papaver somniferum) voetnoot1467 om [...] laden: om in slaap te raken voetnoot1468 bevergyl: geneesmiddel, minnekruid; nagtschade: nachtschade, een slaapverwekkend kruid (Solanum nigrum) voetnoot1469 Cerbrus speecsel: het kwijl van Cerberus, de hellehond voetnoot1470 gestoten: gestampt margenoot+ [54v[ voetnoot1471 Lethes vloet: rivier der vergetelheid voetnoot1473 maack [...] ketenvast: legt Cerberus aan de ketting voetnoot1474 bast: blaft voetnoot1475 Om [...] vlieden: om als ik klaar ben te kunnen vluchten voetnoot1476 mag in stilligheyt: moet in stilte voetnoot1481 Argus: de honderdogige waker voetnoot1482 winckt: knipoogt voetnoot1483 Dies: daarom voetnoot1484 opzingen: doen weerklinken voetnoot1485 vast: stevig voetnoot1488 en Titan: lees: en zolang Titan voetnoot1491 grondelijcke hertemin: hartgrondige liefde voetnoot1502 ontschuldig: onschuldig voetnoot1503 't heylig bloet: het leven (van het opgejaagde wild); vrijen: redden margenoot+ [55r] voetnoot1507-08 Den scepter [...] gena: de heerser kent een heerlijk bestaan dankzij uw gunst voetnoot1508-09 heeft [...] 't starrendack: houdt de maaltijd bovenop het uitspansel voetnoot1509 wier: heeft betrekking op ‘u gena’; wier gulden zegen: van wie de rijke weldaden voetnoot1510 het priesterschap alleen: slechts de priesters; vergadert zij: bijeengebracht weze voetnoot1511 outaar: altaar voetnoot1512 eerloos: schaamteloos, gulzig voetnoot1513-16 wert [...] stof: wordt gij, Diana, geëerd met offervlammen en door stemmen, die nooit moe zijn u te prijzen en die daar eeuwig stof voor hebben voetnoot1517 Ick [...] waargenomen: nu heb ik mijn taak gedaan voetnoot1518 schromen: vrezen voetnoot1520 haar: Jan en Trijn voetnoot1521 Nu [...] ramen: er staat mij nu niets anders te doen voetnoot1522 dan [...] kramen: dan mijn spullen op te pakken en 'm te smeren voetnoot1523 pastme: bevalt me voetnoot1524 bel: oorhanger, oorbel voetnoot1530 derven: missen voetnoot1532 verplaats: verzet voetnoot1535 bij [...] Trijn: met mijn lieve Trijn voetnoot1536 vermengt: verenigd voetnoot1539 in: op voetnoot1541 Bachus: de drank; ontlaste: verlichting gaf margenoot+ [55v] voetnoot1543 bekrompen hart: benard gemoed voetnoot1546 mijn onschult: het excuus voor mijn ontijdig vertrek voetnoot1549 'k heb [...] gekregen: ik mocht dan eindelijk vertrekken voetnoot1550 verlegen: ongerust voetnoot1552 Sij [...] gewacht: zij heeft wellicht vol verlangen op mij liggen wachten voetnoot1554 betrapen: verrassen voetnoot1558 Hoe?: wat nou? voetnoot1559 't Moet wesen: misschien; vuyle bruyt: drek, inhoud van de beerput voetnoot1560 de schuyt: strontschuit voetnoot1561 stillevagers: strontruimers voetnoot1562 strontverklickers: vermoedelijk beerruimers die komen meedelen dat de beerput moet worden geleegd; dragers: gezien de context waarschijnlijk een synoniem voor strontruimers voetnoot1563 bestaan: gedrag voetnoot1565 gesette: afgesproken voetnoot1569 haast: spoedig voetnoot1570 dit werck: deze toestand; kijcke: bezien voetnoot1574 koocken: keuken; Is niemant [...] koocken: Is er iemand thuis? voetnoot1575 handel: gedoe voetnoot1576 langer gis: ervan moet denken voetnoot1577 op: open. margenoot+ [56r] voetnoot1583 stoof en schijt: positie van de koten voetnoot1584 Of hier [...] rijt?: wat is dit hier voor een rotzooi? (vergelijk vers 414) voetnoot1585 schinkel: bot voetnoot1586 de duyvel [...] winckel: de duivel doet hier zeker zijn zaakjes voetnoot1588 tovervaars: toverspreuk, incantatie voetnoot1589 nickkers: duivels, trawanten van de duivel voetnoot1591 Moeit [...] spel: laat Trijn zich ook al in met duivels gedoe? voetnoot1593 slimme: gemene, lelijke voetnoot1595 gelijck met voordagt: als met opzet voetnoot1596 Nu [...] geweckt: nu vallen de schellen