Vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging

8. Vlaamse agitatie - De aktie van Fl. Grammens

Terwijl in Brussel begin 1937 een politieke koorts heerste die zowel Vlaanderen als Wallonië had aangetast, werd in Vlaanderen een Vlaamse aktie ingezet die twee jaar lang de openbare mening zou beroeren. Het ging om een nieuwe metode om de toepassing van de bestuurstaalwet van 1932 af te dwingen. Sedert tientallen jaren werden in Vlaanderen de taalwetten niet toegepast of, erger nog, systematisch gesaboteerd. Het was een gewone rubriek geworden in de Vlaamse bladen. Slechts af en toe, bij een of ander ‘incident’, laaide dat strovuur van verzet wat hoger op. Vóór de eerste wereldoorlog had men zelfs enkele gevallen gekend van persoonlijk verzet tegen moedwillige overheden, nl. bij de toepassing van de taalwet op de burgerwacht. In 1930 had men het incident Joris De Leeuw gekend. In de laatste jaren was de ontstemming over de niet-toepassing van de taalwetten met de dag gestegen. Een uitbarsting was elk ogenblik mogelijk: men moest alleen maar de juiste metode vinden, daar waar de parlementairen schromelijk in gebreke bleven en zich maar steeds weer met een kluitje in het riet lieten sturen. Begin 1937 begon een vrij onbekende Fl. Grammens een nieuwe taktiek toe te passen, een campagne te voeren op eigen hand en van eigen vinding. Op zaterdag 9 jan. 1937 zag men in Edingen, volgens de wet een tweetalig stadje in de provincie Henegouwen, een eenzaam man bezig zorgvuldig en netjes de eentalige Franse straatnaamborden en wegwijzerplaten te overschilderen. Dit was het begin van een grootscheepse aktie die zich uitbreidde over heel het Vlaamse land.

[p. 60]

Grammens was, zoals wij schreven, voor het groot publiek vrijwel een onbekende⁽¹⁾. Dit was echter niet het geval voor de vlaamsgezinde wereld. Sedert jaren was hij aktief als taalgrenswerker. Hij was herhaaldelijk opgetreden voor de kongressen van het Davidsfonds en van de Katolieke Vlaamse Landsbond om de aandacht te vestigen op de taalgrens. In april 1930 begon de agitatie van Grammens op deze taalgrens zelf, ter plaatse. Een komitee van zgn. ‘Taalgrensaktie’ stuurde aan de taalgrensgemeenten die ervoor in aanmerking kwamen een circulaire om de toepassing van de wet te vragen nl. de invoering van de wettelijk vereiste tweetaligheid.

Na de aanneming van de wet van 28 juni 1932 op het gebruik der talen in bestuurszaken, werd door de Taalgrensaktie een klein maandblad, De Taalgrenswacht, gratis verspreid langsheen de taalgrens.

Zoals hierboven aangestipt, werd de ‘schilderaktie’ ook voor het eerst aan de taalgrens ingezet. Ze zou nu echter overslaan naar het Vlaamse land. Er kwam een Raad der Daad tot stand, een komitee waarvan de samenstelling onbekend was en onbekend gebleven is, om de aktie van Grammens te steunen. De eerste manifestatie van dat nieuwe offensief had plaats in de nacht van 20 op 21 februari 1937, met de hulp van tientallen studenten en andere medewerkers. In tal van plaatsen in het Vlaamse land trad de schildersploeg in aktie. De gevolgen van deze agitatie lieten niet op zich wachten. Wie op eigen houtje de wet toepaste, moest vervolgd worden door de overheden die de wet niet toepasten.... Het was een stortvloed van procesverbalen, van processen met een sleep van sympatiserende advokaten die overal bereid waren bij te springen. Grammens zelf kwam voor de eerste maal in de gevangenis terecht in Gent maar werd na enkele dagen reeds in vrijheid gesteld. Het werd een steekspel tussen hem en het gerecht, waarbij de populariteit van Grammens ‘de man van de daad’ snel steeg en overal vrijwilligers zich voor het werk kwamen melden. Einde 1937 ging Grammens een stap verder. In plaats van verfkwast of eenvoudig maar potlood om de onwettelijke tweetalige opschriften in het Vlaamse land te doen verdwijnen, kwam nu de hamer: de straatnaamborden werden ongenadig stukgeslagen. Grammens zat weer in de gevangenis. Toen het gerucht de ronde deed dat men hem aan een psychiatrisch onderzoek zou onderwerpen in de

(1) Over de aktie van Grammens, uitvoerig Grammens-Gedenkboek. Veertig jaar heldhaftige Uilenspiegelkamp (1960).

[p. 61]

stille hoop hem onverantwoordelijk te doen verklaren, trad Jeroom Leuridan, volksvertegenwoordiger, persoonlijk op om te doen zoals Grammens. Op 6 febr. 1938 volgden verschillende Vlaams-nationalistische parlementsleden dit voorbeeld na o.a. Tollenaere, Segers, Devroe, Delille en Ward Hermans. Het bleef bij de Vlaams-nationalistische kamerleden bij dit ene optreden. Zij wilden hun solidariteit met Grammens betuigen, maar wensten niet de schijn te wekken dat de aktie gemonopoliseerd werd door het v.n.v.

In verband hiermee dient een incident vermeld dat plaats greep, op zondag 6 maart 1938 in Edingen. Uit verschillende plaatsen van het Vlaamse land had Staf De Clercq, volledig op eigen hand en in alle geheim, manschappen van de ‘werfbrigade’ samengetrokken te Edingen. Zij marcheerden 's morgens door de stad en deelden strooibiljetten uit. Enkele incidenten hadden plaats. Het gevolg echter was, toen de manifestanten waren afgetrokken, dat de school van de Broeders der Christelijke Scholen, beschouwd als flaminganten, 's avonds door tegenmanifestanten uit het stadje werd bestormd. In de week die erop volgde werden in heel het Vlaamse land tal van huiszoekingen verricht en tal van personen (een veertigtal) gearresteerd voor de incidenten in Edingen. Verscheidenen onder hen werden zwaar gestraft⁽²⁾. Men heeft in dit optreden van Staf De Clercq een opzet gezien van het v.n.v. om de hand te leggen op de eentaligheidsaktie. Wij geloven niet, dat deze interpretatie juist is. Opzet was ergens, door een spektakulair optreden, aan aanwezigheidspolitiek te doen in deze aktie die zeer vruchtbaar werk verrichtte, maar toch dreigde de hele Vlaamse agitatie af te leiden naar een taalwettenvraagstuk. De persoonlijke faktor heeft in het incident zonder twijfel een rol gespeeld. Wij mogen niet vergeten dat Staf De Clercq afkomstig was uit deze streek (Everbeek) en er zijn jeugd had doorgebracht. Hij kende de Waalse en franskiljonse kaste van het nog overwegend Vlaamse Edingen door en door en hij haatte ze grondig⁽³⁾. Vandaar de machtsmanifestatie van een paar uur in Edingen. Of het een wijze politiek geweest is, kunnen we betwijfelen. Wij zijn intussen echter een belangrijke gebeurtenis voorbijgelopen: de strijd om de amnestie.

(2) Zie de brochure Edingen, onze grond. Z.pl., z.j. (1938), 47 blz.

(3) De talentellingen van 1910 tot 1930 gaven er, als kennende het Nederlands 83% (1910), 81% (1920) en 77% (1930); als meestal Nederlands sprekend respektievelijk 64%, 61% en 53% hetgeen nog steeds een Vlaamse meerderheid gaf. p.m.g. levy. La statistique des langues en Belgique, o.c., 1938, 20 (overdruk).