van mijn ogen voetnoot1597 de duyvel [...] genomen: de duivel heeft een foutje gemaakt voetnoot1599 pollen: vrijers, vrouwenjagers voetnoot1601 revelt: raaskalt voetnoot1605 'tIs best [...] schuuren: het is maar het beste als ik de benen neem voetnoot1610 verbasen: schrikken voetnoot1612 aan d' ooren krijgt: over je heen krijgt voetnoot1615 stout: brutaal voetnoot1617 Daar [...] spelen: wel alle donders! voetnoot1618 sal 't [...] heelen?: zal er niets van zeggen? margenoot+ [56v] voetnoot1623 Wat [...] geck: wat zou ik mij ook van deze ouwe gek aantrekken voetnoot1624 dat ick [...] vertreck?: als ik straks níet vertrek? voetnoot1626 dus: zo voetnoot1632 nu [...] paart: nu is Trijn er weer bovenop voetnoot1633 Dat [...] verhalen: je moet vooral uitgebreid vertellen wat hier gebeurd is voetnoot1634 Ick [...] betalen: ik zal 't je goed betaald zetten voetnoot1637 huysje: stilletje, plee voetnoot1637-38 Hebt [...] kruymen: heb je de beerput laten leeghalen? voetnoot1638 overlang: lang geleden; kruymen: kruimels voetnoot1650 en [...] besproken: en had voor zichzelf een aandeel bedongen voetnoot1651 eyst: vroeg margenoot+ [57r] voetnoot1659 eer [...] gedaan: tot ik klaar ben voetnoot1662 van [...] ogenblickken: van tijd tot tijd voetnoot1665 wagt [...] spreecken: denk er om dat je niets zegt voetnoot1666 de droes [...] breecken: de duivel zou je ombrengen voetnoot1667 bevond: aantrof voetnoot1674 overluyt: hardop voetnoot1678 gaan [...] straten: een heel eind gaan lopen voetnoot1680 verzekert: gegarandeerd voetnoot1682 den aap te vangen: de zorgvuldig bewaarde schat te bemachtigen voetnoot1683 neerstig: aandachtig voetnoot1685 daar [...] intreden: daar komt iets, het leek wel op een mens, binnen voetnoot1686 reden: spreken voetnoot1688 uyt: naar buiten voetnoot1689 d' andre: namelijk Lichthart; teeg [...] lopen: begon uit alle macht te rennen margenoot+ [57v] voetnoot1691 van na telopen moe: moe van het achter Lichthart aan te rennen voetnoot1694 Meenje [...] vollen: denk je dat je mij nog steeds kunt bedotten voetnoot1699 verstont [...] bescheyt: begreep ik niet waar het om ging voetnoot1702 koten: dwaze streken uithalen voetnoot1703 versogt: ervaren voetnoot1704 heeft [...] agterdogt?: weet hij dan niet beter? voetnoot1707 vertrouwt: toevertrouwd voetnoot1709 ligt: hoogstwaarschijnlijk voetnoot1712-13 Wie [...] preeken?: wie heeft er ooit zo iets geks gehoord? voetnoot1716 een wijf: Stijn; ligt: lichtvaardig voetnoot1718 'tIs waardig: je bent het waard; me: men voetnoot1720 al [...] moort: al sloeg je me dood voetnoot1727 watter is te doen: wat er aan de hand is voetnoot1728 broen: zweten (onder de deken, zie vers 1729) margenoot+ [58r] voetnoot1731 En ziet Jan: en als Jan ziet; getrult: gefopt voetnoot1733 heeft [...] gegeten: krijgt dan alle schuld voetnoot1734 regt: precies; poeeten: dichters, toneelschrijvers voetnoot1735 gesneden broot: gesneden koek, pasklare stof voetnoot1739 luysig vel: smerig wijf voetnoot1740 slimste: ergste voetnoot1741 boos: slecht; dat wijf: buurvrouw Dieuwer voetnoot1742 loof: geloof; de bozen: de duivel voetnoot1743 Wat [...] bestaan: wat kan ik nu 't beste doen voetnoot1744 dit: het volgende voetnoot1745 genaamt: genoemd, met de bijnaam voetnoot1746 hem [...] bepreecken: zich laat misleiden en bepraten voetnoot1747 van [...] bekent: van een zeer berucht stuk geboefte voetnoot1748 ickme elders wend: ik vertrek voetnoot1749 clappernij: roddel voetnoot1750 bedrope: bedruipen voetnoot1752 koken: bekokstoven voetnoot1755-56 ter [...] vertrecken: ik ga meteen de stad uit voetnoot1756 met de eerste schuyt: met de eerste de beste trekschuit voetnoot1757-58 Spectatum risum teneatus amici: Vrienden, is dit schouwspel niet om je te barsten te lachen?